تىلدەردى دامىتۋدىڭ 2011-2020 جىلدارعا ارنالعان مەملەكەتتىك باعدارلاماسىن دايىنداۋ جونىندەگى توپتىڭ وتىرىسىنداعى ءسوز

بۇگىنگى قازاق قوعامى ءومىر ءسۇرىپ جاتقان زامان - وراسان زور تاريحي وزگەرىستەر زامانى. ءبىر عاسىردىڭ ىشىندە ءبىزدىڭ قوعام ءبىر ەمەس، بىرنەشە ساياسي-ەكونوميكالىق فورماتسيالاردىڭ اۋىسۋىنىڭ كۋاگەرى جانە قۇربانى بولدى. ال وسى وزگەرىستەردىڭ بارلىعى ءتىلىمىز بەن تىلتانۋىمىزعا قالاي اسەر ەتتى؟ سول وزگەرىستەرمەن بىرگە كەلگەن جاڭا قوعامدىق قاتىناستار مەن ۇعىمدار تىلىمىزگە ياعني ومىرىمىزگە ەندى مە؟ ەگەر كەڭەس زامانىنىڭ ءتىلتانۋشىلارى قوعام ءتىلىن كەشەگى توتاليتارلىق جۇيەنىڭ كەزىندەگى قاتىناستارعا لايىقتى ەتە الدى دەسەك، بۇگىنگى تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ ماماندارى ۇلتىمىزدىڭ ءتىلىن، حالقىنىڭ ويلاۋ دەڭگەيىن ءححى عاسىرداعى پوستيندۋستريالدىق قوعام تالاپتارى مەن زاماناۋي سىناقتارعا ساي، باسەكەگە قابىلەتتى قوعامنىڭ قالىپتاسۋىنا ءتيىستى قىزمەت ەتە الدى ما؟ ارينە بۇل وڭاي سۇراقتار ەمەس. دەسەك تە ولارعا دۇرىس جاۋاپ ىزدەپ، جانتالاسىپ جۇمىس ىستەمەسەك،  ۇلتىمىزدىڭ بولاشاعى جارقىن بولا قويمايدى. جيىرماسىنشى عاسىردىڭ عۇلاما ويشىلى، فيزيك ۆەرنەر گەيزەنبەرگ «بىزدەردىڭ كورىپ، اڭعارىپ وتىرعانىمىز تابيعاتتىڭ ءوزى ەمەس، الايدا سۇراق قويۋ تاسىلىمىزگە بايلانىستى تانىلىپ وتىرعان تابيعات» دەگەن ەكەن. ياعني بىزدەر بەلگىلى ءبىر ماسەلەلەردىڭ شەشىمىن ىزدەمەس بۇرىن وزىمىزگە جانە قوعامعا قويار سۇراقتارىمىزدىڭ دۇرىستىعىنا، زاڭدىلىعىنا، قيسىندىلىعىنا كوز جەتكىزۋىمىز كەرەك.

تىلدەردى دامىتۋدىڭ 2011-2020 جىلدارعا ارنالعان مەملەكەتتىك باعدارلاماسىن دايىنداۋ جونىندەگى توپتىڭ وتىرىسىنداعى ءسوز

