ومىردەرەك
تالعات دوسىمعاليۇلى تەمەنوۆ.
تۋعان جىلى مەن كۇنى: 1954 جىلدىڭ 23-ءشى قاراشاسى.
تۋعان جەرى: الماتى وبلىسى، شەلەك اۋدانى، مالىباي اۋىلى.
ماماندىعى: رەجيسسەر، اكتەر.
ءبىلىمى: جوعارى. قۇرمانعازى اتىنداعى ۇلتتىق كونسەرۆاتوريانىڭ اكتەرلىك ءبولىمىن، سونىمەن قاتار ماسكەۋدىڭ رەجيسسەرلەر دايارلايتىن ەكى جىلدىق كۋرسىن بىتىرگەن.
ونەر جولى:
1976 جىلى تالدىقورعان تەاترىندا اكتەر;
1986 - 88-جىلدار ارالىعىندا «موسفيلمدە» رەجيسسەر;
1988 - 94-جىلدارى «قازاقفيلم» كينوستۋدياسىندا رەجيسسەر;
1994 - 2000 جىلدار ارالىعىندا ت. جۇرگەنوۆ اتىنداعى ونەر اكادەمياسىندا رەكتور;
2001 - 2003 جىلدارى «قازاقفيلم» كينوستۋدياسىندا كوركەمدىك جەتەكشى;
2005 جىلى «كوشپەندىلەر» مەگا-جوباسىندا قويۋشى-رەجيسسەر;
جانە سول - 2005 جىلدان بەرى ع.مۇسىرەپوۆ اتىنداعى قازاق مەملەكەتتىك اكادەميالىق بالالار مەن جاسوسپىرىمدەر تەاترىنىڭ ديرەكتورى جانە كوركەمدىك جەتەكشىسى.
اتاقتارى مەن ماراپاتتارى:
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ حالىق ءارتيسى; پروفەسسور.
كوپتەگەن حالىقارالىق كينو-بايقاۋلاردىڭ جۇلدەگەرى.
قازاقستان لەنين كومسومولى سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى.

ومىردەرەك
تالعات دوسىمعاليۇلى تەمەنوۆ.
تۋعان جىلى مەن كۇنى: 1954 جىلدىڭ 23-ءشى قاراشاسى.
تۋعان جەرى: الماتى وبلىسى، شەلەك اۋدانى، مالىباي اۋىلى.
ماماندىعى: رەجيسسەر، اكتەر.
ءبىلىمى: جوعارى. قۇرمانعازى اتىنداعى ۇلتتىق كونسەرۆاتوريانىڭ اكتەرلىك ءبولىمىن، سونىمەن قاتار ماسكەۋدىڭ رەجيسسەرلەر دايارلايتىن ەكى جىلدىق كۋرسىن بىتىرگەن.
ونەر جولى:
1976 جىلى تالدىقورعان تەاترىندا اكتەر;
1986 - 88-جىلدار ارالىعىندا «موسفيلمدە» رەجيسسەر;
1988 - 94-جىلدارى «قازاقفيلم» كينوستۋدياسىندا رەجيسسەر;
1994 - 2000 جىلدار ارالىعىندا ت. جۇرگەنوۆ اتىنداعى ونەر اكادەمياسىندا رەكتور;
2001 - 2003 جىلدارى «قازاقفيلم» كينوستۋدياسىندا كوركەمدىك جەتەكشى;
2005 جىلى «كوشپەندىلەر» مەگا-جوباسىندا قويۋشى-رەجيسسەر;
جانە سول - 2005 جىلدان بەرى ع.مۇسىرەپوۆ اتىنداعى قازاق مەملەكەتتىك اكادەميالىق بالالار مەن جاسوسپىرىمدەر تەاترىنىڭ ديرەكتورى جانە كوركەمدىك جەتەكشىسى.
اتاقتارى مەن ماراپاتتارى:
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ حالىق ءارتيسى; پروفەسسور.
كوپتەگەن حالىقارالىق كينو-بايقاۋلاردىڭ جۇلدەگەرى.
قازاقستان لەنين كومسومولى سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى.

- قازىرگى قازاق كينوسى دەسەك، تال­عات تەمەنوۆ - تالعات تە­مە­نوۆ دەسەك، كينو الەمى كوزگە ەلەس­تەي­تىنى بەلگىلى. سوناۋ 80-جىل­داردان بەرى كورەرمەن كوزىن كو­گىلدىر ەكران ارقىلى قۋانتىپ كە­لە جاتقان ازاماتسىز. تەاتر­دا­عى ەڭبەكتەرىڭىزدى بىلاي قوي­عاندا... ال ەندى، ونەر قىرانىنىڭ شىن باعاسىن حالىق بەرەرى بەس­ە­نە­دەن بەلگىلى جاعداي. دەسەك تە، ءوز-وزىڭىزگە وسى ۋاقىت ىشىندە باعا بە­رىپ كوردىڭىز بە؟ ءسىز ءۇشىن تالعات تەمەنوۆ دەگەن ەسىمنىڭ سالماعى قانداي؟..
