1917 جىلعى قازان توڭكەرىسى، ۇرانداپ كەلگەن سوتسياليستىك يدەيا قازاق حال¬قىنا بوستاندىق ورنىنا قايعى مەن قاسىرەت اكەلدى. كەڭەس وداعىنىڭ ميل¬ليونداعان حالقى سياقتى بىزدەر دە توتاليتارلىق جۇيەنىڭ قىسپاعىنا ۇشىرادىق. 1918 جىلعى ازامات سوعىسىنداعى قىرعىن، 20-شى جىلداردىڭ با¬سىنداعى اشارشىلىق، جاپپاي ۇجىمداستىرۋ كەزىندەگى ۇردا-جىق ساياسات قازاق حالقىن تۇرالاتىپ تاستادى. وسى زوبالاڭنىڭ زاردابىنان 3 ملن.-عا جۋىق ادامىمىزدان ايرىلدىق. وسىلاي ەس جيىپ، ەتەك جيناۋعا مۇمكىندىك بەر¬مەگەن توتاليتارلىق وكتەم ساياساتتىڭ شوقپارى تاعى دا قازاق دالاسىنا ءتوندى. 30-جىلداردىڭ باسىندا رەسپۋبليكا قاراپايىم حالىققا قىرعيداي ءتيىپ، ادام تاعدىرىن تالكەككە سالعان گۋلاگ جۇيە¬سىنىڭ ءبىر ايما¬عى¬نا اينالدى.

تىلەگەن سادىقوۆ, ل.ن.گۋميلەۆ اتىنداعى ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى قازاقستان تاريحى كافەدراسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى، تاريح عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور.

1917 جىلعى قازان توڭكەرىسى، ۇرانداپ كەلگەن سوتسياليستىك يدەيا قازاق حال¬قىنا بوستاندىق ورنىنا قايعى مەن قاسىرەت اكەلدى. كەڭەس وداعىنىڭ ميل¬ليونداعان حالقى سياقتى بىزدەر دە توتاليتارلىق جۇيەنىڭ قىسپاعىنا ۇشىرادىق. 1918 جىلعى ازامات سوعىسىنداعى قىرعىن، 20-شى جىلداردىڭ با¬سىنداعى اشارشىلىق، جاپپاي ۇجىمداستىرۋ كەزىندەگى ۇردا-جىق ساياسات قازاق حالقىن تۇرالاتىپ تاستادى. وسى زوبالاڭنىڭ زاردابىنان 3 ملن.-عا جۋىق ادامىمىزدان ايرىلدىق. وسىلاي ەس جيىپ، ەتەك جيناۋعا مۇمكىندىك بەر¬مەگەن توتاليتارلىق وكتەم ساياساتتىڭ شوقپارى تاعى دا قازاق دالاسىنا ءتوندى. 30-جىلداردىڭ باسىندا رەسپۋبليكا قاراپايىم حالىققا قىرعيداي ءتيىپ، ادام تاعدىرىن تالكەككە سالعان گۋلاگ جۇيە¬سىنىڭ ءبىر ايما¬عى¬نا اينالدى.

تىلەگەن سادىقوۆ, ل.ن.گۋميلەۆ اتىنداعى ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى قازاقستان تاريحى كافەدراسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى، تاريح عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور.
مۇراعات قۇجاتتارىنا سۇيەنسەك، قازاقستان جەرىندە 1930 جىلدان 1950 جىل¬داردىڭ اياعىنا دەيىن وگپۋ-نكۆد جۇيەسىنە باعىنىشتى 60-تان استام لاگەرلەر جانە ولاردىڭ بولىمشەلەرى ور¬نالاسىپ، مىڭداعان ادامنىڭ تاعدى¬رىن توزاق وتىنا سالعان ەكەن. ال ەندى وسىن¬شاما تارماقتالعان لاگەرلەر جۇيەنىڭ وراسان ۇلكەن تەرريتوريانى قامتىپ، “مەملەكەت ىشىندەگى مەملەكەت مارتەبەسىندە ءومىر” سۇرگەنىن ەسكەرسەك، اتا-قونىسىنان شەتقاقپاي بولعان قازاق حالقىنىڭ قيلى تاعدىرىن كوز الدى¬مىز¬عا ەلەستەتۋ قيىن ەمەس. مىسالى، ور¬تالىق قازاقستاندا ورنالاسقان اتاقتى كارلاگ 1 ملن. 780 مىڭ گەكتار جەرگە ورنالاسىپ، قاراعاندى وبلىسىنىڭ ءۇش اۋدانىن قامتىپ، ونداعى قولىندا 120 مىڭداي مالى بار 22 مىڭ حالىقتى اتامەكەنىنەن ىعىستىرىپ شىعاردى.
