I. نەگىزگى ەرەجەلەر

II. تاريحي كەزەڭ ساباقتارى

ءىىى. ۇلتتىق ساياساتتىڭ ۇستانىمدارى

IV. ۇلتتىق ساياساتتىڭ ماقساتى مەن مىندەتتەرى

V. ۇلتتىق ساياساتتىڭ نەگىزگى باعىتتارى:

1. ساياسي قۇقىقتىق سالادا

2. سىرتقى ساياسات سالاسىندا

3. الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق سالادا

2015 جىلعا دەيىن ىسكە اسىرىلاتىن مىندەتتەر.

«تاۋەلسىزدىكتى قورعاۋ» حالىقتىق قوزعالىسىنىڭ ۇيىمداستىرۋ كەڭەسى 18-قاڭتار كۇنى قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇلتتىق ساياساتى تۇجىرىمداماسىنىڭ جوباسىن قابىلدادى.

مازمۇنى

قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇلتتىق ساياساتىنىڭ تۇجىرىمداماسى

«قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇلتتىق ساياساتىنىڭ تۇجىرىمداماسى» (بۇدان ءارى قاراي - تۇجىرىمداما) - بۇل ەلىمىزدى مەكەندەگەن بارلىق ازاماتتاردىڭ، ولاردىڭ ۇلتتىق، ءدىني وزگەشەلىكتەرىنە قاراماستان، بىرلىكتە، تاتۋلىقتا ءومىر ءسۇرىپ، تاۋەلسىزدىكتى ساقتاۋعا جانە نىعايتۋعا، قوعامدى دەموكراتيالاندىرۋعا، ادىلەتتىلىكتى ورناتۋعا ۇلەس قوسۋىن باستى مۇرات ەتكەن نەگىزگى قۇجات. «قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى» ازىرلەگەن، قوعامنىڭ باسىم بولىگى قابىلداماعان «ەل بىرلىگى» دوكتريناسىمەن قاتار تالقىلاۋعا ۇسىنىلادى.

تۇجىرىمداما ۇلتتىق مەملەكەتتى قالىپتاستىرۋ ءارى نىعايتۋ، سودان سوڭ ازاماتتىق قوعامدى قۇرۋ باعىتىنداعى نەگىزگى ۇستانىمدار، وزەكتى ماقساتتار مەن مىندەتتەردىڭ جيىنتىعى بولىپ تابىلادى.

بۇل قۇجات قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ بايىرعى قازاق جەرىندە قۇرىلعاندىعىن، مەملەكەتتىڭ بايىرعى تۇرعىندارى جانە رەسپۋبليكانىڭ ءابسوليۋتتى باسىم بولىگىن قازاقتار قۇرايتىندىعىن ەسكەرىپ، ەلدە ءومىر سۇرەتىن وزگە ەتنيكالىق توپتاردىڭ مەملەكەتقۇرۋشى ۇلتتىڭ توڭىرەگىنە توپتاسۋىنىڭ ساياسي، مادەني، رۋحاني، ەكونوميكالىق، ت.ب. نەگىزدەرىن انىقتاۋعا باعىتتالعان.

تۇجىرىمداما قازاقستان رەسپۋبليكاسى كونستيتۋتسياسىنا، قازاقستان رەسپۋبليكاسى زاڭدارىنا، دۇنيەجۇزىلىك قۇقىق تالاپتارىنا نەگىزدەلىپ دايىندالدى.

قازاقستاننىڭ جاڭا گەوساياسي، گەوەكونوميكالىق جاعدايدا العا ىلگەرىلەۋى، جاھاندانۋ كەزەڭىندە ۇلتتىق مەملەكەت رەتىندە ەرەكشەلىكتەرىن ساقتاي وتىرىپ، تولتۋمالىق بولمىسىن، الەمدىك دامۋدا دارا مەملەكەتتىلىگىن قالىپتاستىرۋى، ەلدەگى دەموكراتيالىق ۇردىستەردى تەرەڭدەتۋ باعىتتارى وسى تۇجىرىمدامانى قابىلداۋ قاجەتتىگىن كۇن تارتىبىنە قويدى. بۇل ءارى ساياسي جانە تاريحي قاجەتتىلىك.

تۇجىرىمداما مەملەكەتتىك باعدارلامالاردى، زاڭدىق جانە باسقا دا نورماتيۆتىك قۇقىقتىق اكتىلەردى دايىنداۋ ءۇشىن نەگىز بولىپ تابىلادى.

I. نەگىزگى ەرەجەلەر

قازاقستان رەسپۋبليكاسى قازاق حالقىنىڭ سان عاسىرلىق مەملەكەتتiگiنiڭ بiردەن بiر قۇقىقتىق-تاريحي مۇراگەرi جانە ساياسي-مەملەكەتتiك قۇرىلىمىنىڭ جالعاسى بولىپ تابىلادى.

ۇلتتىق، دەموكراتيالىق، قۇقىقتىق جانە الەۋمەتتiك مەملەكەت ورنىقتىرۋدى كوزدەگەن قازiرگi قازاقستان رەسپۋبليكاسى - مەملەكەتقۇرۋشى قازاق ۇلتىنىڭ جانە ءارتۇرلi تاريحي كەزەڭدەردە كەلiپ قونىستانعان بارشا دياسپورالار مەن ەتنيكالىق توپتاردىڭ تاتۋ، بەيبiت ءومiر ءسۇرiپ جاتقان وتانى.

قازاقستان رەسپۋبليكاسى ءوزiنiڭ باستاپقى مەملەكەتتiك اتاۋىنا - قازاق رەسپۋبليكاسى اتاۋىنا قايتادان يە بولادى. ەشبiر نەگiزسiز، جالتاقتىقپەن وزگەرتiلگەن قاتەلiك تۇزەتiلەدi دە، قازاق رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋتسياسىنان باستاپ، بارلىق زاڭدارداعى، حالىقارالىق قۇجاتتارداعى قازiرگi اتاۋ بۇرىنعىشا جاڭارتىلادى. قازاق رەسپۋبليكاسىنىڭ ازاماتى بولۋ - وسى ەلدi مەكەندەگەن ءاربiر اقنيەتتi ادامنىڭ ماقتانىش سەزiمiن تۋعىزادى. مەملەكەتiمiزدiڭ ءتول اتاۋىن قالىپقا كەلتiرۋ - حالىق تالابى.

حالىقارالىق تاجىريبەدە مەملەكەتقۇرۋشى ۇلتتىڭ سانى جالپى حالىق سانىنىڭ ۇشتەن ەكi بولiگiنەن اسسا، ول مونوۇلتتى مەملەكەت دەپ قابىلدانادى. قازاق ۇلتىنىڭ سانى وسى مەجەدەن استى. دەمەك، قازاق ەلi مونوۇلتتى مەملەكەت دەپ قابىلدانۋى تيiس.

ءىى. تاريحي كەزەڭ ساباقتارى

قازاق ۇلتى - كەڭ بايتاق قازاق ەلiن عاسىرلار بويى مەكەن ەتكەن، ونى ءتۇرلi تاريحي زورلىق-زوبالاڭنان، باسقىنشىلىقتار مەن شاپقىنشىلىقتاردان قورعاپ، امان ساقتاپ قالعان مەملەكەتقۇرۋشى بايىرعى ۇلت. ءار كەزەڭدەگi تاريحي وقيعالارعا بايلانىستى قازiرگi تاڭدا قازاق ەلiندە قازاق ۇلتىمەن قاتار وزگە دە ەتنوستىق توپتار مەن دياسپورالار مەكەن ەتەدi.

ءۇش عاسىرعا جۋىق توقتاۋسىز جۇرگiزiلگەن ۇلتسىزداندىرۋ ساياساتى قازاق ۇلتىنىڭ تiلiنە، دiنi مەن دiلiنە، مادەنيەتi مەن سالت-داستۇرiنە، بiتiم-بولمىسىنا قاتەر ءتوندiرiپ، ۇلتتى تىعىرىققا تiرەدi.