بۇگىنگى قازاق قوعامى ءومىر ءسۇرىپ جاتقان زامان - وراسان زور تاريحي وزگەرىستەر زامانى. ءبىر عاسىردىڭ ىشىندە ءبىزدىڭ قوعام ءبىر ەمەس، بىرنەشە ساياسي-ەكونوميكالىق فورماتسيالاردىڭ اۋىسۋىنىڭ كۋاگەرى جانە قۇربانى بولدى. ال وسى وزگەرىستەردىڭ بارلىعى ءتىلىمىز بەن تىلتانۋىمىزعا قالاي اسەر ەتتى؟ سول وزگەرىستەرمەن بىرگە كەلگەن جاڭا قوعامدىق قاتىناستار مەن ۇعىمدار تىلىمىزگە ياعني ومىرىمىزگە ەندى مە؟ ەگەر كەڭەس زامانىنىڭ ءتىلتانۋشىلارى قوعام ءتىلىن كەشەگى توتاليتارلىق جۇيەنىڭ كەزىندەگى قاتىناستارعا لايىقتى ەتە الدى دەسەك، بۇگىنگى تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ ماماندارى ۇلتىمىزدىڭ ءتىلىن، حالقىنىڭ ويلاۋ دەڭگەيىن ءححى عاسىرداعى پوستيندۋستريالدىق قوعام تالاپتارى مەن زاماناۋي سىناقتارعا ساي، باسەكەگە قابىلەتتى قوعامنىڭ قالىپتاسۋىنا ءتيىستى قىزمەت ەتە الدى ما؟ ارينە بۇل وڭاي سۇراقتار ەمەس. دەسەك تە ولارعا دۇرىس جاۋاپ ىزدەپ، جانتالاسىپ جۇمىس ىستەمەسەك،  ۇلتىمىزدىڭ بولاشاعى جارقىن بولا قويمايدى. جيىرماسىنشى عاسىردىڭ عۇلاما ويشىلى، فيزيك ۆەرنەر گەيزەنبەرگ «بىزدەردىڭ كورىپ، اڭعارىپ وتىرعانىمىز تابيعاتتىڭ ءوزى ەمەس، الايدا سۇراق قويۋ تاسىلىمىزگە بايلانىستى تانىلىپ وتىرعان تابيعات» دەگەن ەكەن. ياعني بىزدەر بەلگىلى ءبىر ماسەلەلەردىڭ شەشىمىن ىزدەمەس بۇرىن وزىمىزگە جانە قوعامعا قويار سۇراقتارىمىزدىڭ دۇرىستىعىنا، زاڭدىلىعىنا، قيسىندىلىعىنا كوز جەتكىزۋىمىز كەرەك.

تاعى دا قايتالايىن: ءتىل سوزدەن تۇرمايدى، ءسوز تىلدەن شىعادى! ءتىلدى قالىپتاستىراتىن وي مەن ءىس ەمەس، ءتىل وي مەن ءىستى قالىپتاستىرادى. گۋمبولتشا ايتقاندا: «ءتىل -  ويدى جاساقتايتىن، قالىپتاستىراتىن ورگان» (نەمىسشەسى -  Die Sprache ist das bildende Organ des Gedanken). تاعى ءبىر تسيتاتا كەلتىرەيىن. ليۋدۆيگ ۆيتگەنشتەين «مەنىڭ ءتىلىمنىڭ شەكاراسى مەنىڭ دۇنيەمنىڭ شەكاراسى بولىپ تابىلادى» دەپ ايتقان ەكەن. ولاي بولسا، ءبىزدىڭ ماقساتىمىز -  انا ءتىلىمىزدى رەفورمالاۋ، دامىتۋ ارقىلى، ءتىل شەكاراسىن كەڭەيتۋ ارقىلى ۇلتىمىزدىڭ كەڭىستىگىن اشۋ، ءورىسىن كەڭەيتۋ!

ءتىل وزگەرمەي - زامان وزگەرمەيدى. ءتىل رەفورمالانباي - تىرلىگىمىز باياندى بولمايدى. ادامداردىڭ ويلاۋ ءتاسىلى وزگەرمەي، دۇنيەنى ءتۇيسىنۋ ادىستەرى وزگەرمەي، ەشتەڭە وزگەرمەيدى. ءتىل وزگەرمەي ەشقانداي ساياسي، الەۋمەتتىك، ەكونوميكالىق، پسيحولوگيالىق جاڭالىقتار مەن قاتىناستار ورنامايدى. ال ادامداردىڭ ويلاۋ قابىلەتى تەك ءتىل وزگەرگەن كەزدە عانا وزگەرەدى! بۇل اكسيوما! ودان قورقۋدىڭ، ۇركۋدىڭ ەش قاجەتى جوق. XVI عاسىردا ءومىر سۇرگەن بابامىز ءحىح عاسىرداعى ابايدى تولىق تۇسىنبەسە، ءحىح عاسىرداعى اباي بىزدەردى تۇسىنبەسى حاق. سەبەبى زامان وزگەرگەن سايىن ءتىل دە وزگەرىپ تۇردى. ال ءححى عاسىردا تۇرعان بىزدەر «ءتىل تازالىعىن» ساقتايمىز دەگەن جەلەۋمەن ويلاۋ قابىلەتىمىز بەن مەنتاليتەتىمىزدى ءحىح عاسىر نە حح عاسىردىڭ باسى دەڭگەيىندە قالدىرا بەرەر بولساق، زامان كوشىنە ىلەسە المايمىز! ءتىل - ءبىزدىڭ ءومىرىمىزدىڭ وزەگى، قوعامىمىزدىڭ ايناسى. ءتىلدىڭ دامۋ دەڭگەيى مەن قوعامنىڭ دامۋ دەڭگەيى بىرىمەن-ءبىرى ۇستاس، تىعىز بايلانىسى بار قۇبىلىستار. تىلىمىزدە ورىن تاپپاعان، ناقتى اتاۋى جوق ۇعىمدار مەن قۇبىلىستار ومىردە دە جوق. ءاربىر زات پەن قۇبىلىس پايدا بولار بۇرىن الدىمەن تىلىمىزگە ەنۋى ءتيىس.