قىلىشىن سۋىرىپ، قاھارىن توگىپ كەلگەن توتاليتارلىق ساياساتتىڭ ءتول تۋىندىسى گۋلاگ جۇيەسى ءبىر كۇندە، كەنەتتەن ورناي سالعان جوق. تاريح بەتىنە كوز جىبەرسەك، قاتىگەز ساياساتتىڭ ىرگە¬تا¬سى بولشەۆيكتەردىڭ بيلىككە كەلگەن العاشقى كەزەڭىنەن-اق قالانعان ەكەن. كەڭەس ۇكىمەتىنىڭ العاشقى رەسمي قۇجات¬تارىنىڭ ءبىرى – 1917 جىلدىڭ 5 قارا¬شاسىندا ۆ.ي.لەنين قول قويعان “حا¬لىق¬قا ۇندەۋىندە” “...حالىق ىسىنە زيانىن تيگىزەتىندەردىڭ بارلىعىن رەۆوليۋتسيالىق سوتقا بەرۋ تۋرالى” نۇسقاۋ بەرىلىپتى. ونىڭ ارتى 1918 جىلى ۆچك جۇيەسىنە ۇلاسقانى بەلگىلى.
ارينە، كەڭەس وكىمەتىنە قارسى ادام¬داردى قۋدالاۋ، ولاردى قاتاڭ جازاعا تارتۋ سول كەزدە بۇكىل بولشەۆيكتىك رە¬سەيدى قامتىعان ازامات سوعىسىمەن، بيلىك ءۇشىن كۇرەستىڭ قاتالدىعىمەن وبەكتيۆ¬تىك قاجەتتىلىك رەتىندە تۇسىندىرىلۋگە تى¬رىس¬تى. الايدا، بۇل قۋعىن-سۇرگىن ازامات سوعىسى اياقتالىپ، بولشەۆيكتىك بيلىك مۇلدەم ورنىققاننان كەيىن دە جالعاستى.
1920 جىلى گەرمانيادا وتكەن تاۋەلسىز سوتسيال-دەموكراتيالىق پارتيا¬نىڭ سەزىندە مەنشەۆيكتەر پارتيا¬سى¬نىڭ كوسەمدەرىنىڭ ءبىرى يۋ.مارتوۆ بولشەۆيكتەردى جاپپاي تەرروردى ساياسي قارۋ رەتىندە قولدانعاندارىن ايىپتاي كەلىپ، ولاردىڭ ساياسي قارسىلاستارىنىڭ وتباسىلارىنىڭ ءوش الۋ قۇرالىنا اي¬نا¬لىپ، جازىقسىز اتىلىپ كەتكەنى تۋرالى اشىنا ايتتى.
ازامات سوعىسىنىڭ ايبىندى باتىر¬لارىنىڭ ءبىرى، كەڭەس وداعىنىڭ تۇڭعىش مارشالدارىنىڭ ىشىندە شوقتىعى بيىك تۇراتىن م.ن.تۋحاچەۆسكي 20-شى جىل¬دارى تامبوۆ گۋبەرنياسىنداعى كوتەرى¬لىس¬كە قاتىسقانداردى عانا ەمەس، ولاردىڭ وتباسى مۇشەلەرىن دە قىرعىنعا ۇشى¬رات¬تى. كرونشتادت بۇلىگىن باسۋ كەزىندە دە وسى قولباسشى باسقارعان اسكەرلەر وتە قاتىگەزدىك كورسەتتى. ال، سول م.ن.تۋحا¬چەۆ¬سكيدىڭ ءوزىن دە توتاليتارلىق جۇيە قۇتقارعان جوق: ءوزى، زايىبى، شەشەسى، جاقىن ەكى قارىنداستارىنىڭ ءبارى 30-شى جىلداردىڭ اياعىندا قۋعىنعا ۇشىراپ، قۇربان بولدى.
