ايتىس
ادولف يانۋشكەۆيچ – ءحىح عاسىردىڭ ورتاسىندا قازاق دالاسىندا ۇزاق مەرزىمدى ايداۋدا بولعان پولياك رەۆوليۋتسيونەرى، جازۋشى.
وسىدان بىرنەشە ساعات بۇرىن عانا مەن اياگوز وكرۋگىنىڭ اعا سۇلتان سايلاۋىنىڭ جاندى كۋاسى بولدىم. ەل بيلەۋشىلەر مەن اقسۇيەكتەر اشىق اسپان استىندا، قاپتاعان كوپشىلىك ورتاسىندا وتكەن قىسقا كەڭەسىنەن كەيىن، اعا سۇلتاندىققا ءدال سول ورتادا، بۇكىل حالىق كوزىنشە كەدەي، ءارى مومىن بولەندى سايلادى. ءالسىز شىبىققا تىرەك بولسىن دەگەندەي، كانديدات نەمەسە وعان ورىنباسار ەتىپ، وزىڭە تانىس، كۇشكە مىعىم باراق سۇلتاندى سايلادى. وتكەن اتالارىنىڭ ادەت-عۇرپىن بارىنشا قاستەرلەيتىن قازاقتار جاڭادان سايلانعان اعا سۇلتاننىڭ شاپانىن پارشا-پارشاسىن شىعارىپ، جىرتىس رەتىندە تاراتىپ اكەتتى. مۇنداي ىرىم بۇرىن حان سايلاعاندا دا جاسالاتىن. شەكارالىق باستىق بولسا، ونىڭ يىعىنا ۇكىمەت اتىنان قىزىل شاپان جاۋىپ، كەتكەن شىعىندى جەدەل ورنىنا كەلتىردى. اياگوز بەكىنىسىنىڭ زەڭبىرەكتەرى توڭىرەكتى جاڭعىرتا ساليۋت بەردى. جاڭا اعا سۇلتاننىڭ كوڭىلىن ءوسىرىپ، رۋلاستارى الدىنداعى مەرەيىن بۇدان ارتىق كوتەرگەن ەشتەڭە بولعان جوق.
ادولف يانۋشكەۆيچ – ءحىح عاسىردىڭ ورتاسىندا قازاق دالاسىندا ۇزاق مەرزىمدى ايداۋدا بولعان پولياك رەۆوليۋتسيونەرى، جازۋشى.
وسىدان بىرنەشە ساعات بۇرىن عانا مەن اياگوز وكرۋگىنىڭ اعا سۇلتان سايلاۋىنىڭ جاندى كۋاسى بولدىم. ەل بيلەۋشىلەر مەن اقسۇيەكتەر اشىق اسپان استىندا، قاپتاعان كوپشىلىك ورتاسىندا وتكەن قىسقا كەڭەسىنەن كەيىن، اعا سۇلتاندىققا ءدال سول ورتادا، بۇكىل حالىق كوزىنشە كەدەي، ءارى مومىن بولەندى سايلادى. ءالسىز شىبىققا تىرەك بولسىن دەگەندەي، كانديدات نەمەسە وعان ورىنباسار ەتىپ، وزىڭە تانىس، كۇشكە مىعىم باراق سۇلتاندى سايلادى. وتكەن اتالارىنىڭ ادەت-عۇرپىن بارىنشا قاستەرلەيتىن قازاقتار جاڭادان سايلانعان اعا سۇلتاننىڭ شاپانىن پارشا-پارشاسىن شىعارىپ، جىرتىس رەتىندە تاراتىپ اكەتتى. مۇنداي ىرىم بۇرىن حان سايلاعاندا دا جاسالاتىن. شەكارالىق باستىق بولسا، ونىڭ يىعىنا ۇكىمەت اتىنان قىزىل شاپان جاۋىپ، كەتكەن شىعىندى جەدەل ورنىنا كەلتىردى. اياگوز بەكىنىسىنىڭ زەڭبىرەكتەرى توڭىرەكتى جاڭعىرتا ساليۋت بەردى. جاڭا اعا سۇلتاننىڭ كوڭىلىن ءوسىرىپ، رۋلاستارى الدىنداعى مەرەيىن بۇدان ارتىق كوتەرگەن ەشتەڭە بولعان جوق.
