2025 جىلعى 25 تامىزدا الماتىدا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتىنىڭ جانىنداعى قازاقستاننىڭ ستراتەگيالىق زەرتتەۋلەر ينستيتۋتى (قسزي) «كيسي GPS: GYLYM. PIKIR. SAYASAT» ۇلتتىق ساراپتامالىق الاڭىنىڭ وتىرىسىن وتكىزدى. وتىرىس قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋتسياسىنىڭ 30 جىلدىعىنا ارنالدى.

ءىس-شارا بارىسىندا اتا زاڭنىڭ ەلدىڭ ساياسي جاڭعىرۋىنداعى جانە دەموكراتيالىق ينستيتۋتتاردى نىعايتۋداعى ماڭىزى تالقىلاندى. اسىرەسە 2022 جىلعى كونستيتۋتسيالىق رەفورماعا ەرەكشە نازار اۋدارىلدى. ونىڭ ناتيجەسىندە كونستيتۋتسيانىڭ ۇشتەن ءبىرى جاڭارتىلىپ، پارلامەنت پەن ءماسليحاتتاردىڭ وكىلەتتىكتەرى كەڭەيتىلدى، كونستيتۋتسيالىق سوت قۇرىلدى، سونداي-اق پرەزيدەنت وكىلەتتىگى ءبىر مەرزىممەن شەكتەلدى. بۇل وزگەرىستەر قازاقستاندىق مەملەكەتتىلىكتىڭ جانە ساياسي جۇيەنىڭ دامۋىنىڭ ماڭىزدى بەلەسى بولدى.

سۋرەت: kisi.kz سايتىنان الىندى.

شارا بارىسىندا قسزي ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارى الۋا جولدىبالينا  قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى جانىنداعى قازاقستاننىڭ ستراتەگيالىق زەرتتەۋلەر ينستيتۋتى اعىمداعى جىلدىڭ 11 شىلدەسى مەن 12 تامىزى ارالىعىندا حالىق اراسىندا جۇرگىزىلگەن جاپپاي ساۋالناما ناتيجەلەرىن جاريا ەتتى. ساۋالناماعا 17 وبلىس پەن رەسپۋبليكالىق ماڭىزى بار قالالار – استانا، الماتى جانە شىمكەنت قالالارىنان 18 جاستان اسقان رەسپوندەنتتەر قاتىستى. ىرىكتەۋ كولەمى 8000 رەسپوندەنتتى قۇرايدى.

الەۋمەتتانۋلىق ساۋالناماعا سايكەس رەسپوندەنتتەردىڭ 76,3 پايىزى ەلىمىزدىڭ كونستيتۋتسياسىنىڭ مازمۇنىمەن جانە نەگىزگى ەرەجەلەرىمەن تانىس. جاس ەرەكشەلىگىنە قاراي جاستار كونستيتۋتسيانىڭ مازمۇنىنان كوبىرەك حاباردار ەكەنىن ايتا كەتكەن ءجون. وسىلايشا، 18-29 جاس ارالىعىنداعى رەسپوندەنتتەردىڭ 79,1%-ى كونستيتۋتسيانى جاقسى بىلەدى/وقىدى نەمەسە جالپى تۇسىنىككە يە. ودان كەيىنگى توپتاردا كورسەتكىش كەلەسىدەي: 30-45 جاس (77,5%) جانە 46-60 جاس (74,9%). 61 جاستان جوعارى (72,5%) ەگدە جاس توبىندا كورسەتكىش سالىستىرمالى تۇردە تومەن.

سۋرەت: kisi.kz سايتىنان الىندى.

ساۋالناما ناتيجەلەرى قازاقستاندىقتاردىڭ ساياسي وزگەرىستەر مەن رەفورمالاردى ءجىتى باقىلايتىنىن كورسەتتى. ازاماتتار ولاردى زاڭ ۇستەمدىگىن نىعايتۋ جولىنداعى ماڭىزدى قادامدار رەتىندە قابىلدايدى. 2022 جىلعى كونستيتۋتسيالىق وزگەرىستەر قوعام ءۇشىن ماڭىزدى بولدى، بۇل ازاماتتاردىڭ وسى رەفورمالاردىڭ نەگىزگى ناتيجەلەرى تۋرالى حاباردار بولۋىنىڭ جوعارى دەڭگەيىمەن راستالادى. وسىلايشا، ۇسىنىلعان 15 باستامانىڭ ىشىندە قازاقستاندىقتار ءۇشىن ەڭ ماڭىزدى ۇشتىككە مىنالار كىردى:

1. پرەزيدەنتتىك وكىلەتتىكتى ءبىر رەتتىك 7 جىلعا وزگەرتۋ – 34,7%.

2. جەر، ونىڭ قويناۋى جانە باسقا دا تابيعي رەسۋرستار حالىقتىڭ ايرىقشا مەنشiگi دەگەن نورمانىڭ بەكىتىلۋى – 27,8%.

3. كونستيتۋتسيالىق سوتتى قۇرۋ – 23,9%.

