قر مەملەكەتتىك كەڭەسشىسى ەرلان قارين مەن قر پرەمەر-ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى ەرمەك كوشەرباەۆ مىرزالاردىڭ نازارىنا!

پرەزيدەنتىمىز قاسىم-جومارت توقاەۆ 18 ساۋىردە ماڭعىستاۋ وبلىسىنا جاساعان ساپارىندا وڭىردەگى كوشى-قون جانە ميگراتسيا ماسەلەسىنە توقتالىپ: «ايماق تۇرعىندارىنىڭ سانى ۇزدىكسىز ءوسىپ كەلەدى. قازىر مۇندا 800 مىڭنان استام ادام تۇرادى. جاقىندا مەن شىمكەنتكە بارعاندا كوشى-قوندى، ياعني، ميگراتسيانى باقىلاۋسىز قالدىرۋعا بولمايدى دەپ ايتتىم. بولجام بويىنشا، كوپ ۇزاماي وبلىستاعى حالىق سانى ءبىر ميلليونعا جەتۋى ىقتيمال، ءتىپتى، ودان اسۋى دا مۇمكىن. بۇل جاعداي ەكونوميكاعا جانە الەۋمەتتىك ينفراقۇرىلىمعا قوسىمشا سالماق تۇسىرەدى. بۇل فاكتوردى ۇمىتپاۋىمىز كەرەك، پوپۋليزمگە ۇرىنباعان ءجون...», – دەپ ءوزىنىڭ الاڭداۋشىلىعىن ءبىلدىرىپتى.

پرەزيدەنت وتە دۇرىس ايتىپ وتىر. شىمكەنت قالاسى مەن مۇنايلى ولكەدەگى حالىق سانىنىڭ شەكتەس تىس ارتۋى، ۇكىمەتتىڭ ونداعى حالىقتى وزگە وڭىرلەرگە كوشىرىپ-قونىستاندىرۋعا دارمەنسىزدىك تانىتىپ كەلە جاتقانى – وسى كوشى-قون ساياساتىمەن ۇزاق جىلدان بەرى تىنباي، بەلسەندى تۇردە اينالىسىپ كەلە جاتقان مەنى دە قاتتى الاڭداتادى.

ونىڭ ۇستىنە، قارا التىننىڭ ۇستىندە وتىرىپ كەدەيلىك پەن جۇمىسسىزدىقتىڭ قامىتىن كيىپ كەلە جاتقان بۇل ولكە حالقىنىڭ مىنەزىنىڭ دە وزگەشە، ەسكى بيلىككە بولعان كەگىنىڭ دە باسىم ەكەنىن ەسكەرسەك، ءتۇن ۇيقىمىز ءتىپتى ءتورت بولىنەتىن بولدى. وسىعان بايلانىستى، مەملەكەتتىك كەڭەسشى ەرلان قاريننىڭ اتىنا ارنايى حات جازىپ، بۇل ماسەلەنى شەشۋدىڭ ەڭ ءبىر قاراپايىم جولىن ءبىر ەمەس، بىرنەشە مارتە ۇسىندىم.

ول – وسى وڭىردەن شىققان، قازىرگى تاڭدا ءماجىلىستىڭ ماحامبەتى مەن يساتايى بولىپ، رەسپۋبليكا جۇرتىنىڭ ىقىلاسىنا بولەگەن ەدىل جاڭبىرشين مەن سامات مۇساباەۆتى سول ۇكىمەت ايقىنداعان ەكى وبلىسقا اكىم ەتىپ جىبەرۋ.

شارت – ەكى اكىمگە قونىس اۋدارۋشىلارعا قاتىستى تۇجىرىمدامانى وزدەرى جاسايتىن جانە ۇكىمەت بولگەن قاراجاتتى وزدەرى يگەرەتىن مۇمكىندىك بەرۋ كەرەك.

ال، كوشىپ كەلۋشىلەردىڭ دە بۇل وڭىرلەرگە جاپپاي قونىستانۋىن قامتاماسىز ەتۋ كەرەك بولسا، ەكى اكىمنىڭ ءبىر-ءبىر ورىنباسارىن قىتاي مەن ماڭعوليادان ورالعان جىگىتتەردەن قويعان دۇرىس.

مەن ماڭعىستاۋ وبلىسىنداعى حالىقتى ۇكىمەت ايقىنداعان وڭىرلەرگە كوشىرىپ-قونىستاندىرۋدىڭ وسىدان وزگە ءتيىمدى جولىن كورىپ تۇرعان جوقپىن. ەگەر، تاۋىپ جاتسا، ۇكىمەت باسشىسى مەن مەملەكەتتىك كەڭەسشى ورتاعا سالسىن!