- مۇمكىن، باياعى بالاڭ كەزدە، ال­بىرت كەزدە، اڭعال كەزدە - جاس كە­زىمىزدە، الدى-ارتىمىزعا ءالى قا­راماعان، ارتىق-اۋىس ءسوز ايتىپ قا­ل­عان كەزدەردە، ۇلكەن ءبىر ار­مان­داردىڭ، قيالداردىڭ جەتەگىندە ءجۇ­رىپ، وسىلاي «تالعات تەمەنوۆ بو­­لىپ قالىپتاسساق» دەگەن وي بول­­عانى حاق. ولاي بولۋى ءتيىس تە، زاڭ­­دى­لىق تا ەدى. بىراق ۋاقىت وتە كە­لە نە­عۇرلىم ونەردە ەڭبەك ەتكەن سا­­يىن، سوعۇرلىم وزىڭە دەگەن تا­لاپ تا كۇشەيەدى. كەيدە كۇننەن-كۇنگە كوك­تەم جىلۋىنا ەرىگەن قار­داي، كوز الدىمىزدا كەي­بى­رەۋدىڭ كى­شى­رەيىپ بارا جاتقانىن وي­لاعاندا، ءوز-وزىڭنەن ۇيالاسىڭ. سە­بەبى ءبۇ­گىندە وسىنداي اتاق-ابى­رويعا يە بول­عاننىڭ ءوزى، مەن ءۇشىن ءۇل­كەن جا­ۋاپكەرشىلىكتى العا قو­يىپ، ال­دى-ارتىڭ سولاي اي­قىن­دالا ءتۇ­سە­تىن سياقتى. وسى كۇنگى قا­زاق ونە­رىنىڭ كوپ سارباز­دا­رى­نىڭ ءبىرى بوپ شاپ­قىڭ كەلسە، قول­دان كەلسە، ءبىر­دە بولماسا بىردە حا­لىقتىڭ كو­ڭى­لىنەن شىقسام، مەن ءۇشىن ۇلكەن با­قىت وسى دەپ بىلەمىن. ال باس­قا­سىنىڭ بارلىعى:
«سەنبە جۇرتقا تۇرسا دا قانشا ماقتاپ،
اۋرە ەتەدى ىشىنە قۋلىق ساقتاپ.
وزىڭە سەن، ءوزىڭدى الىپ شىعار،
ەڭبەگىڭ مەن اقىلىڭ ەكى جاق­تاپ»، - دەپ اباي ايتپاقشى... ءمى­نە، مەن دە وسى پىكىردى ۇستانعان جان­مىن.
- ادام بالاسىنىڭ ءاربىر ك­ە­زە­ڭىنىڭ ءوز ەرەكشەلىكتەرى بولادى عوي. بالالىق شاق ءبىر بولەك الەم. جاس­تىق داۋرەن وزىنشە ءبىر قۇبى­لىس دەگەن. سول سياقتى، ءسىزدىڭ ونەر­دەگى ءومىرىڭىزدى دە ءار كەزەڭگە ءبو­لۋگە بولادى. الەمنىڭ العاشقى باس­پالداعىنا يمەنە اياق ارتقان بايا­عى بالا تالعات پەن قازىرگى اعا تال­عات­تىڭ اراسىندا قانداي ايىر­ما­شىلىق بار؟ شىعار­ما­شىلى­عى­ڭىز­دىڭ ەڭ گۇلدەنگەن شا­عى دەپ قاي كەز­دى ايتا الاسىز؟
- ارينە، بالالىق كەز دەگەن بۇل - ادامنىڭ ەڭ ءبىر كەرەمەت شاقتارى.
باياعىدا ءبىر ۇلى جازۋشى: «ادام جەتى كۇن عانا ءومىر سۇرەدى، قال­عان جەتپىس جىل بويى سول جە­تى كۇن­گى ءومىرىن جىرلاپ وتەدى»، - دە­گەن ەكەن. ءبىز دە بالا كەزدە اڭ­عال بول­دىق، اقىنجاندى بولدىق، جاق­­­سىلىققا، سۇلۋلىققا ىڭكار بول­­د­ىق. پوەزياعا، ادەبيەتكە، ەپوس­­­قا، قازاقتىڭ ءان-جىرىنا، كۇ­­يىنە، بيىنە عاشىق بوپ وستىك. سول سەبەپتى دە بويىمىزدا جاق­سى­­لىققا دەگەن ءبىر ۇمتىلىس سە­زىم­دەرى پايدا بولدى. بۇگىنگى كۇندەرى بول­سا، الدى-ارتىمىزعا قاراي الا­تىن، اقىل توقتاتقان كەزەڭىمىزدە، ءوزى­مىزدىڭ ىستەگەنىمىزدەن گورى، ىستەي­تى­نىمىزدىڭ كوپ ەكەنىن تۇسىنگەن كەزدە، كەي­دە ۇي­قىڭنان دا ەرتە ويانادى ەكەنسىڭ. ءتىپتى تۇندە شىرت ۇيقىدان ويانىپ كە­تىپ، نەشە ءتۇرلى ويلارعا با­تاسىڭ. كەي­دە ءوز-وزىڭە رەنجيسىڭ، كەي­دە ءوزىڭ­دى جەك كورەسىڭ. مۇنىڭ بار­لىعى ونەر ادامى ءۇشىن كادىمگى قۇ­بىلىس دەپ بىلەمىن. بىراق مەنىڭ وسى ۋا­قىت­قا دەيىنگى ونەر جو­لىم­داعى، شى­عارماشىلىعىمداعى جەت­كەن بيىگىم قاي دەڭگەيدە دەپ وي­لاۋشى ەدىم. قالاي دەسەك تە، مەن ءالى ەش­تەڭەگە دە جەتكەن جوقپىن. مە­نىڭ شى­عار بيىكتەرىم ەندى عانا كۇر­دە­لەنە ءتۇستى، شىڭدارىم ءالى ال­دىمدا دەپ ويلايمىن. ءوزىمنىڭ جوس­پارىم دا، ءوسۋ جولىنداعى شىن نيەتىم دە وسى.
