تۇركىتىلدەس حالىقتاردىڭ ماتەريالدىق جانە رۋحاني مۇراسىن قورعاۋ، زەرتتەۋ جانە ناسيحاتتاۋ – تۇركى مادەنيەتى  جانە مۇراسى قورىنىڭ (تممق) قۇرىلۋ جانە قىزمەت ەتۋ ماقساتى بولىپ تابىلادى.

قور سونداي-اق تۇركىتىلدەس حالىقتار اراسىنداعى مادەنيەت كوپىرى ءرولىن اتقارىپ، ورتاق تاريح پەن رۋحاني قۇندىلىقتاردىڭ ۇمىتىلماۋى باعىتىندا ماڭىزدى جۇمىستار اتقارادى: عىلىمي كونفەرەنتسيالار، كورمەلەر، باسىلىمدار جانە ت.ب. سياقتى جوبالاردى جۇزەگە اسىرادى.

ەسكە سالا كەتەيىك، تۇركى مادەنيەتى جانە مۇراسى قورىن قۇرۋ تۋرالى العاشقى باستاما 2009 جىلدىڭ 3 قازانىندا ازەربايجان رەسپۋبليكاسىنىڭ ناحچىۆان قالاسىندا وتكەن تۇركىتىلدەس ەلدەرىنىڭ مەملەكەت باسشىلارىنىڭ IX سامميتىندە كوتەرىلگەن بولاتىن. بۇل باستاما جوعارى باعالانىپ، 2012 جىلدىڭ 23 تامىزىندا قوردىڭ جارعىسى قابىلداندى. شتاب-پاتەرى باكۋ قالاسىندا ورنالاسقان قوردىڭ قازىرگى پرەزيدەنتى – قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى، پروفەسسور، ونەرتانۋ عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، كومپوزيتور اقتوتى راحمەتوللاقىزى رايىمقۇلوۆا

تاريح قويناۋىنا ەنگەن 2024 جىلىندا دا قور جۇزەگە اسىرعان ماڭىزدى جوبالارمەن ەستە قالدى. ەرەكشە توقتالىپ ايتاتىن جايت، تۇرىكمەنستان باقىلاۋشى مۇشە مارتەبەسىن السا، وزبەكستان قورعا مۇشە بولۋ تۋرالى شەشىمدەرىن جاريالادى.

قور كەڭەسىنىڭ العاشقى وتىرىسى

قوردىڭ 12 جىلدىق قىزمەتى بارىسىندا العاش رەت ازەربايجان رەسپۋبليكاسىنىڭ مادەنيەت ءمينيسترى اديل كارىمليدىڭ توراعالىعىمەن تۇركى مەملەكەتتەرىنىڭ مادەنيەت مينيسترلىكتەرى باسشىلارى دەڭگەيىندە قور كەڭەسىنىڭ وتىرىسى ءوتتى. وتىرىستا قوردىڭ 2025 جىلعا ارنالعان قىزمەتىنىڭ ستراتەگيالىق باعىتتارىن ايقىنداۋ ماسەلەلەرى تالقىلانىپ، ءىس-قيمىل جوسپارى مەن بيۋدجەت بەكىتىلدى، سونداي-اق قور جانىنان كونسۋلتاتيۆتىك-ساراپتامالىق كوميتەت قۇرىلدى.

مادەني مۇرا نىساندارىنىڭ كاتالوگى

قور 2024 جىل ىشىندە «تۇركى مۇراسى» تۇركى الەمىنىڭ مادەني مۇرا نىساندارى كاتالوگىن دايىنداۋ بويىنشا بەلسەندى جۇمىسىن باستادى. وسى ماقساتتا تۇركى الەمىنىڭ بىرقاتار ماڭىزدى ساۋلەت ەسكەرتكىشتەرى مەن كونە قولجازبالارىن قايتا جاڭعىرتۋ ءۇشىن ولاردا قالپىنا كەلتىرۋ جانە مۋزەيلەندىرۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلۋدە. الداعى جىلدارى ازەربايجان رەسپۋبليكاسىنىڭ قاراباق وڭىرىندە ورنالاسقان بىرقاتار تاريحي-مادەني نىسانداردا قالپىنا كەلتىرۋ، مۋزەيلەندىرۋ، ارحەولوگيالىق جانە كونسەرۆاتسيالىق جۇمىستاردى جۇزەگە اسىرۋ جوسپارلانۋدا.