***

ەندى، پرەزيدەنتتىڭ جوعارىداعى سوزىنە قاتىستى ءوزىمنىڭ ءبىر اۋىز ءسوزىمدى ورتاعا سالا كەتەيىن.

قاسىم-جومارت كەمەلۇلى 11 ساۋىردە شىمكەنت قالاسىنا جاساعان ساپارىندا: «مەگاپوليستىڭ دەموگرافيالىق ءوسىمى دە جوعارى. تابيعي وسىممەن بىرگە، مۇندا كوشىپ كەلىپ جاتقاندار كوپ. وسىنىڭ ءوزى قالانىڭ تىرشىلىككە قولايلى، بولاشاعى زور ەكەنىن كورسەتەدى. بىراق باقىلاۋسىز كوشى-قون، ياعني، ميگراتسيا ءتيىستى تەحنيكالىق جانە الەۋمەتتىك ينفراقۇرىلىمعا اسەر ەتەدى. مۇنى دا ۇمىتپاۋىمىز كەرەك...», – دەگەن بولاتىن.

مىنە، مەملەكەت باسشىسى سول ءسوزىن ماڭعىستاۋعا بارعان ساپارىندا تاعى قايتالاپ وتىر.

ەندى، وسىدان كەيىن اتقارۋشى بيلىك پەن زاڭ شىعارۋشى ورگاننىڭ كۇيبەڭدەي باستايتىنى بەلگىلى.

جاسىراتىنى جوق، پرەزيدەنتتىڭ اۋزىنان شىققان «كوشى-قون»، «كوشىپ كەلىپ جاتقاندار» دەگەن سوزدەردى ءىلىپ الىپ، اتقارۋشى بيلىك پەن زاڭ شىعارۋشى باياعى كارىم ءماسىموۆتىڭ ادەتىنە باسىپ، بار بالە-قازانى شەتتەن كوشىپ كەلەتىن قازاقتارعا جاۋىپ، ۇلى كوشتىڭ جولىن ودان ارى قيىنداتىپ جىبەرە مە دەپ قاۋىپتەنىپ وتىرمىن.

نەگىزى، قاسىم-جومارت كەمەلۇلى بۇل ءسوزدى ىشكى كوشى-قوندى مەڭزەپ ايتىپ وتىر دەپ ويلايمىن.

ءيا، بۇل – شىنىمەن دە باسا نازار اۋداراتىن، جەدەل شەشۋ جولدارى قارالۋى ءتيىس قاۋىپتى ءارى كۇردەلى ماسەلە!

سەنات توراعاسى ماۋلەن اشىمباەۆتىڭ: «سولتۇستىك قازاقستان ( -22,43%), پاۆلودار (-5,76%) جانە قوستاناي (-8,3%) وبلىستارىندا حالىق سانى ازايعان. بۇل رەتتە وڭتۇستىكتەن سولتۇستىككە ەرىكتى تۇردە قونىس اۋدارۋ باعدارلاماسى كۇتىلگەن ناتيجەنى بەرمەگەنىن مويىنداۋىمىز كەرەك!» – دەگەنىنە دە مىنە، ءبىر جىلدان، ەكى ايدان استى. سودان بەرى اتقارۋشى بيلىك تە، زاڭ شىعارۋشى ورگان دا ساۋساق ۇشىن قيمىلداتقان جوق! شاماسى، بۇل ءسوزىن سەنات توراعاسىنىڭ ءوزى دە ۇمىتىپ قالعان بولسا كەرەك!

مەن شىمكەنت قالاسىندا ورىن العان حالىق سانىنىڭ شامادان تىس ارتىپ بارا جاتقانىن وڭتايلى شەشۋ ءۇشىن دە جوعارىداعى ءوزىم ۇسىنعان ءتاسىلدى قولدانۋ كەرەك دەپ ەسەپتەيمىن. ۇكىمەت ايقىنداعان وڭىردەگى قالعان ەكى وبلىسقا سول وڭتۇستىك وڭىردەن شىققان تاعى ەكى جىگىتتى اكىم ەتىپ جىبەرگەن دۇرىس.

وعان تۇركىستاننىڭ قوس تۋماسى – دارحان ساتىبالدى مەن باقتيار ونەرباەۆ ابدەن لايىقتى دەر ەدىم...

