مالIمدەمە
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتi
ن.ءا.نازارباەۆقا
قازاقستان رەسپۋبليكاسى پارلامەنتi
سەناتى مەن ءماجiلiسiنiڭ توراعالارى
ق.ك.توقاەۆقا، و.مۇحامەدجانوۆقا
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەمەر-مينيسترi
ك.ق.ماسىموۆكە
مالIمدەمە
بiز، دەموكراتيالىق، وپپوزيتسيالىق، پاتريوتتىق پارتيالار مەن جاستار ۇيىمدارى، سونداي-اق زيالى قاۋىم وكiلدەرi «تاۋەلسiزدiكتi قورعاۋ» حالىقتىق-دەموكراتيالىق قوزعالىسى اتىنان قازاقستاننىڭ رەسەي فەدەراتسياسى جانە بەلارۋس رەسپۋبليكاسىمەن كەدەندiك وداق قۇرۋ تۋرالى جاساعان بىرجاقتى شەشiمiنە (حالىقتىڭ پiكiرi ەسەپكە الىنباعان) نارازىلىق بiلدiرەمiز، قازاقستاننىڭ بۇل ۇيىمعا كiرۋi بiزدiڭ مەملەكەتiمiزدiڭ تاۋەلسiزدiگiنە قاۋiپ توندiرەتiنiن مالiمدەيمiز.
حالىقتىڭ تاۋەلسiزدiگi مەن ەگەمەندiگi - بiزدiڭ اتا-بابالارىمىز قانىن توككەن ماڭگiلiك قۇندىلىقتار. سوندىقتان ونى بiز الدەكiمنiڭ ساياسي ويىنداعى ۇتىلىسى ءۇشiن تارك ەتۋiنە قارسىمىز. ەل باسشىلىعى قازاقستاننىڭ مەملەكەتتiك مۇددەلەرiن قورعاۋدا تاباندىلىق تانىتۋعا مiندەتتi.
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتi
ن.ءا.نازارباەۆقا
قازاقستان رەسپۋبليكاسى پارلامەنتi
سەناتى مەن ءماجiلiسiنiڭ توراعالارى
ق.ك.توقاەۆقا، و.مۇحامەدجانوۆقا
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەمەر-مينيسترi
ك.ق.ماسىموۆكە
مالIمدەمە
بiز، دەموكراتيالىق، وپپوزيتسيالىق، پاتريوتتىق پارتيالار مەن جاستار ۇيىمدارى، سونداي-اق زيالى قاۋىم وكiلدەرi «تاۋەلسiزدiكتi قورعاۋ» حالىقتىق-دەموكراتيالىق قوزعالىسى اتىنان قازاقستاننىڭ رەسەي فەدەراتسياسى جانە بەلارۋس رەسپۋبليكاسىمەن كەدەندiك وداق قۇرۋ تۋرالى جاساعان بىرجاقتى شەشiمiنە (حالىقتىڭ پiكiرi ەسەپكە الىنباعان) نارازىلىق بiلدiرەمiز، قازاقستاننىڭ بۇل ۇيىمعا كiرۋi بiزدiڭ مەملەكەتiمiزدiڭ تاۋەلسiزدiگiنە قاۋiپ توندiرەتiنiن مالiمدەيمiز.
حالىقتىڭ تاۋەلسiزدiگi مەن ەگەمەندiگi - بiزدiڭ اتا-بابالارىمىز قانىن توككەن ماڭگiلiك قۇندىلىقتار. سوندىقتان ونى بiز الدەكiمنiڭ ساياسي ويىنداعى ۇتىلىسى ءۇشiن تارك ەتۋiنە قارسىمىز. ەل باسشىلىعى قازاقستاننىڭ مەملەكەتتiك مۇددەلەرiن قورعاۋدا تاباندىلىق تانىتۋعا مiندەتتi.
رەسەي مەن بەلارۋس وداقتىق مەملەكەتiنiڭ مەملەكەتتiك حاتشىسى پاۆەل بورودين وزدەرiنiڭ كەڭەس وداعىنىڭ نوبايىن قالپىنا كەلتiرۋدi جوسپارلايتىندارىن اشىقتان-اشىق مالiمدەدi. بiراق، بiز، قازاقستان ازاماتتارى، تاريح دوڭعالاعىنىڭ كەرi اينالۋىنا جول بەرمەيمiز! بiز وتارلىق تاۋەلدiلiككە قايتا ورالۋدى قالامايمىز!
