كۇللى الەم ەلەڭدەپ، كوز تىككەن، قۇلاق تۇرگەن بەيجىڭ وليمپياداسى – بۇگىندە تاريحتىڭ ەنشىسىندەگى وقيعا. الايدا سونداعى بورىكتى اسپانعا اتقىزعان اس تا توك قۋانىشىمىز دا، وزەك ورتەگەن كەرمەك ءدام وكىنىشىمىز دە ءالى سول كۇيى سەكىلدى. سايىپقىراندارىمىز جەڭىس تۇعىرىنا كوتەرىلگەن جۇرەك تەبىرەنتەر اسەرلى ساتتەر كوز الدىمىزعا كەلە قالعاندا، تاپ سول مەزەت ءدال قازىر قايتالانىپ جاتقانداي شاتتىققا كەنەلەمىز. «چەمپيون بولادى» دەگەن مىقتىلارىمىزدى قارسىلاستار ءھام... تورەشىلەر جارىستان سۇيرەگەندەي عىپ شىعارىپ تاستاپ جاتقان شاقتاعى جىلارمان كوڭىل ەسكە تۇسكەندە، كەۋدەمىزدى تاعى دا وكىنىش كەرنەيدى.
اسىرەسە بار ءۇمىتىمىزدى ارقالاعان ايتۋلى بوكسشىلارىمىز شەتىنەن ءسۇرىنىپ، اقتىق سىنعا جالعىز 69 كەلى سالماق دارەجەسىندەگى باقىت سارسەكباەۆ قانا شىققاندا، بۇكىل ەلدىڭ كوگىلدىر ەكرانعا تەلمىرگەنى ءدال كۇنى بۇگىنگىدەي ەسىمىزدە. فينالداعى كارلوس بانتو سۋارەسپەن جەكپە-جەكتى قازاق حالقى ەشقاشان ۇمىتپاسى انىق. بۇل – بوكستان تاريحتا جەمەگەن تاياقتى وسى دودادا جەپ، ىزاعا بۋلىققان كۋبا ءۇشىن دە، ەكى-ءۇش التىندى كوكسەپ بارىپ، قاراداي ماسقاراعا ۇشىراي جازداعان قازاقستان ءۇشىن دە سوڭعى مۇمكىندىك، جالپى كورسەتكىشتى اقتاپ الار اقىرعى قادام ەدى. مۇنداعى باقىت كورسەتكەن «باسا كوكتەگەن» باتىل بوكستىڭ ۇلگىسى – ءالى تالاي تامسانا ايتىپ جۇرەر ەرلىك. سونداي ەل نامىسى ءۇشىن جان الىسىپ، جان بەرىسكەن باسەكەدە قازاق بوكسشىسىنىڭ ايقىن باسىمدىق تانىتىپ، التىن مەدالدى جەڭىپ العانى – عاسىرعا ۇلاسار عالامات ءسات...
ءسوز جوق، باقىت سارسەكباەۆتىڭ بۇل تابىسى – بارشا قازاقتىڭ قۋانىشى. استانادا، الماتىدا، باسقا دا قالالاردا وعان كورسەتىلگەن سىي-قۇرمەت، قولداۋ-قوشەمەت، ماقتاۋ-ماراپاتتا شەك جوق. باتىرىن باعالاي بىلەر ەل وسىنداي-اق بولار. وتانىنىڭ نامىسىن قولدان بەرمەگەن وعلاننىڭ دا سول قۇرمەتكە ابدەن لايىق ەكەنى داۋسىز.
دەي تۇرعانمەن، «وتان» دەگەن ۇلى ۇعىمنىڭ «وتباسى» اتتى شاعىن مەملەكەتتەن باستالارى دا حاق. ال ونىڭ ءتۇپ-توركىنى ادامنىڭ بالا جاستان توپىراعىنا اۋناپ-قۋناپ وسەر اۋىل-ايماعىنا اپارىپ تىرەلەرى ءمالىم. ءوزىنىڭ تۋعان ولكەسىن جانىنداي جاقسى كورە بىلمەگەن جىگىتتىڭ تۇتاس ەلىن ەمىرەنە سۇيە الۋى دا ەكىتالاي.
بەيجىڭگە جۇرەر الدىندا باقىت باۋىرىمىز ارىستانباب پەن قوجا احمەت ياسساۋي كەسەنەلەرىنە تاعزىم ەتىپ، ەل اقساقالدارىنىڭ باتاسىن الىپ اتتانعان ەكەن. وليمپيادادان كەلگەن سوڭ دا سۋ جاڭا چەمپيون وڭتۇستىككە ارنايى ساپار شەگىپ، رازىلىق زياراتىن جاساپ قايتتى. ۇلت مەرەيىن تاسىتقان تاماشا بوكسشىعا تۇتاس ەلدىڭ عاشىق بولعانىن سوندا كوردىك. جۇرتشىلىقتىڭ ىستىق قۇشاعىنا كومىلگەن باقىت سارسەكباەۆقا دەگەن ەلدىڭ ىقىلاسى ونىڭ ءوزىن دە، ءبىزدى دە ەرەكشە تولقىتتى.
