دەموگراف-عالىم ءازىمباي عالي قويعان وسى ساۋالعا ستاتيستيكا اگەنتتىگىنىڭ توراعاسى ءاليحان سمايىلوۆ «قازاقتىڭ سانى قولدان ازايتىلعان جوق» دەپ جاۋاپ بەردى.

ستاتيستيكا اگەنتتىگىنە جاڭادان تاعايىندالعان توراعا ءاليحان سمايىلوۆتىڭ ەسەبىنە سۇيەنسەك، ءبىز 1999 جىلعى ساناقپەن سالىستىرعاندا 1 ميلليون 22 مىڭ جانعا ءوسىپ،  16 ميلليوننان اسقانعا ۇقسايمىز. اقپاننىڭ 10-ى كۇنى ءاليحان سمايىلوۆ (سۋرەتتە) حابار ارناسىنداعى «بەتپە-بەت» باعدارلاماسىنىڭ باس كەيىپكەرى بولىپ جۋرناليست بەرىك ۋاليمەن جۇزدەستى. Abai.kz اقپاراتتىق پورتالى اتالعان اگەنتتىك توراعاسىنىڭ اڭگىمەسىنە جالپى كوپشىلىك قانا ءتۇسسىن دەگەن ويمەن سۇحباتتىڭ ەلەكتروندى نۇسقاسىن جاريالاعاندى ءجون كوردى.

تاقىرىبى: 1- ۇلتتىق حالىق ساناعىنىڭ ناتيجەسى بويىنشا قازاقستان حالقىنىڭ سانى 16 ميلليوننان استى.

2- 1999 جىلعى ساناق دەرەكتەرىمەن سالىستىرعاندا، قازاقستان حالقى 1 ميلليون 22 مىڭ ادامعا وسكەن

3- 2010 جىلدىڭ 1-قاڭتارىنداعى ەسەپ بويىنشا قازاقستان حالىقىنىڭ 63,6 پايىزى قازاقتار

قوناق: ءاليحان  سمايىلوۆ - قر ستاتيستيكا اگەنتتىگىنىڭ توراعاسى

جۇرگىزۋشى: بەرىك ءۋالي

الماتى ستۋدياسىنان: ءازىمباي عالي - تاريح عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، دەموگراف

دەموگراف-عالىم ءازىمباي عالي قويعان وسى ساۋالعا ستاتيستيكا اگەنتتىگىنىڭ توراعاسى ءاليحان سمايىلوۆ «قازاقتىڭ سانى قولدان ازايتىلعان جوق» دەپ جاۋاپ بەردى.

ستاتيستيكا اگەنتتىگىنە جاڭادان تاعايىندالعان توراعا ءاليحان سمايىلوۆتىڭ ەسەبىنە سۇيەنسەك، ءبىز 1999 جىلعى ساناقپەن سالىستىرعاندا 1 ميلليون 22 مىڭ جانعا ءوسىپ،  16 ميلليوننان اسقانعا ۇقسايمىز. اقپاننىڭ 10-ى كۇنى ءاليحان سمايىلوۆ (سۋرەتتە) حابار ارناسىنداعى «بەتپە-بەت» باعدارلاماسىنىڭ باس كەيىپكەرى بولىپ جۋرناليست بەرىك ۋاليمەن جۇزدەستى. Abai.kz اقپاراتتىق پورتالى اتالعان اگەنتتىك توراعاسىنىڭ اڭگىمەسىنە جالپى كوپشىلىك قانا ءتۇسسىن دەگەن ويمەن سۇحباتتىڭ ەلەكتروندى نۇسقاسىن جاريالاعاندى ءجون كوردى.

تاقىرىبى: 1- ۇلتتىق حالىق ساناعىنىڭ ناتيجەسى بويىنشا قازاقستان حالقىنىڭ سانى 16 ميلليوننان استى.