باسقا ەلدەردە جاڭادان سايلانعان سەناتور سايلاۋشىلارىنا العىسىن ءبىلدىرۋ ءۇشىن، ءوز قارجىسىمەن ولارعا ءدام تاتتىرادى. ال مۇندا، دالادا بۇل ءراسىم مۇلدە بولەك. قازاقتار بايگە دەپ اتالاتىن سالتاناتتى ۇكىمەت ەسەبىنەن وتكىزە بەرەدى. قويشى، جەرگىلىكتى بيلىك باسىنداعىلار سايلاۋشىلارعا دا، ولاردىڭ سەنىمىنە كىرگەن اكىمدەرگە دە قاتار قۇرمەت كورسەتىلىپ، ءبىر داستارحان باسىندا اس ىشەدى. اس دەگەندە اقسۇيەكتەر الدىنا ۇسىنىلار تاعام تۇرلەرى پالاۋ مەن شاي بولسا، قارا حالىق ءۇشىن جىلقى ەتى مەن قىمىز بولسا جەتىپ جاتىر. ءبىزدىڭ ىشىمدىكتەرىمىز بۇل ەلگە بارىنشا جات بولىپ كورىنەدى. ەتتىڭ ءبىر جاپىراعى ولار ءۇشىن ەڭ اڭساۋلى تاماعى بولىپ سانالادى. بۇل حالىققا بۇدان ارتىق ەشتەڭە قاجەت ەمەس.
وسى سالتانات ۇستىندە مەن تۇڭعىش رەت ولەڭشىنى تىڭداۋعا مۇمكىندىك الدىم. بۇلار قازاق ترۋبادۋرلارى، دالانىڭ باردتارى – ۇلى اقىندارى. بۇلاردىڭ ولەڭ شىعارۋ مەن ونى ورىنداۋ دەڭگەيى وسى حالىقتىڭ اقىل-وي قابىلەتىن تاماشا ايعاقتايدى. نەسىن ايتايىن، مەنى سوناۋ ورتا عاسىرعا الىپ باردى. بۇگىن مەن كازاق كيىز ءۇيى ىشىندە كورگەنىمدى گوتيكالىق قورعاننىڭ تاس كۇمبەزدەرى استىندا وزدەرىنىڭ سەرىكتەستەرىمەن ماسايراپ وتىرعان بارون تويىنان عانا تابا الار ەدىم.
ەرتەڭگى ساپارعا دايىندالا وتىرىپ، بۇل سالتاناتتىڭ ءوزىم جەتەقابىل سۋرەتتەگەن سيپاتى – مىنە، وسىنداي. بەكىنىس سىرتىندا كەڭ جازىق بار. وسىندا تىگىلگەن كيىز ۇيلەرگە سالتاناتقا شاقىرىلعان قازاق قاۋىمى ورنالاسىپ جاتىر. سۇلتاندار، بيلەر، مولدالار، قوجالار جانە ستارشينالار ساندەپ تىگىلگەن ۇلكەن ۇيلەرگە جايعاسقان. الەم-جالەم كيىنگەن ولار اشىق اسپان استىندا، جايىلعان كىلەم ۇستىندە قورازدانا شەكارالىق باستىقتىڭ كەلۋىن كۇتۋدە.
ورىس-پولياك، قازاق-تاتار ازاماتتىق ناسىلدەرى جانە اسكەري نوكەرلەرى قورشاعان شەكارالىق باستىق ساعات 12-دە سالتانات وتەتىن جەرگە كەلىپ جەتتى. اقسۇيەكتەر كيىز ءۇي الدىندا كوپتەگەن دالا داۋلەتتىلەرىمەن بىرگە اعا سۇلتان ونى قىسقاشا سوزبەن قۇتتىقتاپ، ارنايى ورىنعا سالتاناتتى تۇردە اكەپ وتىرعىزدى.
وڭىنان دا، سولىنان دا مۋنديرلەر جارتىلاي قورشالعان تاق سىقىلدى وسى ورىندىقتان شەكارالىق باستىق كوپشىلىككە ارناپ ءسوز سويلەدى. ءسوز قازاق تىلىنە اۋدارىلعان ساتتە ول بۇكىل جۇرتتى ءدۇر سىلكىندىردى.
رەسمي سوزدەر مەن كوپشىلىك شۋى باسىلعان سوڭ مولدا دۇعا وقىپ، دايىندالعان ءدام-تۇزدى بۇيىرتۋىن اللادان ءوتىندى. جينالعاندار قولدارىن جايىپ، اسقان ىنتامەن دۇعانى تىڭدادى.
