وتكەن اپتادا بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنىڭ كەزەكتى 64-ءشى ءسامميتى جۇمىسىن باستادى. بۇل سامميت ادامزات تاريحىنىڭ ەڭ ءبىر قيىن-قىستاۋ كەزەڭىندە ءوتىپ جاتىر. ازىق-تۇلىك، ەنەرگەتيكالىق جانە ەكونوميكالىق داعدارىس كەزىندە ءھام تۇماۋ پاندەمياسى ءورشىپ تۇرعان ۋاقىتتا ۇيىمداستىرىلعان بۇل جاھاندىق جيىندى - تاريحي باسقوسۋ دەپ اتاۋعا تولىق نەگىز بار.

 بۇۇ-نىڭ باس حاتشىسى پان گي مۋن ءسامميتتىڭ اشىلۋ سالتاناتىندا: «بۇگىنگى تاڭدا پلانەتانىڭ نازارى بىزگە اۋىپ وتىرعانى تاڭقالارلىق جاعداي ەمەس، سەبەبى ءبىز وتە ءبىر كۇردەلى كەزەڭدە باس قوسىپ وتىرمىز» - دەدى. سونىمەن قاتار، باس حاتشى مۇنداي اۋمالى-توكپەلى زاماندا كوپتاراپتى ديپلوماتيانىڭ رۋحىن تىرىلتۋگە جانە ۇجىمدىق ءىس-ارەكەتتەردى جاندانىرۋعا ۇلكەن سەرپىن بەرىلۋ قاجەت دەپ ەسەپتەيدى. «ۇلتتار باسشىسىنىڭ» بۇلاي ايتۋىنا حالىقارالىق ساياساتتا ورىن الىپ جاتقان سان-الۋان تەكەتىرەستەر سەبەپ بولىپ وتىرعانى بەلگىلى.

 اتالىپ وتىرعان سامميت جالپىادامزاتتىق ماسەلەلەردى شەشۋگە جينالدى. ول ەڭ الدىمەن، جەر بەتىندەگى اپاتتىق جاعدايلارعا الىپ كەلۋى ىقتيمال كليماتتىق وزگەرىستەر ماسەلەلەسى. ءسامميتتىڭ كۇن تاربىندەگى تاعى ءبىر باستى تاقىرىپتاردىڭ ءبىرى - يادەرلىق قارۋدى شەكتەۋ مەن كەدەيشىلىكپەن كۇرەس.

تاريحقا «بۇۇ-نىڭ 64 ءسامميتى» رەتىندە ەنىپ ۇلگىرگەن جيىندا اتالعان ماسەلەلەر قانداي شەشىمدەرىن تاپتى دەگەن سۇراقتارعا جاۋاپ بەرىپ كورەلىك.

 وتكەن اپتادا بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنىڭ كەزەكتى 64-ءشى ءسامميتى جۇمىسىن باستادى. بۇل سامميت ادامزات تاريحىنىڭ ەڭ ءبىر قيىن-قىستاۋ كەزەڭىندە ءوتىپ جاتىر. ازىق-تۇلىك، ەنەرگەتيكالىق جانە ەكونوميكالىق داعدارىس كەزىندە ءھام تۇماۋ پاندەمياسى ءورشىپ تۇرعان ۋاقىتتا ۇيىمداستىرىلعان بۇل جاھاندىق جيىندى - تاريحي باسقوسۋ دەپ اتاۋعا تولىق نەگىز بار.

 بۇۇ-نىڭ باس حاتشىسى پان گي مۋن ءسامميتتىڭ اشىلۋ سالتاناتىندا: «بۇگىنگى تاڭدا پلانەتانىڭ نازارى بىزگە اۋىپ وتىرعانى تاڭقالارلىق جاعداي ەمەس، سەبەبى ءبىز وتە ءبىر كۇردەلى كەزەڭدە باس قوسىپ وتىرمىز» - دەدى. سونىمەن قاتار، باس حاتشى مۇنداي اۋمالى-توكپەلى زاماندا كوپتاراپتى ديپلوماتيانىڭ رۋحىن تىرىلتۋگە جانە ۇجىمدىق ءىس-ارەكەتتەردى جاندانىرۋعا ۇلكەن سەرپىن بەرىلۋ قاجەت دەپ ەسەپتەيدى. «ۇلتتار باسشىسىنىڭ» بۇلاي ايتۋىنا حالىقارالىق ساياساتتا ورىن الىپ جاتقان سان-الۋان تەكەتىرەستەر سەبەپ بولىپ وتىرعانى بەلگىلى.

 اتالىپ وتىرعان سامميت جالپىادامزاتتىق ماسەلەلەردى شەشۋگە جينالدى. ول ەڭ الدىمەن، جەر بەتىندەگى اپاتتىق جاعدايلارعا الىپ كەلۋى ىقتيمال كليماتتىق وزگەرىستەر ماسەلەلەسى. ءسامميتتىڭ كۇن تاربىندەگى تاعى ءبىر باستى تاقىرىپتاردىڭ ءبىرى - يادەرلىق قارۋدى شەكتەۋ مەن كەدەيشىلىكپەن كۇرەس.