2- 1999 جىلعى ساناق دەرەكتەرىمەن سالىستىرعاندا، قازاقستان حالقى 1 ميلليون 22 مىڭ ادامعا وسكەن

3- 2010 جىلدىڭ 1-قاڭتارىنداعى ەسەپ بويىنشا قازاقستان حالىقىنىڭ 63,6 پايىزى قازاقتار

قوناق: ءاليحان  سمايىلوۆ - قر ستاتيستيكا اگەنتتىگىنىڭ توراعاسى

جۇرگىزۋشى: بەرىك ءۋالي

الماتى ستۋدياسىنان: ءازىمباي عالي - تاريح عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، دەموگراف

كوزقاراس: امانگەلدى ايتالى - قازاق گۋمانيتارلىق زاڭ ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى، قوعام قايراتكەرى

جۇرگىزۋشى: جۋىردا عانا ستاتيستيكا اگەنتتىگى ءبىر جىل بۇرىن وتكەن ساناقتىڭ قورىتىندىلارىن جاريا ەتتى. وزدەرىڭىز تاراتقان مالىمەتتەرگە سۇيەنسەك، ۇلتتىق حالىق ساناعىنىڭ ناتيجەسى بويىنشا قازاقستان حالقىنىڭ سانى 16 ميلليوننان اسىپتى. سۇحباتىمىزدىڭ كىرىسپەسىندە وسى دەرەكتى تاراتىپ ايتىپ بەرسەڭىز دەيمىن.

قوناق: 2009 جىلعى حالىق ساناعىنىڭ قورىتىندىلارى بويىنشا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى جانسانى 2009 جىلدىڭ اقپانىنىڭ 25-دە 16 ملن. 4 مىڭ ادامدى قۇرادى. بۇل العاشقى 1999 جىلعى جۇرگىزىلگەن ءبىرىنشى ۇلتتىق ساناقتىڭ قورىتىندىلارىمەن سالىستىرعاندا 1 ملن. 22 مىڭ ادامعا كوپ، ياعني، حالىق سانىنىڭ 7 پايىزعا وسكەنىن قورىتىندىلاپ وتىرمىز. قالا حالقى 8 ملن. 639 مىڭ ادامدى، اۋىل حالقى 7 ملن. 365 مىڭ ادامدى قۇرادى. قالا حالقىنىڭ ۇلەسى 99-جىلمەن سالىستىرعاندا 56 پايىزدان، 54 پايىزعا تومەندەدى. ال، اۋىل حالقىنىڭ ۇلەسى 44 پايىزدان 46 پايىزعا ءوستى. نەگىزى، ۋربانيزاتسيا پروتسەسستەرى جالعاسۋدا. قالالىق ەلدى-مەكەندەردە حالىق سانى تەزىرەك وسۋدە. سونىمەن بىرگە 2006 جىلى اۋماقتىق قۇرىلىم تۋرالى زاڭعا كەيبىر وزگەرىستەر ەنگىزىلگەن بولاتىن، سونىڭ ىشىندە قالالىق ەلدى-مەكەننىڭ انىقتاماسى وزگەرتىلگەن. وسىعان سايكەس 124 ەلدى-مەكەن 723 مىڭ اداممەن بىرگە قالادان اۋىلعا اۋدارىلعان بولاتىن. سوندىقتان اۋىل تۇرعىندارىنىڭ ۇلەسى رەسپۋبليكا بويىنشا كىشكەنە كوبەيىپ وتىر. ال، ەرلەر سانى 7 ملن. 722 مىڭ ادامدى، ايەلدەر 8 ملن. 282 مىڭ ادامدى قۇرادى.

