«ءبىزدىڭ بىرلىگىمىز وسىنداي قارىم-قاتىناستىڭ بارىسىندا قالىپتاسادى».
الماتى قالاسىنداعى الاتاۋ شيپاجايىنا جينالعان جۇرتتىڭ اقجارىلىپ ايتاقىنى الدىمەن وسى ءسوز بولدى.
وقىرماننىڭ قاپەرىنە سالا كەتكەنىمىز ءجون: ءساۋىر ايىنىڭ 28-ءى مەن 29-ىندا مادەنيەت جانە اقپارات مينيسترلىگى، تۇركسوي حالىقارالىق ۇيىمى، اتالعان مينيسترلىككە قاراستى مادەني ساياسات جانە ونەرتانۋ ينستيتۋتى «وركەنيەتتەر ديالوگىنداعى تۇركى الەمىنىڭ ءرولى» اتتى حالىقارالىق سيمپوزيۋم وتكىزدى.

«ءبىزدىڭ بىرلىگىمىز وسىنداي قارىم-قاتىناستىڭ بارىسىندا قالىپتاسادى».
الماتى قالاسىنداعى الاتاۋ شيپاجايىنا جينالعان جۇرتتىڭ اقجارىلىپ ايتاقىنى الدىمەن وسى ءسوز بولدى.
وقىرماننىڭ قاپەرىنە سالا كەتكەنىمىز ءجون: ءساۋىر ايىنىڭ 28-ءى مەن 29-ىندا مادەنيەت جانە اقپارات مينيسترلىگى، تۇركسوي حالىقارالىق ۇيىمى، اتالعان مينيسترلىككە قاراستى مادەني ساياسات جانە ونەرتانۋ ينستيتۋتى «وركەنيەتتەر ديالوگىنداعى تۇركى الەمىنىڭ ءرولى» اتتى حالىقارالىق سيمپوزيۋم وتكىزدى.
سيمپوزيۋمعا سوناۋ تۇركيادان يۋنەسكو-نىڭ تۇركيا بويىنشا ماتەريالدى ەمەس مادەني مۇرا كوميسسياسىنىڭ جەتەكشىسى، پروفەسسور مەتين ەكيجي، رەسەيدەن رەسەي عىلىم اكادەمياسىنىڭ شىعىستانۋ ينستيتۋتى ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارى يليا زايتسەۆ، جاپونيادان پروفەسسور حايوشا توشي سياقتى بىروڭكەي ىعايلار مەن سىعايلار قاتىستى. قازاقستان جاعىنان التاي امانجولوۆ، سەيىت قاسقاباسوۆ، مۇرات اۋەزوۆ سىندى تۇلعالاردىڭ مىنبەرگە شىعىپ سويلەۋى سيمپوزيۋمنىڭ سالماعىن ارتتىرا تۇسكەندەي. دەگەندەي-اق، سيمپوزيۋمدى ۇيىمداستىرۋشىلار تۇركى حالىقتارىنىڭ ىشكى بىرلىگىن قامتاماسىز ەتىپ، ىنتىماعىن ارتتىراتىن يگى شارالاردى جيىننىڭ نەگىزگى ماقساتى ەتىپ بەلگىلەپتى. ال شارالاردى «شارعا سالىپ» بايقاساق،  تۇركى الەمىنىڭ ءتۇتىنى تۇزەلىپ، بەيداۋا جىلداردا جىبەرىپ قويعان ەسەسىن قايتارىپ، ەس جيار ما ەكەن دەگەنگە سايادى. اسىرىپ ايتساق تا الاپاتىنا شاك كەلتىرۋگە بولمايتىن اقيقات: تۇركى جۇرتى ءتىز قوسسا، اقجال تولقىندا اۋناعان كەمەگە كوبىرەك ۇقساپ بارا جاتقان بۇگىنگى مىناۋ الەمنىڭ بويىنا   قۇرىشتاي قۋات قۇيىلار ەدى. ماعجان ەسىڭىزدە مە؟
«تۇرانعا جەر جۇزىندە جەر جەتكەن بە؟
تۇرىككە ادامزاتتا ەل جەتكەن بە؟
كەڭ اقىل، وتتى قايرات، جۇيرىك قيال،
تۇراننىڭ ەرلەرىنە ەر جەتكەن بە؟» - دەپ ەدى عوي اقىن. مىنا زامانداعى تۇركى دۇنيەسى - اقىلى كەمەل، قايراتى مول، قيالى جۇيرىك ەرلەردىڭ وتانى ءھام قىتايدىڭ تۇستىك بەتىنەن باستاپ ورتالىق ازيانى ەركىن جايلاعان، ءسىبىر مەن ەدىل بويىن ەندەپ، ورال تاۋلارىندا كوسىلگەن، قاپقاز، يران، كىشى ازيا ارقىلى بالقانعا دەيىن باس قويعان بايتاق كەڭىستىك. سيمپوزيۋمدى ۇيىمداستىرۋشىلاردىڭ ءبىرى مادەني سياسات جانە ونەرتانۋ ينستيتۋتىنىڭ ديرەكتورى ەرلان سايروۆتىڭ دەرەگىنە جۇگىنسەك، تۇركى جۇرتى ايلاپات كەڭىستىككە قونىستانعان جان سانىنا دا باي ەتنو-الەم كورىنەدى. «ەگەر تازا ستاتيستيكالىق كورسەتكىشتەرگە يەك ارتساق، وندا ءتۇبى ءبىر تۇركى تىلدەرىندە سويلەيتىن ادامداردىڭ جالپى سانى 165 ميلليوننان اسادى»، - دەيدى ساياساتتانۋشى عالىم ەرلان سايروۆ. بۇنى ايتاسىز، بۇۇ-نىڭ دەموگرافيا ماسەلەلەرى تۋرالى بولجامدارى كوڭىلىڭدى تىپتەن بىرلەي تۇسەدى. بۇۇ ماماندارىنىڭ بولجامىنشا ەندىگى ءبىر 15-20 جىلدىڭ شەگىندە تۇركى جۇرتىنىڭ سانى 200-220 ميلليوننان اساتىنعا ۇقسايدى. الايدا، مىناۋ الاساپىران دۇنيەدە تۇركى تەكتەستەردىڭ باۋىرىنان سوگىلىپ، باۋىنان شىعىپ ماڭدايىنا جەر بەتىنەن جويىلىپ كەتۋدىڭ قاسىرەتتى تاعدىرى بۇيىرعان ەلدەر تۋرالى ەزىلىپ ويلانباسقا جانە امالىڭ كەم. «وركەنيەتتەر ديالوگىنداعى تۇركى حالىقتارىنىڭ ءرولى» اتتى سيمپوزيۋمدا رۋستام مۇستافاوعىلى وسى شىندىقتىڭ بەتىن اشتى. ماسكەۋدە باسىلاتىن «كونسەرۆاتور» جۋرنالىنىڭ باس رەداكتورى، تەگى ازەربايجان رۋستام مۇستافاوعىلى «زادىندا رەسەي فەدەراتسياسىن تۇركى-سلاۆيان مەملەكەتى دەپ اتاۋعا ابدەن بولادى» دەي كەلىپ مىنا ءبىر جايتتارعا توقتالدى:
- تۇركى ەلدەرى ءبىر-ءبىرىنىڭ باسىنداعى حالگە وتە بەي-جاي قارايدى، - دەدى باس رەداكتور مىرزا. – مىسالى، قىتايداعى قازاقتار مەن ۇيعىرلاردىڭ قىسىمعا ۇشىراپ، ءومىر ءسۇرۋ قۇقىعىنان ايرىلا باستاعانىنا الاڭداپ، ءتىس جارعان ءبىر تۇركى مەلەكەتى بولدى ما؟ جوق، وسى ۋاقىتقا دەيىن  بولعان جوق. اۋعانستاندا تۇراتىن تۇركىلەردىڭ ماسەلەسىمەن شۇعىلداناتان بىردە-ءبىر تۇركى ۇيىمى نەمەسە تۇركى مەملەكەتى بار ما؟ جوق. يراكتاعى كەركۋكەدە تۇرىپ جاتقان تۇركىلەردى دە ويلاعان ەشكىم بولعان ەمەس. رەسەيدىڭ ايماقتاردى ىرىلەندىرۋ ساياساتىنىڭ سالدارىنان تاياۋدا الەم كارتاسىنىڭ بەتىنەن دولگان-نەنەتس اۆتونوميالىق وكرۋگى مۇلدەم جويىلدى. ءبىز بۇل سۇمدىقتى ءتىپتى بايقاماي دا قالدىق. رەسەيدە تۇركى ەلدەرىنىڭ ىشكى بىرلىگى بارىنشا السىرەپ، قارىم-قاتىناسى الشاقتاپ بارادى. تۇركىلەردىڭ ءبىر-بىرىنەن الىستاپ، سالقىن تارتا باستاۋى تۇبىندە ساياسي-الەۋمەتتىك سيپات يەلەنىپ، سويىل سۇراپ شىعا كەلۋى ىقتيمال. نەگە دەسەڭىز، قازىردىڭ وزىندە باشقۇرتتار وزگە تۇركى تۋعانداردان، اسىرەسە، تاتارلاردان ەرەكشە بولىپ كورىنۋگە تىرىسىپ باعۋدا. وكىنىشتىسى، وسىنداي داڭعازا-داڭعويلىققا رەسمي ۋفانىڭ دا بۇيرەگى بۇراتىن سياقتى. ال تاتارستاندا ماسكەۋگە كوپ مويىن بۇرا بەرمەيتىن دەربەس ۇلتتىق وي-ءورىسى دامىپ كەلەدى. قاراشايلار مەن بالقارلاردىڭ جىگىنە اكىمىشىلىك شەكارا ءبولىنىسى سىنا قاعىپ تۇر. حاكاستار ۇلتتىق تۇتساتىقتان گورى اكىمشىلىك بيلىككە قانا ءمان بەرۋدە.
