قوعامنىڭ اقىل-ويى توقىراۋعا ۇشىراپ، التى باقان الا-اۋىز بولعاندا، قۇمىراداي كەۋدەدەگى ءتاڭىري رۋح بۇلقىنىپ، «قۋاتتى وتتاي بۇرقىراپ» كوتەرىلىسكە شىعادى. بۇل كوتەرىلىس سارساڭ كۇيگە تۇسكەن سانالارعا ساپار شەككەن قانتوگىسسىز، قارۋسىز بەيبىت شەرۋ سياقتى. اشىق تۇيسىك پەن سەرگەك سانانىڭ يەسى عانا عانا ول شەرۋدى جۇرەگىمەن قارسى الماق. قارسى الماسا، تۇسىنبەسە، ايتقان سوزگە قۇلاق تۇرمەسە، كوتەرىلىستى باستاعان ۇلى رۋح يەسى «قايعى شىعىپ ىلىمنەن، ىزا شىعىپ بىلىمنەن، زار شىعارىپ تىلىنەن» الاسۇرا - القىنىپ، اسانقايعىلانعان ويىمەنەن الا-قۇلا دالانى اداقتاپ كەزىپ، تۇك شىقپاعان سوڭ، «اشۋى - اشىعان ۋ بولىپ، ويى كەرمەك» تاتىپ، اقىرى «مولاسىنداي باقسىنىڭ جالعىز قالادى». ال، پىرگە ەرمەگەن، ونى ۇلتتىڭ رۋحاني كوسەمى رەتىندە سەزىنبەگەن حالىق - نادان بولىپ قالا بەرەدى، ونىڭ كوكجيەگى ەشقاشان كەڭەيمەيدى، كوسەگەسى دە ۇزاق ۋاقىت كوگەرمەك ەمەس.

قازاق اتتى حالىقتىڭ تىلسىم دۇنيەدەگى رۋحاني ەگرەگورى سولعىن تارتىپ، عارىشقا جۇتىلارداي بولعاندا جان بۇلىگىن، بىلىمسىزدىك پەن ارسىزدىققا قارسى قاعاز بەتىندەگى كۇرەسىن تۇڭعىش باستاعان اباي.

قوعامنىڭ اقىل-ويى توقىراۋعا ۇشىراپ، التى باقان الا-اۋىز بولعاندا، قۇمىراداي كەۋدەدەگى ءتاڭىري رۋح بۇلقىنىپ، «قۋاتتى وتتاي بۇرقىراپ» كوتەرىلىسكە شىعادى. بۇل كوتەرىلىس سارساڭ كۇيگە تۇسكەن سانالارعا ساپار شەككەن قانتوگىسسىز، قارۋسىز بەيبىت شەرۋ سياقتى. اشىق تۇيسىك پەن سەرگەك سانانىڭ يەسى عانا عانا ول شەرۋدى جۇرەگىمەن قارسى الماق. قارسى الماسا، تۇسىنبەسە، ايتقان سوزگە قۇلاق تۇرمەسە، كوتەرىلىستى باستاعان ۇلى رۋح يەسى «قايعى شىعىپ ىلىمنەن، ىزا شىعىپ بىلىمنەن، زار شىعارىپ تىلىنەن» الاسۇرا - القىنىپ، اسانقايعىلانعان ويىمەنەن الا-قۇلا دالانى اداقتاپ كەزىپ، تۇك شىقپاعان سوڭ، «اشۋى - اشىعان ۋ بولىپ، ويى كەرمەك» تاتىپ، اقىرى «مولاسىنداي باقسىنىڭ جالعىز قالادى». ال، پىرگە ەرمەگەن، ونى ۇلتتىڭ رۋحاني كوسەمى رەتىندە سەزىنبەگەن حالىق - نادان بولىپ قالا بەرەدى، ونىڭ كوكجيەگى ەشقاشان كەڭەيمەيدى، كوسەگەسى دە ۇزاق ۋاقىت كوگەرمەك ەمەس.

قازاق اتتى حالىقتىڭ تىلسىم دۇنيەدەگى رۋحاني ەگرەگورى سولعىن تارتىپ، عارىشقا جۇتىلارداي بولعاندا جان بۇلىگىن، بىلىمسىزدىك پەن ارسىزدىققا قارسى قاعاز بەتىندەگى كۇرەسىن تۇڭعىش باستاعان اباي.

