ءبىزدىڭ ءتىلشىمىز قازاق قالامگەرلەرى اراسىنداعى اقساقالدىڭ ءبىرى، مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ يەگەرى كادىربەك سەگىزبايدان «قازىرگى زامانعى قازاق رومانى» كونكۋرسىنا قاتىستى ويلارىن سۇراعان ەدى.

– كادىربەك ساۋرىقۇلى، ەستىپ جاتقان بولارسىز، جەتى قالامداس ءىنىڭىز بەن ءبىر تالاپتى قىزىڭىز «قازىرگى زامانعى قازاق رومانى» كونكۋرسىنىڭ ءۇشىنشى ساتىسىنا ءوتىپ، ءاربىرى 3 ميلليون تەڭگەدەن سىياقى الاتىنى انىق بولدى. ەندى ولار باس جۇلدە – 15 ميلليون تەڭگەگە لايىق بولاتىن رومان جازۋ ۇستىندە.

– قاراعىم، بۇل وقيعادان تولىق حاباردارمىن. ءالى كۇنگە گازەت وقيمىن عوي. سوندا «قازاق ادەبيەتى» اپتالىعىنان «قازىرگى زامانعى قازاق رومانى» كونكۋرسىنىڭ بارىسى تۋرالى وقىپ العانمىن. بايگەنىڭ دەمەۋشىسى شۋحرات يبراگيموۆ دەگەن ازامات ەكەنىن دە سوندا ءبىلدىم.

– كادىربەك ساۋرىقۇلى، ءسىزدىڭ جازۋشى رەتىندەگى ءومىربايانىڭىز وتە ورنەكتى. ونى ورنەكتەپ تۇرعان ءار جىلدارى جازىلعان تۋىندىلارىڭىز بەن سولارعا بەرىلگەن سىيلىقتار عوي. بۇدان قىرىق جىل بۇرىن «ءبىز قالادا تۇرامىز» اتتى كىتابىنىز قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ مۇحتار اۋەزوۆ اتىنداعى سىيلىعىنا لايىق دەپ تابىلدى. ودان سوڭ «جالىن» الماناحى وتكىزەتىن جابىق كونكۋرستا «جاپ-جاسىل الەم» پوۆەسىڭىز ارقىلى جەڭىمپاز بولدىڭىز. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مادەنيەت مينيسترلىگى تاۋەلسىزدىكتىڭ 10 جىلدىعىنا وراي جاريالاعان جابىق بايگەدە «اراسان» پوۆەسىڭىز ءۇشىن جۇلدەگەرلەر قاتارىنا تۇردىڭىز. ال، 2022 جىل ءسىز ءۇشىن ءتىپتى، تابىستى بولدى. «تاعدىر تولقىنى» رومانىڭىزعا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ اباي اتىنداعى مەملەكەتتىك ادەبيەت سىيلىعى بەرىلدى. قاۋلىعا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى ق.ك. توقاەۆتىڭ ءوزى قول قويدى. وسى سىيلىقتاردىڭ قالاي بۇيىرعانىن ايتىپ بەرىڭىزشى.

– ايتايىن، قاراعىم. مەنىڭ ءومىر جولىمدا، قالامگەرلىك قادامىمدا استىرتىن استارلار، جاسىرىن جايتتەر جوق. ءبارى حالقىمنىڭ، ونىڭ ىشىندە وقىرماندارىمنىڭ كوز الدىندا ءوتىپ كەلەدى.  ەشقاشان سىيلىق الا قالايىن دەپ قالام ۇستاعان ەمەسپىن. ماسەلەن، «ءبىز قالادا تۇرامىز» كىتابىم جازىلدى، جارىققا شىقتى. باسپا دا ريزا، مەن دە ريزا ەدىم. كىتاپ كەڭ تاراپ، باسىلىمداردا ءتاۋىر رەتسەنزيالار شىققان سوڭ قازاقستان جازۋشىلار وداعى وزدەرىنىڭ سىيلىعىنا لايىق دەپ ەسەپتەپتى. مەنى مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى اتاندىرعان  «تاعدىر تولقىنى» رومانىم جازىلدى، باسپادان شىقتى. سودان كەيىن ونى ءوزىم ەمەس، وزگەلەر سىيلىققا لايىق دەپ ۇسىندى. «جالىننىڭ» جابىق كونكۋرسىندا جۇلدەگەر بولعان «جاپ-جاسىل الەم» پوۆەسىم جازىلعان سوڭ ەشقايدا ۇسىنباي، الدىمەن باعىن سىناماق بولدىم. ول ءۇشىن ءوزىم قىزمەت اتقارىپ وتىرعان «جالىن» الماناحىنان كەتتىم. سودان سوڭ ونى بۇركەنشىك اتپەن الماناح وتكىزەتىن بايگەگە جىبەردىم.