- ەندىگى اڭگىمەمىزدى قازىرگى قازاق كي­نوسىنا قاراي بۇرساق. قازىرگى كي­نودا، اسىرەسە، جاستارعا ارنالعان كي­نودا اكتەرلىك شەبەرلىك اقساپ جا­تادى دەگەندەي پىكىرلەر بار. وب­رازعا ەنۋ شىنايىلىعى ءالى دە بولسا جە­تىسپەيدى دەپ جاتادى. كەيدە، ءتىپ­تى وسى كينوعا تۇسكەن ۇل نەمەسە قىز كىم دەسە، ول - زاڭگەر نەمەسە ءانشى، بول­­ماسا مۇلدە باسقا دا تەحنيكالىق وقۋ ورنىنىڭ ستۋدەنتى ەكەن دەگەن سىن­دى اڭگىمەلەردى حالىق ايتىپ جا­تا­دى. رەجيسسەردىڭ بۇعان بەرەر جا­ۋابى: «ول - مەن ءۇشىن ءتۇرى كەلسە، كە­­يىپكە ەنسە بولعانى» دەيدى. سوندا، اك­­تەرلىك شەبەرلىك كينودا ەكىنشى پلان­دا تۇرا ما؟ بۇعان نە ايتاسىز؟
- ءار ادام ءوزىنىڭ ماما­ندى­عى­مەن اينالىسقانى دۇرىس. ەگەر ءتىس ءدا­رىگەرىنىڭ ورنىنا زووتەحنيك ما­مانى بارىپ جۇمىس ىستەسە، پاروۆوز ءجۇر­گىزۋشىسىنىڭ ورنىنا ۇشقىش وتىر­سا، ۇشقىشتىڭ ورنىنا شاح­تەر كەلەتىن بولسا، ومىردە حاوس بولا­دى. سول سەكىلدى، ۇلكەن ونەردە ءاسى­رەسە، كينو، تەاتر سالاسىندا شىن ءما­نىندە، كاسىبي ماماننىڭ بول­عا­نى دۇ­رىس. ونىڭ ۇستىنە، اكتەر شە­بەر­­لىگى تەك قانا بىلىمدىلىكتى عانا ەمەس، بۇل ەڭ الدىمەن ينتەللەكتىنى تا­لاپ ەتە­دى. سونىمەن بىرگە، ادام­نىڭ اللا سىيلاعان، تابيعات بەر­گەن سىرت كەل­بەتى مەن ءتۇر-تۇلعا­سى­نان باس­قا، اك­تەردىڭ داۋىسى، بول­مىسى، بويى، ويى، كوزى، ءسوزى، جان-ءدۇ­نيەسى، ونىڭ في­لوسوفياسى، قىن­جى­لىسى مەن كۇي­زەلىسى، قۋانىشى مەن قاي­عىسى - وسىنىڭ بارلىعى ەك­راندا، كوز ال­دىمىزدا كورىنىپ تۇ­رادى. ءويت­­كەنى كوز - ادام جا­نىنىڭ، ءىش­كى ءدۇ­نيەسىنىڭ ايناسى دە­مەكشى، اك­تەر نە­عۇرلىم تەرەڭ بول­عان سايىن، سو­عۇرلىم ونىڭ وب­راز­دى اشا تۇسەرى حاق. مى­سالى، قا­را­ڭىزشى. كە­زىن­دە نۇرمۇحان جان­توريننىڭ ەك­رانعا ءبىر جىلت ەتىپ شىققانىنىڭ ءوزى ۇلكەن ءبىر قۇ­بىلىس بولاتىن. ءان­ۋار مول­دا­بەكوۆ، شاكەن اي­ما­نوۆ، ەلۋباي ومىرزاقوۆتار، ءتىپتى كو­بىنە باستى ءرول­دە ويناماسا دا سەر­­كە قو­جام­قۇلوۆتىڭ ءبىر ەپيزو­دى­­نىڭ ءوزى نەگە تۇ­رادى؟! مىنە، ولار - كاسىبي ما­ماندار. ولاردىڭ جا­ساعان­دا­رىنىڭ بارلىعى - كاسى­بي دۇنيەلەر بو­لىپ تاريحتا قالدى. ارينە، اكتەر ەمەس ادامداردى كي­نوعا ءتۇسىرۋ كە­زىندە رەجيسسەر رە­تىندە ءوز باسىمدا دا بولدى. «ءبول­تىرىك»، «تورو»، «قايداسىڭ، شا­پاي؟» فيلمدەرى بالالار كينو­لارى بولعاندىقتان، با­لاعا لايىق اك­تەر بولماعان­دىق­تان، ءبىز بالا­لار­دى كينوعا تۇسۋگە الدىق. بىراق ءجۇ­ز­دەگەن، مىڭداعان ادامنىڭ ءىشى­نەن بىرەۋىن عانا تا­ۋىپ، تاڭ­دا­ۋىمىز كەرەك. ول با­لا­نىڭ بويى، ويى، قيالى، قوز­عالىسى، كو­زى، ءمى­نەزى، وسىلاردىڭ بارلىعى اكتەر جا­نىنىڭ ىشكى فيلوسو­فيا­سىمەن ۇش­تاسىپ، رەجيسسەردىڭ ىشكى ويى­مەن ۇشتاسىپ، قاتار ۇشقان اق­قۋ­داي ءبىر-بىرىنە ءۇن قوسا بىلمەسە، ول وبراز بولمايدى. ال مەن تەك قا­نا تي­پاج تۇسىرەمىن دەپ ەلدىڭ ءبارىن كي­نوعا تىقپالاي بەرۋ - ول كينونى ءبىر­نەشە قاباتتا ەمەس، كينونى جا­لاڭ، جۇقالتاڭ قاباتتا، قاراڭعى تۇر­پاتتا كورۋگە اكەپ سوعادى. سون­دىقتان نەعۇرلىم كاسىبي اكتەرلەر تۇسسە، سوعۇرلىم كينو دا ۇتىمدى شى­عادى. ءوز كوزقاراسىم، قاشاندا ءار­ نارسەگە تەك قانا كاسىبي تۇر­عى­دان كەلگەن دۇرىس دەپ ەسەپتەيمىن.