كارiم ءماسiموۆ «كەلەسi ماسەلە... - ءۇش ەلدiڭ اۋماعىندا بiرتۇتاس ەكونوميكالىق كەڭiستiك قۇرۋ... بەك شەڭبەرiندە تەمiرجول تاسىمالدارىنىڭ، گاز، ەلەكتر جانە باسقا نەگiزگi تاۋارلار مەن قىزمەتتەردiڭ تاريفتەرi بiر iزگە سالىنادى. ەل ۇكiمەتi رەتتەۋ جونiندەگi قىزمەت وكiلەتتiگiن وداق باسشىلىعىنا بەرەدi. بەك-كە بiرتiندەپ كiرەمiز، بۇل ماسەلە بويىنشا iس-قيمىلىمىز تۇراقتى. بiرتۇتاس ەكونوميكالىق كەڭiستiكتەن كەيiنگi كەلەسi قادام بiرتۇتاس ۆاليۋتالىق اۋماق قۇرۋ بولماق»، - دەپ سەندiرەدi.
رەسەيمەن كiرiگۋگە قاتىستى 2009-2010 جىلداردا قول قويىلعان بۇكiل قۇجاتتاردى جاريالاۋدى تالاپ ەتۋمەن قاتار بiز كەدەندiك وداق اياسىندا قاراستىرىلعان شارتتاردىڭ قازاقستاننىڭ ۇلتتىق ەكونوميكالىق جانە ستراتەگيالىق مۇددەلەرiنە جاۋاپ بەرمەيتiندiگiن سەنiمدi تۇردە مالiمدەي الامىز.
شىنتۋايتىنا كەلگەندە، قازاقستان بيلiگi حالىقتىڭ كەلiسiمiنسiز رەسەيلiك كەدەن اۋماعىنا ەنiپ وتىر. كەدەندiك وداق تاريفىنىڭ 92%-ى رەسەيدiڭ كەدەندiك كودەكسi تiزiمiندە بەلگiلەنگەن. بارلىق كەدەندiك الىمنىڭ 90%-نا جۋىعى رەسەيلiك بيۋدجەتكە تۇسەدi, ال قازاقستان شامامەن 7%-نا جۋىعىن عانا يەلەنەدi. ساراپشىلاردىڭ ەسەبى بويىنشا، سونىڭ سالدارىنان بiزدiڭ مەملەكەتتىك بيۋدجەتiمiز جىلىنا 500 ميلليون دوللار جوعالتاتىن بولادى.
مۇنىڭ سىرتىندا قازاقستاندىق كەدەن سالىقتارىن وزگەرتۋ وكiلەتتiگi جوعارعى ورگان - كەدەندىك وداق كوميسسياسىنا بەرiلەدi, وندا رەسەيگە تيەسiلi داۋىس 57%، ال قازاقستان مەن بەلورۋسسياعا 21,5%-دان عانا كەلەدi. بiر سوزبەن ايتقاندا، ەندi بiزدiڭ شەكارالارىمىزداعى سالىق مولشەرiن تەك ماسكەۋ شەشەتiن بولادى. كەدەندiك وداققا ەنۋدiڭ سالدارىنان قازاقستان حالىقى تۇتىناتىن 5 مىڭنان اسا تاۋار اتاۋىنا كەدەندiك سالىق ەكi ەسەدەن استامعا ءوسiپ كەتتi. بۇل جايت بارلىق قازاقستان ازاماتتارىنىڭ قالتاسىن قاقتى. مۇنى ءوز ازاماتتارىمىزدىڭ ەسەبىنەن رەسەيلiك وندiرۋشiلەردiڭ مۇددەسiن قورعاۋ دەمەسكە امالىمىز جوق. نە ءۇشىن قازاقستاندىقتار رەسەي تاۋار وندiرۋشiلەرiن جارىلقاپ، وزدەرىن شىعىنعا باتىرۋى كەرەك؟
قازاقستاننىڭ بەلارۋسسيادان ايىرماشىلىعى - 90-جىلداردا زاۋىتتار مەن فابريكالاردى جانە اۋىلشارۋاشىلىعى ءوندiرiسiن كۇيرەتiپ تىنعاننان كەيiن، ەكونوميكانى قالپىنا كەلتiرگەن جوق. بەلارۋسسيادا بiردە-بiر قايتا وڭدەيتiن ءوندiرiس ورىندارى جويىلعان جوق، كەرiسiنشە، ولار جاڭاشا جاراقتاندىرىلدى. ال بiزدە iس جۇزiندە دايىن ءونiم وندiرۋشiلەر جوق، قازاقستاندىق ەكسپورتتىڭ 90%-ىن شيكiزات قۇرايدى! 20 جىلدىڭ iشiندە قازاقستاندا ەكسپورتقا باعىتتالعان، باسەكەگە لايىقتى ءوندiرiس قۇرىلعان ەمەس. وراسان كوپ قارجى شىعىنداعانىمەن، بiردە-بiر باعدارلاما سوڭىنا دەيiن جۇزەگە اسپادى. شاعىن جانە ورتا بيزنەس ولمەستiڭ كۇنiن كورۋدە. سوندىقتان بۇگiن بiز جوعارى سالىقپەن ەشكiمدi قورعاي المايمىز!