رەسەي يمپەرياسى مەن كەڭەستىك كەزەڭنىڭ ۇلتتىق ساياساتى حالىقتار قۇقىعىنىڭ بۇزىلۋى، تىكەلەي گەنوتسيد، ەكولوگيالىق اپاتتارمەن قاتار جۇرگىزىلدى. بيلىك ۇلتتىق قۇندىلىقتاردى جويا وتىرىپ، قولدان ۋتوپيالىق كەڭەس ۇلتىن قۇرۋعا تىرىستى. «بەيبىتشىلىك» پەن «كەلىسىم»، نەگىزىنەن، زورلىقپەن جانە جاساندى يدەولوگيالىق قىسىممەن ورناتىلدى. وسىنىڭ نەگىزىندە ۇلتتىق پروبلەمالار شيەلەنىسە ءتۇسىپ، 1986 جىلعى جەلتوقسان كوتەرىلىسىنە الىپ كەلدى. اينالىپ كەلگەندە كەڭەس وداعىنىڭ قۇردىمعا كەتۋى - ءدال وسى ۇلتتىق ماسەلەلەردىڭ تۇبەگەيلى شەشىلمەۋىنىڭ ناتيجەسى بولدى.

تاۋەلسىزدىكتەن كەيىن مەملەكەت پەن ساياسي ينستيتۋتتاردىڭ قىزمەتى وزگەرىسكە ءتۇسىپ، ەكونوميكالىق رەفورمالار جۇرگىزىلگەنمەن ەتنوسارالىق قاتىناستاردىڭ دامۋى بۇرىنعى كۇيىندە قالا بەردى. وكىنىشكە وراي، ەگەمەندىك دەكلاراتسياسى مەن تاۋەلسىزدىك تۋرالى زاڭنىڭ ۇلتتىق مەملەكەت قۇرۋ تۋرالى تالاپتارى تولىق دەڭگەيدە جۇزەگە اسىرىلعان جوق. وتارلىق ساياساتتىڭ زارداپتارىن جويۋعا باعىتتالعان كەشەندى باعدارلاما قابىلدانبادى. الەمدىك ۇردىسكە ساي، وتارسىزدانۋ ساياساتى جۇرگىزىلۋى ءتيىس ەدى. ەكونوميكالىق دامۋ مەن حالىقتىڭ ءال-اۋقاتىنىڭ ءوسۋى عاسىرلار بويى جيناقتالعان وزەكتى ماسەلەلەردى وزىنەن ءوزى شەشەدى دەگەن ۇعىمنىڭ قاتە ەكەندىگىن الەم ەلدەرىنىڭ دە، قازاقستاننىڭ دا تاجىريبەسى انىق دالەلدەپ وتىر.

ۇلتتىق ساياسات ءالى دە ەتنوسارالىق قارىم-قاتىناستاردىڭ كەڭەستىك ستەرەوتيپتەرىنەن ارىلا الماي كەلەدى. قازاقستاندا اشىق قاقتىعىستاردىڭ جوقتىعى قوعامدا شەشۋىن تاپپاعان وتكىر قايشىلىقتاردىڭ بار ەكەندىگىن جوققا شىعارا المايدى.

قازاقستاندا كەڭەستىك زاماندا 70 جىل بويى، تاۋەلسىزدىك العاننان كەيىن 20 جىلعا جۋىق مەرزىم ىشىندە ورىس ءتىلى ءىس جۇزىندەگى مەملەكەتتىك ءتىل ءرولىن اتقارىپ كەلەدى. 1989 جىلى قابىلدانعان "تىلدەر تۋرالى" زاڭ قازاق ءتىلىنىڭ مۇشكىل كۇيىن جاقسارتا المادى.

بيلىك قوعامداعى ەتنوسارالىق ساياساتپەن تەك قازاقستان حالىق اسسامبلەياسى عانا اينالىسۋى كەرەك دەگەن ۇعىمدى قالىپتاستىرۋعا تىرىسىپ كەلەدى. بۇل تۇسىنىك مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ، قوعامدىق ۇيىمداردىڭ وسى ماسەلەدەگى جاۋاپكەرشىلىگىن تومەندەتەدى. ۇلتتىق پروبلەمالاردى شەشۋدىڭ دۇرىس جولى بۇل ماسەلەلەردى مۇلدە كوتەرمەۋ دەگەن ويلار دا بوي كورسەتەدى. ۇلت ماسەلەلەرىن العا قويۋ ۇلتتىق وزىمشىلدىك دەپ تە باعالانۋدا. ال پروبلەمالاردىڭ شەشىلمەي جيناقتالا بەرۋى بولاشاقتا قايشىلىقتار مەن تارتىستار تۋدىرىپ، ۇلتتىق مەملەكەتىمىز بەن تۇتاستىعىمىزعا قاۋىپ-قاتەر توندىرەدى.

جوعارى بيلiك تاراپىنان ۇسىنىلعان «ەۋرازيالىق يدەيا» مەن «قازاقستاندىق ۇلت» ساياساتى - قازاق ۇلتى مەن ەلدەگى بارلىق ەتنيكالىق توپتاردىڭ كەلەشەگi, ەلدiڭ تاعدىرى ءۇشiن اسا قاۋiپتi باستاما. «قازاقستاندا 140-تان استام ۇلت پەن ۇلىستىڭ وكiلi تۇرادى» دەگەن جالعان قاعيداعا سۇيەنۋ دە - تۇبەگەيلى قاتەلiك. قازاق ەلiندە بiر عانا ۇلت، ياعني مەملەكەتقۇرۋشى قازاق ۇلتى جانە باسقا دا ەتنوستىق توپتار تiرشiلiك ەتەدi دەگەندi اشىق ايتاتىن مەزگiل جەتتi. بيلiكتiڭ باستاماسىمەن قۇرىلىپ، رەسمي باق-تا كەڭiنەن جارنامالانعان، بىراق ۇلتتىق مەملەكەت مۇددەسىنە سايكەس كەلمەيتىن قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى ەتنوسارالىق كەلiسiمدi قالىپتاستىرۋعا، ۇلتتىق پروبلەمالاردى رەتتەۋگە قاۋقارسىز ەكەنiن ۋاقىتتىڭ ءوزi دالەلدەدi. قازاقستاندا قازاق حالقىنىڭ بارلىق ۇلتتىق قۇندىلىقتارىنا باسىمدىق بەرىلۋى جانە جەدەلدەتە شەشىلۋى ءتيىس. مۇنداي سارالاپ جىكتەۋ ءتۇرلى ەتنيكالىق توپتارعا جاتاتىن ادامداردى الالاۋ، ولاردىڭ جەكە ازاماتتىق قۇقىعىن شەكتەۋ ەمەس، بۇل - الەمدىك ۇستانىم.

ءIIى. ۇلتتىق ساياساتتىڭ ۇستانىمدارى

ۇلتتىق ساياساتتىڭ باستى ۇستانىمى - ۇلتتىق قۇندىلىقتار نەگiزiندە قازاق ەلiنiڭ ەكونوميكالىق، ساياسي، رۋحاني تاۋەلسiزدiگiن، ەل قاۋiپسiزدiگiن قامتاماسىز ەتۋگە جانە جەردiڭ بiرتۇتاستىعىن ماڭگi ساقتاۋعا، جەر مەن جەر قويناۋى بايلىعىن (ۇلتتىق بايلىعىن) تەك حالىق يگiلiگiنە جۇمساپ، جۇرتىنىڭ الەۋمەتتiك جاعدايىن ۇنەمi جاقسارتىپ وتىرۋعا مەملەكەتتi مiندەتتەۋ. اركiمنiڭ ازاماتتىق قۇقىعىنىڭ مۇلتiكسiز ساقتالۋىن قامتاماسىز ەتپەيiنشە، زاڭ الدىنداعى بارiنە بiردەي جاۋاپتىلىق بولمايىنشا ەل ىشىندە دۇرىس تۇسiنiستiك بولمايدى.