كەڭەس وكىمەتىنە قاتاڭ قۋعىنداۋ ساياساتىن جۇرگىزۋ ءۇشىن ونى جۇزەگە اسى¬راتىن جازالاۋشى ۇيىمداردى جەتىلدىرۋ قاجەتتىگى تۋىندادى. 1922 جىلدىڭ 6 اق¬پانىندا بۇكىلرەسەيلىك توتەنشە كو¬ميس¬سياسىنىڭ (ۆچك) ورنىنا مەملەكەتتىك ساياسي باسقارما (گپۋ), ال، 1923 جىلدىڭ 2 قاراشاسىندا كسرو ورتالىق اتقارۋ كو¬ميتەتىنىڭ شەشىمىمەن بىرىككەن مەم¬لە¬كەتتىك ساياسي باسقارما (وگپۋ) قۇرىلدى.
1924 جىلدىڭ 28 ناۋرىزىندا وگپۋ جانىنان قۇرىلعان ەرەكشە كەڭەس (وسو) سوتسىز، جازىقسىز، قۋدالاۋدىڭ باستى ۇيىمىنا اينالدى. بەكىتىلگەن ەرەجە بوي¬ىنشا جەر اۋدارۋ، تۇرمەگە جابۋ تۋرا¬لى شەشىمدى ەرەكشە كەڭەستىڭ ءۇش مۇشەسى (ۇشتىك) قابىلداۋعا قۇقىلى بولدى.
1926 جىلى قابىلدانعان رسفسر-دىڭ قىلمىستىق ىستەر كودەكسىندە اتاق¬تى 18 تارماقشاسى بار 58-ءشى باپ ەن¬گىزىلدى. وعان ىلىككەن جاندار “كونتر¬رەۆوليۋتسيالىق قىلمىستارى” ءۇشىن 12 جاعدايدا ءولىم جازاسىنا بۇيىرىلدى.
1953 جىلدىڭ سوڭىندا كوكپ ورتالىق كوميتەتىنىڭ حاتشىسى ن.س. حرۋششەۆتىڭ اتىنا كسرو ىشكى ىستەر ءمينيسترى س.ن.كرۋگلوۆ، باس پروكۋرور ر.ا.رۋدەنكو قول قويعان انىقتامادا ەرەكشە كەڭەس (وسو) ءوزى قىزمەت جاساعان 1934-1953 جىلدار ارالىعىندا 442 531 ادامدى سوتتاعاندىعى، ونىڭ ىشىندە 10 101 ادام ءولىم جازاسىنا كەسىلگەندىگى ايتىلعان. ن.س.حرۋششەۆتىڭ اي¬تۋىن¬شا: “پار¬تيانىڭ حح سەزىنەن كەيىن قۇ¬رىل¬¬عان كوميسسيا ەجوۆ¬تىڭ مولوتوۆقا جازعان حا¬تى¬مەن تانىسقان. وندا ءماس¬كەۋدەن جەر اۋدا¬رى¬لۋ¬عا ءتيىستى “حالىق جاۋ¬لارىنىڭ ايەلدەرىنىڭ ءتىزىمى بەرىلگەن. مولوتوۆ وعان “اتىلسىن” دەگەن بۇرىشتاما جازىپ بەرگەن. ولار، شىنىندا كەيىننەن اتىلدى. ءتىپتى نكۆد-ءنىڭ مويىنداۋىن¬شا ولاردى اتۋعا ەشقانداي نەگىز بولمادى، ياعني بۇل بەيباقتاردىڭ جازىقسىز ەكەندىگىنە ەشقانداي كۇمان جوق ەدى” دەپ ەسكە الدى.
مىنە، وسىلاي بىرتىندەپ قاناتىن جاي¬ىپ، تارماقتالىپ كەلگەن جازالاۋ جۇيەسى 1930 جىلدىڭ 25 ساۋىرىندە ءبىر ورتالىققا باعىنعان باسقارۋشى ۇيىمعا، ياعني لاگەرلەر جۇيەسىنىڭ باس باسقار¬ماسىنا (گۋلاگ وگپۋ) بىرىكتى. وسى جىلى قۇرىل¬عان العاشقى جەتى لاگەرلىك اي¬ماقتىڭ بىرەۋى قازاقستان بولدى. گۋلاگ جۇيەسى ورنالاسۋعا ءتيىستى كسرو-نىڭ 25 وبلى¬سىنىڭ 7 وبلىسى قازاق¬ستان¬نىڭ (اقتوبە، اتىراۋ، باتىس قازاق¬ستان، قوستاناي، قاراعاندى، قىزىلوردا، وڭتۇستىك قازاقستان وبلىستارى) ۇلەسىنە ءتيدى.
