ءبىرمانداتتى وكرۋگ بويىنشا سايلانعان ءماجىلىس دەپۋتاتى ەرمۇرات باپي مەملەكەت باسشىسىنىڭ «جاساندى ينتەللەكت داۋىرىندەگى قازاقستان: وزەكتى ماسەلەلەر جانە ونى تۇبەگەيلى تسيفرلىق وزگەرىستەر ارقىلى شەشۋ» اتتى جولداۋىنا قاتىستى دەپۋتاتتىق ساۋال جولدادى.

«قوعامدىق تالقىعا تۇسەتىن پارلامەنتتىك رەفورماعا كونسترۋكتيۆتى ىجداھاتپەن بەلسەنە ارالاسۋىمىز كەرەك!» - دەيدى ءماجىلىس دەپۋتاتى.

ءبىز ەرمۇرات باپي مىرزانىڭ قازاقستان قوعامىنا ارنالعان دەپۋتاتتىق ساۋالىن وقىرمان تالقىسىنا ۇسىنامىز...

ەرمۇرات باپي:

مەن بۇل دەپۋتاتتىق ساۋالىمدى قازاقستاندىق قوعاممەن اقىلداسۋدىڭ امالى رەتىندە ەرتەڭگى ۇلت مۇددەسىن ويلاعان، قانجاردىڭ جۇزىندە قىرىق قۇبىلىپ تۇرعان قازىرگى الەمدە ەل بولاشاعىن باعدارلاعان ازاماتتارعا ارناپ وتىرمىن. وعان سەبەپ – ەل پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ حالىققا ارناعان «جاساندى ينتەللەكت داۋىرىندەگى قازاقستان» اتتى كۇنى كەشەگى جولداۋى.

«بۇل ءان بۇرىنعى اننەن وزگەرەك» – دەپ، شاكارىم قاجى ايتقانداي، بۇل جولداۋ باسقالاردان الدەقايدا وزگەرەك بولىپ تۇر. مەنىڭ تۇيسىگىمدە ونىڭ وزگەرەك بولاتىن بىرنەشە سەبەبى بار.

بىرىنشىدەن، پرەزيدەنتتىڭ ءوزى ايتقانداي، «جاڭا گەوساياسي ءتارتىپ ورنىعا باستاعان» بۇگىنگى تەڭسەلىپ، تەربەتىلىپ تۇرعان قۇبىلمالى الەمنىڭ جاعدايىندا مەملەكەت باسشىسى ەلدى جاڭا ساياسي وزگەرىستەرگە جەتەلەگەن باستامالارىن جاريا ەتتى.

بالكىم، تورتكۇل دۇنيەدە الاي-دۇلەي تولقىن تۋىپ تۇرعان داۋىلدى داۋىردە ءالىپتىڭ ارتىن باعىپ، ءبىزدىڭ تىنىش جاتا تۇرعانىمىز دۇرىس پا ەدى؟ قازاقشالاپ ايتقاندا، «جاۋ الىپ بارا جاتقان» ەشتەڭە جوق ەدى...

بىراق، پرەزيدەنت وسىنداي اۋمالى-توكپەلى زاماندا «مەنىڭ ماقساتىم – ەلدىڭ تۇراقتىلىعى مەن قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ» دەپ، بولاشاقتىڭ قامىن كۇيتتەگەن قادامعا باستاماشى بولدى. مەملەكەت باسشىسى بولاشاقتىڭ باعدارىن، جاسامپاز جاڭالىقتى جاريا ەتتى. ەشكىم ءماجبۇر ەتپەدى، قاراپايىم قاعىتىپ ايتقاندا، ونى «ەشكىم ونى تىلىنەن تارتقان جوق». بۇنى ەلدەگى وزگەرىستەرگە قۇشتارلىقتىڭ، شىنىندا دا «جاڭا ادىلەتتى قازاقستان» قۇرۋعا دەگەن تانتىلىكتىڭ بەلگىسى دەپ ءبىلۋ كەرەك.

ەكىنشىدەن، بۇل جولداۋدىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق جانە دە باسقا سالالارعا قاتىستى ەل حالقى ءۇشىن وتە ماڭىزدى ءمانىن بىلاي قويا تۇرعاندا، پرەزيدەنتتىڭ پارلامەنتتىك رەفورما جاساۋ جولىنداعى باستاماسىن ەرەكشە اتاپ ءوتۋ كەرەك. 30 جىلعا جۋىق ساياسات ارەناسىنىڭ ءبىر پۇشپاعىندا جۇرگەن مەن ءوزىم بۇل رەفورما قازاقستان پارلامەنتىن ناقتى ساياسي كۇشكە اينالدىرۋعا، ىقپالدى پارلامەنت فورمۋلاسىن شىنايى جۇزەگە اسىرۋعا باعىتتايدى دەپ سانايمىن.

ءبىز وسىنداي رەفورمالار ارقىلى قوعامنىڭ ساياسي بەلسەندىلىگىن ارتتىرۋعا جانە ءوزىن-ءوزى باسقارۋ جۇيەسىن دامىتۋعا باعىتتالعان باستاما دەپ قابىلدايمىز.

قالاي بولعاندا دا، كۇندەردىڭ كۇنىندە ءبىز پارتيالىق سايلاۋ جۇيەسىنە كەلۋىمىز كەرەك ەدى. ءبىز حالىقارالىق قوعامنىڭ ءبىر بولشەگى رەتىندە الەمدە قالىپتاسقان، ازىرگە باسقا فورماسى تابىلماعان جالپىعا ورتاق پارتيالىق سايلاۋ جۇيەسىنە بىرتىندەپ كوشۋىمىز كەرەك بولعان. / مىسالى، الەمدىك دەموكراتيانىڭ التىن بەسىگى سانالاتىن اقش-تا ەكى پارتيالىق سايلاۋ جۇيەسى قالىپتاسقان; ەۋرووداق ەلدەرىنىڭ بارلىعى دەرلىك پارتيالىق نەگىزدەگى پارلامەنتى پەن ۇكىمەتىن سايلايدى/.