شىن مانىندە بۇگىنگى تۇركى مەملەكەتتەرىندە ساياسي اۋىزبىرشىلىك قالىپتاسقان دەپ ايتۋ قيىن. مىسالى، قازاقستان مەن وزبەكستاننىڭ ءوزارا بارىس-كەلىسىندە بۇلتسىز اسپانداي اشىقتىق بار دەپ ايتا الامىز با؟ تۇركيانىڭ جاسىل الاڭداعى اياق دوپ وينىنا ۇقسايتىن ديپلوماتياسى ازىربايجانعا قاتىستى وزگە تۇركى مەملەكەتتەرىنىڭ بوي تارتا تۇرۋىنا ىقپال ەتپەي قالمادى. رەسەيدىڭ كوز سۇعىندا وتىرعان تاتار مەن باشقۇرت زيالىلارى دا ءوزارا قىرباي. جۇمىسشى كۇشتەرىنىڭ ميگراتسياسى، كەدەندىك جۇيەدەگى كەراعارلىق، ەكونوميكالىق-الەۋمەتتىك، تۋراسىنا كوشسەك، ەلباسشىلارىنىڭ قايسىبىرىنە بىتكەن اياقاپتتاي امبيتسيا ورتالىق ازيادا تۇركى بىرلىگىن ورنىقتىرۋعا بارىنشا كەدەرگى كەلتىرۋدە.
ماسكەۋلىك ارىپتەسىمىز رۋستام مۇستافاوعىلى ءتىزىپ شىققىن ماسەلەلەر جيىنتىعىنان ۇققانىمىز ازىرگە تۇركى جۇرتىن ءبىر تۋدىڭ استىندا باس بىرىكتىرەتىن ساياسي وداق قۇرۋدىڭ مۇمكىندىگى  ەرتە كورىنەدى. ايتكەنمەندە تىعىرىقتان شىعۋدىڭ سارا جولى ساياسي وداقتا عانا ما؟ بارلىق شارۋا ساياساتتىڭ شالعايىنان ءورىپ شىققاندا عانا باراكات تابا ما؟ قيىندىعى قىلشا شاتقالداي وسى ساۋالدارعا ءبىز بابالارىمىزدان قالعان  سۇرلەۋ-سوقپاقتى قايتا جاڭعىرتقاندا بارىپ جاۋاپ التىندايمىز. مادەنيەت جانە اقپارات مينيسترلىگى مادەنيەت كوميتەتىنىڭ توراعاسى ارمان قىرىقباەۆ الماتى سيمپوزيۋمىندا جاساعان بايانداماسىندا «قازاقستاندا ەۋرازيا قۇرلىعىنداعى مادەني سان-الۋاندىقتىڭ دامۋىنداعى تۇركى الەمىنىڭ رولىنە كوپ كوڭىل بولىنۋدە» دەدى. تۇركسوي حالىقارالىق ۇيىمىنىڭ باس ديرەكتورى دۇيسەن قاسەيىنوۆ بولسا 1993 جىلى الماتىدا تۇركسوي حالىقارالىق ۇيىمىنىڭ شاڭىراق كوتەرگەنىن، بيىلعى جىلدىڭ باسىندا 15 جىلدىق مەرەيتويىن اتاپ وتكەن ۇيىمعا 14 رەسپۋبليكا مۇشەلىككە وتكەنىن، تۇركسوي ۇيىمىنىڭ قاتارىنا قوسىلۋعا ىنتالى ەلدەردىڭ قاراسى اي اۋناپ، جىل جىلجىعان سايىن  مولايىپ جاتقانىن ەكپىن تۇسىرە ايتتى. 