قاڭتاردىڭ 15-سiندە كوزi تiرi بولسا، قازاقتىڭ قارا نارى،  مەملەكەت، قوعام قايراتكەرi زامانبەك نۇرقادIلوۆ 66 جاسقا كەلەر ەدi. ارماندا كەتكەن اردا ازامات جونiندە ەستەلiكتەردi گازەت بەتiندە جاريالاۋ دا الداعى كۇننiڭ ەنشiسiندە تۇر. بiراق زامانبەك اعا ءومiر سۇرگەن قوعامنىڭ كەيپi ءباز-باياعى قالىپتا. كوزi تiرiسiندە ايتقان وتكiر ءسوزi دە ءالi كۇنگە وزەكتiلiگiمەن قۇندى. تاۋ الىستاعان سايىن بيiكتەي بەرەتiنi سياقتى، ازامات-اعانىڭ ءسوزi دە تاسقا باسىلعان تاڭباداي سانادا سايراپ جاتىر. كەزiندە «دات» جوباسىنىڭ «جۇما-تايمس» گازەتiندە زامانبەك اعانىڭ سۇحباتتارى مەن ماقالالارى، ساياسي مالiمدەمەلەرi قازاق جانە ورىس تiلدەرiندە جاريالانىپ تۇردى. ەلi-جۇرتى ازاماتتىڭ اسقاق ءسوزiن ول تۋعان كۇندە قايتالاي وقىپ، بiر سەرپiلسiن دەگەن ويمەن، سول سۇحباتتارىنان ءۇزiندi جاريالاعاندى ءجون كوردiك.

قاڭتاردىڭ 15-سiندە كوزi تiرi بولسا، قازاقتىڭ قارا نارى،  مەملەكەت، قوعام قايراتكەرi زامانبەك نۇرقادIلوۆ 66 جاسقا كەلەر ەدi. ارماندا كەتكەن اردا ازامات جونiندە ەستەلiكتەردi گازەت بەتiندە جاريالاۋ دا الداعى كۇننiڭ ەنشiسiندە تۇر. بiراق زامانبەك اعا ءومiر سۇرگەن قوعامنىڭ كەيپi ءباز-باياعى قالىپتا. كوزi تiرiسiندە ايتقان وتكiر ءسوزi دە ءالi كۇنگە وزەكتiلiگiمەن قۇندى. تاۋ الىستاعان سايىن بيiكتەي بەرەتiنi سياقتى، ازامات-اعانىڭ ءسوزi دە تاسقا باسىلعان تاڭباداي سانادا سايراپ جاتىر. كەزiندە «دات» جوباسىنىڭ «جۇما-تايمس» گازەتiندە زامانبەك اعانىڭ سۇحباتتارى مەن ماقالالارى، ساياسي مالiمدەمەلەرi قازاق جانە ورىس تiلدەرiندە جاريالانىپ تۇردى. ەلi-جۇرتى ازاماتتىڭ اسقاق ءسوزiن ول تۋعان كۇندە قايتالاي وقىپ، بiر سەرپiلسiن دەگەن ويمەن، سول سۇحباتتارىنان ءۇزiندi جاريالاعاندى ءجون كوردiك.

بiز قازاقتار ەشكiمگە ۇقسامايتىن ەرەكشە ۇلتپىز... ەڭ الدىمەن قازاقتىڭ ماڭدايىنا بۇيىرعان شەتسiز-شەكسiز جەرiن الىپ قاراشى: جەرiنiڭ ۇزىندىعى - 3,5 مىڭ، ەنi - 2,5 مىڭ شارشى شاقىرىم ەكەن. ال سوندا تۇراتىن تازا قازاقتىڭ سانى - 8 ميلليون، باسقا ۇلتتاردىڭ سانى - 7 ميلليون ادام. ەگەر وسى جەردi قازاقستانداعى ءار وتباسىنا ءبولiپ-ءبولiپ بەرسە، مىنا جاعى بiر شاقىرىم، مىنا جاعى بiر شاقىرىم جەردەن كەلەدi ەكەن. مۇنى ايتىپ وتىرعانىم - قازاقتىڭ مiنەزiنiڭ ءوزi دە جەرi سياقتى، كiم كەلسە دە، تiپتi سوڭعى تىشقاق لاعىنا دەيiن سويىپ تاستايتىن دەگەندەي، ءبارiن سىيدىرا بەرەتiن سونشالىقتى كەڭ ەكەندiگi. بۇل - قازاق رەتiندەگi ۇلتتىق مەنتاليتەتiمiز­دەگi ەرەكشە­لiك­تiڭ بiر-اق جاعى...