اباي دۇنيەگە كەلگەندە ءححى عاسىردا دۇنيە ەسىگىن قاعاتىن ءسىز بەن ءبىز الميساق جاقتا ورەسى بيىك، ادامگەرشىلىك پەن ىزگىلىككە تولى دايىن قوعامدا تۋىلامىز دەپ قاتتى قۋانعانبىز. ونى وكىنىشكە وراي ۇمىتىپ قالدىق. ىشتەي، جۇرەكپەن، تامىرمەن، بار جان-جۇيكەمىزدىڭ ءار تالشىعىمەن، بيوقابىرشاعىمىزبەن قازاقتى ولە جازداپ سۇيسەك داعى، وعان ابايدىڭ قاسىرەتىن كەشىرە المايمىز. مۇمكىن ەندى ەشقاشاندا كەشە الماسپىز. اباي جارىق دۇنيەگە نۇردىڭ ۇشىنان شىق بولىپ تامعاندا، ءبىز ءوزىمىزدىڭ بابالارىمىزدى «ەندى ءبارى باسقاشا بولادى!» - دەپ جۇباتقان ەك...

ءبىر اڭگىمەمىزدە تالاسبەك اعام /اسەمقۇلوۆ/ قازاقتىڭ بارلىق تاريحى قانقۇيلى كۇندەردەن عانا قۇرالعان دەگەنى بار ەدى. بۇلبۇل قۇس زىمىستان كورمەي، گۇلستاننىڭ قادىرىن بىلمەس. ءبىز گۇلستان تۇگىلى، ونىڭ گۇلزارىنان اڭقىعان جۇپارىن دا قۇشارلانا يىسكەگەن جوقپىز ءالى. ءيا، قازاقتىڭ تاريحىندا قوي ۇستىنە بوزتورعاي جۇمىرتقالاعان زامان بولعان ەمەس. اللا ابايدىڭ جۇرەگىنە جالپى الاش جۇرتىنىڭ مىڭجىلدىق رۋحاني جاراسىن جۇقتىرىپ قانا قويماي، كۇللى عالامدىق ءزىلماۋىر مۇڭىن جۇپ-جۇمىر جالعىز باسىنا ءۇيىپ-توگىپ بەرە سالعان. سول ارقىلى بىزگە دە شاپاعاتىن توكتى. ونى دا ۇمىتىپ قالدىق. جوق، ۇمىتقان جوقپىز، تۇسىنە المادىق دەگەنىمىز دۇرىس شىعار. جان تىلەگىن ءتان تىلەگى جەڭىپ كەتتى.

شىركىن-اي، ءبىز ابايدىڭ كەزىندە ءومىر سۇرسەكشى، ونى الاقانعا كوتەرىپ الىپ ارداقتايتىن ەدىك-اۋ دەپ قويام. ول ويىما ءوزىم دە سەنبەيمىن. ءسىز تۇگىلى، ءوزىم دە كۇلەمىن. بۇنىڭ ءبارى جۇرەگىمدەگى يمانىمنىڭ قاۋقارسىزدىعىنان، كىپ-كىشكەنە، ءبىلىمسىز ميىمنىڭ سولقىلداقتىعىنان تۋىندايتىن ەموتسيالار. سەبەبى، مەن دە تۋرا ءسىز سياقتى «سامورودنىي سارى التىندى ساۋداسىز بەرسە» دە مەنسىنبەيتىن كادىمگى قازاقپىن.

قازاقتىعىمىزدان شىعادى، راس ەندى، وتە كوڭىلشەك ۇلتپىز. ابايدى بىلمەي تۇرىپ، كەۋدەمىزدى كەرىپ ونىمەن ماقتانامىز، اۋەلى! ۇلى رۋح اسپاني دۇنيەگە كوشكەلى بەرى، اتتاي ءبىر عاسىر وتسە دە، وزگەرگەنىمىز شامالى. اۋىلعا بارساڭىز دا، قالاداعى قازاقتى كورسەڭىز دە كيىمى مەن كولىگى عانا وزگەرگەن ءحىح عاسىرداعى ناعىز قانداسىنىڭىزدى كورەسىز. تەك ءۇڭىلىپ، دەن قويا، دۇرىستاپ قاراڭىزشى. تۇك وزگەرمەگەن. زاماننىڭ جەلى - زۋىلداق. ارينە ول بۇرىنعىعا قاراعاندا بىلىمدىرەك شىعار، تەحنيكانى مەڭگەرگەن، كومپيۋتەرمەن تانىس، شەتەل جاڭالىقتارىنان حاباردار جانە تاعىسىن تاعىلار. بىراق، رۋحاني بولمىسى جاعىنان ءحىح عاسىر مەن ودان ارعى زاماندارداداعى قازاقتىڭ تىرناعىنا دا تاتىمايدى. ماعان دا، ايناعا قاراساڭىز دا سول قازاقتى كورەسىز. ايتسەدە، مىنەزىمىز سول قالپى. داراقى، قۋاقى، تويشىل. ابايشىل ەمەس مۇلدە.