1993 جىلى اتلاعان ۇيىمنىڭ اياسىنا قازاقستان، ءازىربايجان، قىرعىزستان، وزبەكستان، تۇركىمەنستان جانە تۇركىلەردىڭ كسرو ىدىراعانعا دەيىنگى جالعىز تاۋەلسىز مەملەكەتى، انادولى جۇرتىنداعى تۇركيا تىزە قوسقان-دى. مىنە، سودان بەرى سانى ءوسىپ ساناتى كەمەلدەنۋگە بەت بۇرعان ۇيىم ءوزىنىڭ ساپىنا قانداس باۋىرلارىن تارتىپ باستاسا، بۇل جايتتى ەش ءشۇباسىز بىلايشا باعالاعان ابزال: 21-عاسىردا تۇركى الەمىن قايتا تۇلەتىپ تورتكۇل دۇنيەنىڭ كەڭىستىگىنە الىپ شىعاتىن قۇبىلىس – بابالار مۇراسى. الدىمەن بابالار مۇراسىن تەرەڭ زەردەلەگەندە بارىپ ءبىز ەنشىسى بولىنبەگەن ءبىرتۇتاس ەل ەكەنىمىزدى قاپىسىز ۇعاتىن بولامىز. قازاقستاندا پرەزيدەنت نازارباەۆتىڭ پارمەنىمەن ەلىمىزدىڭ رۋحاني الەۋەتىن ارتتىرىپ، بايابان دالانىڭ باعزى زامانىنداعى بالبالدار رۋحىنا ءتىل بىتىرگەن مادەني مۇرا باعدارلاماسىنىڭ دا مۇرات ماقساتى سول ورتاق ەنشىمىزدى ورتامىزعا ورالتۋدىڭ  قامىنان تۋسا كەرەك.
- اتالعان باعدارلاما اياسىندا تۇركى حالىقتارىنىڭ تاريحى مەن ماتەريالدىق ەمەس مادەنيەتىن زەرتتەۋ بويىنشا كەڭ كولەمدى جۇمىستار جۇرگىزىلىپ، قىتاي، تۇركيا، موڭعوليا، رەسەي، ەگيپەت، وزبەكستان، ارمەنيا جانە باتىس ەۋروپا ەلدەرىنە عىلىمي-زەرتتەۋ ەكسپەديتسيالارى ۇيىمداستىرىلدى. ناتيجەسىندە تۇركى حالىقتارىنىڭ تاريحى، مادەنيەتى بويىنشا بۇرىن عىلىمي ورتاعا بەلگىزىس بولىپ كەلگەن كوپتەگەن قولجازبالار تابىلىپ، الدىرىلدى.
اسىرەسە، شەتەلدەردەن تابىلعان ورتالىق ازيانىڭ تۇركى حالىقتارىنىڭ شارۋاشىلىق ءومىرى مەن انتروپولوگيالىق تيپىنە، ولاردىڭ ءوزارا تىلدىك اسەر ەتۋىنە قاتىستى ەتنولوگيالىق دەرەكتەر قۇندى بولىپ ەسەپتەلەدى. مىسالى، ارمەنياعا جاسالعان ەكسپەديتسيا بارىسىندا حىپچاحاۆانكتا موناستىرىنان 14-17 عاسىرلاردىڭ مۇراسى  «تاريحيناديري» (1700 ج), «گالمارين گابباسي» (1616 ج) سياقتى كەرەمەت قىپشاق قولجازبالارى تابىلدى، - دەيدى ارمان قىرىقباەۆ.
تۇركى ەلدەرىنىڭ تۇگەندەلۋگە ءتيىس تاعى ءبىر مۇراسى – تەڭدەسسىز ءسوز ونەرىنەن تامىر تارتادى.