- قازىرگى قازاق كينوسىندا كوپ­شىلىك سىنىنا ۇشىراپ جاتقان فيلم­دەر جايىندا ءسىزدىڭ وي-ءپى­كىرىڭىز. كورەرمەنگە جاعۋ ءۇشىن نە ءىس­تەۋ كەرەك؟
- كورەرمەنگە جاعۋ ءۇشىن نە ءىس­تەۋ كەرەك دەگەن سۇراقتىڭ جا­ۋا­بىن بىلسەم، وندا مەن دە باقىتتى بو­لار ەدىم. بۇل - وتە قيىن سۇراق. كە­زىندە ديمەكەڭ - ۇلى دىنمۇحاممەد اح­مەتۇلى قوناەۆتىڭ ايتقان ءسوزى بار ەكەن: «بۇگىنگى قازاق الەمىندە ەكى پروبلەما بار. ءبىرىنشىسى، «قاي­رات» بولسا، ەكىنشىسى «قازاق­فيلم»، - دەگەن ەكەن. كەزىندە دي­مەكەڭ ايتقان وسى پروبلەمالار ءالى كۇن­گە ءوزىنىڭ زاڭدىلىعىن جويعان جوق. «قايرات» تا، «قازاقفيلم» دە كەز كەلگەن كەۋدەسىندە جانى بار، ءجۇ­رەگى قازاقپىن دەپ سوققان ازا­ماتتىڭ قاي-قايسىسىنىڭ دا الدا تۇر­عان پروبلەماسى. مۇمكىن، ءۇل­كەن ءومىر كوشىندە بۇلاردىڭ دا بول­عانى كەرەك بولار. دەگەنمەن قا­زاق كينوسىن تەك قانا قازاقى قانى بار، قازاقي جۇرەكتى، قازاقي سەزىمى بار، حالىققا، ەلگە دەگەن ءسۇ­يىسپەنشىلىگى بار نامىستى ازامات قا­نا العا سۇيرەي الادى. قازاق كي­­نوسىن سونداي جاندار ءتۇسىر­گەندە عا­نا ول ناعىز قازاق كينوسى بو­لا الا­دى. ءبىز قانشا جەردەن گول­لي­ۆۋدقا بارساق تا، نەشە ءتۇرلى كي­نو­فەستيۆالدەردەن ۇلكەن ءجۇل­دەلەر ال­ساق تا، بىراق ول كينولار مەن مۋلتفيلمدەر ەلدىڭ، حال­ىق­تىڭ، كو­رەرمەننىڭ كوڭىلىنەن شىق­پاي جاتسا، ول جۇلدەدە ءمان دە، ما­عىنا دا بولمايدى. سوندىقتان ۇلت­تىق كي­نونى ۇلتتىق مەنتاليتەتى بار ادام عانا تۇسىرەدى. بۇل - ءومىر­دىڭ زا­ڭى. بۇل - كەز كەلگەن مەم­لە­كەت­­تىڭ، كەز كەلگەن كينوستۋديا­لار­دىڭ جاي عانا ەمەس، بۇلجىتپاي ورىن­­دايتىن قاعيداسى.
- ءسىزدىڭ كوپ كينولارىڭىزدى بى­لاي قويعاندا ءبىر عانا «ماحاببات بە­كەتى» ءفيلمىڭىز تالاي جاننىڭ جا­نىن جادىراتارىنا ەشكىمنىڭ دا­ۋى جوق. ال ەندى قازىرگى زامانعا ساي وسى تاعدىرلاس فيلمدەر ءتۇسىرۋ ويى­ڭىزدا جوق پا؟ جالپى، بو­لا­شاق جوسپارلارىڭىزبەن ءبولىس­سەڭىز...