قازاقستان رەسپۋبليكاسى جالپىعا بىردەي ورتاق تەرريتوريا، ءبىر عانا ازاماتتىق، جالپىعا بىردەي جوعارى بيلىك، جالپىعا بىردەي قۇقىق جۇيەسى مەن جالپىعا بىردەي ءبىر عانا مەملەكەتتىك ءتىل نەگىزىندە داميتىن بولادى.

قازاق حالقى قاشاندا قازاق جەرىندە ءومىر ءسۇرىپ جاتقان ورىس، ۋكراين، وزبەك، قىرعىز، تۇرىكمەن، نەمىس، ءازىربايجان، ۇيعىر، تاتار، تاجىك، قاراقالپاق، شەشەن جانە باسقا دا ەتنوستىق توپتاردىڭ تىلىنە، دىنىنە، مادەنيەتى مەن ادەت-عۇرىپتارىنا قۇرمەتپەن جانە توزىمدىلىكپەن قاراعان. بۇگىنگى كۇنى دە ءوز ەلىندە باسىم كوپشىلىككە اينالعان قازاق ۇلتى ەلدەگى ەتنوسارالىق جانە دىنارالىق بىرلىكتى ساقتاۋدى ءوزىنىڭ باستى مىندەتى سانايدى. مەملەكەت پەن ونىڭ نەگىزى بولىپ تابىلاتىن قازاق ۇلتى بارلىق ازاماتتاردىڭ كونستيتۋتسيالىق قۇقىقتارى مەن ەركىندىكتەرىنىڭ قامتاماسىز ەتىلۋىنىڭ كەپىلى بولىپ تابىلادى. قازاق جەرىندە تۇرىپ جاتقان ەتنوستىق توپتار مەملەكەتتىڭ جانە ءبىرتۇتاس ازاماتتىق قاۋىمداستىقتىڭ بولىگى بولىپ تابىلادى.

مەملەكەتتىك ءتىلدى ءبىلۋ - ءاربىر ازاماتتىڭ مىندەتى. مەملەكەتتىڭ باستى مىندەتى ازاماتتارعا مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ ماڭىزىن جان-جاقتى تۇسىندىرە وتىرىپ، ونىڭ قوعامدىق ءومىردىڭ بارلىق سالاسىندا قولدانىلۋىنا قاجەتتىلىك تۋدىرۋ.

وسى ۇستانىمداردى ىسكە اسىرۋ ماقساتىندا الداعى جىلدارى مەملەكەت:

ۇلتتىق ساياساتتى قۇقىقتىق، ەكونوميكالىق، الەۋمەتتىك، مادەني جانە ءبىلىم بەرۋ، ت.ب. باعدارلامالارىمەن تىعىز بايلانىستا كەشەندى تۇردە جۇزەگە اسىرۋدى;

ناسىلىنە، ەتنيكالىق توبىنا، تىلىنە، ءدىني سەنىمىنە، سونداي-اق الەۋمەتتىك توپتار مەن قوعامدىق بىرلەستىكتەرگە قاتىستىلىعىنا قاراماستان ادام جانە ازاماتتىڭ قۇقىقتارى مەن بوستاندىقتارىنىڭ تەڭدىگىن قامتاماسىز ەتۋدى;

ۇلتتىق قاۋىپسىزدىككە قاتەر توندىرۋگە، ءبىرتۇتاس مەملەكەت پەن قوعامدى جىككە بولۋگە، ەتنوسارالىق جانە ءدىني الاۋىزدىقتى، وشپەندىلىك پەن ارازدىقتى ورشىتۋگە باعىتتالعان ارەكەتتەرگە قاتاڭ تىيىم سالىپ، توسقاۋىل قويۋدى;

مەملەكەت پەن قوعامنىڭ اقپاراتتىق تاۋەلسىزدىگىنە قول جەتكىزۋدى، ەلىمىزدىڭ وزىندىك اقپاراتتىق-مادەني كەڭىستىگىن قۇرۋدى، وزگە ەلدەردىڭ ەلىمىزدەگى قوعامدىق پىكىردى قالىپتاستىرۋىنا جول بەرمەۋدى;

ەلىمىزدىڭ باسقا دا تۇرىك مەملەكەتتەرىمەن بىردەي بولاشاقتا لاتىن الىپبيىنە كوشۋ تۇرعىسىنداعى قوعامدىق تالقىلاردى جۇرگىزىپ، وسىعان قاجەتتى دايىندىقتاردى جاساۋدى;

ەتنوستىق نەمەسە ءدىني ەرەكشەلىكتەرگە نەگىزدەلگەن ساياسي پارتيالاردىڭ ەل تۇتاستىعىنا قارسى جۇمىس جاساپ، وسى ماقساتتا شەتەلدەن قارجىلاناتىن قوعامدىق جانە ءدىني ۇيىمداردىڭ جۇمىسىنا زاڭ ارقىلى تىيىم سالۋدى;

قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنا بەرiلگەن قاجەتسiز ءارi زاڭسىز وكiلەتتiكتەردi شەكتەۋ جانە ونىڭ جۇمىسىنىڭ جالپىعا بiردەي كونستيتۋتسيالىق ەرەجەلەرگە ساي بولۋىن قامتاماسىز ەتەتiن تيiستi قۇجاتتاردى قابىلداۋدى;

قازاقستان رەسپۋبليكاسى شەت مەملەكەتتەردە تۇراتىن قازاق دياسپوراسىنىڭ قۇقىقتارى مەن مۇددەلەرىن قورعاۋ، قازاق ءتىلىن، مادەنيەتىن، ۇلتتىق داستۇرلەرىن ساقتاۋ مەن دامىتۋداعى ىستەرىنە قولداۋ كورسەتۋدى قولعا الادى.

IV. ۇلتتىق ساياساتتىڭ ماقساتى مەن مىندەتتەرى

قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ۇلتتىق ساياساتىنىڭ باستى ماقساتى - بايىرعى قازاق جەرىندە قۇرىلعان ۇلتتىق مەملەكەتتى ساقتاۋ جانە نىعايتۋ.

وسى ماقساتتا: بارشا ازاماتتاردى قازاق ۇلتىنىڭ ماڭىنا توپتاستىرۋ، تاۋەلسىزدىگىمىز بەن ەگەمەندىگىمىزدىڭ باياندى بولۋىن قامتاماسىز ەتۋ;

قازاق ۇلتىنىڭ تاريحي جادىن، ءتىلىن، ءدىلىن ساقتاۋ مەن جان-جاقتى دامىتۋ، ونىڭ جاھاندانۋ زامانىنداعى وزىندىك ۇلتتىق-مادەني ەرەكشەلىگىن قالىپتاستىرۋ جانە الەمگە پاش ەتۋ;

ەلىمىزدە تۇرىپ جاتقان بارلىق ەتنوستىق توپتاردىڭ ءوز ءتىلى مەن مادەنيەتىنىڭ دامۋىنا شەك قويماي، ولاردىڭ بارلىعىنىڭ ورتاق وتانى - قازاقستان رەسپۋبليكاسىنا ادال قىزمەت ەتىپ، وعان دەگەن سەنىمىن ارتتىرۋ قاجەت.

بۇل ءۇشىن مەملەكەت پەن قوعام وزدەرىنىڭ ەرىك-جىگەرىن تومەندەگى نەگىزگى مىندەتتەردى اتقارۋ ءۇشىن جۇمىلدىرۋى كەرەك:

قازاقستان رەسپۋبليكاسى قوعامىنىڭ نەگىزگى ۇلتتىق قۇندىلىقتارىن قالىپتاستىرۋ جانە دامىتۋ;

قازاق ءتىلىن شىن مانىندەگى مەملەكەتتىك ءتىل دەڭگەيىنە جەتكىزىپ، ونى بارشا قازاقستان ازاماتتارىن بىرىكتىرەتىن فاكتورعا اينالدىرۋ;

ەتنوسارالىق جانە دىنارالىق سالاداعى مەملەكەتتىك ورگاندار مەن ازاماتتىق قوعام ينستيتۋتتارىنىڭ ءوزارا ءتيىمدى جانە پارمەندى قارىم-قاتىناستارىن قامتاماسىز ەتەتىن جۇيەنى قالىپتاستىرۋ.