چەمپيوننىڭ كوپ سويلەمەيتىن، بىرتوعا، تۇيىقتاۋ ازامات ەكەنى تەلەديدارداعى سۇحباتتارىنان-اق بايقالۋشى ەدى، بىرنەشە كۇن جانىندا جۇرگەندە بۇعان كوزىمىز تىپتەن جەتە ءتۇستى. اسىرەسە ساۋالعا قىسقاشا جاۋاپ بەرىپ قانا وتىراتىن ونىڭ ۇستامدىلىعى، قاراپايىمدىلىعى، كىشىپەيىلدىلىگى ريزا ەتتى. قىزىق تا كۇلكىلى اڭگىمەلەر ايتىلىپ قالعان ساتتەردە عانا رياسىز كۇلىپ، راحاتتانىپ وتىردى. تانىمال ونەر سىنشىسى اشىربەك سىعاي اعامىز ايتپاقشى، «تۋرا قىز كورۋگە كەلگەن بوزبالاداي سىپايى».
وليمپيادادان ەلگە ورالعالى ونىڭ اتىنا قانشاما ماقتاۋ-ماراپات، قولپاش-قوشەمەت، نەبىر سۇلۋ دا جىلى سوزدەر ارنالىپ جاتىر! باسقا بىرەۋ بولسا، سونشاما ىقىلاستىڭ ىستىعىنان قارداي ەرىپ، قاراداي كەۋدە كەرىپ شىعا كەلەر مە ەدى، كىم ءبىلسىن. ال باقىت سىر بەرمەي كەلەدى. نە قۋانىشىن، نە وكىنىشىن سىرتىنا شىعارا بەرمەيتىن سابىرلى جىگىت ەكەن. وليمپيادانىڭ التىن القاسىن موينىنا تاعىپ، كۇللى الەم الدىندا قازاق ءانۇرانىن اسپانداتقاندا دا الابوتەن قۋانىپ، الاقايلاي قويعان جوق قوي. ءدال وسىلاي بولۋعا ءتيىس سەكىلدى سابىرلى قالپىندا قابىلدادى دا قويدى.
– مەن تابيعاتىمنان سابىرلى جانمىن، – دەيدى باقىتتىڭ ءوزى. – قۋانىش بولسىن، قايعى بولسىن، سول سابىرمەن قارسى العاندى ءجون كورەمىن. وليمپيادادا جەڭىس تۇعىرىنا كوتەرىلگەندە، ارينە، قاتتى قۋاندىم، بىراق مەندە سول قۋانىشتى سىرتقا شىعارىپ، ەلدىڭ كوزىنشە ەلىرىپ كەتۋ دەگەن ادەت جوق. جۇرەگىم اتشا تۋلاپ، كوڭىلىم ورەكپىپ، كوزىمە جاس كەلىپ قالعانىن جاسىرمايمىن، بىراق ءوز سەزىمىمدى تەجەي الدىم. ويتكەنى، قانداي جاعداي بولسىن، قالپىمدى وزگەرتپەۋ – قانىما سىڭگەن قاسيەت: ىشتەي قۋانامىن، ىشتەي كۇيزەلەمىن. بەيجىڭنەن كەلگەن كەزدە مەنەن «جەڭىپ تۇرىپ، نەگە اسپانعا سەكىرمەدىڭ؟ نەگە رينگتى شىر اينالىپ اتوي سالمادىڭ؟» دەپ سۇراۋشىلار كوپ بولدى. بىراق ادام ءوز تابيعاتىنان اسىپ قايدا بارادى؟ ۇلكەن سىنعا تۇسكەندە اينالاڭداعى ەل-جۇرتتىڭ قولداۋى كادىمگىدەي ەلەۋلى ءرول اتقارادى. ماعان جانكۇيەرلەردىڭ سول قولداۋى وتە قاتتى كۇش-جىگەر بەردى. شىنىن ايتقان ءجون، بەيجىڭگە اتتانارىمدا ماعان سەنۋشىلەردەن سەنبەۋشىلەردىڭ قاراسى كوبىرەك ەدى عوي. ال مەنىڭ وزىمدە، راسى كەرەك، جەڭەم دەگەن سەنىم كۇشتى بولدى. ءارى-بەرىدەن سوڭ مەنى سول سەنىمىم مەن جىگەرىم قوسىپ الىپ شىقتى دەپ ويلايمىن.