- «ماحاببات بەكەتى» كينوسى شىن مانىندە، تالاي كورەرمەننىڭ كو­ڭىلىنەن شىققان فيلم دەپ ەس­تىپ ءجۇرمىن، ول جايىندا جازىلىپ تا، ايتىلىپ تا جاتىر. جالپى، مۇن­داي كينونىڭ باسقا كينو­لار­دان ايىرماشىلىعى بۇل تۋىن­دى­دا: ادالدىق، اقتىق، ماحاببات، سە­زىمتالدىق، سۇلۋلىق، سۇلۋلىققا ۇم­تىلۋ، سەزىم جولىنداعى كۇيزەلىس، ءادى­لەتسىزدىك، قاراۋلىق، كۇيە جا­عار­لىق، كوزبوياۋشىلىق، ساتقىن­دىق اتاۋلىنىڭ ءبارى بار. بۇل كي­نودا سۇيگەن جانداردى ەڭ سوڭىندا كەز­دەستىرۋ زاڭدىلىعى بولعانى سە­بەپتى بۇل ءفيلمدى كورەرمەننىڭ كو­ك­ە­يىنەن شىقتى دەپ ايتار ەدىم. ويتكەنى بۇل كينونى كورگەن ءاربىر جاس بۋىن جاقسىلىققا ىڭكار، تا­زا­لىققا جانى قۇشتار بولىپ شى­عادى. ونىڭ جۇرەگى پوەزياعا، انگە، سۇ­لۋلىققا تولادى. ونىڭ كوڭىلى ءار­دايىم كۇمبىرلەگەن كۇيدەي، شال­قىعان اندەي بولىپ تۇرۋعا ۇم­تىلادى. سوندىقتان مۇنداي كينو­لار كورەرمەنگە جاقسى اسەر قال­دى­رادى. كورگەن ادامنىڭ جانى با­يىپ، مارقايىپ شىعادى. ال وسى كۇن­گى كەيبىر كينولاردى كورگەندە جا­نىڭ اشيدى. ءومىردىڭ كۇندەلىكتى كۇي­بەڭ تىرشىلىگىن كورسەتە بەرۋ، قا­نى اعىپ تۇرعان جاڭا جاراقاتقا تۇز سەپكەندەي ەلدىڭ جانىن ودان ءارى كۇي­زەلتەدى. بۇل - ونەردىڭ ميس­سيا­سى ەمەس. بۇل - ات توبەلىندەي عانا قا­ۋىمنىڭ ۋاقىتشا الدانىشى. ءاسى­رەسە، شەتەلدىك دەموكراتياشىل سىن­شىلاردىڭ ءبىز وسىنداي دا وسى­لاي، ءوزىمىزدىڭ كۇنگەي دە كولەڭكەلى جاق­تارىمىزدى كورسەتىپ جاتى­ر­مىز دەگەندەي كەزەڭدىك پىكىرلەرىنىڭ كو­كەزۋ جەمىسى دەپ بىلەمىن. ءوز با­سىم مۇنداي پوزيتسيانى قۇپتا­ماي­مىن، قابىلداي المايمىن.
ال ەندى الداعى جوسپارلارىما كە­­لەر بولساق، شىن مانىندە، «كوش­پەن­دىلەردەن» كەيىن كينو ءتۇسىر­مە­دىم. كينو تۇسىرمەۋىمنىڭ وبەك­تيۆ­تى دە، سۋبەكتيۆتى دە سەبەبى بار. كينوستۋديانىڭ بۇرىنعى باس­شىلارى قىزعانىشتان با، كۇن­شىلدىكتەن بە، ىشتارلىقتان با، ول جا­عىن قالاي دەپ ايتساق تا، ءبىزدىڭ مەن­تاليتەتىمىزدە بار قاسيەت قوي، كي­نو تۇسىرۋگە ماعان مۇمكىندىك بەر­مەدى. بىراق مەن دە بەكەر وتىرعان جوقپىن. وسى ءتورت جىلدان بەرى مەن ع.مۇسىرەپوۆ اتىنداعى قا­زاق مەملەكەتتىك اكادەميالىق با­لالار مەن جاسوسپىرىمدەر تەات­رى­نىڭ ديرەكتورى جانە كوركەمدىك جە­تەكشىسى قىزمەتىن اتقارىپ كەل­ە­مىن. وسى ۋاقىت ىشىندە ءبىزدىڭ تەاتر ساحناسىنا كوپتەگەن جاقسى قو­يىلىمدار كەلدى. تەاترىمىزدىڭ قا­زىرگى كۇنى سىرتقى كەلبەتىنە ىشكى شى­عارماشىلىق بەت-بەينەسى جارا­سىپ، كاسىبي تۇرعىدا كەرەمەتتەي ءوسىپ-وزگەردى دەۋگە بولادى. بۇگىندە تەاترىمىز - كىرگەن ادام شىق­قى­سىز حال كەشەردەي تاماشا كۇيدە دەپ ايتۋعا ابدەن نەگىز بار.
كينوداعى جوسپارلارىم ءجو­نىن­دە ايتار بولسام، «قازاقفيلم» كي­نوستۋدياسى وسى جاقىندا عانا مە­نىڭ «اجال القابى» دەگەن كينو­ستسە­ناريىمدى قابىلدادى، ءون­دى­رىس­كە كەتتى. الداعى كۇندەرى اكتەر­لەر­دى ىرىكتەۋ كەزەڭى باستالادى. كينو ءتۇ­سىرىلەتىن جەردى تاڭداۋ سەكىلدى ءما­سەلەلەردى وسى جىلدىڭ اياعىنا دە­يىن بىتىرەر بولساق، كەلەر جىلدىڭ سو­ڭىنا دەيىن كينونى ءتۇسىرىپ ءبىت­سەك دەگەن جوسپار بار.
- تەاتر تۋرالى ءسوز قوزعاپ قال­دىڭىز. تەاتردىڭ قازىرگى جاعدايى، شى­عارماشىلىعى تۋراسىندا تاعى دا ءبىر-ەكى اۋىز اڭگىمە وربىتسەڭىز.