V. ۇلتتىق ساياساتتىڭ نەگىزگى باعىتتارى

1. ساياسي-قۇقىقتىق سالادا:

قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇلتتىق، دەربەس، قۇقىقتىق مەملەكەت قۇرۋدى ماقسات ەتكەن ەل رەتىندە ساياسي جانە قۇقىقتىق سالالاردا ءوزىنىڭ ۇلتتىق ساياساتىنىڭ مىناداي نەگىزگى باعىتتارىن جۇزەگە اسىرادى:

ەلىمىزدىڭ بارلىق ازاماتتارى مويىنداعان، نەگىزىندە وزدەرىنىڭ ورتاق قازاق مەملەكەتتىگىنە قاتىستىلىعىن تەرەڭ سەزىنەتىن ۇلتتىق قۇندىلىقتار جۇيەسىن قالىپتاستىرۋ;

ەل ازاماتتارىنىڭ تاريحي جادىن جانە ۇلتتىق، مەملەكەتشىلدىك ساناسىن قالىپتاستىرۋ ءۇشىن «تاريحي اقتاڭداقتارعا»، اسىرەسە رەسەي وتارلاۋى، 1920-1940 جىلدارداعى اشارشىلىق، 1920-1950 جىلدارداعى ساياسي قۋعىن-سۇرگىندەر مەن قازاقستانعا باسقا ۇلت وكىلدەرىن زورلاپ دەپورتاتسيالاۋ، ۇلت-ازاتتىق قوزعالىستار مەن ۇيىمدارعا جانە 1986 جىلعى جەلتوقسان كوتەرىلىسىنە ساياسي جانە زاڭدىق باعا بەرۋ، ورتاق تاريحپەن تاربيەلەۋ ماقساتىندا ارنايى مەملەكەتتىك مۇراجايلار مەن ەسكەرتكىشتەر اشۋ;

قازاقستاندا ۇلتتىق قۇندىلىقتاردى قالىپتاستىرۋ، وتارشىلدىق زارداپتارىنان، رۋحاني بوداندىقتان ارىلۋ جۇمىستارىن پارمەندىلىكپەن جۇرگىزۋ;

مەملەكەتىمىزدىڭ نەگىزىن قالاعان، ۇلتىمىزدىڭ تاۋەلسىزدىگى ءۇشىن ايانباي كۇرەسكەن  تاريحي تۇلعالاردىڭ اتتارىن ماڭگىلىك قالدىرۋ باعىتىندا ۇلتتىق جانە ايماقتىق باعدارلامالار قابىلداۋ، ساياسي-يدەولوگيالىق ماقساتپەن ورناتىلعان، قازاق تاريحىنا قاتىسى جوق ەسكەرتكىشتەر مەن اتاۋلاردى وزگەرتۋ;

مەملەكەتتىڭ تۇراقتىلىعى مەن ۇلت بىرلىگىن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن سىبايلاس جەمقورلىقتىڭ سالدارىمەن ەمەس، سەبەپتەرىمەن بۇكىلحالىقتىق كۇرەس جۇرگىزۋ;

ەلiمiزدەگi سوت جانە قۇقىققورعاۋ جۇيەلەرiن رەفورمالاۋ، ولاردى مەملەكەت باسشىسىنا تاۋەلدiلiكتەن قۇتقارۋ، شىنايى دەربەستiگiن ورنىقتىرۋ;

ەلدەگى ەتنوسارالىق قاتىناستاردى رەتتەيتىن زاڭنامالاردى وسى تۇجىرىمداماعا سايكەستەندىرۋ;

ەلدى مەكەندەر مەن جەردىڭ تاريحي اتاۋلارىن قايتارۋ جۇمىسىنىڭ تياناقتى جۇرگىزىلۋى ءۇشىن ونوماستيكا سالالارىندا كەشەندى رەسپۋبليكالىق جانە ايماقتىق باعدارلامالار قابىلداۋ، ونى مەملەكەتتىڭ ۇلتتىق مۇددەسى تۇرعىسىنان رەسپۋبليكالىق دەڭگەيدە شەشۋ;

قوعامداعى دەموكراتيالىق ينستيتۋتتاردى دامىتۋ، ونىڭ ىشىندە ساياسي پارتيالاردىڭ ءرولىن ارتتىرۋ، ولاردى ەتنوسارالىق جانە دىنارالىق ماسەلەلەردى شەشۋگە قاتىستىرۋ، ەتنوستىق توپتاردىڭ وكىلدەرىمەن تىعىز جۇمىس جاساۋ.

2. سىرتقى ساياسات سالاسىندا:

قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ بۇل سالاداعى باستى مىندەتى - ونىڭ تاۋەلسىزدىگى مەن ەگەمەندىگىن، قاۋىپسىزدىگى مەن جەرىنىڭ بىرتۇتاستىعىن نىعايتۋ.

سىرتقى ساياسات بويىنشا ايماقتىق اسكەري وداقتارعا، باسقاداي توپتىق ۇيىمدارعا كىرۋ ماسەلەسىن تەك بارشا حالىقتىڭ ۇيعارىمىمەن جۇزەگە اسىرۋ كوزدەلەدى.

حالىقارالىق ينتەگراتسيا ساياساتى ەلىمىزدىڭ تاۋەلسىزدىگىنە ەش نۇقسان كەلتىرمەيتىندەي ۇتىمدىلىقپەن جۇرگىزىلۋى ءتيىس. وسى كەزگە دەيىن جاسالعان مەملەكەتارالىق كەلىسىم-شارتتار ۇلتتىق مۇددە تۇرعىسىنان قايتا قارالۋى قاجەت.

وسى تۇجىرىمدامادا كورسەتىلگەن ماسەلەلەردى نەگىزگە الا وتىرىپ ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك، سىرتقى ساياسات، قورعانىس، اقپاراتتىق قاۋىپسىزدىك دوكترينالارى قايتا قارالىپ، ولارعا قاجەتتى تولىقتىرۋلار ەنگىزىلۋى كەرەك.

الداعى جىلدارى قازاقستان رەسپۋبليكاسى سىرتقى ساياسات سالاسىندا تومەندەگى باسىمدىقتاردى:

اقش، قىتاي، رەسەي، فرانتسيا، ۇلىبريتانيا سياقتى يادرولىق دەرجاۆالارمەن ەلىمىزدىڭ ەگەمەندىگى مەن تۇتاستىعىن قامتاماسىز ەتەتىن، كەپىلدىك بەرەتىن ارنايى ەكىجاقتى كەلىسىم-شارتتار جاساۋعا ۇمتىلۋ;

قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا شەتەلدىك اسكەري پوليگونداردىڭ ورنالاسۋىنا زاڭ جۇزىندە تىيىم سالۋ;

ەكى مەملەكەت اراسىنداعى كەلىسىم-شارت مەرزىمى بىتكەندە رەسەيدىڭ اسكەري بازالارىن شىعارۋ جانە ولاردىڭ جۇمىسىنىڭ ناتيجەسىنەن تۋىنداعان ەكولوگيالىق، باسقا زارداپتاردى ءوندىرۋ ماسەلەسىن قويۋ;

ورتالىق ازيا، تۇرىك جانە مۇسىلمان مەملەكەتتەرىمەن ساياسي-ەكونوميكالىق، مادەني، ەكولوگيالىق جاقىنداسۋ، وداقتاسۋ ساياساتىن بەلسەندى جۇرگىزۋ;

ەۋرووداق ينستيتۋتتارىمەن جاقىنداسۋ ساياساتىن ۇدەتۋ، "ەۋروپاعا جول" مەملەكەتتىك باعدارلاماسىن قايتا قاراپ، تولىقتىرا ءتۇسۋ;

قازاقستان رەسپۋبليكاسى ازاماتتىعىن بەرگەن كەزدە ۇمىتكەرلەردىڭ مەملەكەتتىك ءتىلدى ءبىلۋ دەڭگەيىن، ءبىلىمىن، جاسىن، كاسىبيلىگىن، قارجىلىق مۇمكىندىكتەرىن، تۋىستىق قارىم-قاتىناستاردىڭ بار-جوقتىعىن نەگىزگە الۋ;

شەتەلدە تۇرىپ جاتقان قانداستارىمىزدى وتانىنا قايتارۋ ساياساتىن بەلسەندى تۇردە جۇرگىزىپ، ەلىنە قايتىپ جاتقان قازاقتارعا تەز ارادا جەڭىلدەتىلگەن ازاماتتىق بەرۋ مەن قونىستانۋىن تولىق قاناعاتتاندىرارلىقتاي كومەك كورسەتۋ;

قازاق دياسپوراسى تۇرىپ جاتقان مەملەكەتتەرمەن ءتيىمدى قارىم-قاتىناستار ورناتىپ، قانداستارىمىزعا قۇقىقتىق، قارجىلىق، اقپاراتتىق، مادەني كومەك كورسەتۋ ماسەلەسىن مەملەكەتارالىق دەڭگەيدە كوتەرىپ، بەلسەندى تۇردە ىسكە اسىرۋ قاجەت.