ناقتى ۇسىنىستار:

1. مەنىڭ تۇسىنىگىمدە بولاشاقتىڭ تاريحشىلارى بۇگىنگى قوعامىمىزدا بولعان وقيعالاردى تەك قانا تاريحي قۇجاتتار ارقىلى عانا ەمەس، تىلدەگى وزگەرىستەر ارقىلى زەرتتەيتىنى حاق. كۇن سايىن ومىرگە جاڭا نەولوگيزمدەر مەن جاڭا ءسوز تىركەستەرى كەلىپ جاتىر. ارينە، ولاردىڭ كوبى زامانىنىڭ كونتەكستىسى ارقىلى تۇسىندىرىلە الادى. كونتەكستتەن ايىرىلىپ قالعان ءسوز - جارتىلاي ءولى ءسوز. مىسالى، كەڭەس زامانىندا پايدا بولعان جۇزدەگەن "اۋاتكوم", "وبكوم" سياقتى سوزدەر مەن ءسوز تىركەستەرىن بۇگىن ەشكىم قولدانبايدى. زامانى وتكەن سوڭ ولاردىڭ قاجەتتىلىگى دە جوق بولىپ شىقتى. سول سياقتى بۇگىنگى كۇنى دە جاڭا سوزدەر مەن ءسوز تىركەستەرى دۇنيەگە كەلىپ جاتىر. ولاردىڭ، ءسوزسىز، ۇلكەن پايىزى ۋاقىتى وتە، كونتەكستىسى وزگەرگەن سايىن ماعىناسى كەتىپ، قولدانىستان ءتۇسىپ قالادى. بىراق، تىلدە قالاتىن بولىگى دە بار ەمەس پە؟ ولاردىڭ بارلىعى دا تىلدىك نووسفەرامىزدىڭ بولىگى. ولاردى تۇسىنبەي سول زاماندى ءتۇسىنۋ مۇمكىن ەمەس.

مىسالى، جاقىندا عانا اعىلشىن ءتىلى ميلليونىنشى سوزبەن بايىدى. ول قايدان بەلگىلى بولدى؟ اقش-تىڭ لوس-اندجەلوس قالاسىندا ارنايى مەملەكەتتىك ەمەس زەرتتەۋ ورتالىعى بار. ول ورتالىقتىڭ قىزمەتكەرلەرى الەمنىڭ اعىلشىن ءتىلدى ينتەرنەتى مەن الەمدە شىعاتىن بارلىق اعىلشىن ءتىلدى باسىلىمدارىن مۇقيات قاراپ، زەرتتەپ وتىرادى. سوندا پايدا بولعان جاڭا سوزدەردى ينتەرنەت-سايتقا سالىپ، ولاردىڭ "شىعۋ تەگىن", كونتەكستىسىن كورسەتىپ، ءتىل ماماندارىنىڭ اراسىندا تالقىعا سالىپ وتىرادى. ءدال وسىنداي جۇمىس كەزىندە، ءتىل ماماندارى ونى جاقسى بىلەدى، كەڭەس زامانىندا ءاربىر ون جىل سايىن شىعىپ تۇرعان مامانداندىرىلعان قالىڭ سوزدىكتەر ارقىلى جۇزەگە اسىپ وتىرعان.