كسرو باسشىلارىنىڭ گۋلاگ جۇيەسىنىڭ ۇلكەن ءبىر تارماعىن قازاقستان جەرىندە ۇيىمداستىرۋعا تىرىسۋىنىڭ ۇلكەن ءبىر ءمانى بولدى. قازاق دالاسىنىڭ قويناۋى تولى قازىناسىن، جەر بەتىندەگى بايلىعىن تەز ارادا يگەرۋ مىندەتى ەكو¬نوميكالىق قانا ەمەس، ۇلكەن ساياسي- ستراتەگيالىق ماقسات بولىپ ەسەپتەلىندى. مىسالى، بۇكىلوداقتىق حالىق شارۋا¬شى¬لىعى كەڭەسى (ۆسنح) توراعاسىنىڭ ورىنباسارى گ.ل.پياتاكوۆ: “بۇل ايماقتا (قازاقستاندى ايتقانى – ت.س.) تەك تاۋ-كەن ءوندىرىسىن عانا ەمەس، اۋىل شارۋا¬شىلىعىن دامىتۋدىڭ دا ۇلكەن كەلەشەگى بار”، دەگەن بولاتىن. ال قازاقستاننىڭ مول بايلىعىن يگەرۋ ءۇشىن وراسان زور جۇمىس كۇشى كەرەك ەدى. سوندىقتان دا گۋلاگ جۇيەسىنىڭ تورىنا تۇسكەن مىڭداعان تۇتقىنداردىڭ تەگىن جۇمىس كۇشىن پايدالانۋ وتە ۇتىمدى ساياسات رەتىندە قابىلداندى. تۇتقىنداردىڭ ەرىكسىز ەڭبەگىن پايدالانۋدىڭ قاجەتتىگىن تەوريالىق جاعىنان “نەگىزدەگەن” ف.ە.دزەر¬جينسكي بولدى. ونىڭ: “رەسپۋب¬ليكا قىلمىسكەرلەرگە مۇسىركەپ قاراي المايدى جانە ولارعا كوپ قارجى بولە المايدى. ولار ءوز ەڭبەگىمەن وزدەرى¬نە قاجەتتى شىعىندى جابۋى كەرەك، ولار¬دى جولسىز، ەلسىز مەكەندەرگە قو¬نىستاندىرۋ كەرەك”، دەگەن سوزدەرى گۋلاگ جۇيەسىن قۇرۋدىڭ نەگىزگى ءپرينتسيپى بولدى. بۇل كوزقاراس تولىقتاي قازاقستان جەرىندە دە جۇزەگە اسىرىلدى.
قازاقستاندا قۇرىلعان لاگەرلەردىڭ وزىندىك تاريحى بار. قايعى مەن قاسىرەتكە تولى مىڭداعان ادامداردىڭ تاعدىرىن تالكەك ەتكەن تامۇق وشاقتارىنىڭ ءالى دە اشىلماعان سىرى، انىقتالماعان دەرەك¬تەرى جەتكىلىكتى. دەگەنمەن، بۇگىن دە انىق¬تالعان قۇجاتتار مەن كەيبىر زەرتتەۋلەرگە كوز جۇگىرتە وتىرىپ، سول تاريحتىڭ كەي¬بىر بەتتەرىنە نازار اۋدارۋدى ءجون كوردىك.