ەشبىر شىعارمامدى، ول اڭگىمە، پوۆەست، مەيلى رومان بولسىن ماعان اتاق پەن اقشا اكەلسىن دەپ جازعان ەمەسپىن. ويىمدا جۇرەدى، پىسەدى، سودان سوڭ عانا قاعازعا تۇسەدى.

مىنا سەندەردىڭ وتكىزىپ جاتقان بايگەلەرىڭگە قاتىسۋشىلاردىڭ ءاربىرىنىڭ رومانى دا ويىندا الدەقاشان ءپىسىپ قويعان دەپ سانايمىن. ەندىگىسى سونى قاعازعا ءتۇسىرىپ ۇلگەرۋ عانا.

– ءۇشىنشى كەزەڭگە وتكەن سەگىز قالامگەردىڭ ءاۋ-باستا جىبەرگەن جوبالارىندا روماننىڭ نەدەن باستالىپ، نەمەن اياقتالاتىنى كورسەتىلگەن. راسىندا، ولار ءسىز ايتقانداي ءبارىن بۇرىننان ميدا ءپىسىرىپ قويعان سياقتى. جالپى، روماننىڭ ومىردەگى وقيعالاردان الىنعانى ءجون بە، الدە ەشقاشان بولماعان جايتتەرى قيىستىرىپ جازا بەرگەنى جاراي ما؟

– قاراعىم، مەن بىرەۋگە بىلاي جاز دەپ ايتقان ەمەسپىن، اركىم ءوز قالاۋىمەن جازادى. ساعان ءوزىمنىڭ تاجىريبەمدى عانا ايتىپ بەرۋگە جارايمىن.

– ايتىڭىز، كادىربەك ساۋرىقۇلى!

– مەن بارلىق رومان مەن حيكايالارىمدى ومىردەن الدىم. كوركەم رومان جازعان سوڭ ونداعى كەيىپكەرلەردىڭ اتى-ءجونى وزگەرۋى كەرەك. ال، دەرەكتى حيكايا بولسا، ءتىپتى ادامداردىڭ ومىردەگى اتتارى ساقتالعانى ءلازىم.

ماسەلەن، وتكەن عاسىردىڭ سەكسەنىنشى جىلدارىنىڭ سوڭىندا «جول» دەگەن روماندى اياقتادىم. وعان سوناۋ 1920 جىلدارى اياگوزدەن ءبىلىم الامىز دەپ اتتانعان بەس جاس ازاماتتاردىڭ باستان كەشكەن وقيعاسى وزەك بولدى. ول كەزدە ءالى تۇركسيب تەمىرجولى تارتىلماعان. ولار اتپەن شىعىپ، ماسكەۋگە دەيىن جەتۋدى ماقسات ەتكەن. ارينە، جول-جونەكەيدەگى ءتۇرلى جايتتەردى قوستىم. بىراق، نەگىزگى وزەگىندە ومىردە بولعان وقيعا جاتتى.

سول سياقتى «بەلاسقان» رومانىمدا ەكى جارىم عاسىر بۇرىن قىتايمەن ىرگەلەس جاتقان قازاقتاردىڭ تورەسىنىڭ ەل باسقارعان شاعىن باياندادىم. سونداي كورەگەن تۇلعالار بولماعاندا ءبىزدىڭ ەل بولىپ ساقتالىپ قالۋىمىز قيىن ەدى. بۇرىنعى قالماقپەن، كەيىنگى قىتايمەن تەڭ دارەجەدە سويلەسە العان قامبار تورە سياقتىلاردى ناسيحاتتاۋ كەرەك بولدى.

– روماندارىڭىزعا ماتەريالدى قايدان جينايسىز؟ ءبىزدىڭ كونكۋرسقا قاتىسىپ جاتقاندارعا وسى تاجيريبەڭىزدى ايتا كەتسەڭىز.

– مەن كوپ جىل گازەتتە جۋرناليست بولدىم. ول «لەنينشىل جاس» دەگەن تاماشا باسىلىم بولاتىن. شەرحان مۇرتازا، سەيداحمەت بەردىقۇلوۆ سىندى رەداكتورلار باسقاردى. اقسەلەۋ سەيدىمبەك، ورالحان بوكەي، سەرىك ءابدىرايىموۆ، تاعى باسقا ارىپتەستەرىم بولدى. ءبىز ىسساپارعا شىعۋعا تالاسىپ تۇراتىنبىز. سوندا ەل مەن جەردىڭ جاعدايىن گازەتكە وچەرك، رەپورتاج ەتىپ جازساق تا، كەسەك كەيىپكەرلەردى، ىرگەلى وقيعالاردى كەيىن كوركەم پروزاعا اينالدىرا الدىق. دەمەك، جەتكىلىكتى ماتەريال جيناپ الماي رومانعا وتىرۋعا بولمايدى.

