ءبىزدىڭ قازاق حات جازىپ قول قويسا، كىسى اتىن جازسا ورىسشالاپ كەتەدى: «جامانباي امانبايوۆ» دەپ ، جازادى. جامانباي حات جازىپ، قول قويسا، ءوزى دە امانبايوۆ دەپ، قول قويادى. بۇل يۆان يۆانوۆيچتىڭ ءتارجىماسى.

بۇل بىزگە ورىسقا قاراعان سوڭ جۇققان مىنەزدىڭ نوعاي قوتىرى. «وۆ»، «وۆ» دەپ، جازىپ وتىرعان جىگەتتەردىڭ وزدەرى سويلەگەندە جامانبايدىڭ ءوزىن عانا اتايدى.

ءبىزدىڭ تۇرىك ءتىلىنىڭ سالتى، زاڭى وسى: بۇرىنعى اتاقتى بيلەر بىزگە بەلگىلى وزدەرىنىڭ عانا اتتارى مەن:

تولە بي، قاز داۋىستى قازىبەك بي، ەرەدىگە، ماماي، نوعاي، جانىبەك، ايتەك.... بۇلاردىڭ كىمنىڭ بالاسى ەكەنىن ءوز ەلى عانا بىلەدى. بىزگە جاقىن بيلەردىڭ اكەلەرى عانا بىزگە ءمالىم: جانىبەك اكەسى قوشقار، قازىبەك اكەسى كەلدىبەك. نوعايدى بەركە حاننىڭ ءىنىسىنىڭ بالاسى، دەيدى تاريح جازۋشىلار، نوعايدىڭ اكەسىن تاريحتا بىلمەي قالعان.

بۇرىنعى باتىرلار دا ءوز اتتارىمەن اتالعان – نە پالەننىڭ ۇلى دەپ اتالعان:

شورا باتىر، الپامىس باتىر، وراق باتىر. قارا قىپشاق قوبىلاندى، اقبالتىرۇلى ۋاق، ءمانجۇر ۇلى شۋاق، كەڭەسۇلى كەنجەباي.

بىزبەن جاقىن تۇرىك ستانبولداعى تۇرىك. تاريح بۇلاردى ءبىزدىڭ قاڭلى دەيدى. قازاق ىشىندە قاڭلى رۋىنىڭ كوبى جەتىسۋدا. تۇرىكتىڭ ءتىل سالتى ءدال بىزدىكى سياقتى: بۇلاردىڭ اتاقتى ازاماتتارى ءوز اتتارى مەن قانا اتالادى.

ءانۋار-بەك، تالات-بەك، مۇستافا-كامال، ريزابەك. بۇلاردىڭ اكەسىن تۇرىكتە بولماسا، وزگە جەردە ەش كىم بىلمەيدى.

ورىستا تاريح جازعان كارامزين، اقىن پۋشكين حاتتى انىق جالپى ورىس جۇرتىنىڭ تىلىمەن جازعان. گازەت، كىتاپ جازعان، جۇرتىن اعارتام دەگەندەرگە پۋشكين جولى قاسقا جول بولىپ شىققان.

بىزگە دە گازەتتە، جۋرنالدا، كىتاپتا، كەڭسەدە قازاق جۇرتىنىڭ ءتىل سالتىنا تۇسكەنى وڭ. ءبىز ءوز جۇرتىمىزدىڭ ءتىل زاڭىنا تۇسسەك، ەلگە جىلدام جاقىنداسامىز، ەلگە جاناسقان سايىن ەل اعارتقان ءىس گۇلدەيدى.

ءسۇيتىپ ءبىزدىڭ ايتايىق دەگەنىمىز «وۆ» دى ورىسقا قايىرىپ، قازاقتىڭ تازا ءتىلىنىڭ سالتىن قولدانۋ كەرەك دەيمىز. بۇدان بىلاي قول قويعاندا، نە ءسوز اراسىندا بىرەۋدى اتاعاندا «بايتۇرسىنۇلى احمەت، دۋلاتۇلى مىرجاقىپ، حودجانۇلى سۇلتانبەك» دەپ جازۋ دۇرىس دەيمىز. ماقالاعا قول قويعاندا، حات جازعاندا... احمەت، مىرجاقىپ، قويشىباي، جامانباي دەپ قانا جازا سالسادا بولادى.