وسى ءدىني ادەت-عۇرىپتان كەيىن بىرنەشە ورىس ءتىلماشتارى ۇلكەن تاباقتارمەن شاي اكەلدى. قازاقتار جاندارال دەپ اتايتىن شەكارالىق باستىق العاشقى شىنىاياقتى جاڭا سايلانعان اعا سۇلتانعا ۇسىنىپ، ەكىنشىسىن ءوزى الدى دا، جينالعانداردىڭ بارىنە كەزەگىمەن شاي بەرۋدى بۇيىردى.
بۇدان كەيىن جينالعانداردىڭ ءبارى شىنىاياقتارىن قولدارىنا ۇستاپ، قىتاي سۋسىنىنا قانعان كەزدە، سىرت كەسكىنى كەلىستى، قارا مۇرتتى، كوزى ويناقشىعان ءبىر جاس اقىن ءوزىنىڭ جۇپىنى اسپابىن قاعىپ-قاعىپ جىبەرىپ، قۇلاققا جاعىمدى داۋسىمەن ەركىن ولەڭ شىعارىپ ايتا باستادى.
اقىن ولەڭىنىڭ العاشقى شۋماقتارى جاندارالدىڭ كەلۋ قۇرمەتىنە ارنالعان ەكەن. «ونىڭ بۇل جاققا ارنايى كەلۋى – جۇرتقا جەتكەن باقىتپەن بىردەي. مۇنداي جايدى قازاقتار جىل سايىن اسىعا كۇتەدى. ويتكەنى، ول وسى جاقتىڭ تۇرعىندارى ءۇشىن كوكتەمگى كەلگەن كۇنمەن تەڭ. بۇل ءوزى ۇلكەن باقىت، – دەيدى ول ەرەكشە ەكپىنمەن، – تىنىشتىعىمىزدىڭ قاس جاۋى كولدەنەڭ تۇرماسا، بۇل مەرەكە بۇدان دا اۋماقتى بولار ەدى. نەسى بار، جاندارالدىڭ ورتامىزعا كەلۋى ول دالا تاعىسىن قاراقۇم شولىنە ىعىستىرىپ تاستادى». ءسويتىپ، ولەڭشى الدىمەن جاندارال باسىنداعى جاقسىلىقتاردى ءبىرتالاي دارىپتەپ ماقتادى. ولەڭىن وسىلاي بۇگىنگى ەلدى الاڭداتىپ وتىرعان تولعاقتى ماسەلە اينالاسىندا شەبەر قيۋلاستىرعان سوڭ جاس ورىنباي ء(بىزدىڭ ولەڭشىنىڭ ەسىمى), ەندى جاڭا اعا سۇلتان بولەندى، قارقارالى شەشەنى قۇنانبايدى ءبىراز ۋاقىت ماداقتادى. بۇدان كەيىن جينالىپ وتىرعانداردىڭ ىشىندەگى اتاقتىلارىنا ول كەزەك-كەزەك ولەڭ شۋماقتارىمەن سالەم بەردى. «ۋا، سەن! – دەدى ول كادىمگى قالپىن وزگەرتپەي. – ۋا، سەن، ايگىلى ابىلپەيىزدىڭ تۇقىمى! شىڭعىسحاننىڭ ۇرپاعى! باراق سۇلتان، ورىنباي اقىننىڭ جىرىن تىڭدا!
ۋا، بۇل سەنىڭ قۇلاعىڭا جەتكەن العاشقى دا، سوڭعى دا جىر ەمەس. اقىنداردىڭ قايسىسى سەنى جىرىنا قوسپادى. سويتسە دە مەنى بۇگىن دە تىڭداپ كور.
ۋا، دارحان كەڭ دالا! باراق تۋرالى جىردى ۇيىپ تىڭداماعان جانە ونى ەلىندە قايتالاپ ايتپايتىن كيىز ءۇي بار ما ەكەن جاھاندا؟
ۋا، باراقتىڭ رۋىنان ايگىلى، باراقتىڭ رۋىنان كونە جانە جومارت رۋ بار ما ەكەن؟ (باراقتىڭ اكەسى مەن اتاسى كۇپىنىپ، كۇدىرەيە باستادى).