3. ەكونوميكالىق جانە الەۋمەتتىك سالادا:

قازاقستان ەكونوميكاسىنىڭ دامۋى ءوز تاۋەلسىزدىگىن ساقتاپ، ۇلتتىق جاڭعىرۋدىڭ (مودەرنيزاتسيانىڭ) كەپىلى رەتىندە بارشا حالىقتىڭ الەۋمەتتىك جاعدايىنىڭ دەڭگەيىن جاقسارتۋ مەن رۋحاني وسۋىنە تولىق مۇمكىندىك جاساپ، جەر  مەن جەر قويناۋىنىڭ بايلىعىن  حالقىنىڭ مۇددەسىن قورعايتىن دەڭگەيدە پايدالانىپ، شەت ەلدىك ينۆەستورلار مەن ترانسۇلتتىق كورپوراتسيالاردىڭ ەكسپانسياسىنا جول بەرمەۋ كەرەك.

بۇل ماقساتتا:

ۇلتتىڭ نەگىزگى بايلىعى جەر مەن جەر قويناۋىنىڭ قازىناسى حالىقتىڭ ورتاق بايلىعى ەكەنىن بەكىتىپ، مەملەكەت تەك ونى پايدالانۋدى رەتتەپ وتىرۋعا قۇقىلى بولۋىن جۇزەگە اسىرۋ;

ەكونوميكانىڭ  ستراتەگيالىق دامۋ سالالارىن قاتاڭ مەملەكەتتىك باقىلاۋدا ۇستاۋ;

يندۋستريالىق دامۋ باعىتى جەر قويناۋىنىڭ قازىناسى مەن تابيعي باسقا بايلىقتار رەسۋرسىن شيكىزات كۇيىندە شەتكە شىعارۋدى نەعۇرلىم تەجەپ، وتاندىق عىلىم مەن جاڭا تەحنولوگيانى پايدالانىپ، ىشكى جانە سىرتقى سۇرانىسقا ساي ساپاسى جوعارى، حالىقارالىق دەڭگەيدەگى وندىرىستىك ءونىم شىعارۋدى جولعا قويۋ;

ورتا جانە شاعىن كاسىپتى دامىتۋدا، ەكونوميكالىق ءتيىمدى، ونىمدەرىنىڭ ءوز قۇنىن تومەندەتىپ، ساپاسىن كوتەرەتىن جاڭا تەحنولوگيانى جەدەل وزگەرتۋگە بەيىمدەلگەن ونەركاسىپ ورىندارىن كوپتەپ اشۋعا مەملەكەتتىك قولداۋ جاساۋ;

قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كوشى-قون تۋرالى زاڭناماسىن ودان ءارى جەتىلدىرۋ، شەتەلدىك جۇمىسشىلاردى شاقىرۋدىڭ ۇلتتىق مۇددەگە قايشى كەلمەۋىن جانە ەلىمىزدەگى جۇمىسسىزدىقتىڭ كوبەيۋىنە اسەر ەتپەۋىن قامتاماسىز ەتۋ;

ىشكى كوشى-قوننىڭ ماسەلەلەرىنە ارنالعان ارنايى زاڭ قابىلداۋ جانە ىشكى كوشى-قون تولقىنىن رەتتەۋ ماقساتىندا اۋىلدىق جەرلەردىڭ ەكونوميكالىق، الەۋمەتتىك ماسەلەلەرىن شەشۋ;

شەتەلدىك ينۆەستورلارمەن كەزىندە جاسالعان كەلىسىم-شارتتاردىڭ قۇپيا مازمۇنىن جاريالاۋ جونىندە كەلىسسوزدەر جۇرگىزۋ. بولاشاقتا ۇكىمەت پەن شەتەلدىك كومپانيالار اراسىندا جاسالاتىن كەز-كەلگەن كەلىسىم-شارتتاردى مىندەتتى تۇردە جاريا تۇردە جاساۋ;

قازاقستانعا كەلگەن شەتەلدىك ينۆەستورلار وزدەرىنىڭ شيكىزات سالاسىنداعى جوبالارىن جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن مىندەتتى تۇردە جەرگىلىكتى مەملەكەتتىك نە بولماسا جەكەمەنشىك كومپانيالارمەن بىرلەسكەن كاسىپورىن اشۋى كەرەك. بۇنداي كاسىپورىندارداعى قازاقستاندىق كومپانيالاردىڭ ۇلەسى 51 پايىزدان كەم بولماۋىن قامتاماسىز ەتۋ;

ەكونوميكالىق تاۋەلسىزدىك پەن قاۋىپسىزدىكتى ساقتاۋ ءۇشىن وتاندىق سالالار مەن كاسىپورىنداردىڭ شەتەلدىك كومپانيالار ساتىپ الاتىن بارلىق مەنشىكتىك ۇلەس مولشەرىنىڭ ەڭ جوعارعى دەڭگەيى 49 پايىزدان اسپايتىنداي، ال ءاربىر شەت ەلدىك كومپانيانىڭ مەنشىگىنە ءبىر ءوندىرىس ورنىنىڭ 15 پايىزدان ارتىق ۇلەس ساتىپ الۋىنا  شەك قويۋدى ىسكە اسىرۋى;

قازاق جەرىندە جۇمىس جاساپ جاتقان شەتەلدىك كومپانيالاردى قازاقستاندىق جۇمىسشىلاردىڭ قۇقىن ساقتاپ، نەگىزىنەن وتاندىق تاۋارلار مەن قىزمەتتەردى ساتىپ الۋعا مىندەتتەيتىن زاڭدار قابىلدانۋى;

ەلدەگى ۇلتتىق كومپانيالاردىڭ نەگىزگى اكتسيالارىن قازاقستان ازاماتتارىنىڭ، ءبىرىنشى كەزەكتە اۋىل تۇرعىندارىنىڭ يەلەنۋىن قامتاماسىز ەتۋ، سول ارقىلى ولاردى كاسىپكەرلىككە تارتۋ;

اۋىلدىڭ ەكونوميكاسى مەن الەۋمەتتىك جاعدايىنىڭ دەڭگەيىن قالا تۇرعىندارى دەڭگەيىنە جەتكىزۋگە باعىتتالعان، ۇلتتىق مەنتاليتەتكە بايلانىستىرىلعان، ۇلتتىق-اگرارلىق دامۋ باعدارلاماسىن دايىنداۋ;

«جەر كودەكسىن»، «جەر قويناۋى تۋرالى» زاڭدى قايتا قاراۋ، جەردى ساتۋ مەن جەر قويناۋىنىڭ بايلىعىن پايدالانۋ تۋرالى زاڭنامالاردى ۇلتىق دامۋ تۇجىرىمداماسىنىڭ باعىتىنا سايكەستەندىرۋ;

ەلiمiزدiڭ اۋىل شارۋاشىلىعىنا ارنالعان جەرلەرiن شەتەل مەملەكەتتەرiنە جالعا بەرۋگە نەمەسە بiرلەسكەن كاسىپورىن قۇرىپ پايدالانۋىنا جول بەرمەۋ، شەتەل ازاماتتارىنا، ازاماتتىعى جوق ادامدارعا جەردى جالعا بەرۋگە تيىم سالۋ;