مەنىڭ ويىمشا بىزدەرگە دە وسىنداي جۇمىس كەرەك. قۇدايعا شۇكىر، ءتىلىمىزدىڭ بايلىعى دا بار. ءتىلىمىزدىڭ بولاشاعى بار ەكەنىن راستايتىن، دالەلدەيتىن تىلدىك شىعارماشىلىق جۇمىسى دا ءجۇرىپ جاتىر. بۇگىنگى قازاق ءباسپاسوزى تەك قانا ۇلتتىق پارتيا ءرولىن عانا ەمەس، ۇلتتىق ءتىل فابريكاسىنىڭ، زاۋىتىنىڭ دا ءرولىن قوسا اتقارىپ كەلەدى. وعان جاڭادان اشىلىپ كەلە جاتقان قازاقتىلدى ينتەرنەتتىڭ مۇمكىندىتكەرىن قوسىڭىز. مىسالى، وسىندا وتىرعان مۇحتار اعامىزدىڭ سوڭعى ءبىر ەكى جىلدا ويلاپ تاپقان سوزدەرى مەن ءسوز تىركەستەرى قوعامنىڭ اراسىنا ءسىڭىپ كەتتى. "تج", "معق" دەگەن سياقتى. جاستار اراسىندا كەيبىر باسشىلاردىڭ مەملەكەتتىك تىلگە دەگەن كوزقاراسىن سۋرەتتەيتىن "ساۋدابايشىلدىق", "داۆاي-داۆاي" دەگەن سوزدەر پايدا بولدى. كەشەگى امانحان ءالىمنىڭ "دوسحانشىلدىق" دەپ پولەميكا جاعدايىندا ايتىپ قالعان اشتى ءسوزى دە بار. ولار تىلگە ەنۋى دە، ەنبەۋى دە مۇمكىن. بىراق، ولاردىڭ بۇگىنگى كۇندى ءتۇسىنۋ، تەرەڭ ءتۇيسىنۋ ءۇشىن قاجەت ەكەندىگىن ەشكىم جوققا شىعارا المايدى. قورىتا ايتساق، وسىنىڭ بارلىعى - بىرەۋگە ۇناسىن، ۇناماسىن - زەرتتەلىپ ءتۇسىندىرىلۋى كەرەك. ول ءۇشىن بەيرەسمي، مەملەكەتتىك ۇيىم قۇرىپ، ونى مەملەكەتتىك تاپسىرىس ارقىلى قارجىلاندىرۋعا بولادى.

2. ءتىل شىعارماشىلىعىنا قاتىستى. كەزىندە، ەستەرىڭىزدە بولار، كەڭەس وداعى قۇلاعان كەزدە ءاربىر باسىلىم ارنايى رۋبريكالار اشىپ، وندا قازاقتىڭ زيالى قاۋىمى، عالىمدارى ءبىر-بىرىمەن جارىسا جاڭا سوزدەر مەن تەرميندەردى ىزدەپ، قانشاما تايتالاسقان ديسكۋسسيالار ءجۇرىپ جاتتى. بۇگىنگى كۇنى اندا-ساندا "انا تىلىندە" عانا شىعاتىن ازىن-اۋلاق ماقالالار بولماسا، ونداي قىزۋ جۇمىس جوق. وكىنىشكە وراي، بىزدەر قوعامنىڭ، ۇلتتىڭ وسىنداي ءبىر ەنەرگياسىن، ىنتاسىن ءوشىرىپ العان سياقتىمىز. الايدا جاڭا تەرميندەردىڭ قاجەتتىگى حاق قوي؟ قوعامنىڭ بارلىق سالاسىنا جاڭا ۇعىمدار كەلىپ جاتىر، عىلىم مەن تەحنيكا الدىعا دامىپ، ۇلتىمىزعا قۇيرىعىن ۇستاتپاي كەتەتىن ءتۇرى بار. ولاي بولاتىن بولسا، وسى جۇمىستى قايتا جانداندىرۋ قاجەت. ارينە، تەرميندەردىڭ بىرىزدىلىگى قاجەت، ارينە بۇل سالادا بەلگىلى ءبىر ءتارتىپ بولۋى كەرەك. بىراق بۇل ءتارتىپ پەن بىرىزدىلىك ءوزىنىڭ قاينار كوزى - ۇلتتىق شىعارماشىلىقتى تۇنشىقتىرماۋى كەرەك. تەرمينولوگيا سالاسىندا جۇرگەن ازاماتتاردى جاقسى تانيمىن، ولارعا ءمىن تاققانىم ەمەس. بىراق تەرميولوگيا سالاسىنىڭ بيۋروكراتتانۋى ىسكە پايداسىن تيگىزىپ وتىرعان جوق ەكەنى مەن ءۇشىن انىق. مىسالى، باياعىدا تەرمينكومنىڭ ءاربىر وتىرىسى قوعامدىق-ساياسي ماڭىزى بار وقيعا بولاتىن. بۇگىن، نەگە ەكەنى بەلگىسىز، ونىڭ وتىرىستارىنىڭ بار-جوعى تۋرالى اقپاراتتى كەزدەستىرە بەرمەيمىز.