- باستى ماقساتىمىز – تۇركىلەردىڭ مادەني ىقپالداستىعىن ۇيلەستىرۋ، ورتاق مۇرالارىمىز بەن قازىرگى مادەنيەتىمىزدى حالىقارالىق ارەناعا، الەمدىك دەڭگەيگە بىرلەسىپ كوتەرۋ، بىرىگىپ ۇسىنۋ. ماسەلەن، جاقىندا 28 اقپان مەن 5 ناۋرىز ارالىعىندا ءبىز تۇركى رەسپۋبليكالارىنان سۋىرىپسالما اقىنداردى شاقىرىپ، تۇركيانىڭ انكارا جانە چورۋم قالالارىندا «تۇركىلەردىڭ سۋىرىپسالما ونەرى» دەگەن كونفەرەنتسيا وتكىزىپ، بىرنەشە جەردە «تۇركى الەمىنىڭ ۇزاندارى» اتتى كونتسەرت قويىپ، ايتىس اقىندارىنىڭ، اشىكتاردىڭ ونەرىن كورسەتتىك. ءسوز ونەرىنىڭ بۇل ەرەكشە ۇلگىسى بۇرىن الەم حالىقتارىنىڭ ءبىرازىندا بولسا دا، بۇگىن تەك تۇركى حالىقتارىنىڭ اراسىندا ساقتالىپ قالىپتى. ارينە، سۋىرىپسالما ونەرىنىڭ ساقتالۋى تۇركى ەلدەرىنىڭ ىشىنە ءارتۇرلى دەڭگەيدە، اتالۋى دا ءار باسقا. تۇرك پەن ازەربايجان «اشىك» دەسە، قازاق پەن قىرعىز «ايتىس»، «ايتىش» دەيدى. ءبىز وسىنداي ونەر يەلەرىنىڭ العاشقى باس قوسۋىن تۇركيادا، تۇركسوي اتىنان ۇيىمداستىردىق. تۇپكى ويىمىز – يۋنەسكو ۇيىمىنىڭ ماتەريالدى مادەني مۇرالارى مەن ماتەريالدى ەمەس مادەني مۇرالارى تىزىمىنە «ايتىس»، «حوومەي»، «مۋگام» سەكىلدى تۇركى ونەرىنىڭ ەرەكشە تۇرلەرىن بىرىگىپ ۇسىنۋ. ماسەلەن، «كورۇعىلى»، «الپامىس»، «ەدىگە» سەكىلدى تۇركى حالىقتارىنىڭ كوبىنە ورتاق ەپوستىق جىرلاردى نەگە بىرىگىپ ۇسىنباسقا؟ ورتاق مۇرالاردى ارقايسىمىز جەكە-جەكە ۇسىنعاننان نە ۇتامىز؟ ءبىز ۇلت مادەنيەتى مەن ونەرىن، عىلىمىن بيىككە كوتەرگەن تۇلعالارىمىزدىڭ  مەرەيتويلارىن نەگە بىرگە اتاپ وتپەيمىز؟ «ماناس» ەپوسىنىڭ، ماحمۇت قاشقاريدىڭ، ابايدىڭ مەرەيتويلارىن بىرىگىپ وتكىزگەنىمىز سەكىلدى بولاشاقتا دا ورتاق مۇرالاردى، جەكە تۇلعالاردى ۇلىقتاۋدا دا باس بىرىكتىرگەنىمىز اسا قاجەت،- دەدى سيمپوزيۋمدا جاساعان بايانداماسىندا تۇركسوي حالىقارالىق ۇيىمىنىڭ باس ديرەكتورى دۇيسەن قاسەيىنوۆ. دۇيسەن قورابايۇلىنىڭ بۇل ۇسىنىسى سيمپوزيۋمدى ۇيمداستىرۋشى بەلسەندى ازماتتاردىڭ ءبىرى، مادەني ساياسات جانە ونەرتانۋ ينستيتۋتىنىڭ ديرەكتورى، ەرلان سايروۆتىڭ بايانداماسىندا ايتىلعان «وسى باعىتتا ءبىز «تۇركى الەمىنىڭ 100 مادەني قايراتكەرى» جوباسىن قولعا الىپ جۇمىستى باستاپ كەتسەك» دەگەن ىزگى تىلەگىمەن جالعاستى.