مىسالى، 1931 جىلدىڭ 17 قىر¬كۇيەگىندە بىرىككەن مەملەكەتتىك ساياسي باسقارمانىڭ بۇيرىعىمەن قۇرىلعان كارلاگ-تىڭ تاريحىنا كوز جىبەرسەك، لاگەردىڭ الدىندا قويىلعان باستى ءمىن¬دەت رەتىندە “شەرۋباي-نۇرا جانە سارىسۋ وزەندەرىنىڭ اراسىنداعى تەرريتوريانى يگەرۋ جانە وسى جەردە سوتسياليستىك ۇلگىلى شارۋاشىلىقتى” قۇرۋ تاپسىرىلعان. ۇلى وتان سوعىسىنىڭ سوڭىنا قاراي تۇتقىندارىنىڭ سانى 40 مىڭنان اسقان بۇل لاگەردىڭ ءىرى شارۋا¬شىلىق ورنى بولعانى راس. 1950 جىلدىڭ باسىندا كارلاگ-تىڭ اكىمشىلىك-ءوندىرىس جۇيەسىندە 22 لاگەرلىك ءوندىرىس بولىمشەلەرى، 283 ەلدى مەكەن، 148 ءوندىرىس ۋچاسكەلەرى، 168 مال فەرماسى بولدى. تەك شارۋاشىلىق ورنالاسقان جەر كولەمى 20 800 شارشى شاقىرىمدى قۇرادى. مىنە، وسىنداي كۇردەلى شارۋاشىلىق ءوسىمدى دە مولىنان بەردى. ماسەلەن، تەك سوعىس جىلدارى عانا لاگەر شارۋاشىلىعىنان 7 ملن. 800 مىڭ پۇت استىق، 4 ملن. 600 مىڭ پۇت كارتوپ ونىمدەرى جينالدى، استىق ونىمدەرىنىڭ 16 جاڭا ءتۇرى شى¬عارىلدى. وكىنىشكە قاراي، بۇل جەتىستىك سول كەزدەگى ساياسي ناسيحاتتا ايتىلعانداي “حالىقتىڭ ەرەن ەڭبەگىنىڭ” ارقاسىندا ەمەس، تەمىر توردىڭ ار جاعىندا تورىق¬قان جازىقسىز جانداردىڭ ەرىكسىز ەڭبەگىنىڭ ناتيجەسى ەدى. ولاي دەيتىنىمىز-مۇراعات دەرەكتەرىندە كورسەتىلگەندەي، تۇتقىنداردىڭ تەك 10%-ى عانا ناعىز قىلمىسكەرلەر ەدى دە، نەگىزگى قۇرام 58-باپتىڭ ءارتۇرلى تارماقتارىمەن سوتتال¬عان “حالىق جاۋ¬لارى” بول¬دى. لاگەر شارۋاشى¬لى¬عىنىڭ ناتيجەلى بولۋىنىڭ سەبەبى دە وسىندا: تۇتقىنداردىڭ باسىم كوپشىلىگى ناعىز ەڭبەكشى حالىق پەن اۋىل شارۋا¬شىلىعىنىڭ بىلىكتى ماماندارى-تىن.
كارلاگ-تا تۇتقىندا اتاقتى سەلەك¬تسيونەر، كەيىن ەكى مارتە سوتسياليستىك ەڭبەك ەرى اتاعىن العان ۆ.پۋستوۆويت بولدى. ءىرى قارانىڭ جاڭا تۇقىمىن شى¬عارۋعا ۇسىنىس بەرىپ، ۇلەسىن قوسقانى ءۇشىن ا.لاپينا دەگەن تۇتقىن ل.بەريا¬نىڭ ۇسىنىسىمەن ستاليندىك سىيلىقپەن ماراپاتتالدى، الايدا تۇتقىننان بوسا¬تىلمادى.
تۇتقىندا بولعان ادامداردىڭ باسىم كوپشىلىگى جازىقسىز جاندار ەكەندىگىنە دالەل رەتىندە ىشكى ىستەر ورگاندارىنىڭ مۇ¬راعاتىندا جاسىرىن ساقتالعان ستەپلاگ-تا بولعان اتاقتى كەڭگىر كوتە¬رىلىسى باسشىلاردىڭ ءبىرى كاپيتون يۆا¬نوۆيچ كۋزنەتسوۆتىڭ بالاسىنا جازعان حاتىنداعى مىنا ءبىر جولدارعا نازار اۋدارايىق: “سەندەرگە ءبىزدى (بالاسىنا ايتقانى – ت.س.) قوعامعا، مەملەكەتكە اسا قاۋىپتى جاۋ دەپ كورسەتەدى. وعان سەنبەڭدەر. شىنىندا ءبىز كىمبىز؟ ءبىزدىڭ ارامىزدا وتىرعاندار: پروفەسسورلار، ينجەنەرلەر مەن تەحنيكتەر، مۇعالىمدەر، دارىگەرلەر، اگرونومدار، گەنەرالدار مەن وفيتسەرلەر، سولداتتار، ناشار تۇرمىسى نەمەسە قۇدايعا سەنگەنى ءۇشىن جازىقتى بولعان قاراپايىم جۇمىسشىلار مەن كولحوزشىلار، ايەلدەر، ءجاسوسپىرىم جىگىتتەر مەن ولاردىڭ قالىڭدىقتارى، ەڭ سۇمدىعى — شاحتالار مەن كارەرلەردە، دالادا، قاماۋدا ءۇنسىز كوز جۇمىپ، بۇل ءدۇ¬نيەدەن كەتىپ جاتقان قارتتار، مۇگە¬دەك¬تەر مەن بالالى ايەلدەر. اينالانىڭ ءبا¬رىندە تۇتقىنداردىڭ قانى سورعالاۋدا”، – دەپ جازدى. ونىڭ بالاسىنا “سەنىڭ اكەڭ كىنالى بولعانى ءۇشىن وتىرعان جوق، جازىقسىز وتىرعانى ءۇشىن كىنالى” دەگەن ءسوزى وسى جاعدايعا الىپ كەلگەن زۇلىم ساياساتتىڭ اششى شىندىعىن اشىپ كورسەتكەندەي بولادى.