جوعارى ءبىلىمدى ينجەنەرلەر مەن مەنەدجەرلەردى، كاسىبي جۇمىسشىلاردى وقىتۋ جانە ولاردىڭ بىلىكتىلىگىن ارتتىرۋ جۇيەسىن قۇرۋ ارقىلى قازاقستاندا جۇمىس ىستەپ جۇرگەن شەتەلدىك مامانداردى ۇلتتىق ماماندارمەن اۋىستىرۋ;

اۋىلدىڭ ەكونوميكالىق، الەۋمەتتىك، مادەني وركەندەۋىنە جۇمىس ىستەيتىن، ينفراقۇرىلىمدى دامىتاتىن، ۇلتتىق مەنتاليتەتكە نەگىزدەلگەن ءداستۇرلى ەكونوميكانى دامىتاتىن ايماقتىق باعدارلامالاردى دايىنداۋ، ولاردى قوماقتى جانە ماقساتتى قارجىلاندىرۋ;

ەلىمىزدە ورىن الىپ جاتقان ۋربانيزاتسيالىق پروتسەستەرگە مەملەكەتتىك قولداۋ كورسەتۋ، قالاعا كەلىپ جاتقان ازاماتتاردى قونىستاندىرۋ جانە الەۋمەتتەندىرۋ ءۇشىن ارنايى مەملەكەتتىك باعدارلامانى قابىلداۋ;

قازبا بايلىقتاردى، مۇناي مەن گازدى شەتەلگە ساتۋدى قاتاڭ باقىلاۋعا الۋ ارقىلى ەل قازىناسىن مولايتۋ، ودان تۇسكەن تابىسپەن جاستاردىڭ تەگىن ءبىلىم الۋىن، ولاردى تۇرعىن ۇيمەن قامتاماسىز ەتۋ ماسەلەسىن تۇبەگەيلى شەشۋ;

حالىقتىڭ ءال-اۋقاتى مەن ءوسىمىن تۇراقتى تۇردە قامتاماسىز ەتۋ ماقساتىنداعى (زەينەتكەرلەرگە، ستۋدەنتتەرگە، كوپ بالالى انالارعا بەرىلەتىن كومەك، دۇنيەگە كەلگەن ءاربىر بالاعا بەرىلەتىن جاردەم اقى جانە ت.ب.) الەۋمەتتىك قولداۋدىڭ دەڭگەيىن كوتەرۋ;

باسپاناسىنان ايرىلعان، بانكتەرگە قارىزعا باتقان ۇلەسكەرلەر مەن بورىشكەرلەردىڭ ماسەلەسىن شەشۋگە باعىتتالعان مەملەكەتتىك ءىس-شارالاردى دەرەۋ قولعا الۋ;

سىبايلاستىقپەن، زاڭسىز جەكەشەلەندىرۋمەن تالان-تاراجعا تۇسكەن اۋىل شارۋاشىلىعىنا پايدالانىلاتىن جەرلەردى حالىققا قايتارۋ;

قازاقستان جەرىنىڭ جارتىسىنان كوبى ءومىر سۇرۋگە قولايسىز ءشول جانە شولەيت جەرلەر ەكەنىن ەسكەرىپ، وندا تۇرىپ جاتقان تۇرعىنداردى قالالارعا نەمەسە شۇرايلى جەرلەرگە كوشىرۋ باعدارلامالارىن جاساۋ كەرەك.

4. تاربيە، ءبىلىم بەرۋ جانە عىلىم سالاسىندا:

قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ بۇل سالاداعى باستى مىندەتى - ونىڭ تاۋەلسىزدىگى مەن ەگەمەندىگىن، ساياسي جانە ەكونوميكالىق دامۋىنىڭ تىرەگى بولاتىن، ۇلتتىق قۇندىلىقتار مەن ۇلتتىق مۇراتتاردى بويىنا سىڭىرگەن پاتريوتتىق رۋحتاعى ءبىلىمدى جاڭا ۇرپاق تاربيەلەۋ، عىلىمدى جان-جاقتى دامىتۋ.

ول ءۇشىن:

ۇلتتىق تاريحتى، زەردەنى، رۋح پەن مادەنيەتتى تەرەڭ ناسيحاتتايتىن ءار دەڭگەيدەگى، سان الۋان تەحنولوگياداعى جاڭا بۋىن وقۋلىقتارىن دايىنداۋ;

جوعارى وقۋ ورىندارىندا وقىتىلاتىن گۋمانيتارلىق جانە تەحنيكالىق ماماندىقتارعا ارنالعان مەملەكەتتىك تىلدەگى وقۋ قۇرالدارى مەن وقۋلىقتاردىڭ ساپاسىن ارتتىرۋ;

ارنايى مەملەكەتتىك باعدارلاما ارقىلى جاسوسپىرىمدەر ءۇشىن قازاق جانە باسقا تىلدەردە ۇلتتىق اۋىز ادەبيەتىنىڭ ۇزدىك ۇلگىلەرىن، باي ەپيكالىق مۇراسىن كەڭىنەن ناسيحاتتايتىن كىتاپتار، مۋلتفيلمدەر، ديسكىلەر شىعارۋ;

90-جىلدارداعى جابايى جەكەشەلەندىرۋ كەزىندە جابىلىپ قالعان بالاباقشالار مەن مادەني وشاقتارى جەلىسىن قايتارتۋ جانە دەموگرافيالىق ۇدەرىستەرگە ساي قايتا جاڭعىرتۋ;

ءبىلىم بەرۋ جۇيەسى جاس ازاماتتاردىڭ قازاق تاريحى مەن مادەنيەتىنە، مەملەكەتتىك تىلىنە دەگەن قۇرمەتىن ارتتىرۋعا، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنا، ونىڭ مەملەكەتتىك رامىزدەرىنە، قۇندىلىقتارىنا دەگەن سۇيىسپەنشىلىك سەزىمدەر مەن وتانسۇيگىشتىك قاسيەتتەردى وسىرۋگە باعىتتاۋ;

بالاباقشادان جوعارى وقۋ ورنىنا دەيىنگى مەملەكەتتىك ءتىلدى ۇيرەتۋدىڭ ۇزدىكسىز جۇيەلەرى مەن باعدارلامالارىن دايىنداپ، ولاردى باتىل تۇردە ەنگىزۋ;

بالاباقشالاردا، مەكتەپتەردە جانە جوعارى وقۋ ورىندارىندا تاريحتى بۇرمالاۋ، جەكە باسقا تابىنۋ، ەلدiڭ دامۋىن بiرجاقتى دارiپتەۋ سياقتى ۇرپاق تاربيەسiنiڭ نەگiزدەمەلەرiنە قايشى، بiلiم ستاندارتىنا ساي ەمەس «ءوزىن-ءوزى تانۋ» سياقتى جاستاردى رۋحاني ازدىرۋعا الىپ كەلەتىن پاندەردi وقىتۋعا تىيىم سالۋ;

مەملەكەتتىك بالاباقشالارداعى تاربيە جۇمىستارىن مەملەكەتتىك تىلدە جۇرگىزۋ;

بارلىق مەكتەپتەر مەن جوو-دارىندا قازاق ادەبيەتى، تاريحى جانە ءتىلى وقىتىلۋى ءتيىس. «ورىس ادەبيەتى» ءپانىنىڭ ورنىنا «الەم ادەبيەتى» ءپانىن ەنگىزۋ كەرەك.