جالپى العاندا جاڭا ءسوز ويلاپ تابۋ، ونىڭ كۇندەلىكتى قولدانىسقا كىرىپ، قوعامنىڭ ىشىنە ءسىڭىپ كەتۋى وڭاي شارۋا ەمەس. ءبىز قازاق قوعامىنىڭ دامۋىن قامتاماسىز ەتەتىن ءتىل مودەرنيزاتسياسىن ىسكە اسىرۋ تۋرالى ايتۋىمىز كەرەك. سونىمەن قاتار، وسى تىلدىك سالانى، ءتىل شىعارماشىلىعىن دامىتاتىن ينفراقۇرىلىمدى، ورتانى دا قالىپتاستىرۋىمىز كەرەك. ءتىل سالاسىندا يننوۆاتسيامەن، شىعارماشىلىقپەن اينالىساتىن ءاربىر ادامدى تاۋىپ، ونى ىنتالاندىراتىن ورتانى قولدان جاساساقتا، ويدان شىعارساق تا قالىپتاستىرۋىمىز كەرەك. دوستوۆسكي ءومىرىنىڭ سوڭىنا دەيىن ورىس ءتىلىن "ستۋشەۆاتسيا" دەگەن سوزبەن بايىتقانىن ماقتان تۇتقان ەكەن. بىزدەر دە ەل ىشىنەن وسىنداي ۇلكەندى-كىشىلى دوستوەۆسكيلەردى تاۋىپ، ولاردى مويىندايتىن، حالىققا تانىتاتىن ورتانى قالىپتاستىرايىق. اتاق، داڭق دەگەن ۇعىمدار كەيبىر كەزدە قوعامدى الدىعا باستاۋشى كۇشكە اينالادى. ولاي بولسا اتاققۇمارلىقتىڭ ءوزىن ۇلت پايداسىنا جۇمىستاندىرايىق. ءاربىر تەرميننىڭ اۆتورىن دە ناسيحاتتاپ وتىرايىق. بۇل، ءسوزسىز، اسىرە باسەكەلەستىككە الىپ كەلۋى مۇمكىن. جوق جەردەن داۋلار دا تۋادى. بىراق، ءتىلدىڭ دامۋى ءۇشىن وسىنداي داۋلى ورتا كەرەك. داۋ دەگەنىمىز قىزۋ تەمپەراتۋرا. ەلدىگىمىزدىڭ جارقىن بولاشاعى ءۇشىن مۇز بولىپ قاتقان ماي جىلىكتەن گورى بۇرقىلداپ قايناپ جاتقان سورپا دۇرىس سياقتى. مىسالى، ءاربىر مەملەكەتتىك ورگان مەن ۆەدومستۆونىڭ سايتىنا سول سالاعا قاتىستى تەرميندەر سوزدىگىن سالىپ، ايىنا ءبىر رەت ءبىر ءسوزدى شىعارىپ، سونىڭ ۇزدىك اۋدارماسى، قازاق تىلىندەگى ۇزدىك بالاماسى ءۇشىن كونكۋرستار نەگە جاريالاماسقا؟ رەسپۋبليكا دەڭگەيىندە دە وسىنداي كونكۋرستار وتكىزىلسە. جىل سايىن وتكەن جىل ىشىندە پايدا بولعان جاڭا سوزدەر مەن ءسوز تىركەستەرى تۋرالى ەسەپتەر دايىنداپ، ولاردىڭ رەيتينگىسىن نەگە باسىپ تۇرماسقا؟ مىسالى، رەسەيدە ءۇش جىل قاتارىنان وسىنداي كونكۋرستى "نوۆايا گازەتا" باسىلىمى مەن تانىمال فيلوسوف ميحايل ەپشتەين باسقاراتىن ورىس ءتىلىن شىعارماشىلىق دامىتۋ ورتالىعى ۇيىمداستىرىپ وتىرادى.