تاريحقا «بۇۇ-نىڭ 64 ءسامميتى» رەتىندە ەنىپ ۇلگىرگەن جيىندا اتالعان ماسەلەلەر قانداي شەشىمدەرىن تاپتى دەگەن سۇراقتارعا جاۋاپ بەرىپ كورەلىك.

ۇيىمنىڭ باس حاتشىسى بۇل سامميتكە جاقسى دايىندالعانى كورىنىپ-اق تۇردى. اسىرەسە، كليماتتىڭ جىلدان-جىلعا وزگەرىسكە ۇشىراپ، جەر بەتىندە جىلۋ پروتسەسى ۇدەپ بارا جاتقانى پان گي مۋندى قاتتى الاڭداتىپ جۇرگەنى بايقالىپ قالدى. ۇستىمىزدەگى جىلدىڭ قىركۇيەك ايىنداعى نورۆەگياعا جاساعان ساپارىن باس حاتشى شپيتسبەرگەن ارحيپەلاگىندا جالعاستىرعان بولاتىن. بۇل ارحيپەلاگتا پان گي مۋن كليمات وزگەرىسىنىڭ سالدارىن سولتۇستىك پوليۋستەگى كورىنىستەرىن، سول جەردە قىزمەت اتقارىپ جاتقان عالىمدارمەن بىرلەسىپ، زەرتتەپ قايتتى.

الىپ مۇزدىقتاردىڭ جىلدام ەرىپ جاتقانى باس حاتشىعا قاتتى اسەر ەتكەن كورىنەدى. ءوزىنىڭ باياناداماسىندا پان گي مۋن ۇلت كوشباسشىلارىن جەر پلانەتاسى بولاشاعى مەن ادامزات ءناسىلىنىڭ كەلەشەگى ءۇشىن بىرلەسىپ كۇرەسۋگە شاقىردى. ءبىر سوزىندە باس حاتشى «ءبىزدىڭ مۇزدىقتاردىڭ ەرۋىن توقتاتۋعا باعىتتالعان قادامدارىمىز ولاردىڭ ەرۋىنەن تىم باياۋ جاسالىپ جاتىر» - دەپ مالىمدەدى.

 تابيعات ءتاڭىر جاراتقان مەزەتتەن باستاپ وزىنە ءتان ۇيلەسىمدى دامۋ جولمەن كەلە جاتقان. بۇل ۇيلەسىمدىلىك پەن تەپە-تەڭدىكتى بۇزعان تىرشىلىك يەلەرىنىڭ ىشىنەن جالعىز ادام بالاسى كىنالى. كليماتتىڭ وزگەرۋى، تابيعي اپاتتىق جاعدايلار ادامزات وندىرىستىك رەۆوليۋتسيا ءداۋىرىن تۋدىرعان ۋاقىتتان باستالدى. بۇل ماسەلە كوپتەگەن حالىقارالىق جيىنداردا كوتەرىلىپ جۇرگەنمەن ورتاق شەشىمگە كەلىپ، بارلىق مەملەكەتتەردى بۇل شارۋاعا مىندەتتەيتىن قۇجاتتار الايدا وسى كۇنگە دەيىن قابىلدانباي كەلگەن.

 قىتاي ءوز كەزەگىندە 2020 جىلعا دەيىن ورتانى لاستاۋ كولەمىن ەداۋىر پايىزعا كەمىتەتىنىن مالىمدەدى. جاپونيا ءوندىرىس قالدىقتارىن ازايتىپ، دامۋشى ەلدەردە جۇرگىزىلىپ جاتقان «جاسىل» تەحنولوگيالاردى قارجىلاندىرۋدى قولعا الۋعا ۋادە بەردى. الايدا قىتاي دا جاپونيا دا ناقتى سانداردى ايتۋدان قورىقتى. سەبەبى، زەرتتەلمەگەن دۇنيەگە پالەنباي قارجى جۇمسايمىز دەۋ كەز كەلگەن ەل ءۇشىن داعدارىس زامانىندا قاۋىپتى بولماق.

اقش كليماتتىق وزگەرىستەرمەن كۇرەسۋگە باعىتتالعان بارلىق شارالارعا اتسالىساتىنىن ءبىلدىردى. فرانتسيا وسى ماسەلەگە قاتىستى ءوز جەرىندە ارنايى سامميت ۇيىمداستىرۋعا دايىن ەكەندىگىن كورسەتتى. كىپ-كىشكەنتاي مالديۆى مەملەكەتىنىڭ ءوزى 2020 جىلدىڭ قارساڭىندا اۋاعا كومىرقىشقىل گازىن شىعارۋدى تىيامىز دەپ بەلسەنىپ وتىر.