ۋا! كەڭەستە ودان ارتىق كەسەك اقىلدى كىم بەرەدى!؟ شيەلەنىسكەن بيلەر سارابىندا داۋدى باراقتان ارتىق ءادىل شەشەتىن كىم بار؟
ۋا! بايگەدە بارلىق باقتالاستارىنان باتىلدىعىن، كۇشىن، شەبەرلىگىن باراقتان باسقا كىم اسىرادى؟ (باراق جۇپىنى كەيىپپەن تومەن قارادى).
ۋا! اڭشىلىقتا، بارىم- تادا ءوزىن باراقتاي باتىل كورسەتەتىن كىم بار؟ (بۇل ماقتاۋ باراققا ۇنامادى-اۋ، دەيمىن، ول قاباعىن ءتۇيىپ، شەكەسىن سيپادى).
ۋا، ولەڭشى بەيباقتى حانداردىڭ ايگىلى اۋلەتتى باراق سۇلتاننان ارتىق سىيلىققا كەنەلتەتىن كايسىڭ بارسىڭ؟ (باراق كۇلەدى).
ۋا! بارلىق جەردە دە، بارلىق ۋاقىتتاردا دا ۇلى سۇلتان باراق! دالانىڭ قاس باتىرى – سۇلتان باراق!
ۋا! دالانىڭ قۇبىلاسىن تەك باراق ەسىمى شارلاۋى تەگىننەن ەمەس! باراق! باراق!
اقىن ولەڭدى ايتىپ ءبىتىردى. ماقتاۋعا بالقىعان ءبىزدىڭ كەيىپكەرىمىز سول ساتتە-اق ورنىنان اتىپ تۇرىپ، ۇستىندەگى شاپانىن شەشتى دە، ونى تۋرا اقىنعا لاقتىرىپ:
— ساعان مەنەن ءبىر تۇيە مەن ءبىر جۇيرىك ات،—دەدى. باراقتىڭ جوعارىداعى جومارتتىعىنا جىعىلىپ، اركىم وزىنە ايتىلعان ماقتاۋدىڭ شاماسىنا قاراي، اقىننىڭ ونەرىن وتەۋى كەرەك بولدى. وسىعان وراي، قاس قاعىم ساتتە اقىننىڭ باسىنا جان-جاقتان لاۆردىڭ ورنىنا اقشا، شاپاندار مەن جىلقىلار (سوڭعىلارى اۋىزشا ۋادەمەن) جاڭبىرداي جاۋماسى بار ما… ماقۇلداعان قاتتى داۋىستار وتىرعان ءۇيدىڭ جۇقا قابىرعالارىن سىلكىندىرىپ جاتتى.
وسى جاعدايلاردىڭ ءبارى كوز الدىمىزدا ءوتىپ، ءبىزدىڭ اقىنىمىز ءوز دارىنىن جوعارى باعالاعاندارعا تاعى دا ولەڭ ارقىلى العىسىن ايتپاق بولىپ جاتقاندا، ءبىز وتىرعان ءۇيدىڭ ءبىر بۇرىشىنان قۇلاق جارارداي ءبىر داۋىس ەستىلدى. سول ساتتە-اق، قوبديشادان شىعا كەلگەن ديۋ سەكىلدەنىپ سيديعان بىرەۋ، بەدەلدى بايلار مەن قادىرلى سۇلتانداردى كيىپ جارىپ، اڭ-تاڭ بولىپ قالعان ورىنباي قاسىنا جەتىپ باردى.
— وسى ەكەۋىمىزدىڭ قايسىمىز جاقسى ولەڭشى ەكەنبىز، ەندى كورەيىك، — دەپ ول قولىنداعى دومبىراسىنا قاراپ تەپسىنە سويلەپ كەتتى.
مۇنداي diسtum acerbum ( لات. ۋىتتى سوزدەر) ۋىتتى سوزدەرگە ورىنباي تىكسىنە جاۋاپ قاتتى. وقتالعان مىسىقشا ول كوزدەن وت شاشىپ، بۇيىدەي قابارىپ كەتتى. ەگەر جاندارال وتىرماسا، ءدال وسى جەردە ول اقىندىق اتاقتى قىزعانعان مىنا باقتالاسىن ءوزى بىلەتىن وكتەم سوزدەر استىنا قالدىرار ەدى. مۇمكىن، ونىڭ ىشتارلىعىنا قايتارىم رەتىندە ونى دومبىراسىمەن باسقا ۇرىپ جاراقاتتار ما ەدى. ابىروي بولعاندا، ول ادەپ ساقتاپ، جاڭاعى اقىننىڭ ورەكپىلىگىن سالماقتى قالىپپەن، جەڭىمپازدىڭ رايىمەن قارسى الدى.