پۋشكين باقيلىق ساپارعا اتتانعاندا ورىس حالقى ونى «ءبىزدىڭ پوەزيامىزدىڭ التىن كۇنى باتتى!» - دەپ كۇڭىرەنە جوقتاعان بولاتىن. ەسكەندىر پۋشكين كوزى تىرىسىندە-اق ءوز ەلىنىڭ سۇيىكتى اقىنىنا اينالىپ، پاتشا-اعزامىنىڭ الدىنان ءبىر-اق شىققان ەدى. پۋشكيندى قازاققا وزىنەن اسىرا تانىستىرعان، وزىنە قاراعاندا الاشقا ەداۋىر جاقىنداتقان ابايدى ءبىز بولساق ءالى دە زەرتتەپ، زەردەلەپ جاتىرمىز. ۇلى ءيبراھيمنىڭ ساف التىنداي پوەزياسى مەن عالامدىق پاراساتىن جۇرەگىمىزگە ۇيالاتا باستادىق دەۋ ەرتە. دەسەك تە ءبىر ادىم الدىعا جاسادىق. وعان دا شۇكىر.

«پۋشكين جولىن» ەشكىم جازعان جوق. ۇلى مۇحتار ومىرلىك مۇراتى بولعان «اباي جولىن» جازباعاندا جاعدايىمىز قانداي بولماق ەدى؟ ابايداي دانامىزدىڭ بار ەكەنىن دە بىلمەي كەتۋىمىز مۇمكىن عوي. بولماسا، شىڭعىستاۋدىڭ بوكتەرىندە بولىپتى ءبىر قارا شال، ولەڭدەرى ەسكى سارىنمەن جازىلعان، ۇيقاستارى جىرعاپ تۇرعان جوق، ايتەۋىر اقىنعا كەندە ەمەس ەلمىز عوي دەپ، مىڭ-ەكى مىڭ دانامەن شىعاتىن، سوسىن ەشقايدا تارالمايتىن انتولوگياعا كىرگىزە سالار ما ەدىك، كىم ءبىلسىن.

ورىستار پۋشكيندى «ءبىزدىڭ ءبارىمىز» دەگەندە، «اباي ءبىزدىڭ ءپىرىمىز!» - دەپ جار سالدىق. ءجون-اق. دەگەنمەن، اباي فەنومەنى قازاققا ءالى دە تولىق اشىلماعانداي سەزىلەدى. اباي اتتى قۇبىلىستىڭ قۇپيا جاقتارى مەن تىلسىم تۇستارى وتكەن شاق پەن جوعالعان كەڭىستىكتە قالىقتاپ قالىپ قويدى. كەڭىستىك ءوز بەتىمەن كوشىپ ءجۇر، ۋاقىت شاپقىلاپ بىزگە جەتىپ كەلدى. بۇل ۋاقىت - ابايدان جىراقتاۋ ۋاقىتى.

جىلتىر-جۇقا، جەڭىل-جەلپى، ءار سالانىڭ ءجۇردىم-باردىم بىلىمىنە يە جاڭا قازاق ابايمەن باسىن قاتىرعىسى جوق. ول ەرتە-ەرتەدە، ەشكى ءجۇنى كەلتەدە، قىرعاۋىلى قىزىل ەكەن، قۇيرىق-ءجۇنى ۇزىن ەكەن زامانىندا، حالىقتىڭ ساناسى قاراڭعى، تۇيسىگى تۇمان، كوكىرەگى نادان بولعان كەزدە عۇمىر كەشكەن قارا شال عوي، ونىڭ قازىر بىزگە بەرەرى نە؟ - دەپ قويا ما بۇگىنگى زامانداسىمىز؟ سولاي ايتا وتىرىپ، جوعالعان كەڭىستىكتەن بولەك، «جارق ەتپەس قارا كوڭىلىمەن»، قوپ-قويۋ رۋحسىزدىق مۇنارىنا ەنىپ بارا جاتقانىن بىلمەيدى. ال، ادامعا ەڭ الدىمەن زاماناۋي ءبىلىم ەمەس، رۋحاني ءىلىم كەرەك. سەبەبى، «كىم جۇرەر تىرشىلىكتە كوڭىل بولمەي، باقي قويماس ءفانيدىڭ ءمىنىن كورمەي».