- كەيىنگى كەزدەرى تەاتردىڭ ءىش­كى-سىرتقى كەلىسكەن كەلبەتىنە ساي ار­تيستىك ترۋپپاسى دا سۇزگىدەن ءوتتى. تەاتر عيماراتى بۇدان 4-5 جىل ءىل­گە­رىدە كۇردەلى جوندەۋدەن وتكىزىلدى. بۇل سول كەزدەگى قالا اكىمى، قازاق حال­قىنىڭ بۇل كۇندەگى ءبىرتۋار ازا­ماتى، ۇلكەن ساياساتكەر، ونەردەگى ادام­دارعا قارلىعاشتىڭ قا­نا­تىمەن سۋ سەپكەندەي بولىپ جۇرگەن ازا­مات - يمانعالي تاسماعامبەتوۆ مىرزانىڭ ارقاسىندا جۇزەگە استى. ارينە، ەلباسىنىڭ قولداۋى بولدى. پرە­زيدەنتىمىز كۇردەلى جوندەۋدەن ءوت­كەن تەاتر عيماراتىن ارنايى كو­رۋ ماقساتىندا تەاتردىڭ 60-شى ماۋ­سىمىنىڭ اشىلۋ سالتاناتىنا قاتىسىپ، «قىز جىبەك» سپەكتاكلىن تا­ماشالاپ، ونەر شاڭىراعىنا ات باسىن بۇرىپ كەتكەن بولاتىن.
ودان كەيىن دە تەاتردا كوپتەگەن جۇ­مىستاردى قولعا الدىق. شى­عار­ما­شىلىق ۇجىمدا ساندا بار، سا­پادا جوق، ءوز ورنىن تاپپاي، اداسىپ كەل­گەن نەمەسە بىرەۋدىڭ جالعىز «قو­ڭى­راۋىنىڭ» ارقاسىندا كەلگەن نە­شە ءتۇرلى ارتيستەر بولدى. تەاتردى ەش­قانداي قاتىسى جوق ادامداردان «تا­زالادىق» دەسەك بولادى. بۇگىندە تەاتردىڭ نەگىزگى قۇرامى - جاستار. ون­دا دا، تالانتتى جاستار. ءبىز ولار­عا قولدان كەلگەنشە بارلىق ءمۇم­كىندىكتەردى جاساپ وتىرمىز. تەاتردىڭ قاسىندا 40 ادامدىق جا­تاقحانامىز، قوناقۇيىمىز بار. تەات­ردا بي بيلەيتىن زال، سپورت زا­لى، كينو كورۋگە ارنالعان زال، اس­حانا، ءانشى-اكتەرلەردىڭ ءانىن جا­زا­­تىن ستۋديامىز بار. وتكەن جىلى «ءبىز­دىڭ ءۇيدىڭ جۇلدىزدارى» اتتى تەاتردىڭ ءانشى، اكتەرلەرى ايتاتىن ءان­دەر ديسكىسىن شىعاردىق. سونى­مەن قاتار، بيليارد ويناۋعا ارنال­عان بولمە دە تەاتر ارتيستەرى ءۇشىن جا­سالعان. بۇلاردىڭ بارلىعى - قىز­مەت­كەرلەرىمىزدىڭ الەۋمەتتىك جاع­­دا­يى. ال شىعارماشىلىق جاع­دا­­يى­نا كەلەر بولساق، ارتيستەر تاڭ­­ەرتەڭ ەرتەمەن تۇرىپ، ساعات 9 جا­­رىم­نان باستاپ بيگە كەلەدى. ولار وزدەرىنىڭ سىرت پىشىندەرىن قا­لىپتى ۇس­تاۋ ماقساتىندا ءار كۇنى ءبىر ساعات بويى بي جاتتىعۋلارىن جا­سايدى. ساحناداعى سۇلۋلىق، ساح­ناداعى كە­يىپ پەن كەلبەت تەك قا­نا بەت سۇلۋ­ل­ى­عى ەمەس، ءتان سۇلۋ­لى­عى، دەنە سىم­بات­تىلىعى سەكىلدى قا­جەت­تى­لىكتەرىنىڭ بارلىعى ارتيست ما­مانى ءۇشىن اۋاداي كەرەك. سون­دىق­تان بۇل ساباقتار بىزدە مىندەتتى ءتۇر­دە جول­عا قويىلعان.
سونىمەن قاتار كەيىنگى 3-4 جىل­دىڭ كولەمىندە ءبىزدىڭ تەاتر قا­زاق­ستاننىڭ بارلىق وبلىستارىندا گاس­ترولدىك ساپارلارمەن بولىپ، اي­ماقتارىمىزدى تۇگەلىمەن دەرلىك ارا­لاپ شىقتىق. الىس-جاقىن جەر­لەردەگى تەاتر فەستيۆالدەرىنە قا­تىستىق. قازان، ۋفا، بىشكەك قا­­لا­لارىندا حالىقارالىق فەس­تي­­ۆالدەردە بولدىق. ال كەلەر جىل­­دىڭ ناۋرىز، ءساۋىر ايلارىنىڭ ءبى­رىندە تەاترىمىز ءوز تاريحىندا ءبى­رىنشى رەت ماسكەۋگە ۇلكەن گاس­ترولدىك ساپارمەن بارادى. بۇل - تەك قانا ءبىزدىڭ تەاتردىڭ عانا ەمەس، ءبۇ­كىل قازاق ونەرىنىڭ، قازاق ەلىنىڭ ابى­رويى دەپ بىلەمىز. بۇل ماقساتتى ءبىز جەتە تۇسىنگەندىكتەن، سوعان قا­زىر­دەن قىزۋ دايىندىق ۇستىندەمىز. ءمى­نە، قاراشانىڭ 17 - 27 ارا­لى­عىندا سەۋل قالاسىندا وتەتىن «ءجى­بەك جولى» اتتى حالىقارالىق تەاتر فەستيۆالىنە «مۋلەن-رۋجعا شا­قىرۋ» سپەكتاكلىمەن قاتىسۋدىڭ ءسا­تى ءتۇسىپ وتىر. بۇل دا تەاتردىڭ ماق­­تانىشى، بەلەسى، شىققان تاعى ءبىر بيىگى دەپ ايتۋعا بولادى.
