كىشىارالدى قالاي تۇششىلاندىرۋعا بولادى؟
تۇششى سۋدىڭ ادام ومىرىندەگى ماڭىزدىلىعى بارىمىزگە بەلگىلى. تۇششى سۋ كەزكەلگەن وركەنيەتتىڭ ءومىر سۇرۋىندەگى ەڭ ماڭىزدى ماتىريالدىق قۇندىلىق. تۇششى سۋسىز ەشقانداي مادەنيەت نەمەسە قوعام ءومىر سۇرە المايدى.
سوندىقتان كىشىارالدى تۇششىلاندىرۋ ارال وڭىرىندەگى قوعامدىق تىرشىلىكتى ساقتاپ قالۋ مەن دامىتۋداعى ەڭ ماڭىزدى ستراتەگيالىق شارا بولۋ كەرەك دەپ ويلايمىن. ەگەر كىشىارال تۇششىلانسا، ارال قالاسى مەن قوسا سول وڭىردەگى ەلدىمەكەندەر تولىعىمەن تۇششىسۋمەن قامتاماسىز ەتىلىپ قويماي، كىشىارال ماڭىندا ەگىن شارۋاشىلىعى، مالشارۋاشىلىعى، بالىق شارۋاشىلىعى كەڭىنەن دامىپ، جاڭا ەلدىمەكەندەر پايدا بولىپ، قىزىعان ومىرگە تولار ەدى. نۋ ورمان وسىرۋگە بولادى. سونىمەن قاتار ماڭعىستاۋ ءوڭىرىن دە كىشىارالدىڭ تۇششى سۋىمەن قامتاماسىز ەتۋگە بولار ەدى. ارينە ونىڭ اششى سۋدان تۇششى سۋعا وتۋىنەن كەي ونداعى بالىق ءتۇرى جوعالىپ كەتۋى مۇمكىن. الاي دا ونىڭ ورنىنا تۇششى سۋعا ءتان بالىق تۇرلەرىن كوپتەپ ءوسىرىپ جاڭا ەكولوگيا قالىپتاستىرۋعا بولادى. بۇل تۇششى سۋى تاپشى قازاقستان ءۇشىن تاپتىرماس وراي.
ال ەندى ونى قالاي تۇششىلاندىرۋعا بولادى؟ كەزكەلگەن اششى كولدى تۇششىلاندىرۋ ءۇشىن ونىڭ بارلىق سۋىن تۇششى سۋمەن اۋىستىرۋعا تۋرا كەلەدى. ول ءۇشىن وعان اعىپ كىرەتىن وزەن بولۋ كەرەك. ول وزەننىڭ سۋى كولدىڭ ءبىر باسىنان اعىپ كىرىپ ەكىنشى باسىنان اعىپ شىعۋ كەرەك. سوندا وزەن سۋى كولدى تولىقتاي ارالاپ وتەدى دە اششى سۋ ەكىنشى جاعىنان بىرتىندەپ اعىپ شىعىپ، جىلدار وتە كول سۋى جاڭالانىپ تۇششىلانادى. كىشىارالعا اعىپ كىرەتىن وزەن ول سىرداريا بولىپ، ول كولدىڭ شىعىسوڭتۇستىك جاعىنان اعىپ كىرەدى دە سول تۇستاعى سۋتوسپاسى ارقىلى ۇلكەنارالعا اعىپ شىعىپ كەتەدى. ياعىني وزەن سۋى كولدى تولىق ارالاپ شىعا المايدى. سوندىقتان بۇل جاعدايدا كىشىارال سۋى تۇششىلانبايدى. ونى قالاي تۇششىلاندىرۋعا بولادى؟
كىشىارالدى تۇششىلاندىرۋ ءۇشىن:
- سىرداريانىڭ سۋىن ءسال سولتۇستىككە تامان بۇرىپ كىشىارالدىڭ ءدال شىعىس جاعىنان، مۇمكىن بولسا شىعىسسولتۇستىك جاعىنان كىرگىزۋ;
- كىشىارالدىڭ باتىسوڭتۇستىك بۇرىشىنان وڭتۇستككە ۇلكەنارالعا قانال قازىپ اششى سۋىن ۇلكەنارالعا قاراي اعىزۋ;
- قازىرگى كىشىارال سۋتوسپاسىن توپىراق دامبى ارقىلى بىتەپ ونى بىيىكتەتىپ ۇلعايتىپ سۋ دەڭگەيىن مۇمكىندىگىنشە تاعى 5-10 مەتىر كوتەرىپ 1970 جىلعى دەڭگەيگە جەتكىزىپ كول ەرنەۋىن ارال قالاسىنا جاقىنداتۋ.
جوعارىداعى شارتتار ورىندالسا سىرداريانىڭ سۋى كىشىارالدى تولىعىمەن ارالاپ شىعا الادى دا اششى سۋ كولدىڭ باتىس جاعىنان بىرتىندەپ اعىپ شىعىپ كەتەدى دە كول سۋى بىرتىندەپ جاڭارىپ تۇششىلانادى. كىشىارال 10-20 جىل ۋاقىتتا تولىعىمەن تۇششىلانىپ بولادى. سونىمەن قاتار كىشىارالدىڭ باتىسىنان اعىپ شىققان سۋ تۇششىتەڭىز دەگەن كولگە قۇيىپ ودان كەيىن ۇلكەنارالعا قاراي اعىپ كەتەدى. كىشىارال تۇششىلانىپ بولعان سون تۇششىتەڭىز دە بىرتىندەپ تۇششىلانادى. بۇنداي جاعدايدا ولاردىڭ جاعالاۋىندا ەگىن شارۋاشىلىعىن جۇرگىزىپ دامىتۋعا بولادى. قاڭىراپ بوس جاتقان وڭىردە ەلدى مەكەندەر پايدا بولىپ دامي تۇسەدى. ماڭعىستاۋ ۇستىرتىنە ناسوستار ارقىلى سۋ شىعارىپ، ول ءوڭىردى دە گۇلدەندىرۋگە بولادى. نۋ ورمان وسىرۋگە بولادى. سوندىقتان ۋاقىتتى جىبەرمەي بۇل ستراتەگيالىق شارۋاعا ەل بولىپ جۇمىلىپ قازىردەن باستاپ كىرىسۋگە شاقىرامىن.
وركەن توقتارۇلى
Abai.kz