3. لاتىن الىپبيىنە قاتىستى. ەرتە مە، كەش پە ءبىزدىڭ ەلىمىز لاتىن الىپبيىنە كوشەدى. بۇل تاقىرىپ قايتسە دە كۇن تارتىبىنەن تۇسپەيدى. قاجەت دەسەڭىزدەر ءالىپبيدى الماستىرۋ جاڭا تاعدىردى تاڭداعانمەن بىردەي. ءبىز رەسەيدىڭ مادەني-اقپاراتتىق ىقپالىنان شىعامىز دەپ اشىق ايتاتىن بولساق، باسقا تۇرىك ەلدەرىمەن يىق تىرەستىرىپ تۇرامىز دەسەك، وندا لاتىن الىپبيىنە كوشۋ ماسەلەسى سونىڭ ەڭ ءتيىمدى جولى. بۇل تاقىرىپتى "قىمبات ەكەن", "وقىعىمىز كەلمەيدى", "بىزدەن كەيىنگىلەر جاساسىن", "ۇلتىمىز دايىن ەمەس", "كورشىمىزگە ۇنامايدى" دەگەن جەلەۋمەن ارتقا شەگىندىرە بەرسەك - ۇتىلامىز. لاتىن الىپبيىمەن مەكتەپتى بىتىرگەن العاشقى ۇرپاق - وتارسىزدانعان ۇرپاق بولىپ سانالادى. وعان دەيىنگىلەرىمىز ورتادا قالعان، بەيۋاقتاعى ۇرپاقپىز. لاتىن ارپىنە كوشۋ كەم دەگەندە قارت بۋىننىڭ ءبىر بولىگىن اقپاراتتىق اينالىمنان شىعارىپ تاستايدى. بۇل ءبىزدىڭ وتارسىزدانۋىمىز بەن جاڭا ساتىعا شىعۋىمىز ءۇشىن تولەيتىن قۇنىمىز. كەز-كەلگەن شىنايى تاريحي ماڭىزى بار شەشىمنىڭ جۇزەگە اسۋى ءبىر توپتى السىرەتىپ، بەلگىلى ءبىر شىعىنداردى قاجەت ەتەتىنى تابيعي قۇبىلىس. نان ساتىپ الساق وعان اقشا شىعارامىز. دەنىمىز ساۋ بولسىن دەسەك ءوزىمىزدىڭ جانىمىزدى قيناپ، دارىسىنە قىرۋار قاراجات جۇمسايمىز. تىلدىك رەفورما - وتە قىمبات، ءدامى اشتى، بىراق اينالىپ كەلگەندە پايداسىن تيگىزەتىن ءدارى. وعان دايىن بولۋىمىز كەرەك. مىسالى، مەنىڭ نۇرجان اجەم ساۋاتىن توتە جازۋمەن اشىپ، ارتىنان لاتىن ءارپىن مەڭگەردى. كيريلليتسانى دا، ورىسشانى تۇسىنە الماي كەتتى. مارقۇم شەشەمە لاتىن ارپىمەن حات جازاتىن. الايدا ەشكىمنەن كەم بولعان جوق، زامانىنان قالىپ قالمادى. ءوزى اۋىلدان الماتىعا كەلىپ، كوشەنى سۇراپ ءۇيدى ەمىن-ەركىن تاۋىپ كەلەتىن. قوعامدا بولىپ جاتقان وقيعالاردى تەلەديدارسىز-اق ءبىلىپ، ءتۇسىنىپ جۇرەتىن ابىز ادام ەدى.