جۇرگىزۋشى: بۇل پايىزعا شاققاندا قانشا؟

قوناق: ەلىمىزدەگى جانسانىنىڭ 51,8 پايىزى ايەلدەردىڭ ۇلەسىنە تيەدى. ەرلەردىڭ سانى 10 جىلدىڭ ىشىندە 7 پايىزعا كوبەيدى، ال ايەلدەر سانى 6,6 پايىزعا ءوستى. ەگەر 1999 جىلعى حالىق ساناعى بويىنشا ءاربىر مىڭ ايەلگە 929 ەر ادامنان كەلەتىن بولسا، 2009 جىلعى ساناق بويىنشا 932 ەر ادام كەلەدى. بۇل نەگىزى دەموگرافيا قۇرىلىمىندا وڭ وزگەرىستەردى كورسەتىپ وتىر. ەندى ۇلت قۇرامىنا كەلسەك،  قازاقتار سانى 10 جىلدىڭ ىشىندە 26 پايىزعا ءوستى. ساناق كەزىندە قازاقتاردىڭ سانى 10 ملن. 98 مىڭ ادامدى قۇرادى. نەمەسە جالپى حالىقتىڭ 63,1 پايىزىن قۇرادى. ورىستاردىڭ سانى 15 پايىزعا ازايىپ 3 ملن. 797 مىڭ ادامدى قۇرادى. وزبەكتەردىڭ سانى 23 پايىزعا ءوسىپ، 457 مىڭ ادامدى قۇرادى. ۇيعىرلار 6 پايىزعا ءوسىپ 223 مىڭ ادامدى قۇرادى. نەمىستەر كەرىسىنشە 49 پايىزعا ازايىپ، 178 مىڭ بولدى. ۋكرايندەر 9 پايىزعا ازايىپ، 333 مىڭ ادامدى قۇرادى. تاتارلار 18 پايىزعا ازايىپ 200 مىڭ ادامدى قۇرادى. ەندى بيىلعى جىلدىڭ باسىنا، ياعني 1 قاڭتارىنا قازاقتاردىڭ ۇلەسى 63,6 پايىزدى قۇراپ وتىر. نەمەسە دوڭگەلەكتەسەك 64 پايىزعا جەتتى دەپ ايتۋعا بولادى. ورىستار 23,3 پايىزدى، وزبەكتەر 2,9 پايىزدى، ۋكرايندەر 2 پايىزدى، ۇيعىرلار 1,4 پايىزدى، تاتارلار 1,2 پايىزدى، نەمىستەر 1,1 پايىزدى، باسقا ۇلتتار 4,5 پايىزدى قۇراپ وتىر. جالپى، حالىق سانى بيىلعى جىلدىڭ 1 قاڭتارىندا 16 ملن. 196 مىڭ ادامدى كورسەتىپ وتىر. بۇل سان ەكىنشى ۇلتتىق ساناقتىڭ دەرەكتەرىمەن قوسا ەسەپكە الىندى.

جۇرگىزۋشى: جاقسى. ەندى جاڭاعى قازاقتارعا قاتىستى ساۋال. بىلتىر ساناقتىڭ العاشقى ناتيجەلەرى بويىنشا قازاقتاردىڭ ۇلەسى 67 پايىز دەپ جار سالىپ جاريالاپ، بوركىمىزدى اسپانعا اتقان ەدىك، ودان قىركۇيەك ايىندا 65 پايىز بولدى. ەندى مىنە، 63 پايىز بولدى دەپ وتىرسىزدار. نەگە بۇلاي بولدى؟ كىمگە سەنەمىز ءوزى؟

قوناق: جالپى الەمدىك تاجريبەدە جانە وزىمىزدە  الدىن الا تالداۋدان وتپەگەن، وڭدەلمەگەن دەرەكتەردى كۇنى بۇرىن بەرمەۋ كەرەك. بۇل ءبىر جاعىنان ءارتۇرلى تۇسىنىسپەۋشىلىكتەردى تۋدىرادى. ەكىنشىدەن، رەسمي ستاتيستيكاعا سەنىمدى تومەندەتەدى. دەگەنمەن وكىنىشكە قاراي، وسى اگەنتتىكتىڭ بۇرىنعى باسشىلارى تالداۋ جاساماستان، وڭدەۋدەن وتپەگەن دەرەكتەردى ۇكىمەتكە، پرەزيدەنتتىڭ اكىمشىلىگىنە بايانداعان. بۇعان ءار ءتۇرلى سەبەپتەر بولعان شىعار. بىراق، مەنىڭ ويىمشا ولار بۇلاي جاساماۋ كەرەك ەدى. 63,1 پايىز بۇل قازىرگى ناقتىلانعان سەنىمدى سان. ال، قازىرگى ۋاقىتتا جاڭاعى ايتىلعانداي قازاقتاردىڭ ۇلەسى 63,6 پايىز.

جۇرگىزۋشى: ەندى الماتىداعى ستۋديامىزدا بايلانىستا وتىرعان تاريح عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، بەلگىلى دەموگراف-عالىم ءازىمباي عالي مىرزانى بايلانىسقا قوسساق دەپ ەدىم. ءازىمباي مىرزا، ساناقتىڭ العاشقى قورىتىندىلارىمەن دە قازىرگى قورىتىندىلارىمەن دە تانىسسىز. كانديداتتىق جۇمىسىڭىزدى دا، دوكتورلىق جۇمىسىڭىزدى دا وسى دەموگرافيا ماسەلەسىنەن قورعاعانىڭىزدى بىلەمىز. جالپى، تاۋەلسىز ەلىمىزدىڭ تاريحىنداعى ەكىنشى ساناق قالاي ءوتتى دەپ ويلايسىز؟

