بەلگىلى جۋرناليست، تانىمال پۋبليتسيست بيگەلدى عابدۋللين ءوزىنىڭ فەيسبۋكتەگى پاراقشاسىندا «سەنساتسيالىق» ماقالا جاريالادى. ماقالا مازمۇنىنا ۇڭىلگەن ادامدار «قالايشا، بۇلاي بولۋى مۇمكىن بە؟» دەگەن سۇراقتاردى قويىپ جاتىر... ەندى وسىعان نازار اۋدارىڭىزدار:

كەشە سەنات سپيكەرى ماۋلەن اشىمباەۆتىڭ سويلەگەن ءسوزى جاي عانا ءبىر مالىمدەمە ەمەس، كوپشىلىككە كوپتەن بەلگىلى، بىراق جوعارى شەندىلەر مويىنداعىسى كەلمەگەن «جاسىرىن ەسىكتى» اشقان ۇلكەن وقيعا بولدى.

ماۋلەن اشىمباەۆ العاش رەت جەتى جىل بويى «كىلەمنىڭ استىندا» جاتقان شىندىقتى اشىق ايتتى: «قازاقستاندا مەملەكەتتىك بيۋدجەتتەن تىس، جۇزدەگەن ميللياردتاعان تەڭگە اينالاتىن – «ۇكىمەتتىڭ ەكىنشى ءاميانى» دەپ اتالاتىن پاراللەل قارجىلىق جۇيە بار»، - دەدى ول...

بۇل ءسوزدىڭ سالماعىن ءتۇسىنۋ ءۇشىن 2016 جىلعا شەگىنىس جاساۋ قاجەت.

2016 جىل – «ۋتيلالىم بۇلتىنان» توگىلگەن «التىن جاڭبىر»

2016 جىلدىڭ ناۋرىزىندا قازاقستاندا ۋتيلالىم ەنگىزىلدى. ول زاڭ بويىنشا، بۇل -  ەسكىرگەن اۆتوكولىكتەر مەن تەحنيكانى كادەگە جاراتۋ ءۇشىن الىناتىن تولەم. تولەم جوعارى بولدى جانە بىردەن ەلدەگى ەڭ تابىستى بەيسالىق، ياعني، سالىق جۇيەسىنەن تىسقارى كىرىستەردىڭ بىرىنە اينالدى.

بۇل «التىن اعىستى» باسقارۋ سول كۇنى قۇرىلعان «وكم وپەراتورى» دەپ اتالاتىن جەكە ۇيىمعا تاپسىرىلدى. فورمالدى تۇردە بۇل ۇەۇ (ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىم), ال ءىس جۇزىندە جوعارى بيلىككە جاقىن توپتاردىڭ باقىلاۋىنداعى ۇيىم بولدى.

اقشا اعىنى جىلدام ءوستى:

• 2016: شامامەن 30 ملرد تەڭگە
• 2020: 200 ملرد تەڭگەدەن استام
• 2016–2021: جيىنتىق 760 ملرد تەڭگەدەن كوپ

بۇل اقشالار مەملەكەتتىك بيۋدجەتتەن تىس اينالدى. قازىناشىلىق باقىلاۋدان وتپەدى. پارلامەنت ونى تەكسەرە المادى.

ياعني بۇل – قوعام نازارىنان مۇقيات جاسىرىلعان «ەكىنشى ءاميان» ەدى...

ال ونداعى اقشا كولەمى جۇزدەگەن ميللياردتار بولسا، وندا مىناداي وتە ماڭىزدى سۇراق تۋادى عوي: بۇل اقشانى كىم باقىلاعان؟, - دەگەن. 

ەشكىم باقىلامادى. تەك وپەراتوردىڭ ءوزى عانا.

2022 جىل – قاڭتار. 

ەل لاپىلداپ تۇر، ال تالاپتىڭ ءبىرى – «ۋتيلالىمدى الىپ تاستاڭدار»

كوپشىلىك تۇسىنە بەرمەيدى، بىراق، قاڭتار وقيعالارىنداعى حالىق تالاپتارىنىڭ ىشىندە «ۋتيلالىمدى جويۋ» باستى پۋنكتتەردىڭ ءبىرى بولدى. قانشاما جىلدار حالىقتى تەسپەي سورعان «ۋتيلالىم» حالىق ءۇشىن «ادىلەتسىزدىك سيمۆولىنا» اينالعان ەدى. 

ءارى، ول تالاپ حالىقتىڭ اقشانىڭ قايدا كەتىپ جاتقانىن بىلەتىنىن ءوز بيلىگىنە بىلدىرەتىن بەلگى بولاتىن-دى...

تەك 2022 قاڭتارداعى قاسىرەتتى وقيعادان كەيىن مەملەكەت مويىنداۋعا ءماجبۇر بولدى: «ءيا، ۋتيلالىم قاراجاتتارى كولەڭكەلى سحەمالارمەن  (جابىق تاسىلمەن) پايدالانىلعان» – دەپ مويىندادى بيلىك تە.

«وكم وپەراتورى» جويىلدى. بىراق اقشا جوعالىپ كەتكەن جوق – جاڭا قۇرىلىمعا، «جاسىل دامۋ» كومپانياسىنا ءوتتى. 

مۇنداعى ماڭىزدىسى – سحەما وزگەرگەن جوق: اقشا ءالى دە بيۋدجەتكە تۇسپەي، وپەراتور شوتىنا جينالا بەردى. ياعني ەكىنشى ءاميان تەك يەسىن اۋىستىردى.