بۇل - قازاقتىڭ سانىن ازايتىپ جiبەرگەن ەڭ الدىمەن قازاقتىڭ ءوزi ەمەس، ونىڭ باسىنا تۇسكەن ولشەۋسiز قيىندىقتار. كەشەگi 30 جىلدارى قولدان جاسالعان اشارشىلىقتان قانشا ميلليون قازاق قىرىلدى. ءوزiمiز «وتان سوعىسى» دەپ اتاپ جۇرگەن ەكiنشi دۇنيەجۇزiلiك سوعىستا قانشا قازاق قۇربان بولدى. وعان دەيiنگi سوناۋ «اقتابان شۇبىرىندى، القاكول سۇلاما» دەپ اتاپ جۇرگەن جوڭعار شاپقىنشىلىعى تۇسىندا، ودان ارعى موڭعول شاپقىنشىلىعى، اقساق تەمiر شاپقىنشىلىعى، ورىس شاپقىنشىلىعى تۇسىندا بiزدiڭ قانشا قازاعىمىز قىرىلدى. بiراق قازاق - ەشقاشان باسقا ەلدەردi جاۋلاپ الماعان، كەرiسiنشە، ءوز جەرiن سىرتقى جاۋدان قورعاپ قالعان حالىق...

قازاقستان تاۋەلسiزدiك العان العاشقى كەزەڭدە ۇلان-بايتاق جەرiمiز ءوزiمiزدiڭ قولىمىزدا سياقتى ەدi. استى دا، ءۇستi دە ولشەۋ­سiز بايلىققا تولى سوناۋ ماڭگiلiك مۇز باسقان اسقار تاۋلارىمىز، ءشول­­­­دەرiمiز، كولدەرiمiز، وزەن­دە­رiمiز، جايلاۋ-قىستاۋىمىز بار. التايدان اتىراۋعا، اناۋ سارى ارقاعا دەيiنگi ۇلان-بايتاق جەرiمiز - تەك قانا قازاقتى وسى جەردiڭ بايىرعى يەسi قازاقتى ەمەس، قازiر قازاقستاندى مەكەن ەتiپ جاتقان 15 ميلليون حالىقتى كيiندiرiپ، iشiندiرiپ، اسىراۋعا ارتىعىمەن جەتەتiن ەدi عوي. ەندi, كەرiسiنشە، سوڭعى جىلدارى حالقىمىز وسىنشاما بايلىقتىڭ ۇستiندە وتىرىپ-اق ەڭ كەدەي حالىققا اينال­عانىن بiز عانا ەمەس، الەم بiلەدi.

ءابiلحان قاستەەۆتiڭ 100 جىلدىعى بولدى. جارىماعانداي، 30 ءۇي تiگiپ، جەتiم بالانىڭ تويى سياقتى وتكiزدi. 1995 جىلى ابايدى دۇركiرەتتiك كەلiپ، دۇركiرەتتiك. سودان كەيiن ەڭ زيالى دەپ ەسەپتەيتiن ابا­يىمىزدىڭ ءوزi قايدا قالدى؟.. نەگە ءشامشi تiرi كەزiندە كوتەلنىيدا جاتىپ ءجۇردi, سول ءشامشiنiڭ «سىعان سەرەناداسى» جازىلعان كiرپiش ءۇي ءالi قاراۋسىز تۇر. اسەتتiڭ مىنا قارعالىداعى ءۇيiن كiم قامقورلىعىنا الىپتى؟

رەسەيگە قاراپ وتىرساڭ، ۇلى ادامدارىنىڭ تۋعان، قايتىس بول­عان كۇندەرiن مەملەكەتتiك دارەجەدە دۇركiرەتiپ اتاپ ءوتiپ جاتادى. بiزدە ءبارi كەرiسiنشە.

«مەن نازارباەۆقا

نەگە قارسى شىقتىم؟»،

«جۇما تايمس»،

№ 1 (01), 2004 جىل.