ءازىمباي عالي: مەنىڭ ويىمشا ساناقتا ۇلكەن كەمشىلىكتەر بولدى. ول ەشكىمگە جاسىرىن ەمەس، بارىمىزگە ءمالىم. وعان ەندى ءاليحان مىرزانىڭ ەشقانداي قاتىسى جوق، ونىڭ الدىنداعى كوماندانىڭ بۇلدىرگەن ىستەرى. جالپى كوپتەگەن ۇيلەردى ساناقشىلار ەسەپكە العان جوق. سوندىقتان مەنىڭ ويىمشا قازاقتاردىڭ ۇلەس سالماعى 67-دە ەمەس، 63-تە ەمەس ودان دا كوپ بولۋ كەرەك ەدى. ويتكەنى، كوپتەگەن قازاقتىڭ ۇيلەرى، پاتەردە تۇراتىن قازاقتار ەسەپكە كىرمەي قالدى. كەرىسىنشە ساناقتا ورىس جۇرتشىلىعى ارتىق كورسەتىلىپ وتىر. ويتكەنى ولاردىڭ ءبىرازىندا رەسەي پاسپورتى بولدى. كەزىندە سونداي ءبىر ناۋقان بولدى عوي. اقىرى ولار ىشكى ىستەر مينيسترلىگىنە تىركەلمەي كوشىپ كەتتى. سوندىقتان ءبىزدىڭ ويىمىزشا قازىرگى دەرەكتەردىڭ وزدەرى دە ناقتى ەمەس. ويتكەنى، جاڭاعىداي دەفەكتى دەرەكتەر بولدى. بىراق، قازاقستاندا وتكەن ساناقتار تاريحىندا كوپتەگەن ساناقتار دەفەكتىمەن بولعان. مىسالى: 1897 جىلعى ساناقتا ۋكراين، بەلارۋس تىلىندە سويلەيتىندەردىڭ ءبىرازى ورىستىڭ سانىنا ەنىپ كەتتى. سول سياقتى 1920 جىلى اداي ۋيەزى ساناققا مۇلدەم كىرمەي قالدى. 1937 جىلى ساناق جۇرگىزگەن كوماندانىڭ بۇكىل باسشىلارى رەپرەسسياعا ۇشىرادى. ءبارى اتىلىپ كەتتى. ال ساناق ودان كەيىن 2 جىلدان سوڭ بارىپ 1939 جىلى قايتا جۇرگىزىلدى. سونداي-اق، 1989 جىلى الماتى قالاسىندا 100 مىڭ ورىستىڭ سانى ارتىق ەسەپتەلدى. سول سياقتى باسقا قالالاردا دا ورىستاردىڭ سانى ارتىق بەرىلگەن. سوندىقتان بۇنداي جاعدايلار ياعني، ازايتۋ، نە كەمىتۋ ساياسي جاعدايلارعا بايلانىستى كوپ كەزدەسەدى. بۇنداي تۇزەتۋلەر بولىپ تۇرادى. بىراق ساناقتا كوپتەگەن قازاقتىڭ ەسەپكە كىرمەي قالعانى وتە وبال بولدى

جۇرگىزۋشى: جاقسى، ءازىمباي مىرزا. ءوزىڭىز ەندى دەموگراف-عالىم رەتىندە بۇگىنگى ستۋديامىزدىڭ قوناعىنا قانداي ساۋال قويار ەدىڭىز؟

ءازىمباي عالي: مەنىڭ ساۋالىم مىنانداي. مىناۋ جالپى 67 پايىزدىڭ 63 پايىزعا تۇسۋىندە تاعى ءبىر دەتال بار. جالپى قازاقستان جۇرتشىلىعى 16 ملن. 400 مىڭنان 16 ملن. 200 مىڭعا كەمىگەن. ال قازاقتىڭ سانى 11 ملن. 50 مىڭنان 10 ملن. 100 مىڭعا ءتۇستى. وسى 2 ايدىڭ ىشىندە. سوندا جاڭاعى دۇرىس ەسەپتەلمەۋ تەك قانا قازاقتىڭ ەسەبىنەن بولىپ وتىر. قاراپ وتىرساق قازاقتاردىڭ ەسەبىنەن عانا 1 ملن. ادام كەمىگەن. جالپى بۇل قازاقتىڭ سانىن ازايتىپ كورسەتۋ سوڭعى كەزدەگى شاحانوۆتىڭ ساياسي ارەكەتتەرىنە جانە مەملەكت قۇراۋشى ۇلتقا مارتەبە بەرۋ كەرەك دەگەنىنەن شىعىپ وتىرعان جوق پا؟  بۇنىڭ ساياسي استارى بار ما؟