5. اقپاراتتىق سالادا:

اقپاراتتىق سالادا ۇلتتىق ساياسات تومەندەگى باسىمدىقتاردى ىسكە اسىرۋعا نەگىزدەلۋى ءتيىس:

2010 جىلدىڭ 1 قىركۇيەگىنەن باستاپ "قازاقستان" تەلەارناسى نەگىزىندە ءجۇز پايىز مەملەكەتتىك تىلدە حابار تاراتاتىن قوعامدىق ارنا جاساۋ جانە تاۋلىك بويى مەملەكەتتىك تىلدە حابار تاراتاتىن جاڭا تەلە-راديوارنالارىن اشۋ;

"بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى", تۋرالى زاڭدى قايتا قاراۋ، "مەملەكەتتىك ءتىل تۋرالى" زاڭدار مەن نورماتيۆتىك قۇقىقتىق قۇجاتتار قابىلداۋ ارقىلى تەلەارنالاردىڭ مەملەكەتتىك تىلدەگى حابارلاردى تاراتۋ ۇلەسىن جۇيەلى تۇردە ارتتىرۋ;

ەلىمىزدىڭ اقپاراتتىق قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ، باسقا ەلدەردىڭ قوعامدىق پىكىردى قالىپتاستىرۋداعى مۇمكىندىكتەرىن شەكتەۋ، ۇلتتىق زەردەمىز بەن مەنتاليتەتىمىزگە جات قۇندىلىقتاردىڭ ناسيحاتىن ازايتۋ ماقساتىندا شەتەل تەلەارنالارىنا قاتىستى زاڭدىق شەكتەۋ ساياساتىن جۇرگىزۋ;

2011 جىلدان باستاپ قازاقستانداعى كينوپروكاتتىڭ مەملەكەتتىك تىلدە جۇرگىزىلۋىن قامتاماسىز ەتۋ. قاجەت بولعان جاعدايدا فيلمدەردى باسقا تىلدەگى سۋبتيترلەرمەن بەرۋدى ۇيىمداستىرۋ;

قازاقتىلدى ينتەرنەتتىڭ دامۋىنا مەملەكەتتىك كومەك كورسەتۋ، جاڭا تەحنولوگيالاردىڭ مۇمكىندىكتەرىن ۇلتتىق تاريح پەن مادەنيەتتى دامىتۋ ءۇشىن كەڭىنەن قولدانۋ;

"ەلەكتروندى ۇكىمەت" جۇيەسىنىڭ تۇپنۇسقاسى ەڭ الدىمەن قازاق تىلىندە جاسالىپ، قاجەت بولعان جاعدايدا باسقا تىلدەرگە اۋدارىلۋى كەرەك، حالىق اراسىندا ينتەرنەت-قىزمەتتەردى دۇرىس پايدالانۋدى كەڭىنەن ناسيحاتتاۋ جانە قوعامنىڭ بار سالاسىنا ەنگىزۋ;

وزگە تىلدەردە شىعاتىن باقتارعا قازاق تاريحى مەن مادەنيەتى، ۇلتتىق قۇندىلىقتار مەن داستۇرلەر تۋرالى اقپاراتتاردى ۇلتتىق سايكەستىلىكتى، ەتنوسارالىق جانە دىنارالىق كەلىسىم جانە ساياسي تۇتاستىقتى ناسيحاتتاۋدى ىسكە اسىرۋ;

"ايف-كازاحستان", "كومسومولسكايا پراۆدا-كازاحستان", ت.ب. سياقتى رەسەي مەملەكەتىنىڭ يدەولوگياسى مەن اقپاراتىن تاراتاتىن باق-تاردى مەملەكەت تاراپىنان قارجىلاندىرۋدى تولىق توقتاتۋ;

مەملەكەتتىك جانە جەكەمەنشىك كومپانيالارعا ۇلتتىق مۇراتتار مەن رۋحاني قۇندىلىقتاردى قوعامدىق سانادا بەكىتەتىن، ۇلتتىق تاريح پەن مادەنيەتتى ناسيحاتتايتىن ونىمدەردى (تەلە جانە راديوباعدارلامالار، كينوفيلمدەر، قۇجاتتى فيلمدەر، روليكتەر ت.س.س) شىعارۋعا مەملەكەتتىك تاپسىرىس بەرۋ;

ەتنوسارالىق جانە دىنارالىق تاقىرىپتارعا قاتىستى جۋرناليستەر اراسىندا ەتيكالىق قاعيدالار مەن كاسىبي كودەكستەردىڭ قابىلدانۋىن، ولاردىڭ ىسكە اسۋىنا ىقپال ەتۋ;

مەملەكەتتىك تىلدەگى مەرزىمدىك باسىلىمداردىڭ باسەكەلەستىك قابىلەتىن قالىپتاستىرۋ ءۇشىن ولاردىڭ كەيبىرەۋلەرىنە وقىرمانداردى كۇشتەپ جازدىرۋ تاجىريبەسىن  توقتاتۋ كەرەك.

6. ءتىل سالاسىندا:

قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى ءتىل ساياساتى تومەندەگى باسىمدىقتاردى ىسكە اسىرۋعا نەگىزدەلەدى:

مەملەكەتتىك ءتىلدى مەڭگەرۋ ەلىمىزدىڭ ءاربىر ازاماتىنىڭ مىندەتى بولىپ تابىلادى;

مەملەكەتتىك ءتىلدى ءۇشتىڭ ءبىرى ەتىپ السىرەتۋگە باعىتتالعان «ءۇش تۇعىرلى ءتىل» ساياساتىنا جول بەرىلمەيدى. اركىمنىڭ ءوز قالاۋى بويىنشا باسقا تىلدەردى مەڭگەرۋىنە ەشقانداي شەك قويىلمايدى;

قازاق ەلىنىڭ ازاماتتىعىن الۋدا سول ادامنىڭ مەملەكەتتىك ءتىلدى مەڭگەرۋى باستى تالاپ بولىپ سانالادى;

قازاق جەرىندە جۇمىس ىستەپ جاتقان، شەتەلدىك كومپانيالاردان ءوز اۋدارماشىلارىنىڭ مەملەكەتتىك ءتىلدى مەڭگەرىپ، ۇكىمەتتىك ورگاندارىمەن، جەرگىلىكتى كاسىپورىندارمەن جانە باسقا دا ۇيىمدارمەن مەملەكەتتىك تىلدە قارىم-قاتىناس جاساۋى تالاپ ەتىلەدى.

2010 جىل ىشىندە «مەملەكەتتىك ءتىل تۋرالى» جاڭا زاڭ قابىلدانۋى كەرەك. زاڭدا قازاق ءتىلىنىڭ مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ ءىس-قاعازدارىن جۇرگىزۋ تىلىنە اينالۋى، ونىڭ سوت، بيزنەس، بانك، ءبىلىم بەرۋ، عىلىم، مادەنيەت ت.ب. سالالارىندا دا مەملەكەتتىك ءتىل دارەجەسىنە جەتۋىنىڭ مەحانيزمدەرى مەن تالاپتارى بەلگىلەنەدى.

"مەملەكەتتىك ءتىل تۋرالى" زاڭ قابىلدانعاننان كەيىن ۇكىمەت دەڭگەيىندە تومەندەگىدەي شەشىمدەر جۇزەگە اسىرىلۋى ءتيىس:

ءار ماماندىق يەلەرىنە مەملەكەتتىك ءتىلدى ءبىلۋ دەڭگەيلەرىن انىقتايتىن "قازتەست" باعدارلاماسىن قولدانۋ ەرەجەلەرىن بەكىتۋ;

مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەردىڭ بارلىعى مەملەكەتتىك ءتىلدى بەلگىلەنگەن دارەجەدە بىلەتىن بولۋى شارت;

جەرگىلىكتى مەملەكەتتىك باسقارۋ ورگاندارىنىڭ مەملەكەتتىك تىلگە تولىق كوشۋ كەستەسى بەلگىلەنۋى كەرەك;

رەسپۋبليكادا مەملەكەتتىك ءتىلدى ۇيرەتۋدىڭ ءبىرىزدى-ساتىلى باعدارلاماسىن بالاباقشا-مەكتەپ-ورتا ارناۋلى وقۋ ورنى-جوعارى وقۋ ورنى-مەملەكەتتىك قىزمەت جۇيەسى بويىنشا دايىنداپ، مىندەتتى مەملەكەتتىك باعدارلاما رەتىندە بەكىتۋ.