رايموند ءموۋديدىڭ «ومىردەن كەيىنگى عۇمىر» اتتى كىتابىندا كلينيكالىق ءولىمدى باسىنان كەشىرگەن ءبىر ادام، ەسىن جيعاندا ايتىپتى-مىس: «باقي ەكىگە بولىنەدى ەكەن. ءبىر شەتىندە سۇپ-سۇر قويۋ كەڭىستىكتە قۇلازىعان رۋحتار ەبىل-دەبىل كۇيدە جارىققا جەتە الماي، «بەتى» تومەن قاراپ، جوسىپ ءجۇر. بۇلار كىمدەر؟ - دەپ مەنى قارسى العان جاپ-جارىق شاردان سۇرادىم. ول ماعان بۇلار تىرىسىندە رۋحىن قۋاتتاندىرماعان، فانيدە ارزانقول بىلىمگە ۇمتىلىپ، قارا باس قامىنا بولا بەيماعلۇم تىرشىلىك جاساعان، پاراساتتىڭ ۇشقىنىن دا سەزبەگەن عارىپتەر - دەدى».

وسىدان تۇرا 105 جىل بۇرىن قازاقتىڭ جەرى ابايدىڭ قاسيەتتى تابانىن سەزبەي، ابدىراپ قالدى. ەلى ابايدان ايىرىلعان كەزدە عانا جەتىمدىكتىڭ اششى جاسىن جۇرەگىمەن سەزدى. ءالى دە كوڭىلى جەتىم. اباي حالقىنىڭ الدىنداعى پەرزەنتتىك بورىشىن وتەپ كەتتى. ەندىگى ءىس قازاقتىڭ ساناسىندا دەپ شاپانىنىڭ ەتەگىن جەلپىلدەتىپ، عايىپقا ءسىڭىپ، جۇرە بەردى.

مارس پلانەتاسى باعزى داۋىردە وسىمدىك پەن جانۋارعا، تاماشا تاپ-تازا اۋاعا باي عالام ەدى. قۇداي اتقان ءبىر كۇنى وعان ءبىر الىپ عارىش دەنەسى سوعىلىپ، زور ەكپىنىمەن كۇندى اينالىپ كەلە جاتقان پلانەتا ءبىر ساتكە ىركىلىپ قالادى. سوندا ونىڭ اتموسفەراسى قاتتى جىلدامدىقپەن كەلە جاتقان بويدا، ارى قاراي جوڭكىلىپ كەتە بارعان ەكەن. مارستىڭ بەتىندە اۋا قالماعاندىقتان ءبىر مەزەتتە تىرشىلىك اتاۋىلىسى قىرىلعان دەسەدى استرونوميا عىلىمى.

اباي - قازاقتىڭ اتموسفەراسى سەكىلدى. قارا شال بولماعاندا ءبىز نە جۇتار ەدىك؟ قازاقتىڭ رۋحاني الەمىنە «قىزىل استەرويد» سوعىلىپ، جۇرەگىمىزدەن ابايدى ايىرعىسى كەلدى. بولمادى. جاراتقاننىڭ قازاققا دەگەن جانارى وڭ ەكەن. ولاي بولسا، بۇگىن قىزىل استەرويدتتىڭ توزاڭى سەيىلە باستادى. ەندى ابايعا ورالاتىن كۇن جەتتى. ناعىز قازاقتىڭ قانى تامىرىمىزدا قايتا اينالسىن. ابايشىل بولايىق، اباي بولايىق!

«ءىشىم ولگەن، سىرتىم ساۋ» كەيپىنەن ارىلساق، ەل بولۋعا ءۇمىتىمىز جوق ەمەس.

جالعاسى بار...