ەسكەندىر زۇلقارنايىن، اتتيلا، تسەزار، شىڭعىس حان، ناپولەون – وسى جانە باسقا دا كوپتەگەن بيلەۋشىلەر عاسىرلار بويى تاريح اۋەسقويلارىن تاڭ قالدىرىپ كەلدى. سەبەبى قاراپايىم: قازىرگى شەكارالار، ءتىپتى حالىقتار اسكەري جاۋلاپ الۋ ارقىلى قالىپتاستى. تاريحتاعى بەينەلەرى تەك كۇشپەن، قاتىگەزدىگىمەن، وزبىرلىعىمەن ەرەكشەلەنەتىن ادامداردىڭ جەتىستىكتەرى الدىندا بۇگىنگى ۇرپاق تاعزىم ەتەدى. بىراق قانتوگىسكە جول بەرمەي، مەملەكەتتىك ىستەردە تابىستى بولعان قايراتكەرلەر دە تاريحتا بارشىلىق...

سۇلەيمەن پاتشا جانە ەرىكتى تۇردە نەكە قيۋ

سۋرەت: wikipedia.org سايتىنان الىندى.

بىرىككەن يزرايل مەن ياھۋدەيا پاتشالىعىنىڭ بيلەۋشىسى داۋىتتەن تاعىن مۇراعا العان سۇلەيمەن مەملەكەتتى ەڭ ۇلكەن گۇلدەنۋگە اكەلدى. سۇلەيمەننىڭ بيلىك ەتكەن جىلدارىن تاريحشىلار دانالىقپەن، توزىمدىلىكپەن جانە ءابسوليۋتتى ادىلەتتىلىكپەن بايلانىستىرادى. كوپتەگەن بيلەۋشىلەردەن ايىرماشىلىعى، بۇل پاتشا قارۋلى قاقتىعىستار مەن قانتوگىستەردى بولدىرماۋ ءۇشىن ءبارىن جاسادى.

سۇلەيمەن كۇش پەن قارجىنى سوعىستارعا جۇمساماي، مەملەكەتتىڭ ىشكى دامۋىنا كوپ كوڭىل ءبولدى. ول كوپ ۋاقىتىن عيباداتحانالار مەن جاڭا قونىستار سالۋعا ارناپ، بۇكىل پاتشالىقتىڭ مادەني جانە ەكونوميكالىق وسۋىنە ىقپال ەتتى. وسىنداي مىسالداردىڭ ءبىرى - مىسىر پەرعاۋىنىنىڭ قىزىمەن اۋلەتتىك نەكە.

بۇل ەكى قۋاتتى مەملەكەت اراسىنداعى ديپلوماتيالىق قارىم-قاتىناستاردى نىعايتتى، بىراق باستى ناتيجە اسكەري قاقتىعىستى بولدىرماۋعا كومەكتەستى. قازىرگى تاريحشىلار سۇلەيمەننىڭ بيلىگىن «التىن عاسىر» دەپ اتايدى. يزرايل پاتشالىعى ءۇشىن ۇيلەسىمدىلىك پەن گۇلدەنۋ ءداۋىرى.

بەيبىت ەدگار سوعىستى بولدىرماۋ ءۇشىن جانجالدان باس تارتتى

سۋرەت: wikipedia.org سايتىنان الىندى.

اعىلشىن بيلەۋشىسىنىڭ لاقاپ اتى ءوزى ءۇشىن سويلەيدى. ول ەدمۋند I پاتشانىڭ كەنجە ۇلى. ەلدى 959-975 جىلدار ارالىعىندا باسقاردى. بۇل كەزەڭ اعىلشىندار ءۇشىن ەڭ بەيبىت جانە گۇلدەنگەن كەزەڭ بولدى. بەيبىت ەدگار شىركەۋمەن قاقتىعىستاردان اۋلاق بولدى، سونىمەن بىرگە ءدىني قىزمەتكەرلەرگە ەرەكشە قۇرمەت كورسەتىپ، ارقايسىسىمەن قارىم-قاتىناسىندا سيرەك كەزدەسەتىن دانالىقتى كورسەتتى.

ەدگاردى ونىڭ تولەرانتتى باسقارۋى ءۇشىن باعالاعان ۆاسسالدارى قۇرمەتتەيتىن. ءوز ەلى ءۇشىن سوعىستى قالاماي، 970 جىلى ەدگار سولتۇستىك نورتۋمبريانى شوتلاندارعا بەردى. بۇل قادام سوعىسۋشى ەلدەر اراسىنداعى قاقتىعىستى بولدىرماۋعا جانە پاتشالىقتا بەيبىتشىلىكتى ساقتاۋعا مۇمكىندىك بەردى.