قوناق: ساۋال تۇسىنىكتى. قازاقتىڭ سانى ازايتىلعان جوق. 1999 جىلدىڭ ساناعىمەن سالىستىرعاندا قازاقتىڭ سانى 26 پايىزعا ءوستى. 99 جىلى 8 ملن. 11 مىڭ ادام بولاتىن بولسا، 2009 جىلعى ساناقتا 10 ملن. 98 مىڭ ادام. اعامىز بۇرىنعى باسشىلاردىڭ تالداۋدان وتپەگەن، وڭدەۋدەن وتپەگەن دەرەكتەرىن الدىعا سالىپ كۇنى سالىستىرۋلار جاساپ وتىر. ول تسيفرمەن سالىستىرۋعا بولمايدى. نەگە دەسەڭىز ول سان شيكى، ەشقانداي مەملەكەتتە ساناقتىڭ قورىتىندىسىن شىعارماي تۇرىپ قورىتىندى تسيفردى بايانداۋ دەگەن جوق. سوندىقتان جاڭاعى 65-67 دەگەن ساندار ول كۇنى بۇرىن باياندالعانىمەن وندەلمەگەن سان بولاتىن. سوندىقتان مەن ءسىزدى قازاقتىڭ سانىن ەشكىم ازايتىپ وتىرعان جوق دەپ سەندىرە الامىن. كەرىسىنشە قازاقتىڭ سانى مەن ۇلەسى 99 جىلمەن سالىستىرساق تا ءوستى. سوڭعى ساناقتان وتكەن مەرزىمنىڭ وزىندە دە ءوسىپ كەلە جاتىرمىز. مىسالى 63,1 پايىزدان 63,6 دەگەن پايىزعا دەيىن 1 قاڭتاردا ءوسىپ وتىر.

جۇرگىزۋشى: ەشقانداي ساياسي استار جوق قوي؟

قوناق: ءيا. مىسالى اعىمداعى ەسەپپەن سالىستىراتىن بولساق حالىق ساناعىنىڭ قورىتىندىسى بويىنشا قازاق سانى 492 مىڭعا كوپ. سوندىقتان بارلىق جاعىنان قازاقتىڭ سانى ءوسۋى بايقالادى، جانە وسى ديناميكا ءارى قاراي جالعاسۋدا.

جۇرگىزۋشى: ەندى وسى قارقىنمەن وسە بەرەتىن بولسا قازاقتىڭ سانى 10 جىلدان كەيىن قانشا بولۋى مۇمكىن؟

قوناق: مىسالى 65 دەگەن پايىزعا كەلەسى جىلدىڭ اياعىنا جەتەمىز دەگەن ويدامىز.

جۇرگىزۋشى: جاقسى راحمەت.  ال ءازىمباي مىرزا ستۋديامىزعا كەلىپ ءوز ويىڭىزدى ورتاعا سالعانىڭىز ءۇشىن سىزگە دە كوپ راحمەت.

ءاليحان مىرزا، جاڭا ءازىمباي مىرزا دا ايتىپ كەتتى. وسى ساناق كەزىندە كوپ ادام سانالماي قالعاندىعىن. شىنى كەرەك ساناق تۋرالى اڭگىمە بولا قالسا، ەل-جۇرت وسى جايتتى ايتىپ شىعا كەلەدى. جالپى، ساناققا ەنبەي قالعان ادامداردىڭ سانى قانشا؟ ساناققا ەنبەگەندەر نە ىستەۋلەرى كەرەك؟ قازىر وسى باعىتتا نە ىستەپ جاتىرسىزدار؟

قوناق: يا، بۇل تۋرالى ءارتۇرلى اڭگىمەلەر ايتىلىپ جاتىر. نەگىزى وسىنداي ۇلتتىق ۇلكەن شارا جۇرگىزىلگەندە ءار ءتۇرلى كەمشىلىكتەر بولادى. حالىقارالىق تاجريبەدە ءار ءتۇرلى مەملەكەتتەردە ساناقپەن قامتىلماعان ادامدار سانى 3 پايىزدان اسۋى مۇمكىن. ءبىز قازىر الدىن الا ەسكەرتتىك ساراپتامالىق ەسەپتەۋلەر بويىنشا ساناقپەن قامتىلماعان ادام سانىن 150-160 مىڭداي، ياعني، 1 پايىزداي دەپ وتىرمىز. بۇل حالىقارالىق تاجريبەگە ساي ەكەن.