باقىتتان «بەيجىڭدە ساعان ەڭ قيىن سوققان جەكپە-جەك قايسىسى؟» دەپ سۇراپ، ودان ناقتى جاۋاپ الۋ مۇمكىن ەمەس. «ءبارى دە قيىن بولدى» دەر ەدى ول. ويتكەنى، قارسىلاسىنىڭ ارقايسىسىن زەرتتەپ، وزىق تۇسى مەن وسال جەرىن ويعا ەكشەپ جۇرەتىن بوكسشى ءۇشىن وڭاي ۇرىس بولمايدى. ول جەڭىس بيىگىنە تەك شەلەكتەپ توگىلگەن تەر مەن ازاننان اقشامعا دەيىنگى تاسىلدىك-تاكتيكالىق دايىندىق قانا جەتكىزەتىنىن جاقسى بىلەدى. وسى كۇنگە دەيىنگى جاس ءومىرىنىڭ جارتىسىن جاتتىعۋ زالىندا وتكىزگەن جان ايداي الەمنىڭ كوز الدىنداعى بەس ايقاسىنىڭ قايسىسىن قيىن، قايسىسىن وڭاي دەي السىن؟
كەزىندە وزبەكستاننىڭ بوكستان ۇلتتىق قۇراماسى ساپىندا وزىنە تالاي رەت قارسىلاس بولعان ديلشود ماحمۇدوۆپەن بولعان شيرەك فينالدىق باسەكە تۋرالى «ەڭ قيىنى، بالكىم، وسى بولعان شىعار؟» دەپ ناقتىلاي سۇراعاندا عانا، ول: «راس، بۇل جەكپە-جەكتە ءسال تاريحي استار بولدى، مۇمكىن سونىسىمەن دە وزگەلەردەن ءسال اۋىرلاۋ سوققان شىعار، – دەر ەدى. – بىراق مەن ونى جەڭەتىنىمە سەنىمدى بولدىم. كەزىندە وزبەكستاندا جۇرگەنىمدە، جاسىراتىنى جوق، ماعان كوپ كەدەرگى قويىلىپ، قيانات جاسالدى. ياعني، بۇل ۇرىستا ەلدىڭ، ۇلتتىڭ نامىسى ادەتتەگىدەن دە جوعارى باعاعا يە ەدى. مەن وسى ايقاستا وعان ءوزىمنىڭ باسىمدىعىمدى تولىق دالەلدەي الدىم دەپ ەسەپتەيمىن».
بۇل ءسوزدى بوكسشىنىڭ جەكە باپكەرى ءھام ناعاشىسى كارىم ماحمۇدوۆ تا راستايدى.
– مەنىڭشە، باقىت ديلشودتى عانا ەمەس، بارلىق قارسىلاسىن ايقىن جەڭدى. ادال ءھام ءادىل ۇتتى. ول ءوز سالماعىندا ەشكىمگە نان قالدىرعان جوق. جارتىلاي فينالداعى كورەي بوكسشىسى ءتىپتى باقىتتان قورقىپ شىقتى، بايقادىڭىزدار ما؟ سەبەبى، الدىڭعى سپاررينگ-جاتتىعۋلاردا باقىت ونى كادىمگىدەي ۇرىپ تاستاعان بولاتىن. «نەگە ويتەسىڭ؟ بەكەرگە شارشايسىڭ عوي، ونىڭ ۇستىنە، كۇشىڭدى، ءادىسىڭدى الدىرىپ قوياسىڭ» دەسەم، باقىتىم: «ولاردى وسى باستان ءوستىپ ابدەن قورقىتىپ تاستاۋ كەرەك!» – دەيدى. «دۇرىس ەكەن» دەدىم.
ادەتتە سپورتشىلاردى بالا كەزىنەن توبەلەسكە اۋەس، بۇزىق بوپ وسەدى، سولاي قالىپتاسادى دەگەن ۇعىم-تۇسىنىك سانامىزعا ۇيالاپ قالعانى جاسىرىن ەمەس. كوپشىلىكتىڭ باقىتتى دا سونداي شاتاق مىنەزدى سوتقار بولعان شىعار دەپ ويلاۋى عاجاپ ەمەس. ال ونىڭ ءوزىنىڭ ايتۋىنشا، كىشكەنە كۇنىندە وزگە قاتارلاستارىنان پالەندەي ارتىلىپ كوزگە تۇسە قويمايتىن، سالماقتى بالا بولىپتى. بوكسشىنىڭ اكەسى ءابدىراحمان سەرىكباەۆتىڭ اڭگىمەسىنە قۇلاق تۇرسەك تە، سوعان ۇقساس مالىمەت الامىز.