بۇكىل الەمدە بەيبىتشىلىككە ۇمتىلعان ەدگار اكەسى قۋعان بەدەلدى دۆوريانداردى قۋعىننان قايتاردى. بۇرىنعى قۇقىقتارىن قالپىنا كەلتىرگەن ولار ەلدىڭ ودان ءارى وركەندەۋىنە جان-جاقتى ۇلەس قوستى. بەيبىت ەدگار ءداۋىرىن حالىق ءوز شىعارمالارىندا دارىپتەيدى. انگليادا ادامدار سول باقىتتى جانە بەيبىت كەزەڭدەردى ءالى كۇنگە دەيىن ەسكە الادى.

اتاتۇرىك – زايىرلى مەملەكەتتىڭ اتاسى

سۋرەت: wikipedia.org سايتىنان الىندى.

بولاشاق بيلەۋشى ​​عازي مۇستافا كەمال پاشا «تۇرىكتەردىڭ اكەسى» بولىپ تاعايىندالعاننان كەيىن اتاتۇرىك دەپ اتالا باستادى. ول 1922 جىلدان 1938 جىلى قايتىس بولعانعا دەيىن بيلىك ەتتى. ءبىرىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس كەزىندە ىدىراعان بۇرىنعى وسمانلى مەملەكەتى وسى بيلەۋشىنىڭ تۇسىندا قازىرگى زايىرلى رەسپۋبليكاعا اينالدى.

اتاتۇرىك بۇرىنعى حاليفاتتى جويىپ، تۇركيانى مۇلدە جاڭا ەلگە اينالدىردى. دامىعان باتىس جالپىعا بىردەي سايلاۋ قۇقىعىنا كوشۋ تۋرالى ويلانا باستاعاندا، اتاتۇرىك تۇرىك ايەلدەرىنە سايلانۋعا جانە داۋىس بەرۋگە تولىق قۇقىق بەردى. 1935 جىلعا قاراي پارلامەنتتە 18 ايەل دەپۋتات قىزمەت ەتتى.

«تۇرىكتەردىڭ اتاسى» ساياسات پەن ءدىندى ءبىر-بىرىنەن اجىراتىپ، بىرىگىپ وقىتۋدى ەنگىزدى. وقۋدى بارلىعىنا قولجەتىمدى ەتىپ، وسمان بيلىگى كەزىندە تىيىم سالىنعان مادەنيەتتىڭ وركەندەۋىنە ىقپال ەتتى. اتاتۇرىك ەكونوميكانى مودەرنيزاتسيالاۋ جانە ەلدى يندۋستريالىق نەگىزگە قويۋ تۋرالى كوپتەگەن يدەيالاردى جۇزەگە اسىردى.

قىتاي سوعىس جۇرگىزبەگەن كەز

سۋرەت: wikipedia.org سايتىنان الىندى.

سىرتقى قاۋىپ-قاتەرلەردىڭ بولعانىنا قاراماستان يمپەراتور ۆەن-دي تۇسىندا (ب.ز.ب. 180–157) ەلدە سوعىس بولعان جوق. قىتاي شەكاراسىنا قاۋىپ توندىرگەن سيننۋلار 176 جىلى جاۋ يۋەچجيلەردى تالقانداعاننان كەيىن، سوڭعىلارى ورتا ازياعا شەگىندى.

وسى كەزدەن باستاپ عۇندار نەگىزگى كوشپەلىلەرگە اينالدى. شابۋىلداردىڭ باستالۋىمەن ۆەن-دي سيننۋلارمەن كەلىسىم جاساسىپ، قىتاي حانشايىمىن كۇيەۋگە بەرۋدى ۇيعاردى. عۇندار جىل سايىن الىم رەتىندە جىبەك، كۇرىش، قولونەر بۇيىمدارىن الاتىن. بۇل امال ءبىراز ۋاقىت جۇمىس ىستەدى، بىراق كوپ ۇزاماي كوشپەلىلەر ونى «جەتكىلىكسىز» دەپ تاپتى. ولار تاعى ءبىر ءىرى رەيد ۇيىمداستىردى، سودان كەيىن ۆەن-دي ويلاماعان نارسەنى جاسادى. جاڭا شارت بويىنشا ول عۇنداردى تەڭ دەپ تانىدى. يمپەراتور بيلىگىنىڭ سوڭىنا قاراي قىتايدا تۇراقتى اسكەري پوزيتسيالار جويىلىپ، قورعانىس مىندەتتەرىن جەرگىلىكتى نەمەسە ءىس-ساپارعا جىبەرىلگەن شەنەۋنىكتەر اتقاردى. ءوزىنىڭ بيلىگى كەزىندە ۆەن-دي سالىقتاردى ازايتىپ، كەيبىرەۋلەرىن مۇلدە جويدى. ءولىم جازاسىن الىپ تاستادى. بۇل قادام ىشكى ساياسي تۇراقتىلىقتى نىعايتتى، ال ەكونوميكالىق رەفورمالار جالپى ىشكى ءونىمدى ارتتىردى.

كەرىمسال جۇباتقانوۆ،

تاريح عىلىمدارىنىڭ كانديداتى، س. سەيفۋللين اتىنداعى قازاق اگروتەحنيكالىق زەرتتەۋ ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ دوتسەنتى

Abai.kz