جۇرگىزۋشى: كورەرمەننىڭ ساۋالى بار ەكەن. تىڭداپ وتىرمىز. ءسىز تىكەلەي ەفيردەسىز.

كورەرمەن: وسى ۇلتتىق ساناق كەزىندە قانداي كەمشىلىكتەر بولدى؟ وسى تۋرالى ايتساڭىز. استانادان جىبەك.

قوناق: جاڭاعى ايتىلعانداي كەمشىلىكتەر وسىنداي ۇلكەن شارا جۇرگىزىلگەندە بولادى. وسى سوڭعى ساناقتا جاڭاعىداي كەمشىلىكتەر بولدى. ولار نەگىزىندە ۇيىمداستىرۋ جانە تەحنولوگيالىق كەمشىلىكتەر. مىسالى ساناق جۇرگىزۋ مەرزىمى سوزىلىپ كەتكەندىكتەن كوپتەگەن دۋبلدەر پايدا بولدى. بۇل دەگەنىمىز ءبىر ادام 2 رەت، كەيبىر جاعدايلاردا 3 رەت ەسەپكە الىنعان بولاتىن.

جۇرگىزۋشى: كەيبىرەۋلەر مۇلدە ىلىنبەي قالدى.

قوناق: ءيا. ساناق كەزىندە سوڭعى 3 اي ىشىندە ءبىز دەرەكتەر بازاسىن قالىپتاستىرۋ ءۇشىن ۇلكەن جۇمىس جاسادىق. 300 مىڭداي دۋبلدەر بازادان شىعارىلدى. ءبىر ادام ءبىر مارتە ەسەپكە الىنۋ كەرەك ەكەنى بارىمىزگە ءمالىم عوي. تاعى دا ءبىر مىسال، ساناق دەرەكتەرىن وڭدەۋ باعدارلامالارى شيكى بولدى. بىزگە ءتىپتى ولاردى جاڭادان جازۋعا تۋرا كەلدى. مىنە، وسىنداي كەمشىلىكتەر بولدى. بىراق ولار وسى سوڭعى ۋاقىتتا جۇرگىزىلگەن جۇمىستىڭ ارقاسىندا تۇزەتىلىپ سوسىن وسى ايتىلعان قورىتىندىلاردى شىعارىپ وتىرمىز.

جۇرگىزۋشى: باعدارلامانى دايىنداۋ بارىسىندا ءبىز الدىن الا بەلگىلى قوعام قايراتكەرى، قازاق گۋمانيتارلىق زاڭ ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى امانگەلدى ايتالى مىرزانىڭ دا پىكىرىن جازىپ العان ەدىك. ەندى وسى تۇستا ول كىسىنىڭ ساناققا قاتىستى ويىن كورەرمەندەر نازارىنا ۇسىنايىق.

امانگەلدى ايتالى: بۇل ءبىزدىڭ تاريحىمىزداعى، ەگەر 1937 جىلعى ساناقتى دا ەسەپتەسەك - ونىنشى ساناق. ەگەمەن ەلىمىزدىڭ تاريحىنداعى ەكىنشى ساناق. مەنىڭ ويىمشا، بۇل ساناق ۇلكەن ساتسىزدىككە ۇشىرادى. بىرىنشىدەن، كوپتەگەن ازاماتتار ۇيىمىزگە نە جۇمىسىمىزعا ساناقشىلار كەلگەن جوق -دەيدى. سوندىقتان ساناق تۇگەل حالىقتى قامتىدى دەگەنگە سەنبەيدى. ەكىنشىدەن، بۇل ساناقتى جۇرگىزگەن ادامدار، وسى ستاتيستيكا اگەنتتىگىنىڭ باسىندا تۇرعان ادامدار، تازا ادامدار بولمادى. اينالىپ كەلگەندە تازا ادامدار جۇرمەگەن جەردە تازا ناقتى ناتيجە جۇرەدى دەپ حالىقتا ويلامايدى. ۇشىنشىدەن، مىسالى ءبىزدىڭ قازاقتىڭ وسى ەلىمىزدەگى پايىزى. ءبىز ءۇشىن جاڭا ەل بولىپ، تاۋەلسىز مەملەكەت بولعان قازاق ءۇشىن ءبىر پايىز تۇگىل ءبىر ادام ءبىز ءۇشىن قىمبات. 67 پايىز دەپ ءبىر ايتتى، 65 دەگەندە بولدى، اينالىپ كەلگەندە 63 بولدى. بۇنىڭ قايسىسىنا سەنەمىز، ەرتەڭگى كۇنى بۇل تاعى وزگەرەر. سوندىقتان بۇل ساناق حالىقتىڭ كوڭىلىنەن شىقپادى. الگىندەي اقشا ۇرلاۋ، ۇياتسىزدىق جاعدايلار دا بولدى. ءتىپتى تازا نيەتپەنەن، تازا قولمەنەن قايتادان تازا ساناق جۇرگىزسە ءتىپتى جاقسى بولار ەدى دەپ ويلايمىن. جالپى بۇل ستاتيستيكالىق قاتە، 1 پايىز، ءتىپتى 2 پايىز بولۋى مۇمكىن ەندى مىسالى 67 دەپ كەلىپ، 63-كە ءتۇسىرىپ، ەلباسىنىڭ اۋزىنان شىققان پايىزدىق ۇلەستى ناقتىلاۋ ءتىپتى كۇدىك تۋعىزادى. بۇنىڭ ءوزى ۇيات جاعدايلار. سوندىقتاندا بايسالدى تۇردە، دۇرىس تاعى ءبىر ساناق جۇرگىزسە ەلىمىز ۇشىندە، حالقىمىز ۇشىندە دۇرىس بولار ەدى، جانە ساناققا حالىقتىڭ سەنىمى بولماسا بيلىككە دە سەنىمى بولمايدى.