مەنىڭ بىرقاتار ەۋروپالىق ءباسپاسوز قاۋىمداستىقتارىمەن، جەكەلەگەن حالىقارالىق ازاماتتىق ۇيىمدارمەن ءبىرشاما تىعىز بايلانىسىم بار. ەكى كۇننەن بەرى ولار قازاقستاندا بولاتىن بولاشاق ساياسي وزگەرىستەرگە تاڭىرقاپ، ماعان قىزىعۋشىلىقپەن حابارلاسىپ جاتىر.

بۇل قىزىعۋشىلىقتىڭ ءوز ءجونى بار. ءبىز ازيا كونتينەنتىندەگى قوعامدىق-ساياسي دامۋى تەرەڭ ستاگناتسياعا ۇشىراعان مەملەكەتتەردىڭ قورشاۋىنداعى ەلمىز. اۆتوريتارلىق فورمادان اتتاپ وتۋگە بەت العان «ارالداعى» ءبىزدىڭ وزگەرىستەرگە ول مەملەكەتتەر ۇركە قارايدى.

قازىرگى گەوساياسي الەمنىڭ كۇردەلىلىگى تۇرعىسىندا ءبىز وسىنداي تاۋەكەلدەرگە قارسى تۇرا بىلەتىندەي جالپى قوعامدىق ينستيتۋت قۇرا ءبىلۋىمىز كەرەك. ول ينستيتۋتتىڭ التىن قازىعى – قوعامنىڭ ورتاق ءۇنى مەن ەرىك-جىگەرىن جۇمىلدىراتىن پارلامەنتتىك جۇيە بولۋى ءتيىس. ال بۇل پارلامەنت قازاقستاندىق قوعامنىڭ بولاشاق دامۋ الگوريتمىن قالىپتاستىراتىن ساياسي كۇشتەردىڭ دىڭگەگى بولا الۋى كەرەك.

ازىرگە ءبىز ءۇشىن جارقىن جانە تۇراقتى بولاشاققا جەتۋدىڭ باسقا جولى جوق. پرەزيدەنت توقاەۆ ۇسىنعان وسى باستامانى قازاقستاندىق قوعام مەيىلىنشە مەملەكەتشىلدىكپەن، ازاماتتىق جانە پەرزەنتتىك جاۋاپكەرشىلىكپەن پايدالانىپ قالۋى كەرەك دەپ ويلايمىن!

بىراق، رەتى كەلگەندە وكىنىشپەن ايتا كەتۋ كەرەك: بيلىكتى وڭدى-سولدى سىناۋ داعدىسى سۇيەگىنە ابدەن ءسىڭىپ قالعان، تىرناق استىنان كىر ىزدەۋ «كاسىبى» داستۇرىنە اينالعان جەكەلەگەن ساۋاتسىز بەلسەندىلەر مەن ساياساتكەر-سىماق ازاماتتار وسى باستامانىڭ وزىنەن كىنارات ىزدەپ، كەشەلى-بەرى الدەن كەسەك اتىپ الەك بولۋدا.

ۇشىنشىدەن، مەنىڭ قازاق قوعامىنا ارناپ، دەپۋتاتتىق ساۋال فورماسىن پايدالانۋىما ءبىزدىڭ ءدال وسى كەرىتارتپالىعىمىز سەبەپ بولىپ تۇر. «قوعامدى جاڭعىرتۋ ءۇشىن ءالى دە كوپ جۇمىستار كەرەك» دەدى پرەزيدەنت حالىققا جولداۋىندا.

ەندەشە، «كوپ جۇمىستى» كىم نەمەسە كىمدەر اتقارادى؟ البەتتە، بۇل ارادا سالاۋاتتى ۇستانىمداعى قوعام بەلسەندىلەرىنىڭ ۇلەسى اۋاداي قاجەت بولادى. ەلدىڭ تۇراقتى جانە قاۋىپسىز بولاشاعىنا كەپىل بولاتىن ساليقالى ۇسىنىستاردى بيلىكتىڭ ءتيىستى بۋىندارى قابىل الارى ءسوزسىز. مەن جانە باسقا دا دەپۋتاتتار ءدال وسى ەكى ارالىقتىڭ دانەكەرى بولۋعا ءاردايىم ءازىر ەكەندىگىنە داۋ بولماۋى كەرەك!

ەندەشە، ەكى جىلعا جۋىق ارالىقتا قوعامدىق تالقىعا تۇسەتىن بۇل پارلامەنتتىك رەفورماعا كونسترۋكتيۆتى ىجداھاتپەن بەلسەنە ارالاسۋىمىز كەرەك!

بۇل – سوڭعى ءۇش جىلدا ورىن العان پرەزيدەنتتىك تۇبەگەيلى ساياسي رەفورمالاردىڭ ۇزدىكسىز جالعاسى. بۇل شەشىمدى دە حالىق وسىمەن ءۇشىنشى رەت رەفەرەندۋم ارقىلى قابىلدايتىن بولادى. ياعني ناعىز حالىق ءۇنىن ەسكەرەتىن ءپرينتسيپتى پرەزيدەنتىمىز ءوزى باستاپ بەرىپ وتىر.

Abai.kz