ءبىر-ەكى ءسوز «وۆ» دىڭ ەتەگىنە ناماز وقىعان مەشاندارعا: ەش نارسەنى تەسە قاراپ، تەكسەرمەي، توق قارىنعا ءماز بولىپ جۇرە بەرەتۇن، نە ءدىندى، نە ءبىلىمدى، نە تۇرمىستى، نە تورەنى سىناماعان، بايعا، تورەگە ەلىكتەگەن، ءومىرىن مالشا وتكىزگەن ادامدى ا.ي. گەرتسەن «مەشانين» دەگەن.

ءار جۇرتتىڭ، ءار ۋاقىتتىڭ ءتۇرلى-ءتۇرلى مەشانى بولادى.

امەريكادا بايلار ەۋروپانىڭ اق-سۇيەكتەرىنىڭ اتىن ساتىپ الادى: بۇل وپ-وڭاي مەشاننىڭ اقسۇيەك تورە بولعانى.

تاتار اراسىندا كىم كورىنگەن «اپندى» بولادى. گرەك جۇرتىندا افينا دەيتۇن – قالا بار. گرەك جۇرتى ءبىلىمى، شەبەرلىگى وسى افينادا گۇلدەنگەن. افينا قالاسى اقىل، ءبىلىم كىندىگى بولعان. سوكرات، پلاتون، اريستوتەل – وسى افينا وقىمىستى بىلگىشتىڭ ۇياسى بولعان.

تۇرىكتە «اپندى» افينا ازاماتى دەگەن بولادى. «اپندى»، «اپندى»-دى تاتار اراسىندا مەشاندار شىعارعان: وپ-وڭاي وقىمىستى، بىلگىش بولعانى.

ءبىزدىڭ قازاقتىڭ بۇرىن وقۋ-وقىعانى تورەگە ەلىكتەگەن، ەلتىپ ءجۇرىپ، سارى تۇيمەگە جەرىك بولعان. سارى تۇيمە تاعىپ، وپ-وڭاي تورە بولعانى.

وسى كۇنگى مىقىننان سالبىراعان التى اتارعا جەرىك. بۇل وپ-وڭاي كوممۋنيست بولعانى.

مەشانين ءدال قويان: جاز جەردەي سۇر، قىس قارداي اپپاق.

سارى تۇيمە تورە قىلمايدى، التى اتار كوممۋنيست قىلمايدى، بىراق، مۇنى مەشانين بىلۋگە بولمايدى.

قاي جۇرتتىڭ مەشانى بولسا دا سىنعا سوقىر: «قۇداي» مەشاندى سىنعا سوقىر قىلىپ جاراتقان.

ءبىزدىڭ قازاقتىڭ شالا وقىعانى «وۆقا» جەرىك. «وۆ» بەن اتىن جازسا بىلگىش بولا قالادى: ايۋانعا ءبىر تابان جاقىن، تورە دە بولا قالادى.

تورەلىك، بىلگىشتىك «وۆ» دا ەمەس ەكەنىن مەشانين قايدان ءبىلسىن؟!

گازەت، جۋرنال، جاڭا كىتاپ جازعان كوسەم ازاماتتار، كەڭسەلەر قازاق ءتىلىنىڭ سالتىنا، زاڭىنا تۇسسە، «وۆ» دى اقى يەسىنە قايىرىپ، تىلەنشىۇلى الشىمباي، وسكەمبايۇلى قۇنامباي، قۇنامبايۇلى اباي دەگەن، جولعا تۇسسە، جۇرتىمىزبەن يلاسۋعا وڭ بولادى.

تەمىر قازىق.

بۇل ماقالا، وسىدان 95 جىل بۇرىن 1923 جىلى ماسكەۋدەگى "كۇنشىعىس باسپاسىنان" شىققان "تەمىرقازىق" جۋرنالىندا باسىلعان دۇنيە. بۇل باسپانى ول كەزدە ءنازىر تورەقۇلوۆ باسقارىپ، ءاليحان بوكەيحان باستاعان ءبىر توپ قازاق اعارتۋشىلارى جۇمىس جاساعان...

تەمىرقازىق جۋرنالىنا جازۋشىلار:

ءابدوللا بوكەيحانۇلى، ءابدراحمان ءبايدىلداۇلى، ءامىرجان سيتىقۇلى، ش. ناۋشارۋانۇلى، سۇلتانبەك قوجانۇلى، سانيار اسپانديارۇلى، عابباس توعجانۇلى، عازي مۇرزاۇلى، عاپار ءمىرزالىۇلى، قىر بالاسى، قوشمۇحامەت كەمەنگەرۇلى، سىماعۇل سادۋاقاسۇلى، سىماعۇل قازبەكۇلى، تاعى باسقالار.

اباي مىرزا

Abai.kz