رەسپوندەنتتەر كەلەسىدەي نورمالاردى دا ەسكە الدى:

— ءماجىلىستىڭ سانىن 98 دەپۋتاتقا دەيىن قىسقارتۋ (14,6%),

— ءولىم جازاسىن تولىعىمەن الىپ تاستاۋ (13,4%),

— پرەزيدەنتكە، كونستيتۋتسيالىق سوتتىڭ توراعالارى مەن مۇشەلەرىنە، ورتالىق سايلاۋ كوميسسياسىنا، جوعارعى ەسەپ پالاتاسىنا ساياسي پارتيالارعا مۇشەلىككە شەكتەۋلەر ەنگىزۋ (13%);

— ادام قۇقىقتارى جونىندەگى ۋاكىلگە كونستيتۋتسيالىق مارتەبە بەرۋ (10,3%),

— پارلامەنت ءماجىلىسىنىڭ وكىلەتتىگى مەن مارتەبەسىن كۇشەيتۋ (9,7%)

— پارتيالىق تىزىمدەرگە جانە مانداتتاردى ءبولۋ كەزىندە ايەلدەرگە، جاستارعا جانە مۇگەدەكتەرگە 30% كۆوتا ەنگىزۋ (9,5%).

سۋرەت: kisi.kz سايتىنان الىندى.

وسى باستامالاردى ءىس جۇزىندە ىسكە اسىرۋ تۇرعىسىندا «ۇلتتىق قور – بالالارعا» باعدارلاماسىن اتاپ وتكەن ءجون، وعان سايكەس ۇلتتىق قوردىڭ جىلدىق ينۆەستيتسيالىق كىرىسىنىڭ 50%-ى 18 جاسقا دەيىنگى بالالاردىڭ جيناق شوتتارىنا اۋدارىلادى. بۇل ۇلتتىق باعدارلاما «ادىلەتتى قازاقستان» قاعيداتتارىنا سايكەس تابيعي رەسۋرستاردان تۇسەتىن تابىستى قايتا ءبولۋ ارقىلى وسكەلەڭ ۇرپاقتىڭ تۇراقتى بولاشاعىن نىعايتۋعا جانە قامتاماسىز ەتۋگە ارنالعان.

جالپى، زەرتتەۋ ناتيجەلەرى ازاماتتاردىڭ جوعارى حاباردار بولۋىن دا، 2022 جىلعى كونستيتۋتسيالىق وزگەرىستەردى قوعامنىڭ ماقۇلداعانىن كورسەتەدى.

سۋرەت: kisi.kz سايتىنان الىندى.

ءۇش جىلدان كەيىن ازاماتتار كونستيتۋتسيالىق رەفورمالاردىڭ ماڭىزدىلىعىن جانە ولاردىڭ كۇندەلىكتى ومىرىندەگى وڭ اسەرىن اتاپ وتەدى. سونىڭ ناتيجەسىندە ەلىمىزدە جۇرگىزىلىپ جاتقان رەفورمالار قازاقستاندىقتاردىڭ كوپشىلىگى ءۇشىن جوعارى قۇندىلىققا يە. جۇزەگە اسىرىلىپ جاتقان رەفورمالار «حالىق ۇنىنە قۇلاق اساتىن مەملەكەت» قاعيداسىنىڭ تيىمدىلىگىن كورسەتە وتىرىپ، حالىقتىڭ بۇگىنگى سۇرانىسىنا جاۋاپ بەرەدى.

قاتىسۋشىلار رەفورمالاردىڭ تابىستى جۇزەگە اسۋى قوعامنىڭ كەڭ قولداۋى مەن ولاردىڭ ءمانىن دۇرىس ءتۇسىنۋسىز مۇمكىن ەمەستىگىن اتاپ ءوتتى. وسى ورايدا قۇقىقتىق مادەنيەتتى قالىپتاستىرۋ جانە كونستيتۋتسيانى مەملەكەتتىك قۇرىلىمنىڭ نەگىزى ءارى ازاماتتاردىڭ قۇقىقتارى مەن بوستاندىقتارىنىڭ كەپىلى رەتىندە كەڭىنەن ناسيحاتتاۋ باستى باسىمدىق رەتىندە بەلگىلەندى.

سۋرەت: kisi.kz سايتىنان الىندى.

كيسي GPS جۇمىسىنا قر پرەزيدەنتىنىڭ جانىنداعى مەملەكەتتىك باسقارۋ اكادەمياسىنىڭ الماتى قالاسىنداعى فيليالىنىڭ ديرەكتورى اينۇر يدريسوۆا، قر عجبم عك فيلوسوفيا، ساياساتتانۋ جانە ءدىنتانۋ ينستيتۋتى ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارى ەرمەك توقتاروۆ, قر ۇعا ءبىلىم جانە قوعامدىق دامۋ عىلىمدارى ورتالىعىنىڭ جەتەكشىسى جەڭىسبەك تولەن جانە باسقا دا ساراپشىلار قاتىستى.

وتىرىستا كونستيتۋتسيانىڭ ءرولىن نىعايتۋ، ونىڭ قاعيداتتارىن تالقىلاۋعا ازاماتتاردىڭ قاتىسۋىن كەڭەيتۋ جانە بۇل قۇندىلىقتاردى كۇندەلىكتى ومىرگە ءسىڭىرۋ – ەلدەگى دەموكراتيانى ورنىقتى دامىتۋدىڭ باستى شارتتارى ەكەنى اتاپ ءوتىلدى.

سۋرەت: kisi.kz سايتىنان الىندى.

Abai.kz