– نەگىزىندە، ءبىزدىڭ ءوز جۇرتىمىز – وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسى، جەتىساي ءوڭىرى، – دەيدى ابەكەڭ اڭگىمەنى ارىدەن باستايتىن ۇلكەندەردىڭ ادەتىمەن. – اتا-انام، اعايىن-تۋىسىمنىڭ ءبارى سوندا تۇرادى. مەن دە سول جەردە تۋىپ-ءوستىم. ۇلكەن اعام وزبەكستاندا تۇردى دا، مەنى سول جاققا جۇمىسقا ورنالاستىردى. كەڭەس وكىمەتىنىڭ كەزى عوي. ءسويتىپ، ءبىراز جىل وزبەك جەرىندە قىزمەت ەتتىم. وزبەك قىزىنا ۇيلەندىم. بالالارىم دا سوندا جەتىلدى. باقىتتى «وزبەكستاننان ەكەن» دەپ ايتىپ جۇرگەندەرى سول شىعار. ايتپەسە سول بوستاندىق اۋدانى دا بۇرىنعى قازاقتىڭ جەرى عوي. كسرو كەزىندە وزبەكستانعا ءوتتى دە كەتتى. سول كۇيى قايتارىلمادى... ءوزىم دە جاستايىمنان سپورتقا قىزىعاتىنمىن. فۋتبولدى ءتاپ-ءتاۋىر وينادىم. ورتالىق جارتىلاي قورعاۋشى بولاتىنمىن. بالالارىمدى بوكسقا بەرگەن سەبەبىم: شىنى كەرەك، ءبىز تۇرعان تاباقساي دەگەن جەردە باسقا سەكتسيا بولعان دا جوق. باقىت بالا كەزىنەن ۇشقالاق بولمادى، كەرىسىنشە، ۇقىپتى، سالماقتى بوپ ءوستى. ول بەس جاسىنان باستاپ جاتتىقتى. ۇيىرمەدەگى العاشقى باپكەرى – مەنىڭ قاينىم، ياعني، ايەلىمنىڭ ءىنىسى كارىم ماحمۇدوۆ بولدى. ءالى كۇنگە سول ناعاشىسىنىڭ تاربيەلەۋىمەن كەلەدى عوي...
...كەيىنگى ۋاقىتتا «سارسەكباەۆ كاسىپقوي بوكسقا كەتەدى ەكەن» دەگەن اڭگىمە گۋلەپ تۇر. «مارقۇم بەكزات ساتتارحانوۆتىڭ عانا ەمەس، بارشا قازاقتىڭ ارمانىن ورىنداپ، ەكى دۇركىن وليمپيادا چەمپيونى اتانۋعا مۇمكىندىگى بار بوكسشى» دەپ باعالانىپ جۇرگەن باقىتتىڭ بۇل قادامىن اركىمنىڭ ارقالاي قابىلدارى راس. بىرەۋلەر ءۇشىن بۇل الگى ارماننىڭ جەلگە ۇشۋى بوپ، وكىنتۋى، ال بىرەۋلەردى قازاق بوكسىنىڭ تابىستارىن كاسىپقوي بوكس رينگىندە دە جالعاستىرۋدىڭ جولى رەتىندە قۋانتۋى كادىك. الايدا بەيجىڭ تريۋمفاتورى ازىرگە «كاسىپقوي بوكسقا ءبىرجولا كەتتىم» دەپ اشىپ ايتقان ەمەس. دەگەنمەن ءار ەلدىڭ پروموۋتەرلەرىمەن كەلىسسوزدەر جۇرگىزىپ جاتقانى راس كورىنەدى. كاسىپقوي بوكس – سپورتشىعا كاسىبي جاعىنان دا، قارجى جاعىنان دا اسا ءتيىمدى سالا. سوندىقتان بوكسشىنىڭ وزىنە جاسالىنعان ۇسىنىستاردى ىجداعاتتىلىقپەن قاراستىرىپ جاتۋى تۇسىنۋگە بولادى.
قالاي بولعاندا دا، باقىت سارسەكباەۆ – قازاق سپورتىنىڭ تاريحىنا ءوز اتىن التىن ارىپپەن جازىپ ۇلگەرگەن جىگىت. ول ءالى ءبارىمىزدى رينگتە ەشتەڭەدەن قورىقپايتىن، ۇستامدى قالپىنان ەش اينىمايتىن سابىرلى دا سالماقتى چەمپيون رەتىندە ءالى تالاي قۋانىشقا بولەيدى...

«دالا مەن قالا» گازەتى، 2009 جىل.