سونىمەن قاتار ەكىنشى «التىن وزەن» پايدا بولدى، ول  – اقىلى جولداردىڭ كوبەيۋى

2013–2014 جىلداردان باستاپ قازاقستاندا اقىلى جولدار ەنگىزىلە باستادى. بىراق باستى قارجىلىق ءتۇسىم 2018–2023 جىلدارى بولدى. تۇسىمدەر تىكەلەي «قازاۆتوجول» اق شوتىنا ءتۇستى. تاعى دا – بيۋدجەتكە ەمەس. قازىناشىلىق ارقىلى ەمەس. 

جۇزدەگەن ميللياردتار دەپۋتاتتاردىڭ ەمەس، كومپانيا مەنەدجەرلەرىنىڭ باقىلاۋىندا بولدى. ال بۇل كەزدە پرەمەر-مينيستر ۇنەمى «بيۋدجەتكە اقشا جەتىسپەيدى» دەپ مالىمدەۋمەن بولدى...

2023–2025: رەفورما بار سياقتى، بىراق باقىلاۋ جۇيەسى جوق

قاڭتار وقيعاسىنان كەيىن بيلىك اشىقتىق ورناتۋى ءتيىس ەدى. بىراق ورنامادى. ۋتيلالىم ءالى دە ميللياردتاپ جيىلادى – ەكى جىلدا 600 ملرد تەڭگەگە دەيىن. اقىلى جولدار – 130 ملرد تەڭگەگە جۋىق!

بۇل قاراجاتتار ءالى دە بىرىڭعاي قازىناشىلىق شوتتان وتپەيدى. پارلامەنت تە، ەسەپ كوميتەتى دە بۇل اقشانىڭ قايدا، قالاي جۇمسالاتىنىن بىلمەيدى.

بۇل – ءوز بەتىنشە ءومىر سۇرەتىن، ءوز زاڭدارى، ءوز ەرەجەلەرى، ءوز ءۇنسىز شەشىمدەرى بار ىشكى قارجىلىق الەم. جانە كەشە سول الەم كۇتپەگەن جەردەن جارىلىپ ءتۇستى.

نەگە اشىمباەۆتىڭ سوزدەرىن «ساياسي جەر سىلكىنىسى» دەسەك بولادى؟

كەشەگى سوزىندە ماۋلەن اشىمباەۆ تەك شاعىمدانا سويلەگەن جوق. ول ۇكىمەتتى:

1. پاراللەل قارجىلىق جۇيە قۇرۋعا; 2. ونى قولداۋعا; 3. باقىلاۋسىز اقشا اينالىمىنا جول بەردى دەپ ايىپتادى.

ول ادەتتە جۋرناليستەر نەمەسە وپپوزيتسيا ايتاتىن پىكىردى ايتتى. بىراق بۇل جولى ونى مەملەكەتتەگى ەكىنشى ادام ايتتى.

بۇل – جوعارعى بيلىكتىڭ قوس ستاندارتتان شارشاعانىنىڭ بەلگىسى.
ياعني، «بۇرىنعى جۇيە «دەتالدارى» ىستەن شىعا باستادى، ىشكى قاقتىعىس اشىق الاڭعا شىقتى» دەيتىن قۇبىلىس بولدى..

بۇل نەلىكتەن ءدال قازىر ماڭىزدى؟

ويتكەنى ەلدەگى ەكونوميكالىق جاعداي قيىن. حالىقتىڭ تابىسى تومەندەۋدە. باعالار وسۋدە. ينستيتۋتتارعا دەگەن سەنىم ازايۋدا. ال ميللياردتار كولەڭكەگە كەتىپ، پرەمەر «اقشا جوق» دەپ وتىرعاندا، وپەراتورلار حالىق اقشاسىنان «التىن قور» جيناپ وتىرسا – بۇل تەك ەكونوميكالىق ماسەلە ەمەس. بۇل – ساياسي ماسەلە.

ەندى نە بولادى؟

ەندىگى ءسوز ۇكىمەتتە! بىراق وعان جاۋاپتى بلوگەرلەر نەمەسە جۋرناليستەر ەمەس، سەنات، پرەزيدەنت جانە بۇكىل قوعام بولىپ بەرۋگە تۋرا كەلەدى. ولار مىنا سۇراقتارعا جاۋاپ بەرۋگە مىندەتتى: • بۇل قارجى اعىندارىن كىم باسقارادى؟; • نەگە اقشا بيۋدجەتكە تۇسپەيدى؟; • جۇزدەگەن ميللياردتارعا كىم قول جەتكىزىپ وتىر؟; • ەڭ باستى سۇراق: مەملەكەتكە «ەكىنشى ءاميان» قۇرۋعا كىم رۇقسات بەردى؟

ارينە، بيلىك وعان جاۋاپتى سوزۋى مۇمكىن، تاعى ءبىر سوزدەرمەن جۇباتۋى مۇمكىن، تاعى دا رەفورمالار ۋادە ەتۋى مۇمكىن...

بىراق اقيقاتتىڭ ءساتى كەلدى. بۇل جولى ەل العاش رەت شىندىقتى حالىقتان ەمەس، بيلىكتىڭ وزىنەن ەستىدى.

جارايسىڭ اشىمباەۆ! ايتقاندا وسىلاي ايتۋ كەرەك قوي! 

بالكىم، ءدال كەشەگى كۇن جاڭا ساياسي شىندىقتىڭ باستالعان كۇنى شىعار...

Abai.kz