 اتالعان مەملەكەتتەردىڭ ءوز مويىنىنا مۇنداي مىندەتتەمەلەردى الۋى پان گي مۋنمەن الدىن-الا جۇرگىزىلگەن كەلىسسوزدەر ناتيجەسىندە جۇزەگە اسىپ وتىرعاندىعى بەلگىلى. سەبەبى، پلانەتا تاريحىندا تابيعاتتى قورعاۋ مەن كليماتتى تەپە-تەڭدىك دەڭگەيىنە قايتا كەلتىرۋ ماسەلەسى ءبىرىنشى رەت وسىنداي دەڭگەيدە تالقىلانىپ، شەشىم قابىلداندى. ال، مۇنداي شارالاردى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن قىتاي مەن جاپونيا سياقتى يندۋستريالدىق ەلدەردىڭ كەلىسىمى قاجەت.

پىكىر-تالاستاردىڭ ناتيجەسى بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمى كليماتقا قاتىستى ارنايى رەزوليۋتسيا قابىلدادى.

 سامميتتىڭ كەلەسى ءبىر وزەكتى ماسەلەسى - يادرولىق قارۋدى تاراتپاۋعا باعىتتالعان شارالار. بۇل ماسەلەنى تالقىلاۋعا شىعارۋدان بۇرىن، سامميتكە كەلەتىن باسشىلار پان گي مۋننىڭ The Guardian باسىلىمىندا جارىق كورگەن باعدارلامالىق ماقالاسىمەن تانىسىپ شىقتى. اتالعان ماقالادا بۇۇ باسشىسى يادەرلىق قارۋسىز بەيبىت ءومىر سۇرەتىن الەمدى ورناتۋعا باعىتتالعان بىرقاتار شارالاردى ۇسىندى. پان گي مۋن ماقالاسىندا بۇل ماسەلە ونىڭ جەكە ادام رەتىندە تولعاندىراتىنىن قاداپ ايتتى. باس حاتشىنىڭ وتانى - وڭتۇستىك كورەيا XX عاسىردا بولعان سوعىستاردا قانشاما رەت وسى قارۋدىڭ ءوز جەرىندە جارىلۋى قاۋىپىنىڭ الدىندا تۇرعان بولاتىن. الايدا، بۇل قاۋىپ ازيا ايماعىنا عانا ءتان ەمەس دەپ ەسەپتەيدى ماقالا اۆتورى.

 يادەرلىق قارۋدى تاراتپاۋ جونىندەگى كەلىسىم بار بولعانمەن بۇل ماسەلە ءالى دە وزەكتى بولىپ وتىر. بۇگىنگى تاڭدا الەمدە 26 مىڭ وقتۇمسىق بار ەكەن. الەم بويىنشا قورعانىس شارالارىنا جۇمسالعان قارجىنىڭ جالپى كولەمى 1,3 ترلن. دوللاردى قۇراسا، اقش-تىڭ يادەرلىق ارسەنالىن ۇستاپ تۇرۋ ءۇشىن 6,89 ترلن. دوللار كولەمىندەگى قارجى جۇمسالاتىن كورىنەدى. بۇل دەگەنىمىز ادام بالاسىنىڭ باسقانى ويلاماسا دا، سوعىسۋعا دايىن وتىرۋعا ادەتتەنگەنىن كورسەتەتىن جاعداي.

سونىمەن جوعارىدا ايتىلعان ماقالاسىندا پان گي مۋن يادەرلىق قارۋسىزداردىرۋعا باعىتتالعان 5 باپتان تۇراتىن جەكە جوسپارىن ۇسىنىپ وتىر. سامميتتە وسى جوسپار قىزۋ تالقىعا ءتۇستى. كوپتەگەن تالاس-تارتىستىڭ ناتيجەسىندە بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنىڭ قاۋىپسىزدىك كەڭەسى ارنايى رەزوليۋتسيا قابىلدادى. الايدا، وسى باعىتتا سەڭ قوزعالدى دەپ ايتۋعا ءالى ەرتە سەكىلدى.

 كونستانتين كۋشنەر دەگەن ورىس اقىنى كەزىندە وسى ۇيىم تۇرالى: «بۇۇ - الدانعان حالىقتار ۇيىمى» - دەگەن ەكەن. ونىڭ استارىندا پلانەتا الدىندا ادەمى سويلەپ، كوزبوياۋشىلىقپەن اينالىسىپ وتىرعان الپاۋىت ەلدەردىڭ امبيتسيالارى مەن ولاردى جۇزەگە اسىرۋ جولدارىن رەتتەۋ ءۇشىن جينالاتىن تاعى دا ءبىر سۇيەگى ءالسىز بىرلەستىك ءھام بارلىق ادامزاتتقا داۋىسى جەتەتىن مىڭبەر دەگەن وي جاتىر.

وسى جولى دا قانشاما مەملەكەتتتىڭ باسىن قوسىپ، وزەكتى ماسەلەلەردى كۇن تارتىبىنە قويىپ، جيىن وتكىزگەنمەن بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمى ناتيجەسىندە ەشنارسە شەشە المايتىن، شەشكىسى كەلمەيتىن قاۋقارسىز ۇيىمعا اينالىپ بارا جاتقانىن بايقاتتى.