- اتاققا قالاي قارايسىز؟
- جالپى، اتاق اقىماققا قون­سا، اقىماق ادام ودان ءارى اقىماق بو­لادى، اقىلدى جانعا بىتسە كەلىپ-كە­تەر پايداسى بولار، بولماس، ءبىل­مەيمىن. بىراق اتاقتى بول­عاننىڭ كىم­گە بولسا دا زيانى جوق دەپ ءبى­لەمىن. اتاق دەگەنىمىز سوناۋ كەڭەس ودا­عى كەزىندە، سوۆەت ينتەللي­گەن­تسيا­سى تۇسىندا ولاردى ءبىر يدەو­لو­گيا باعىتىندا ۇستاپ وتىرۋ ماق­سا­تىندا جانە ولاردى اتاق ارقىلى الەۋمەتتىك جاعدايىن جاساپ، كولىك، ءپا­تەر، ساياجايلارىن جاساپ، دەم­الىس ورىندارىنا جولداما بەرىپ، ءبىر يدەولوگياعا جەتەلەپ وتىردى. وسىنداي بەرىلگەن سىي-سياپاتتار ار­قىلى دا سول كەزەڭدەردە ۇلكەن يدەو­لوگيا ءجۇردى. ولاردىڭ بار­لى­عى سول يدەولوگياعا، سول كەزەڭ ءىلى­مىنە، كوممۋنيزم، بولشەۆيزمگە قىز­مەت ەتتى. ال دۇنيەجۇزىندەگى اك­تەرلەرگە بەرىلەتىن اتاق ول - شى­عارماشىلىق ادامى ءۇشىن، اكتەرگە نە­مەسە رەجيسسەرگە جاساعان جۇ­مىسى ءۇشىن بەرىلەتىن ماراپات، سىي-قۇر­مەت. بۇگىنگى كۇنى بارلىق سالا قىزمەتكەرلەرىنە قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى اتاعىن بە­رەدى. بۇگىندە ول اتاقتى شاحتەر دا، اكتەر دا، ۆاحتەر دا الاتىن بول­دى. بىلايشا ايتقاندا، قويشى دا، سيىرشى دا، جىلقىشى دا الادى. ال قازاقستاننىڭ حالىق ءارتيسى، قا­زاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن ار­تيسى دەگەن اتاقتار - ساحناگەرلەر مەن ساح­ناداعى ونەر شەبەرلەرىنىڭ ەڭ­بەگىن ەسكەرۋ، باعالاۋ. شىنداپ كەل­گەندە، سول ءبىر اتاققا قوسىلاتىن اق­شالاي نە ماتەريالدىق قوسىم­شا سىياقى دەگەن بولمايدى. بولسا دا، ول بۇگىندە ءبىر، ءبىر جارىم مىڭ تەڭ­گەنىڭ كولەمىندە عانا عوي دەي­مىن. وسى تۇرعىدان كەلگەندە، كو­ر­شى­لەس قىرعىز، وزبەك، رەسەي، كاۆكاز ەل­دەرىندە «حالىق ءارتيسى»، «ەڭبەك ءسى­ڭىرگەن ارتيست» دەگەن اتاقتار ساق­ت­العان. ءوز باسىم وسىنداي قيىن كە­زەڭدەردە ونەر دەپ جۇرەگى سوققان ازا­ماتتار، اسىرەسە، وبلىستىق تەاترلاردىڭ اكتەرلەرى ازعانتاي عا­نا ايلىقتى مىسە تۇتىپ ءومىر ءسۇرىپ جات­قان كەزدە، تەاتردى، ونەردى تاس­تا­ماي، ونەر دەيتىن قۇدىرەتتى سات­پاي، حا­لىق ءۇشىن ەڭبەك ەتىپ جات­قان كەز­دە، وسى اتاقتاردى بەرۋدى قاي­تا قول­عا الاتىن بولسا، ەشق­ان­داي مەم­لەكەت تە، ۇكىمەت تە ۇتىلماس ەدى. بۇل تەك قانا سول ارتيس­تە­رى­مىزدىڭ جا­نى­نا «جاقسىنىڭ جاق­سى­لىعىن ايت، نۇرى تاسسىن» دەمەك­شى، جاق­سى­نىڭ جاقسىلىعىنا قوس­قان مەم­لەكەتتىڭ سىي-سياپاتى بو­لار ەدى.
ءوز باسىما كەلەر بولسام، مەن ءۇشىن ەڭ ۇلكەن اتاق، ەڭ ۇلكەن سىي-قۇر­مەت ول - كورەرمەننىڭ قوشە­مە­تى. مەن ءۇشىن ودان اسقان سىي جوق قوي دەيمىن.