ويدا جوق جەردەن ايتىس باستالىپ كەتتى. كيىز ءۇي ىشىندە قايتا تىنىشتىق ورنادى. ەرتەدەگى وليمپ ويىندارىنداعىداي-اق، ەكى ساڭلاق اقىن ءبىر-بىرىمەن سايىسقا ءتۇستى. ءبىرى شۋماقپەن اتقىلاي باستاسا، ەكىنشىسى وعان دەرەۋ جاۋاپ بەرەدى. ءبىرىنشىسى شاپشاڭ شابۋىلداسا، ەكىنشىسى قاپىسىز قورعانادى.
ستەنوگرافيا ونەرىنەن حابارىم جوق بولعاندىقتان، جاڭا اقىن ولەڭىنىڭ ءمانىن اشاتىن بىرنەشە شۋماقتارىن عانا ساعان جەتكىزەيىن. ونىڭ ءوزى دە مەنىڭ قاسىمداعى ءتىلماشتار ەسىندە كالعاندارى عانا.
«ۋا، مەن دە سەن سياقتى وسى حالىقتىڭ اقىنىمىن. مۇنداي كوپ ۇلى ادامداردىڭ، اتاق-داڭقى جايىلعان بەدەلدى ادامداردىڭ الدىندا مەنىڭ دە ولەڭ ايتۋىم ءبىرىنشى ەمەس! مەن دە اقىنمىن. بىراق ورىنبايداي ەمەسپىن. جاناقتىڭ جىرلارى ورىنبايدىڭ جىرلارىنداي ەمەس. ۋا! ورىنباي! سەن جاندارالدى دارىپتەدىڭ. جاناق تا ونى ماقتاي الار ەدى. ونسىز دا ۇلى، ونسىز دا داڭقتى جانە بايتاق دالاعا سۇيىكتى بولىپ تۇرعاندا، جاندارالعا بادىك اقىن ولەڭىنىڭ نە قاجەتى بار. سەن ءوزىمىزدىڭ سۇلتانداردى دارىپتەدىڭ، ويتكەنى، ولاردىڭ شاپاندارى مەن جىلقىلارىن ءتاۋىر كورەسىڭ. مەن بولسام، سورماڭداي ءمۇساپىرمىن، جىلماڭ قاعىپ، ەشكىمگە جارامساقتانبايمىن. سەن اركىمگە ءبىر قول جايىپ، اش توبەتتەي مايلى سۇيەك كۇتىپ جاۋتاڭدايسىڭ، مەن ايۋان بولعىم كەلمەيدى. سەن ءوزىڭدى ولەڭشى دەپ اتاۋعا اۋزىڭ قالاي بارادى؟ سەنىڭ ولەڭىڭ اقى تولەگەن ادامعا عانا ارنالادى. ەگەر سەن شىن اقىن بولساڭ، ولگەندەر تۋرالى نەگە ايتپايسىڭ؟ ارامىزدا قازىر جوقتاردىڭ ەڭبەگى تۋرالى نەگە جىرلامايسىڭ؟ وسى يەن دالادا ءبىر كەزدە ءومىر سۇرگەن اكەلەرىمىز بەن اتالارىمىزدى نەگە ماداقتامايسىڭ؟ يە، جىلقى دا، شاپان دا بەرە المايتىن ولاردى قالاي جىرعا قوسارسىڭ؟ (ول ورىنبايدىڭ داۋسى مەن قيمىل قوزعالىسىن ءاجۋالاپ كەلتىردى). ەي، ورىنباي! ۋا، ايگىلى اقىنسىڭ! باعزى زاماندا دالامىزدىڭ قانداي بولعانىن سەن وسى بىلەتىن بە ەدىڭ؟ ابىلاي زامانىندا كىم ەدىك، وسى ءبىز… ت.ب. »