مەنiڭ اكەجانمەن كەزدەسەم دەگەن ءۇش ۇيىقتاسام دا تۇسiمە كiرمەگەن ەدi. ەكەۋمiزدiڭ بۇل كەزدەسۋiمiز - اللانىڭ بۇيرىعى شىعار. بۇعان دەيiن تەلەفون ارقىلى بايلانىس بولعان. ەكەۋمiزدە ەكi جاقتان دا قۇلشىنىس بولدى.

سونىمەن، كەزدەستiك، جولىقتىق، پiكiر الىستىق. مەن ومiرiمدە بiرiنشi رەت اكەجانمەن جۇزدەستiم. سوناۋ 1994 جىلدان بەرi اكەجاندى سىرتىنان بiلگەنiمە 11 جىل بولىپتى. پاريجدە كەزدەستiك. اكەجان تۋعان جەرiنە، ەلiنە دەگەن ساعىنىشىن، قىزمەتتە جۇرگەندە جiبەرiپ العان «اتتەگەن-ايىن» جاسىرماي اشىق ايتتى. ءوزiن بالەگە ۇرىندىرعانداردىڭ كiم ەكەنiن ايتتى، ەشتەڭەنi دە بۇگiپ قالمادى.

مەن دە ادامدى تانيتىن جاسقا جەتتiم عوي. «بولار بالا - بوعىنان» دەگەندەي، اكەجاننىڭ ۇلتىنا، قازاقستاننىڭ بولاشاعىنا ناعىز جانى اشيتىن ازامات ەكەنiنە كوزiم جەتتi. كەرەك دەسەڭiز، قازاقستان دەگەن مەملەكەتتiڭ بولاشاقتاعى پرەزيدەنتiن كوردiم ونىڭ بويىنان. اكەجان ناعىز ەلگە تۇتقا بولاتىنداي تۇلعا ەكەن.

مەن سول ارادا: «اكەجان، اينالايىن، مەنەن دە بiراز جاس كiشiسiڭ، بiراق اقىلىڭ تولىسقان، كەمەلiڭە كەلگەن ازامات ەكەنسiڭ. ەگەر مىنا سىرتىڭنان كەسiلگەن جالادان ارىلىپ، قازاقستانعا كەلiپ، پرەزيدەنتتiككە تۇسەتiن بولساڭ، مەن سەنi قولدايمىن، ارتىڭنان ەرۋگە دايىنمىن»، - دەدiم.

قازاقستاندا بولىپ جاتقان الاقۇيىن جاعدايلارعا قاراپ، قازاق حالقىنىڭ بولاشاعىن ادەيi جويىپ جiبەرۋ ساياساتىنان تۋىنداپ جاتقان جوق پا دەگەن ويعا قالامىن. بۇل ساياساتتىڭ استارىندا قازاق تiلiن عانا ەمەس، قازاق حال­قىن، قازاق مەملەكەتiن جويۋ ماقساتى جاتقانداي كورiنەدi ماعان.

بۇل ءسوزiم ءۇشiن مەنi ەشكiم: «نۇرقادiلوۆ ءوز ۇلتىن سۇيمەيدi, ونىڭ پاتريوتى ەمەس ەكەن»، - دەپ ايتا المايدى. وسى جولى شەتەل­دەر­دەگi رەسمي مەكەمەلەردە، قو­عام­دىق ۇيىمدارداعى كەزدەسۋلەردە باسىپ ايتقانىم - ءوزiمدi دۇنيە­گە اكەلگەن قازاق ەلiنiڭ مۇددەسi جانە قازاق جەرiنiڭ مۇددەسi بولدى. مەن بۇل كوزقاراسىمنان ەش ۋاقىتتا تايمايمىن جانە بۇل ويىمدى جاسىرىپ، جاپپايمىن.