- قازاقتىڭ قانداي قاسيەتىن جو­عارى باعالايسىز؟ سىزگە قاي جاعى، نە­سى ۇنامايدى؟
- ۇنامايتىن قاسيەتتەر كوپ قوي. ابايدان اسىرىپ قالاي ايتۋعا بو­لادى؟ ارينە، قازاق حالقىنىڭ كوپ­تەگەن حالىقتارعا قاراعاندا جاق­سى قاسيەتتەرى كوپ. جۇرەگى قا­زاق دەپ سوققان كەز كەلگەن جان قا­زاقتىڭ جاقسى قاسيەتتەرىن جو­عارى باعالايدى. جامان قاسيەت­تە­رىن دە بىلەدى. بىراق ءار نارسەگە ءبۇ­گىنگى كۇننىڭ بيىگىمەن ەمەس، ەرتەڭگى كۇن­نىڭ مۇددەسىمەن قاراعاندى ءجون كو­رەمىن. مۇمكىن، وسى ويعا بۇرىن مەنىڭ ورەم، دەڭگەيىم جەتپەگەن بو­لار. ال وسى كۇنى مەن باسقاشا وي­لايتىن بولدىم. بۇرىن ءبارى ءماس­كەۋگە قاراپ تۇرعان شاقتا مەنىڭ جە­كە پاسپورتىمدى ەلشىلىك بەرىپ تۇر­عاندا، ماسكەۋلىك شەنەۋنىكتەر قۇ­جاتتى قولىما بەرمەگەن كەزدە جانىم قاتتى كۇيزەلىپ ەدى. سودان ءسال كەيىن ەلىمىز ەگەمەندىككە جەتىپ، ءتا­ۋەلسىزدىگىن العان تۇستا مەن شىن ءما­نىندەگى دەربەستىكتىڭ ءمانىن جەتە ۇق­تىم. ال بۇگىنگى كۇنى الاڭ­داي­تىن، قينالاتىن ەشتەڭە بولماسا دا، مەن ەرتەڭگى كۇنگە كوبىرەك الاڭ­دايمىن. بۇل - مەنىڭ شىن ءسوزىم. ءويت­كەنى ءبىز بۇگىنگى كۇنمەن عانا ءومىر ءسۇر­سەك، وندا ءبىزدىڭ ەگويست حا­لىق بول­عا­نىمىز. ءبىزدىڭ باعىمىز - با­لا-شا­عامىز، ءۇرىم-بۇتاعىمىز، ياعني بو­لاشاق وسكەلەڭ ۇرپاققا نە قال­دى­رامىز؟ وسى تۇرعىدا ويلاۋ كە­رەك! سول جاعىنان كەلگەندە ءبۇ­گىندە الدىمىزدا ەكى ءتۇرلى ماسەلە تۇر. بۇل - ەلىمىزدىڭ، جەرىمىزدىڭ ءتا­ۋەل­سىزد­ىگى مەن بوستاندىعى. ەكىن­شى­سى، اۋ­مالى-توكپەلى كۇي كەشكەن قا­زاق ءتىلىنىڭ ورنى مەن ءرولى. وسى ەكى ءنار­سە عانا مەنى كوبىرەك الاڭدا­تا­دى، قىنجىلتادى.
­- اتاق، داڭق تۋرالى ايتىپ جا­تىر­مىز. ەندى ايتىلعان نارسە­لەر­دەن اللا ءسىزدى كەندە عىپ، كەنجە قال­دىرعان جوق دەگەن ويدامىز. دەسەك تە، باقىتتىڭ باستاۋىنان سۋسىنداپ وتىر­عان وزىڭىزدەي جاننىڭ نەندەي ار­مانى بارىن بىلگىمىز كەلىپ وتىر­عانى... ءالى دە اتتەگەن-اي دەگىزەتىن ار­ماندارىڭىز بار ما؟
- ارينە، ونەر ادامى بول­عان­دىقتان، ەڭ ءبىر كەمەلىنە كەلگەن شاق­تا، اقىل-ويىڭ تولىققان، تا­لانتىڭ شىڭدالعان كەزدە، ۇشقىر سە­زىمنىڭ قاناتى ءالى قايىرىلماي تۇر­عان كەزدە ۇلكەن دۇنيەلەر جا­ساعىڭ كەلەدى. «كوشپەندىلەردى» ءتۇ­سى­رگەننەن كەيىن «توميريس» اتتى ءۇل­كەن كينوستسەناري جازدىم. ودان كەيىن «زارينا پاتشايىم تۋ­را­لى اڭىزدى» جازدىم. وسى ستسەنا­ري­لەردىڭ قاي-قايسىسى دا بۇگىنگى كۇن­گى قازاق رۋحاني دۇنيەسىندەگى كەڭ ارنالى وزەنگە تاتىرلىق دۇنيە­لەر. بۇگىندە وسى شىعار­ما­لا­رىمنىڭ ءبارى قاعاز بەتىندە عانا، مە­نىڭ جۇرەگىمدە ۇلكەن ارمان بولىپ قا­نا قالىپ وتىر. مەنى قىن­جىلتقان ماسەلەلەردىڭ كوبىسى وسى دۇنيەلەردە بار، سوندا جازىلعان، قام­تىلعان دەپ ايتۋعا بولادى. سون­دىقتان مەنىڭ ارمانىم - وسىن­داي ۇلكەن دۇنيەلەردى كينو عىپ ءتۇسىرىپ، ەلگە، قازاق حالقىنا سىي­­لاسام دەيمىن.
- اڭگىمەڭىزگە راقمەت!

سۇحباتتاسقان
باقىتجان جارمۇحانبەت, «ايقىن» گازەتى. 19.11.09.