جۇرگىزۋشى: ال، ەندى وسىدان كەيىن ساناقتىڭ قورىتىندىلارىنا قانشالىقتى سەنۋگە بولادى دەگەن ساۋال تۋىندايدى.

قوناق: بىرىنشىدەن، ايتالى اعامىز ايتىپ وتىرعانداي 67-دەن 65-كە سودان سوڭ نەگە 63-كە تۇستىك. مەن جاڭا ايتىپ كەتتىم عوي، 67-65 دەگەن ول وڭدەلمەگەن شيكى ساندار بولاتىن. ولاردى جاريا ەتۋ كەرەك ەمەس ەدى.  ويتكەنى قورىتىندى شىقپاي جاتىپ قالاي بايانداۋعا بولادى، ول دۇرىس ەمەس. ءبىز 300 مىڭنان استام دۋبلدەردى شىعاردىق بازادان. بازانى تازارتىپ سوسىن بارىپ 63,1 دەگەن پايىزدى قورىتىندىلاپ وتىرمىز. ال، ەندى نەگىزگى سۇراق وسى ساناقتىڭ قورىتىندىلارىنا قانشالىقتى سەنۋگە بولادى دەگەن سۇراققا مەن ءوز ويىم بۇل ناتيجەلەرگە سەنۋگە بولادى. نەگە دەسەڭىز ءاربىر ساناق وتكەننەن كەيىن ونىڭ دەرەكتەرىنىڭ دۇرىس بولعانىن ءبىلۋ ءۇشىن حالىق ساناعىنا قاتىسى بار حالىقارالىق ۇيىمدار، سونىڭ ىشىندە مىسالى بۇۇ ەۋروپالىق كوميسسياسىنىڭ سالىستىرمالى تالداۋ جاساۋدى ۇسىنادى. ونىڭ نەگىزگى باعىتتارىنىڭ ءبىرى 7-14 جاستاعى بالالاردىڭ ساناقتان شىققان سانىن ءبىلىم مينيسترلىگىنىڭ دەرەكتەرىمەن سالىستىرۋ. بۇل بالالار مىندەتتى تۇردە وقۋ ۇيىمدارىمەن قامتىلۋعا ءتيىس بولعاندىقتان وسى مينيسترلىكتىڭ دەرەكتەرى سەنىمدى ەكەنىن ايتىپ ءوتۋ كەرەك. سونداي-اق مەملەكەتتىك زەينەتاقى تولەۋ ورتالىعىنىڭ 58-63 جاستان اسقان ادامدار ياعني، زەينەتكەرلەر سانىندا ساناقتىڭ قورىتىندىلارىمەن سالىستىرۋ قاجەت. وسى تالداۋ سالىستىرۋ جۇمىستارىن ءبىز جۇرگىزدىك، سول كورسەتكىشتەر، ساناقتىڭ دەرەكتەرى جانە وسى ادمينيستراتيۆتىك دەرەكتەرىنىڭ ايىرماشىلىعى  1 پايىزدان از. بۇل دەگەنىمىز جالپى ساناقتىڭ قورىتىندىسىنا سەنۋگە بولادى دەگەن نارسە.