بiزدiڭ ەكi كورشiمiز بار. بiر جاعىمىزدا - قىتاي، ەكiنشi جاعىمىزدا - رەسەي. وسى ەكi كور­شiمiز ەكونوميكا جاعىنان دا، جەرiنiڭ كولەمi مەن حالقىنىڭ سانى جاعىنان دا مىنا بiزدiڭ قازاق ەلiنەن كۇشتi ەكەنi داۋ تۋدىرماسا كەرەك. باتىس ەلدەرiن جانە امەريكانى قويا تۇرعاندا، وسى ەكi كورشiنi قىزىقتىرىپ وتىرعان ماسەلە - قازاقستاننىڭ ۇلانعايىر جەرi مەن ونىڭ جەراستى مەن ۇستiندەگi مول بايلىعى. وسى ەكi مەملەكەت قازiرگi قازاقستان باسشىلىعىنىڭ الەم الدىندا بەدەلiنiڭ جۇردايلىعىن پايدالانىپ، بiر جاعىنان، ونى قورقىتىپ، الداپ-سۋلاپ دەگەندەي، انانى بەرمەسەڭ، اناۋىڭدى ايتىپ قويامىز دەگەندەي، قارا بۇلت ءۇيiرiپ، ايتقاندارىنا امالسىزدان كوندi­رiپ، ەلiمiزدi, ۇلتىمىزدى باسىنىپ، نەشە ءتۇرلi قيتۇرقى ساياساتتى قولدانۋ ارقىلى بiزدiڭ بايلىعىمىزدى، كەرەك بولسا، جەرiمiزدi الىپ يەمدەنiپ كەتiپ جاتىر. بۇل - اششى بولسا دا، بۇگiنگi كۇننiڭ تازا شىندىعى.

باستى زاڭىمىز - كونس­-تيتۋتسيامىز بويىنشا، پرە­زيدەنتتiڭ جەردi باسقا مەملەكەتكە بەرۋگە ەشقانداي قۇقى جوق. ونداي قۇقىق حالىقتا عانا بار. ەگەر پرەزيدەنتتە ونداي قۇقىق بولماسا، ول شەشiم قابىلداي المايدى. ول ونداي شەشiم قابىلداي الماسا، نەگە قىتايعا جەر بەردiك؟ نەگە بiز تەك قانا ورىستار تۇرادى ەكەن دەگەن سىلتاۋمەن تۇتاستاي بiر اۋىلدى، باتىس قازاقستانداعى ەكi بiردەي مۇناي قورى بار جەردi, قوستانايدا بiر مۇناي قورى بار جەردi «دەليميتاتسيا» دەگەن وتiرiك سىلتاۋمەن رەسەيگە تەپ-تەگiن بەرiپ جiبەردiك؟!

Iرگەدەگi قىتاي ۇندەمەي ءجۇرiپ-اق، اقتوبەنiڭ مۇنايىن وپ-وڭاي وزدەرiنە الىپ الدى. مiنە، وسىنىڭ ءبارi قازاق حالقىنا قانداي پايدا اكەلەدi, ۇلتىمىز ودان قانداي جاقسىلىق كورەدi? ونىڭ زيانى بار ما، جوق پا؟ ونى زەرتتەپ، باس اۋىرتىپ جاتقان ەشكiم جوق.

بۇل تاق ماڭگi-باقي ەشكiمگە جابىسىپ قالمايدى. سەن ودان بۇگiن بولماسا، ەرتەڭ كەتەسiڭ. بiراق ەل-جۇرتتى بۇزباي، تەڭسەلتپەي، تەنتiرەتپەي كەتۋ كەرەك قوي. دوپتى توقتاۋسىز ۇرلەي بەرسەڭ، ءتۇبi جارىلادى. مەن ەلدەگi جاعداي وسىلاي سوزىلا بەرسە، بiر كۇنi شەگiنە جەتiپ، ءتۇبi دۇربەلەڭگە ۇلاسا ما دەپ قورقامىن. بiر جاقتان بiر بۇلiك شىقپاي تۇرعاندا، بiر-بiرiمiزبەن تiل تابىسساق - بۇل دا ابىروي. نازارباەۆ ەگەر جارماحان­عا سەنەمiن دەسە، ونى دا قولدار ەدiم. نە بولماسا اكەجاندى شاقىرىپ الىپ: «مەندە وكپە جوق، سەن مەنiڭ باۋىرىمسىڭ عوي، ەندi ءبارiن ۇمىتايىق، سەن مەنi كەشiر، ەلدi باسقار»، - دەسە، وعان دا قۋانا كەلiسەر ەدiم. مiنە، مەنiڭ ايتارىم - وسى!

«كەتە بiلۋ دە - كەمەڭگەرلiك»،

«جۇما-تايمس»،

№ 5, 11 اقپان، 2005 جىل.

(ىقشامدالىپ الىندى)

«وبششەستۆەننايا پوزيتسيا»

(پروەكت «DAT» № 02 (39) وت 13 يانۆاريا 2010 گ.