وسى جەردە ماسەلەنىڭ باسىن اشىپ الايىق. پرەزيدەنت الاڭداۋشىلىعىن بىلدىرگەن شىمكەنت قالاسى مەن ماڭعىستاۋ وبلىسى  دەموگرافياسىنىڭ شەكتەس تىس ارتۋىنا شەتتەن ورالعان اعايىنداردىڭ تيتتەي دە قاتىسى جوق! ءسوزىمىزدىڭ ناقتى ءارى دالەلدى بولۋى ءۇشىن، ۇلتتىق ستاتيستيكا بيۋروسىنىڭ شەتتەن ورالعان قانداستارىمىز تۋرالى جاريالاعان سوڭعى ءۇش جىلدىڭ مالىمەتىنە جۇگىنەيىك.

2022 جىلعى مالىمەت بويىنشا، اتاجۇرتىنا كوشىپ كەلگەندەر سانى 17 293 ادام.

ال، ەلدەن كەتكەندەر سانى 24 239 ادام.

كوشى-قون سالدوسى – -6 946 ادامدى قۇرادى.

سونىڭ ىشىندە، ماڭعىستاۋ وبلىسىنا تمد جانە باسقا ەلدەردەن تۇراقتى تۇرۋعا 3391 ادام كەلىپتى.

ناقتىلاپ ايتساق، تمد ەلدەرىنەن كەلگەنى – 3266 ادام، وزگە مەملەكەتتەردەن – 125 ادام.

سول جىلى ماڭعىستاۋ وبلىسىنان 29 892 ادام كوشىپ كەتكەن، ونىڭ 9521-ءى اقتاۋ قالاسىنان، 7951-ءى مۇنايلى اۋدانىنان، 5384-ءى جاڭاوزەن قالاسىنان.

بۇل ماڭعىستاۋ وبلىستىق ستاتيستيكا دەپارتامەنتىنىڭ باسشىسى ريمما ۋتيۋشەۆانىڭ «kaz.inform.kz» سايتىنا بەرگەن مالىمەتى.

2023 جىلعى مالىمەتكە سۇيەنسەك، ءبىر جىلدا قازاقستانعا شەتتەن كوشىپ كەلگەندەر سانى 25 399 ادام.

ال، ەلدەن كوشىپ كەتكەندەر سانى 16 055 ادام ەكەن.

رەسپۋبليكا بويىنشا كوشى-قون سالدوسى – +9344 ادامدى قۇراپتى.

2023 جىلعى قاڭتار-جەلتوقسانداعى دەموگرافيالىق جاعدايعا كوز سالساق، وڭىرارالىق كوشى-قون بويىنشا وڭ سالدو ەلىمىزدىڭ 3 وڭىرىندە قالىپتاسىپتى.

ول – الماتى (38,1 مىڭ ادام), استانا (50 مىڭ ادام) جانە شىمكەنت (3,4 مىڭ ادام) قالالارىندا.

بۇل جەردە قونىس اۋدارۋشىلار مەن كوشىپ كەلۋشىلەر قاتار قامتىلعانىن ەسكەرتە كەتكىم كەلەدى.

دەمەك، بۇل ۇشتىكتىڭ ىشىندە ماڭعىستاۋ وبلىسى جوق!

2024 جىلى قازاقستانعا تۇراقتى تۇرۋعا 29 282 ادام كەلسە، 12 732 ادامدى شەتەلگە قونىس اۋدارعان.

كوشى-قون سالدوسى – +16 550 ادامدى قۇرادى.

سونىڭ 3 680-ءى عانا ماڭعىستاۋ وبلىسىن تاڭداعان.

ال، سىرتقا كەتكەندەردىڭ ەڭ كوپ سانى سولتۇستىك قازاقستان (2 133 ادام), قاراعاندى (1 588) جانە شىعىس قازاقستان (1 195) وبلىستارىندا تىركەلگەن...

جوعارىداعى ناقتى مالىمەتتەردەن كورىپ وتىرسىزدار، پرەزيدەنت الاڭداپ وتىرعان ماڭعىستاۋ وبلىسىنىڭ شەكتەن تىس دەموگرافيالىق ءوسۋ قارقىنىنا شەتتەن ورالعان قانداستار ىقپال ەتىپ جاتقان جوق!

شىمكەنت قالاسى تۋرالى دا وسىنى ايتۋعا بولادى!