بارلىق مەملەكەتتىك شارالار مەن شەتەلدىك كەلىسسوزدەر مەملەكەتتىك تىلدە جۇرگىزىلەدى.

رەسپۋبليكا دەڭگەيىندە مەملەكەتتىك ءتىلدى دامىتۋ ينستيتۋتى قۇرىلۋى كەرەك. ونىڭ باستى ماقساتى بولىپ قازاق ءتىلىنىڭ مودەرنيزاتسياسىنا قاتىستى ۇسىنىستار دايىنداپ، بولاشاقتاعى لاتىن الىپبيىنە كوشۋگە قاتىستى دايىندىقتاردى جۇرگىزۋ بولىپ بەلگىلەنۋى كەرەك.

رەسپۋبليكا دەڭگەيىندە اۋدارما ورتالىعى قۇرىلىپ، ونىڭ مىندەتىنە الەم ادەبيەتى مەن عىلىمنىڭ وزىق ۇلگىلەرىن قازاق تىلىنە اۋدارۋ جانە قازاق ادەبيەتىنىڭ ۇزدىك ۇلگىلەرىن الەم تىلدەرىنە اۋدارۋ جاتقىزىلۋى ءتيىس.

2011 جىلى مەملەكەتتىك "قازاقفيلم" كومپانياسىنىڭ ىشىنەن ۇلتتىق دۋبلياج ورتالىعى قايتا قالپىنا كەلتىرىلىپ، وعان الەمدىك دەڭگەيدەگى رۋحاني، عىلىمي، مادەني ماڭىزى بار كينوفيلمدەر مەن دەرەكتى فيلمدەردى، بالالار مەن جاسوسپىرىمدەرگە ارنالعان مۋلتفيلمدەردى قازاق تىلىنە جوعارى ساپامەن اۋدارۋ مىندەتى جۇكتەلۋى كەرەك.

7. دىنارالىق سالادا:

بۇل سالاداعى باستى باسىمدىقتار مىناداي:

قازاق جەرىندەگى بارلىق ءدىني اعىمداردىڭ ءىس-ارەكەتتەرىندە ەتنوسارالىق قاتىناستارعا نۇقسان كەلتىرەتىن، جەرگىلىكتى حالىقتىڭ ادەت عۇرىپتارىنا قايشى كەلەتىن جۇمىستارىنا زاڭ ارقىلى تيىم سالىنادى;

مەملەكەت، ازاماتتىق قوعام مەن ءداستۇرلى ءدىني ۇيىمدار بارشاعا ورتاق ادامگەرشىلىك ىزگىلىكتى ناسيحاتتاۋ، قوعامنىڭ رۋحاني دەنساۋلىعىن قامتاماسىز ەتۋ، وتباسىنىڭ ءرولىن كۇشەيتۋ، قىلمىسكەرلىك، الكوگوليزم مەن ناشاقورلىققا قارسى كۇرەس جۇرگىزۋ باعىتىندا بىرىگىپ قويان-قولتىق جۇمىس اتقارۋى كەرەك;

مەملەكەت، ازاماتتىق قوعام مەن ءدىني ۇيىمدار ازاماتتاردىڭ، اسىرەسە جاستاردىڭ اراسىندا ءدىني ەكسترەميزم مەن راديكاليزمگە توسقاۋىل قويۋ، ءدىندى ازاماتتاردىڭ دەنساۋلىعى مەن رۋحاني بولمىسىنا قارسى پايدالانۋعا، ءدىندى قارجىلىق پايدا كوزىنە اينالدىرۋعا جول بەرمەۋ تۇرعىسىندا كەلىسىلگەن ءىس-شارالاردى  باقىلاۋدا ۇستايدى;

كوشەلەردە، قوعامدىق جەرلەردە جانە مەكەمەلەر مەن ءۇي-ۇيلەردى ارالاپ بوگدە ءدىني ناسيحاتتار جۇرگىزىپ، ءدىني ادەبيەتتەر تاراتۋعا قاتاڭ تىيىم سالىنادى;

بالاباقشالار مەن مەكتەپ جاسىنداعى بالالار اراسىندا ءدىني ميسسيونەرلىك جۇمىستار جۇرگىزۋگە تىيىم سالىنادى;

مەملەكەت، شەت ەلدەن قارجىلاندىراتىن ءدىني جانە ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمداردىڭ، ەلىمىزدىڭ بولمىسىنا، ۇلتتىق قاۋىپسىزدىگىمىزگە قايشى كەلەتىن جانە ۇلتتىق مەنتاليتەتىمىزگە جات ناسيحاتتار مەن ءدىني اعىمداردى تاراتۋىنا، ۇلتتىق قۇندىلىقتار مەن وتباسىنىڭ بىرلىگىنە زيان اكەلەتىن ارەكەتتەرىنە جول بەرمەيتىن ارنايى زاڭ قابىلدانادى جانە ونىڭ ورىندالۋى قاتاڭ باقىلاۋعا الىنادى.

الەمدىك دىندەرگە كىرمەيتىن ءدىني اعىمدىق ۇيىمداردىڭ قازاقستاندا تىركەلۋىنە، ارەكەت ەتۋىنە زاڭ ارقىلى جول بەرىلمەيدى.

ءVى. ۇلتتىق ساياساتتى ىسكە اسىرۋ تەتىكتەرى

مەملەكەتتىڭ ۇلتتىق ساياساتى تۇجىرىمدامادا بەلگىلەنگەن ماقساتتار مەن مىندەتەردى ورىنداۋعا ارنالعان ناقتى شەشىمدەردى قابىلداپ، ءتيىستى ءىس-شارالاردى جاساۋ ارقىلى جۇزەگە اسىرىلادى.

تۇجىرىمدامادا ايقىندالعان باسىمدىقتاردى ىسكە اسىرۋ ءۇشىن مەملەكەتتىك بيلىك ورگاندارى ازاماتتىق قوعاممەن، ونىڭ ىشىندە ساياسي پارتيالار، ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمدار، بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىمەن، باسقا دا ينستيتۋتتارمەن تىعىز قارىم-قاتىناس ورناتىپ، قويان-قولتىق جۇمىس ىستەۋى كەرەك.

وسى تۇجىرىمدامانىڭ ورىندالۋىن قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇكىمەتى ۇيلەستىرەدى.

تۇجىرىمدامانىڭ ورىندالۋى ءۇش كەزەڭنەن تۇرادى.

ءبىرىنشى كەزەڭىندە قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇكىمەتى ارنايى مەملەكەتتىك باعدارلاما قابىلدايدى. وعان قوسىمشا جوسپاردا ناقتى ءىس-شارالاردىڭ، قابىلدانۋعا قاجەتتى زاڭ جوبالارىنىڭ ءتىزىمى، جاۋاپتى ورىنداۋشىلار مەن ورىنداۋ مەرزىمدەرى كورسەتىلەدى.

ەكىنشى كەزەڭدە قاجەتتى زاڭ جوبالارى قازاقستان رەسپۋبليكاسى پارلامەنتىنىڭ قاراۋىنا جىبەرىلىپ، ولاردىڭ قابىلدانۋى قامتاماسىز ەتىلەدى.

ءۇشىنشى كەزەڭدە قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇكىمەتى تۇجىرىمدامانى ورىنداۋعا باعىتتالعان نورماتيۆتىك قۇقىقتىق قۇجاتتاردىڭ كەشەنىن بەكىتىپ، ولاردى اتقارا باستايدى.

قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇكىمەتى جىلىنا ءبىر رەت وسى تۇجىرىمدامانىڭ ورىندالۋى تۋرالى ۇلتتىق ەسەپتى دايىنداپ، جاريالاپ وتىرادى.

تۇجىرىمداما جوباسى «تاۋەلسىزدىكتى قورعاۋ» حالىقتىق قوزعالىسىنىڭ ۇيىمداستىرۋ كەڭەسىندە قابىلدانىپ، باسپاسوزدە جاريالاۋعا، حالىقتىق تالقىلاۋعا ۇسىنىلدى.

الماتى قالاسى، 18 قاڭتار، 2010 ج.

Мобильді қосымшаны жүктеп алыңыз!