جۇرگىزۋشى: ەفيردىڭ اياقتالۋىنا 3 مينۋتتاي ۋاقىت قالعان ەكەن. الماتىدان ءبىر كورەرمەنىمىز بار. كەش جارىق!

كورەرمەن: مەن الماتى قالاسىنىڭ تۇرعىنى جامال ءالىم قىزىمىن. ءاليحان مىرزا، "جاس الاش" گازەتىنىڭ 9 اقپانىنداعى سانىندا ءتىلشى يسا ديليارانىڭ "قازاقستانداعى قازاقتىڭ سانىن سان قۇبىلتىپ تۇر" اتتى ماقالاسىندا ستاتيستيكا اگەنتتىگى قىزمەتكەرلەرىنىڭ 1 ميلليوننان استام ادامنىڭ جاسى تۋرالى اقپاراتتى قايتا تۇزەتكەنى جونىندە جازىلدى. وسىعان بايلانىستى ساۋالىم: وسىنشاما كوپ تۇزەتۋلەر جاساۋعا قانداي سەبەپتەر بولعان؟

قوناق: راحمەت. وسى كەمشىلىكتىڭ ءبىرى ول كومپيۋتەرلىك باعدارلامانىڭ شيكى بولۋى; ساناقتىڭ قورىتىندىسىن وڭدەۋگە ارنالعان باعدارلامانىڭ شيكى بولۋىنا سايكەس كوپتەگەن قاتەلىكتەر بولعان بازادا. ءبىز قوسىمشا لوگيكالىق باقىلاۋدى جۇرگىزدىك. وسى باقىلاۋدىڭ قورىتىندىسىندا 1 ميلليوننان استام ادامنىڭ جاسى، ولاردىڭ تۇرمىس جاعدايىنا، ءبىلىم دەڭگەيىنە، وقۋمەن قامتىلۋىنا زەينەتكەرلىكتە بولۋىنا سايكەس كەلمەدى. سوندىقتان ءبىز وسى ادامداردىڭ دەرەكتەرىن رەگيوندارعا جىبەرىپ، ءار ادامنىڭ بلانكىندە كورسەتكەن تسيفرلارىن انىقتادىق. مىسالى كەيبىر ادامداردىڭ جازۋىنشا 6 دەگەن تسيفر 0 بولىپ كەتكەن، 3 دەگەن 8 بولىپ ەسەپتەلىنگەن. سونى ءبىزدىڭ جەرگىلىكتى ستاتيستيكتەر قاراپ بازاعا دۇرىستاپ كىرگىزۋ جۇمىسىن جۇرگىزدى.

جۇرگىزۋشى: وكىنىشكە قاراي، ءبىزدىڭ ەفيرگە بەرىلگەن ۋاقىتىمىزدىڭ اياقتالعاندىعىن ايتىپ جاتىر. ەندى جالپى رەسمي ستاتيستيكا حالىقتىڭ سەنىمسىزدىگىن كوتەرۋ ءۇشىن قانداي جۇمىستار جاسالىپ جاتقاندىعى تۋرالى الداعى اپتادا تاعىدا ورىس تىلىندەگى حابارعا كەلەسىز سول جەردە ناقتىلاپ ءتۇسىندىرىپ ايتاسىز دەپ ويلايمىن. بۇعان قاتىستى ۇكىمەت باسشىسى ناقتى تاپسىرمالار جۇكتەگەنىن بىلەمىز. جالپى ۇلتتىق حالىق ساناعىنىڭ ناتيجەسى بويىنشا، قازاقستان حالقىنىڭ سانى 16 ميلليوننان اسقانىن ايتىپ وتىرمىز. ونىڭ ىشىندە ءبىرىنشى 2010 جالدىڭ 1 قاڭتارىنداعى ەسەپ بويىنشا قازاقستان حالقىنىڭ 63,6 پايىزى قازاقتار ەكەن. سوڭعى 10 جىلدىڭ ىشىندە ەلىمىزدەگى قازاقتاردىڭ سانى 26 پايىزعا ءوسىپى. ەلىمىز، حالقىمىز ءوسىپ ونە بەرسىن دەپ تىلەيك. ساۋ بولىڭىزدار! ارقاشان بەتىمىز جارىق، ءجۇزىمىز جارقىن بولسىن!

«اباي-اقپارات»