ءتىپتى، سوڭعى ءۇش جىلدا شەتتەن ەڭ كوپ كوشىپ كەلگەندەر سانىنىڭ جىلىنا وتىز مىڭعا جەتپەيتىنىن جانە ەلدەن شەتەلگە كوشىپ كەتىپ جاتقانداردىڭ سانىنىڭ دا از ەمەس ەكەنىن ەسكەرسەك، بۇل – ون جەتى وبلىس پەن ءۇش ۇلكەن قالا ءۇشىن سونشالىقتى ادام شوشىرلىق سان ەمەس.

شىندىعىنا كەلگەندە، شەتكە كەتكەندەر مەن ولگەندەردىڭ ورنىن تولتىرۋعا دا جەتپەيدى!

***

مەن مۇنىڭ ءبارىن نەگە تاپتىشتەپ جازىپ وتىرمىن؟!

«قاندى قاڭتار» كوتەرىلىسىنەن بەرى اتقارۋشى بيلىك پەن زاڭ شىعارۋشى ورگان تاراپىنان پرەزيدەنتىمىزدىڭ: «شەتەلدەگى قانداستارىمىزدى ەلگە قايتارۋ ءىسى ەشقاشان نازاردان تىس قالعان ەمەس، قالمايدى دا. دۇنيەجۇزىندەگى قانداستارىمىزدىڭ باسىن تۋعان جەردە بىرىكتىرۋ – ءبىزدىڭ قاسيەتتى پارىزىمىز!» – دەگەن ۇلى مۇراتىنا قاساقانا قارسى جۇرگىزىلىپ جاتقان انتي-قانداس ساياسات مەنى عانا ەمەس، بۇكىل ۇلى كوشكە مۇددەلى قاۋىمدى قاتتى الاڭداتۋدا!

مەن پرەزيدەنتكە ۇلى كوش جايلى مۇلدە بىرجاقتى اقپارات بارىپ جاتقانىنا سەنىمدىمىن.

ويتكەنى، پرەزيدەنت ءسۇيىپ وقيتىن «Egemen Qazaqstan»، «Ana Tili» باسىلىمدارى كوشى-قون ساياساتىمەن تىنباي بەلسەندى اينالىسىپ كەلە جاتقان تاجىريبەلى مامانداردىڭ پىكىرىن باسپايدى. بۇل – ءبىر!

ەكىنشىدەن، پرەزيدەنتتىڭ اينالاسىندا وتىرعانداردىڭ ىشىندە تيمۋر قۇلىباەۆتىڭ 2011 جىلعى «جاڭاوزەن وقيعاسى» كەزىندە ايتقان: «ەگەر ەرەۋىلشىلەردىڭ جەتەكشىلەرى تۋرالى ايتاتىن بولساق، ول جاقتا الماتىدان بارعاندار جەتەكشىلىك ەتىپ جۇرگەن جوق. ولاردا وزدەرىنىڭ قاراقالپاقستاننان بىرگە كەلگەن رەسمي ەمەس جەتەكشىلەرى بار...», – دەگەن ساندىراعىنا ءالى كۇنگە دەيىن يمانداي سەنىپ جۇرگەن باسشىلار مەن قوسشىلار جەتەرلىك.

ءبىزدىڭ ۇكىمەتتىڭ كەمشىلىكتى وزىنەن ەمەس، وزگەدەن ىزدەيتىن كارىم ماسىموۆتەن قالعان سول ەسكى ادەتى 2022 جىلدان بەرى تاعى قايتالانۋدا.

جالپى، شىمكەنت قالاسى مەن ماڭعىستاۋ وبلىسىنداعى حالىق سانىنىڭ شەكتەن تىس تىعىزدىعىنا پرەزيدەنتتىڭ الاڭدايتىن ءجونى بار. وعان كىنالى، تاعى قايتالاپ ايتام، قانداستار ەمەس، ايلا تابا الماي وتىرعان ۇكىمەتتىڭ ءوزى!

سوندىقتان، پرەزيدەنت اكىمشىلىگىنىڭ ماڭايىنداعى مەملەكەت باسشىسىنىڭ ابىروي-بەدەلىن، ۇلتتىق مۇددەنى ويلامايتىن ساناسىز ساراپشىلار كوشى-قون ساياساتى جونىندەگى ساپاسىز «ساراپتاماسىمەن» شەتتەن ورالىپ جاتقان ازعانتاي قازاققا بارلىق پالە مەن جالانى ءۇيىپ-توگىپ، پرەزيدەنتتى الاڭداتۋدان اۋلاق بولسىن!

اۋىت مۇقيبەك

Abai.kz