1934 جىلدىڭ 24 شىلدەسىندە 58-ءشى باپقا تولىقتىرۋ ەنگىزىلىپ، “وتانىن ساتقانداردىڭ وتباسى مۇشەلەرى” (چسير) دەگەن ايدارمەن ايىپتى بولعان وتباسى مۇشەلەرى جاپپاي قاماۋعا الىنا باس¬تادى. ولارعا ارناپ، ارنايى لاگەرلەر قۇرىلدى. سولاردىڭ ءبىرى – قازىرگى ەلوردامىزدىڭ ىرگەسىندە ورنالاسقان، تاريحتا الجير (اكمولينسكي لاگەر جون يزمەننيكوۆ رودينى) دەگەن اتپەن بەلگىلى بولعان لاگەر ەدى. 1937 جىلدىڭ 3 جەلتوقسانىندا كسرو ىشكى ىستەر حالىق كوميسسارياتىنىڭ №758 بۇيرىعىمەن اشىلعان مۇندا 1938-1946 جىلدارى 4482 ايەل تۇتقىندا بولعان ەكەن. وسىناۋ توزاق وتىندا قۋعىنعا ۇشىراعان كسرو-نىڭ كورنەكتى پارتيا، مەملەكەت قايراتكەرلەرىنىڭ، ءىرى اسكەري قولباسشىلاردىڭ ايەلدەرى، تۋىستارىمەن قاتار قازاق زيالىلارىنىڭ اياۋلى جارلارى، ەت جاقىندارى زارداپ شەكتى. سولاردىڭ ىشىندە قازاق ولكەلىك پارتيا كوميتەتىنىڭ ەكىنشى حاتشىسى س.قوجا¬نوۆتىڭ، رسفسر حالىق كوميسسارلارى كەڭەسى توراعاسىنىڭ ورىنباسارى ت.رىسقۇلوۆتىڭ، قازاق ولكەلىك پارتيا كو¬ميتەتىنىڭ ءبولىم مەڭگەرۋشىسى ز.تەمىر¬بەكوۆتىڭ، اتاقتى حالىق كوميسسارى ت.جۇرگەنوۆتىڭ، اتاقتى جازۋشى ب.ءمايليننىڭ زايىپتارى بولدى.
توتاليتارلىق ساياساتتىڭ قۇربانى بولىپ، قاسىرەت شەككەن ادامداردىڭ بۇل شامالى بولىگى عانا. كەيبىر دەرەكتەرگە جۇگىنسەك، 40-شى جىلداردىڭ ورتا شەنىندە گۋلاگ جۇيەسىندە 1 ملن. 800 مىڭداي ادام بولعان ەكەن.
توزاق جۇيەسىنىڭ قانشاما ادام¬دار¬دىڭ تاعدىرىنا تيگىزگەن قاسىرەتىن وسى ءمالى¬مەت¬تەردەن-اق كورۋگە بولادى. ال، سول ساياسات¬تىڭ ايازدى سۋىعىنا ۇشىراعان قازاقستان¬نىڭ، قازاق حالقىنىڭ تاۋقىمەتى بۇگىنگى ۇرپاقتىڭ جادىندا بولماق. بۇرىنعى الجير لاگەرىنىڭ ورنىندا ورنالاسقان ساياسي قۋعىن-سۇرگىن قۇرباندارىنا ارنالعان مەموريالدىق مۋزەي كەشەنى وسى تاريحي شىندىقتى اشىپ كورسەتۋدە.

استانا.
“ەگەمەن قازاقستان” گازەتى №184-187 (25584) 27 مامىر 2009 جىل