اعارتۋ

قوردىڭ قىزمەت باعىتتارىنىڭ ءبىرى – اعارتۋشىلىق. تممق بۇگىنگە دەيىن تۇركى الەمىنىڭ كورنەكتى تۇلعالارى مەن ادەبي جاۋھارلارى تۋرالى ءتۇرلى كىتاپتاردىڭ جارىق كورۋىنە ىقپال ەتتى. بۇل كىتاپتاردى دايىنداۋعا تۇركىتىلدەس زەرتتەۋشىلەر مەن مامانداردى تارتۋعا ەرەكشە كوڭىل بولىنەدى. قور جۇزەگە اسىراتىن ءبىلىم بەرۋ باعدارلامالارىندا دا باسىمدىق ماماندارعا بەرىلەدى. ايتا كەتۋ كەرەك، العاشقىسى ىستامبۇلدا وتكەن ءبىلىم بەرۋ باعدارلاماسىن 2025 جىلى بارلىق تۇركىتىلدەس ەلدەردە وتكىزۋ جوسپارلانۋدا.

ورتاق تاريحتى وقىتۋ ورتالىقتارى

قوردىڭ باستاماسىمەن تۇركى الەمىنىڭ كوپتەگەن قالالارىندا جانە ءبىلىم بەرۋ مەكەمەلەرىندە ورتاق تاريح پەن قۇندىلىقتاردى زەرتتەۋ، وقىتۋ جانە كەلەر ۇرپاققا جەتكىزۋ ماقساتىندا ورتالىقتار اشىلدى. 2025 جىلى وسىنداي ورتالىقتاردى ءجۇسىپ بالاساعۇن اتىنداعى قىرعىز ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىندە، ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىندە، سونداي-اق ازەربايجاندا، تۇركيادا، تۇرىكمەنستاندا، وزبەكستاندا جانە ماجارستاندا اشۋ جوسپارلانىپ وتىر. 

"TURK DISCOVERY" YOUTUBE ارناسى

تممق ءوز قىزمەتىندە زاماناۋي جاڭاشىلدىقتار مەن ۋاقىت تالابىنا ساي تەحنولوگيالاردى بەلسەندى قولدانادى. تۇركى الەمىنىڭ ماتەريالدىق جانە رۋحاني مۇراسى، كونە داستۇرلەرى مەن ۇلتتىق قۇندىلىقتارى تۋرالى باعدارلامالار مەن دەرەكتى فيلمدەر كورسەتىلەتىن «Turk Discovery» YouTube پلاتفورماسى – قوردىڭ ماڭىزدى جوبالارىنىڭ ءبىرى. ۇلتتىق مەرەكەلەر، قۇراق كورپە، تىگىن، توقىما، جىبەك شارۋاشىلىعى، مىس وڭدەۋ، ۇلتتىق كيىمدەر سياقتى تۇركى الەمىنە ءتان ونەر مەن قولونەر داستۇرلەرىنە ارنالعان باعدارلامالاردىڭ پلاتفورماداعى كورسەتىلىمى ۋاقىت وتە كەڭەيە تۇسەدى. ايتا كەتۋ كەرەك، ورتاق تۇركى مۋزىكاسى دا تممق-نىڭ زەرتتەۋ جانە ناسيحاتتاۋ نىساندارىنىڭ بىرىنە اينالىپ وتىر. 

حالىقارالىق عىلىمي جوبالار

حالىقارالىق جوبالارعا ءساتتى قاتىسىپ كەلە جاتقان قوردىڭ عىلىمي قىزمەتى دە جوعارى باعالانادى. مىسالى، 2024 جىلعى 13 جەلتوقساندا پاريجدە وتكەن «الەمدى لەكسيكوگرافيادا كارتاعا ءتۇسىرۋ: «ديۋاني لۇعات-يت-تۇرك" شىعارماسىنىڭ 950 جىلدىعى( اتتى حالىقارالىق كونفەرەنتسيانى اتاپ وتۋگە بولادى. ءيا، تۇركى تاريحىنىڭ بۇل ورتاق قۇندىلىعىنىڭ الەمدە ىرگەلى ءارى ماڭىزدى ەڭبەكتەردىڭ ءبىرى رەتىندە تانىلۋى دا قوردىڭ جەتىستىكتەرىنىڭ ءبىرى ەكەنىندىگىن استىن سىزىپ ايتۋعا بولادى. 