مەنىڭ ويىمشا، بۇگىنگى كۇنى ەلىمىزدە ارنايى بۇگىنگى فيلولوگيا ينستيتۋتىنان تىس مەملەكەتتىك ءتىل ينستيتۋتى اشىلىپ، وعان وسى ماسەلەنى تابىستاۋ كەرەك. وتكەندە لاتىن الىپبيىنە قاتىستى اڭگىمە شىققان كەزدە ءبىر توپ عالىمداردىڭ عانا پىكىرى ءوتىپ، ماسەلەنى تەز جابۋعا تىرىستىق. سوندا نەگىزىنەن وزبەكستان مەن تۇرىكمەنستاننىڭ تاجىريبەسىنە سۇيەنگەن مىسالدار عانا كەلتىرىلگەنى ەسىمدە. بىراق، وسى تۇرعىداعى ءازىربايجاننىڭ تاجىريبەسى تۋرالى نەگە ايتىلماعان؟ ونىڭ ۇستىنە وزبەكستان مەن تۇرىكمەنستاننىڭ جابىق ەلدەر ەكەنىن، ونداعى جاعدايدى عالىمدار نەگىزىنەن رەسەيدىڭ اقپارات كوزدەرىنەن العانىن نەگە اشىق ايتپايمىز؟ ارينە رەسەي ءۇشىن ءبىزدىڭ ەلدەردىڭ كيريلليتسادان كەتكەنى ءتيىمسىز. لاتىن الىپبيىنە كوشۋدىڭ تاريحي ماڭىزىن ورىس عالىمدارى بىزدەردەن دە بەتەر ءتۇسىنىپ وتىر. ءبىز بولساق سولاردىڭ ماقتاعانىنا ءماز بولىپ، ارقامىزدان قاققانىنا قارىق بولىپ ءجۇرمىز. سوندىقتان لاتىن الىپبيىنە كوشۋ تۋرالى باپتاردىڭ جاڭا مەملەكەتتىك باعدارلاماعا كىرگەنى ءجون. مەيلى ونى "زەرتتەۋ" دەيىك، "دايىندىق" دەيىك. بىراق وسىنداي ءبىر باپ بولسا، بولاشاقتا وسى جۇمىستاردى مەملەكەت تاراپىنان قارجىلاندىرۋ جۇمىسى جەڭىلدەيدى. ەرتەڭ بيلىك تە، قوعام دا وسى ماسەلەنى تەرەڭ ءتۇسىنىپ، ءپىسىپ جاتسا، قارجى مينيسترلىگى "بۇل شارا باعدارلامادا كورسەتىلمەگەن" دەپ قيىپ تاستاماۋى ءۇشىن اۋاداي كەرەك.

ءسوز سوڭىندا وسى ءبىزدىڭ كوميسسيانىڭ جۇمىسىنا قاتىستى ءبىر-ەكى پىكىر ايتسام.

شىن مانىندە سوزدەن ىسكە كوشەتىن ۋاقىت كەلدى. ۇلتىمىز بىزدەردىڭ بارلىعىمىزدان سىندارلى، مازمۇندى جۇمىس كۇتىپ وتىر. وسىندا وتىرعان ءبىرازىمىزدىڭ مەملەكەتتىك تىلگە قاتىستى ۇستانىمىمىز كەشە عانا اسسامبلەيا ۇسىنعان دوكتريناعا بالاما قۇجاتتىڭ ىشىندە ايقىن جازىلدى. سونى دا وسى جۇمىسىمىزدا پايدالانايىق. ول قۇجات تەك ازعانتاي توپتىڭ امبيتسياسى ەمەس، ۇلتتىڭ تالابى، حالىقتىڭ قالاۋى.

مەملەكەتتىك كوميسسيانىڭ جۇمىسىن ءاردايىم اشىق وتكىزۋ كەرەك. ءار وتىرىسىنا ءباسپاسوز وكىلدەرى كەلىپ قاتىسۋى ءتيىس. ءاربىر وتىرىسىمىز قىزۋ تالقىدا ءوتسىن، بىراق ونىڭ سوڭىنان جاپىراقتاي بولسا دا قۇجات، تيتىمدەي بولسا دا ناتيجە شىعارىپ وتىرۋ كەرەك. دايىندالىپ جاتقان قۇجاتتىڭ ايرىقشا ماڭىزى بار ەكەنىن ەسكەرىپ، ونىڭ جوباسىن باسپاسوزگە باسىپ، حالىقتىق تالقىدان وتكىزىپ الساق. سوندا عانا بۇل قۇجاتتىڭ مازمۇنى دا، پارمەنى دە ارتاتىن بولادى.

ءبىز بيلىك پەن قوعامنىڭ ءوزارا جۇمىس ىستەي الاتىنىن، ورتاق مۇددەگە كەلگەندە باس بىرىكتىرە الاتىنىن كۇندەلىكتى ەڭبەگىمىزبەن، اينالىپ كەلگەندە ورتاق ناتيجە -باعدارلامانىڭ جوباسىمەن دالەلدەپ بەرۋىمىز قاجەت.

بارشاڭىزعا تابىس تىلەيمىن!

نازار قويىپ تىڭداعاندارىڭىزعا راحمەت!

«اباي-اقپارات»