– جاڭا سوزىڭىزدە «قامبار تورە سياقتىلاردى ناسيحاتتاۋ» دەپ قالدىڭىز، كادىربەك ساۋرىقۇلى! بۇل سوندا بيلىكتى ناسيحاتتاۋ ما؟

– مەنى دۇرىس تۇسىنبەي قالدىڭ-اۋ دەيمىن، قاراعىم. قامبار تورە – مەن جازاردان ەكى جارىم عاسىر بۇرىن ءومىر سۇرگەن ادام. ونىڭ قاراماعىندا تۇرعان جوقپىن عوي. مەن قامبار تورەنىڭ ءومىرىن كورسەتۋ ارقىلى تۋعان جەردىڭ ءار شارشى مەترىن جات تابانىنان ساقتاۋ قاجەتتىگىن ايتتىم. سوعان ۇلگى ەتەر كەيىپكەر تاپتىم. ونىڭ ەگىن ەگۋ، توعان تارتۋ، مالعا الدىن الا قىستىق جەم-ءشوپ دايىنداپ الۋ سياقتى حالىققا قويعان تالاپتارىنا توقتالدىم. قازاقتىڭ كەزىندەگى ءداستۇر-سالتىن، تىلدەگى قۇندىلىقتارىن، ساقتاپ قالۋعا جارايتىن ادەت-عۇرىپتارىن سۋرەتتەدىم.

جالپى بيلىككە جالتاقتاپ نەمەسە جاعىنىپ رومان جازۋعا بولمايدى. ونداي ەڭبەگىن سول بيلىكپەن بىرگە ۇمىت قالاتىنىن ۇمىتپا.

– ءسىزدىڭ وسى «مەرگەن» رومانىڭىز دا ومىردەن الىندى عوي. ءوزىن الگى كوروناۆيرۋس كەزىندە شىعاردىڭىز ەمەس پە.

– «مەرگەن» دە جازىلدى، شىقتى. ول مەملەكەتتىك سىيلىقتى اپەرگەن «تاعدىر تولقىنى» رومانىما دەيىنگى كەزەكتى باسپالداق بولاتىن. جالپى مەن باسپالداق ساناپ ءوسىپ وتىردىم. ءبىر كىتابىمەن كلاسسيك بولىپ كەتكەندەر تىم سيرەك عوي. ەندەشە مىنا كونكۋرستارىڭا قاتىسىپ جاتقاندار دا ءوسۋ ساتىسىنداعى كەزەكتى روماندارىن جازىپ جاتىر دەپ ويلايمىن.

– سول سەگىز روماندى دا «قازىرگى زامانعى قازاق رومانى» كونكۋرسىنىڭ دەمەۋشىسى شۋحرات يبراگيموۆ ءوز ەسەبىنەن كىتاپ ەتىپ شىعارماقشى. بۇعان نە ايتاسىز؟

– وتە دۇرىس نيەت دەيمىن. ءوزىم قازاقستان تاۋەلسىزدىك العان تۇستا «سانات» باسپاسىندا باس رەداكتور، ودان كەيىن «اتامۇرا» باسپا كورپوراتسياسىندا ۆيتسە-پرەزيدەنت بولىپ قىزمەت ىستەدىم. كىتاپ شىعارۋدىڭ ماشاقاتىن ءبىر قالامگەردەن ارتىق بىلمەسەم، كەم بىلمەيمىن. مەملەكەتتىك تاپسىرىس العان جازۋشىنىڭ عانا جولى بولاتىن. وندا دا ساناۋلى تيراج بەن تام-تۇم قالاماقىنى قاناعات ەتەدى. مەن بىلگەندە «اتامۇرا» باسپاسى عانا كوپتەگەن قالامگەرلەردىڭ كىتابىن اقىسىز باسىپ بەرىپ ءجۇر. باسقاسى الدىمەن اقشاسىن تالاپ ەتەدى. قالاماقى بەرمەك تۇگىل كىتاپ شىعاراتىن شىعىن مەن وعان ءوز پايدالارىن قوسا تالاپ ەتەدى.

وسىنداي جاعدايدا سەگىز روماندى بىردەي ءوز قاراجاتىنا باسىپ بەرەتىن دەمەۋشى شىقسا، وعان العىستان باسقا نە ايتارسىڭ!

سۇحباتتاسقان - جانەركە قازتاي

Abai.kz