تۇلعا دەگەننەن شىعادى، تۇركى شايىرلارىنان قالعان ءتۇپسىز دۇنيە «كورۇعىلى» جىرىنان تۇركىلەرگە عانا  ءتان دۇنيەنى قابىلداۋ بىرلىگى مەن تۇتاستىقتى شابىتتانا بايانداعان عالىم مەتين ەكيجيدى تۇركولگ التاي امانجولوۆ بارىنشا تەرەڭدەتىپ اكەتتى. ايگىلى عالىم ەرتەدەگى مەسوپوتوميا (قوسوزەن) بويىن جايلاعان شۋمەرلەر جىرى گيلگامەشتى مىسال ەتە كەلىپ، «گيلگامەش» اككاد (سەميت) تىلىندە بۇرمالانعان ادام ەسىمى. كونە شۋمەر تىلىندە ول «بيلگامەس» بولسا كەرەك» دەپ بەلگىلى شۋمەرولگتاردىڭ دەرەكتەرىنە سۇيەنە وتىرىپ، «بيلگامەستىڭ» تۇركى قاعانى بىلگە قاعان لاۋازىمىنا ۇقساس تۇلعا بولۋى ىقتيمال» دەگەن ويعا بەرىلەتىنىن ايتىپ بارىپ تىزگىن تەجەدى. بۇل ەندى «مادەني 100 قايراتكەرگە» دەيىنگى الىپتاردى بۇگىنگى ۇرپاق جادىسىنا ورالتۋدى قاجەت ەتەتىن مازمۇنى بولەك تاقىرىپ. سيمپوزيۋمنىڭ قورتىندىسىندا عالىمدار كەلەسى جيىندا وسىنداي سۇبەلى تاقىرىپتاردى كەڭىنەن جايعاسىپ تالقىلاماساق بولمايدى ەكەن دەپ ۋادە بايلاستى.
قارىنداس حالىقتى بەرەكە-بىرلىككە، كەلەلى-كەڭەسكە شاقىراتىن ۇلىق جيىننىڭ قازاق جەرىندە كەزەكتى رەت اتالىپ وتۋىنە جوعارىداعى جايتتاردان بولەك تاعى ءبىر ماسەلەنىڭ سەبەپ بولعانىن ىشتەي تۇيدىك. تۇركى جۇرتى وتكەنىنە عانا قارايلاپ، كەتەۋى كەتكەن كەر زامانعا عانا لاعنەت ايتىپ وتىرىماۋى كەرەك. بۇلىنگەن دۇنيەسىن بۇگىننەن باستاپ بۇتىندەۋگە كىرىسىپ، الدىعا ۇمتىلۋعا ءتيىس. ونىڭ ۇستىنە، 21 عاسىردىڭ «جارالى» كەزەڭى بولىپ قالاتىن قارجى داعدارىسى كەزىندە جالپى تۇركى جۇرتى ءۇشىن «زامانانىڭ بەتى قايدا بۇرىلىپ كەتۋى مۇمكىن؟» دەپ باستالاتىن سۇراققا سەرگەك قارايتىن سىن ساعاتى تۋدى. وتكەن ءجۇز جىلدىقتا ءبىر-بىرىنەن اداسىپ، ءبىرىن-ءبىرى جوعالتىپ العان تۇركى جۇمرياتى جۇمىلىپ جۇدىرىققا اينالا الا ما، الدە جىلانباۋىر جيھان كوشىنە جۇتىلىپ كەتە بەرە مە؟ ساياساتتانۋشى عالىم ەرلان سايروۆتىڭ بايانداماسىنداعى مىنا ءبىر جولدارعا نازار اۋدارىپ قاراڭىز:
«بۇدان بۇرىنعى 20 عاسىردىڭ باس كەزىندە بولعان 1-ءشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس بۇكىل الەمدى ءدۇر سىلكىندىردى. جاڭا 21 عاسىردىڭ باسى بۇرىن-سوڭدى بولماعان اۋقىمداعى پروتسەسس - الەمدىك قارجى داعدارىسىن تۋىنداتتى. وسى قوس قۇبىلىستىڭ دا اركەلكى ەكەنى قاراماستان، ەكەۋىن بىركىتىرەتىن ورتاق نارسە بار – بۇلار «وركەنيەتتەر تارتىسىنىڭ ناتيجەسىنەن تۋعان جوق. بۇل جويقىن پروتسەستەر باتىس وركەنيەتىنىڭ ىشىندە پايدا بولعان قۇبىلىستار. باتىس مادەنيەتى ءوزىن تۋدىرعان وركەنيەتكە، سونداي-اق باسقا وركەنيەتتەرگە قارسى شىقتى». دەمەك، «وركەنيەتتەر ديالوگىنداعى تۇركى الەمىنىڭ ءرولىن» ارتتىرىپ، ورنىن ايقىنداۋ - قايراتى تاسىپ، اقىلى اسقان تۇركى جۇرتىنا ورتاق مىندەت بولىپ تابىلاماق. الماتى سيمپوزيۋىمى وسىناداي ويمەن قورتىندىلاندى.

داۋرەن قۋات.