مەديا ماقالاسى

2025 جىلى تممق-نىڭ ەڭ ءىرى جوبالارىنىڭ ءبىرى – جاقىن ارادا ىسكە قوسىلاتىن تۇركى مەملەكەتتەرى مەن حالىقتارىنىڭ مادەنيەتى مەن مۇراسىن ءبىرتۇتاس ناسيحاتتاۋ پلاتفورماسىن ىسكە قوسۋ. "قىزىل الما" دەپ اتالاتىن بۇل پلاتفورما قوردىڭ ازەربايجاننىڭ مادەنيەت سالاسىنداعى ەڭ ءىرى مەديا رەسۋرستارىنىڭ ءبىرى "ادەبيەت جانە ونەر" پورتالىمەن بىرلەسىپ جۇزەگە اسىرىلادى. جوبا وزىندە قوردىڭ قىزمەتىن تۇركى مەملەكەتتەرى مەن تۇركىتىلدەس حالىقتارعا جەتكىزۋ، تۇركى الەمىنىڭ مادەنيەت جاڭالىقتارىن ءاربىر حالىق ءۇشىن قولجەتىمدى ەتۋ، تۇرىكتەردىڭ ورتاق مادەنيەتى مەن مۇراسىن كەڭىنەن ناسيحاتتاۋدى ماقسات ەتەدى.

قازىرگى ۋاقىتتا پلاتفورمادا تۇركيا، ازەربايجان، قازاقستان، وزبەكستان جانە قىرعىزستان، نىڭ وكىلدەرى بار، كەزەڭ-كەزەڭىمەن ماجارستان مەن تۇرىكمەنستان دا قوسىلۋعا قاجەتتى جۇمىستارىن جۇرگىزۋدە. كەلەسى كەزەڭدە پلاتفورما اعىلشىن، ورىس جانە باسقا حالىقارالىق تىلدەردە بۇكىل الەم بويىنشا قىزمەتىن كەڭەيتەدى. 

جاڭا پەرسپەكتيۆالار

تۇركى مەملەكەتتەرى ۇيىمى مەملەكەت باسشىلارىنىڭ XI ءسامميتى 2024 جىلدىڭ قاراشاسىندا بىشكەكتە ءوتتى. سامميت اياسىندا تممق قىرعىز رەسپۋبليكاسىنىڭ ۇلتتىق تاريح مۋزەيىندە ەرەكشە كورمەنىڭ سالتاناتتى اشىلۋىن وتكىزدى. كورمە ماحمۇد قاشقارينىڭ باي مۇراسىنا ارنالعان بولاتىن. كورمەنىڭ اشىلۋىندا تممق پرەزيدەنتى اقتوتى رايىمقۇلوۆا بايانداما جاساپ، وندا ماحمۇد قاشقاريدەن قاناتتى ءسوزىن كەلتىردى:

“... اللا تاعالا باقتىڭ نۇرىن تۇرىكتەردىڭ جۇلدىزىنا جاسىرعان،

ولاردىڭ سۇلتاندىعىن كوك جۇزىمەن قوسارلاعان...”

قوردىڭ جارعىسىنا سايكەس، 2025 جىلى قوردىڭ كەڭەسىنە توراعالىق ەتۋ قازاقستان رەسپۋبليكاسىنا ءوتتى. 2025 جىلدىڭ اقپان ايىندا استانادا قوردىڭ II كەڭەسى وتكىزىلۋى جوسپارلانۋدا.

قىسقاسى، الدا جاڭا پەرسپەكتيۆالار مەن قور باسشىلىعىنىڭ مول ىنتا-جىگەرى تۇر.

تۇركى الەمىنىڭ بىرلىگى مەن جارقىن بولاشاعى ءۇشىن تۇركى مادەنيەتى جانە مۇرا قورىنا ساتتىلىك پەن جەتىستىكتەر تىلەيمىز!

ەركىنبەك سەرىكبايۇلى

«ادەبيەت پەن ونەر»

(22.01.2025)

Abai.kz