مۇنىڭ ءبارىن دۇعاشا جاتقا بىلەتىن جانە ءوزىنىڭ ويى مەن كوز الدىنا كەلگەندەرى سول ساتتە جىر شۋماقتارىنا اينالدىرۋعا شاماسى جەتەتىندىگىن دالەلدەمەك بولىپ، ورىنباي دومبىراسىن قاعىپ-قاعىپ جىبەرىپ، ولەڭ باسىن ادام اتا مەن حاۋا اناعا ارنادى. سودان مىنا وتىرعان سۇلتاندارعا تاعزىم ەتكەندەي اتى شىققان ارعى اتالارىنىڭ ارقايسىسىن ءبىر-ءبىر شۋماقپەن ماداقتاپ تاستادى. سودان نۇح كەمەسىنە ءمىنىپ، توپان سۋدان ءوتتى دە، اراراتتىڭ بيىگىنەن بۇكىل ءىنجىل يىرىمدەرىنە كوز تاستادى. جولاي بارلىق وقيعالاردى، ءتىپتى، ۆاۆيلون ناۆۋحودونوسورىن دا، ەگيپەت پەرعاۋىندارىن دا قالدىرماي ءسۇزىپ شىقتى. سا-عات بويى ءمۇدىرىسسىز جىرلاپ، نياگارا سارقىراماسىنداي ارىنداپ كەلىپ، ول امان-ساۋ مۇحاممەدتىڭ وزىنە دە جەتتى-اۋ. سوڭعى ون عاسىردى قۇشاعىنا الىپ نوسەرلەتكەن بۇل جىر يسلاميزم باسىنا قۇيىلىپ، بۇكىل قازاق دالاسىنا تولىقسي جايىلار ما ەدى، قايتەر ەدى… جوق! مەككەدەن شىعا بەرگەن كەزدە ءبىزدىڭ ارقالى اقىنىمىزدىڭ دومبىراسىنىڭ شەگى ءۇزىلدى.
ەرىكسىز ىزاعا بەرىلگەن اقىن سىپايىگەرشىلىك پەن قوناق كادەسىن ۇمىتىپ، جۇرەگىندەگى لاعنەت ءسوزىن ءسال ەستىرتە-ەستىرتپەستەن ايتا سالدى…
ول دومبىراعا شەك تاعىپ جاتقاندا جەڭىلگەنىن مويىنداعىسى كەلمەگەن قارسىلاسى قايتادان ايقاسقا شىقتى. «بۇل وتكەن ۇزاق تاريح نەنى بىلدىرەدى. ءاربىر مولدا ونى سەنەن گورى جاقسىراق ايتىپ بەرەدى… سەن ونى مولدادان ەستىپ ۇيرەنىپ، جاتتاپ ەدىڭ عوي. بۇگىن ەندى بيە ۇرلاعان ادامشا كۇپىنىپ كەتىپسىڭ… ءوزىڭنىڭ اقپا اقىن ەكەندىگىڭدى دالەلدەگىڭ كەلسە، بىردەن ونعا دەيىنگى ءار ساننىڭ ماعىنا-ءمانىسىن بىزدەرگە ءتۇسىندىرىپ بەرشى ء(تىلماشتىڭ تۇسىندىرۋىنشە، بۇل جەردە سانداردىڭ ءدىني اللەگوريالىق ءمانى جونىندە اڭگىمە بولىپ وتىر)».
ورىنبايعا كەرەگى دە وسى ەدى. تەگى، بۇل ونىڭ ەڭ مىقتى بىلەتىن جەرىنەن باسسا كەرەك. سەبەبى، بۇعان ول قۇلشىنا: «توقتا! توقتا!» - دەپ، دومبىراسىن قاعىپ-قاعىپ جىبەرىپ، جەلپىنە قۇلاشىن كەڭ جازا ۇسىنعان تاقىرىپتى ولەڭگە اينالدىرىپ كەتە باردى. بۇعان دەيىن اۋىز اشپاعان قازاقتاردىڭ ءبارى بىردەن گۋىلدەسىپ، اراگىدىك قوزعالىپ تا قويىپ، ونىڭ بۇل ونەرىنە تاڭداي قاعىستى. ءتىپتى، ءتىل بىلمەگەن مەن دە ءوزىم ءبىر راقاتقا باتتىم. سوعان قاراعاندا بۇل شىنىندا دا ءبىر عاجايىپ نارسە بولسا كەرەك. مۇنارا ساعاتى اسا ءبىر سالتاناتپەن قاققانداي-اق «ءبىر» دەگەن تانىس داۋىس قۇلاققا شالىندى. ىلە-شالا مەشىت كۇمبەزىنىڭ استىنان قۇدايعا جالبارىنعان مولدانىڭ «اللا» دەگەن داۋسى سياقتى ءۇن دە ەرەكشە قۋاتتانا ەستىلىپ، وتىرعانداردى ءدۇر سىلكىندىردى. اقبەرەن اقىننىڭ بۇل تىرشىلىك دۇنيەسىندەگىلەردى بارىنەن جوعارى تۇرعان قۇدايدىڭ ۇلىلىعىن جىرلاعانىن جۇرەگىم بىردەن سەزدى. دۇنيەنى جاساعان وسى «ءبىردىڭ» ۇلىلىعى الدىندا مەن دە وعان قوسىلىپ باسىمدى ءيدىم. اقىننىڭ بۇدان بىلايعى جىرلاعانى ماعان قاراڭعى تۇندەي بەيمالىم ەدى، وكىنىشكە وراي، جىر ارناسىنان اسقان وزەندەي بۋىرقانىپ اقتى دا، وتىرعاندار ونىڭ ءبىر تامشىسىن دا يەمدەنە الماي قالدى. جىر ۇزاق سورعالادى. ايتىس بولىپ جاتقان جەرگە اقىن شابىتىن قايتاراتىن پالاۋ سالىنعان ءداۋ تاباقتاردى اكەلىپ قويماعاندا، جىر جوسىلىسى بىتەر مە ەدى، بىتپەس پە ەدى، ونى كەسىپ ايتۋ قيىن. ول توقتادى. بارلىق اقسۇيەكتەر وعان جەڭىس تۇعىرىنىڭ تورىنەن لايىقتى ورىن بەرگەندىكتەن، ونىڭ بۇل جولى ابىرويى، ءتىپتى، اسقاقتاپ كەتتى. قازاق جىرى مەن سازىنىڭ ءۇنىنىڭ بۇدان ءارى باستىرمالاتۋىنان، شاماسى يمەنسە كەرەك، جاندارال بىرنەشە جىلى ءسوز ايتىپ، شالبارلىق جاقسى شۇعادان سىيلىقتار تاپسىرىپ، باقتالاستىڭ اپتىعىن باستى. ءسويتىپ، وسىلايشا ولاردىڭ ءسوز سايىسى اياقتالدى.
مەن ويعا قالدىم. وسىنىڭ ءبارىن مەن دۇنيەجۇزى تاعى جانە جابايى سانايتىن دالادا كوشىپ جۇرەتىن حالىقتىڭ ورتاسىندا ءوز قۇلاعىممەن تىڭدادىم عوي! بۇدان بىرنەشە كۇن بۇرىن مەن ءدۇرداراز ەكى رۋ وكىلدەرى قاقتىعىسۋلارىنىڭ كۋاسى بولىپ، ەشقاشاندا دەموسفەن مەن تسيتسەروندى ەستىپ جانە بىلمەگەن شەشەندەردىڭ سوزىنە قول سوعۋىما تۋرا كەلدى. ال بۇگىن مەنىڭ الدىمدا، ءتىپتى، وقي دا، جازا دا المايتىن اقىندار ونەرلەرىن الدىما جايىپ سالدى. ولار ءوزىنىڭ تاڭ قالدىرارلىق تالانتىمەن مەنىڭ جۇرەگىم مەن جانىما كوپ نارسەنى ۇيالاتىپ، مەنى، ءتىپتى، ءتانتى ەتتى. ال بۇلار تاعى، جىرتقىشتار ما؟ بۇل حالىق تەك عۇمىر بويى مال باعۋمەن شەكتەلىپ، بولاشاقتان ماقۇ-رىم قالماق پا؟ جوق، ولاي ەمەس! بۇل يمانداي شىندىعىم! مۇنداي تالانت يەسى وركەنيەتتىلىكتەن استە تىسقارى قالماق ەمەس. ونىڭ رۋحى قازاق دالاسىنا دا جەتىپ، جارىق شوعىن ۇرلەي تۇسەر. بۇگىندە جۇدەگەن، قاجىعان كوشپەلى حالىقتىڭ، وعان شەكەسىنەن قاراپ وتىرعان ەلدەردىڭ قاتارىنا قوسىلار كۇندەرى دە تۋار.
ادولف يانۋشكەۆيچ «قازاق دالاسىنا ساپار تۋرالى جازبالارى» اتتى ەڭبەگىنەن ءۇزىندى
«ءۇش قيان» گازەتى 15-مامىر 2009 جىل
http://ushkiyan.kz/