بولاشاق ۆاليۋتالىق وداق، بiرتۇتاس ەكونوميكالىق كەڭiستiك جاعدايىندا قازاقستان iس جۇزiندە ۇلتتىق ۆاليۋتا مەن دەربەس مونەتارلىق ساياساتىنان باس تارتپاق، قازاقستاندىق تەمiرجول تاريفتەرiن، گاز بەن ەلەكتر تاريفتەرiن بەكiتۋ وكiلەتتiگiن وداق باسشىلىعىنىڭ قۇزىرىنا بەرە سالماق. ەكونوميكالىق تاۋەلسiزدiكتەن وسىلايشا بiرتiندەپ ايرىلۋ ساياسي تاۋەلسiزدiكتi دە ماسكەۋدiڭ قانجىعاسىنا بايلاپ بەرەدi.
بiز كورشiلەرمەن ءوزارا تيiمدi ىنتىماقتاستىقتى، ارiپتەستiكتi, وداقتىق قارىم-قاتىناستى قولدايمىز. الەمدە ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىقتىڭ ەڭ كوپ تارالعان ءتۇرi - ەركiن ساۋدا ايماعى ەكەنiن اتاپ ءوتۋ كەرەك، ولار - NAFTA, ASEAN, MERCATUR جانە وزگە دە ۇيىمدار. ەۋروپالىق وداقتىڭ (ەو) 27 ەلi كەدەندiك وداق ۇيىمىنا 50 جىلدا كiردi. ەو ەلدەرiنiڭ ەكونوميكالىق جانە دەموگرافيالىق الەۋەتتەرi شامامەن بiر-بiرiمەن قارايلاس. سونىمەن بiرگە ەو-نىڭ بiردە-بiر مۇشەسiنiڭ وزگە مەملەكەتتەردiڭ بارiنە مiندەتتi جەكە-دارا شەشiم قابىلداۋىنا قۇقىعى جوق.
تاتۋ كورشiلiك ىنتىماقتاستىقتىڭ الەمدiك تاجiريبەسiنە سۇيەنە وتىرىپ، قازاقستان قازiردiڭ وزiندە رەسەيمەن كەدەندiك كورسەتكiشi ءنول پايىزعا تەڭ ەركiن ساۋدا ايماعىن قالىپتاستىرعان. قازاقستان تاۋەلسiز مەملەكەتتەر دوستاستىعىنىڭ، ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق قاۋىمداستىعىنىڭ، ۇجىمدىق قاۋiپسiزدiك جونiندەگi كەلiسiم ۇيىمىنىڭ، شانحاي ىنتىماقتاستىق ۇيىمىنىڭ، سالالىق قۇرىلىمداردىڭ (تەمiرجول، ەلەكتروەنەرگەتيكا جانە ت.ب. سالالاردا) قىزمەتiنە قاتىسادى. رەسەيمەن، بەلارۋسسيامەن جانە باسقا ەلدەرمەن ءوزارا تيiمدi ىنتىماقتاستىقتى iسكە اسىرۋعا بۇل ۇيىمداردىڭ الەۋەتi تولىق جەتەدi.
ال كەدەندiك وداقتى، بiرتۇتاس ەكونوميكالىق كەڭiستiكتi, ۆاليۋتالىق وداقتى قۇرۋ جايلى قۇجاتتارعا قول قويا وتىرىپ، قازاقستان iس جۇزiندە تەڭقۇقىلى ىنتىماقتاستىقتان رەسەيلiك يۋريسديكتسياعا كوشەدi. اقىرىندا ءبىز ەلiمiزدiڭ ەكونوميكالىق جانە ساياسي تاۋەلسiزدiگiن جوعالتامىز! بiز ەشقاشان مۇنىمەن كەلiسپەيمiز!
سونىمەن قاتار مىنا جايدى دا ەسكەرگەن ءجون. باستاۋىن امەريكاندىق ۇلتتان الاتىن، كوپ ۇلتتان بiر ۇلت جاساۋعا نەگiزدەلگەن «ەل بiرلiگi» دوكتريناسىن بيلiكتiڭ قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى ارقىلى وتكiزiپ جiبەرۋگە تىرىسۋى كەزiندەگi ۇلت زيالىلارىنىڭ iس-ارەكەتi جانە قىتايعا 1 ملن. گەكتار جەردiڭ جالعا بەرiلۋi مۇمكiن ەكەندiگi تۋرالى اقپاراتتىڭ قازاقستان جۇرتشىلىعىن قانشالىقتى الاڭداتقانى وزدەرiڭiزگە ءمالiم. الايدا قازiرگi كەزدە رەسەي قازاقستاننىڭ 11 ملن. گەكتار جەرiن اسكەري ماقساتتا جالعا الىپ وتىر. بۇل دا بiزدiڭ ەكولوگيالىق احۋالىمىزعا جانە حالىق دەنساۋلىعىنا ەلەۋلi زاردابىن تيگiزۋدە! مۇنىڭ ءبارi ەل تاۋەلسiزدiگiن نىعايتۋ مۇددەسi تۇرعىسىنان سارالاۋدى قاجەت ەتەدi!
اتالعان ماسەلە جان-جاقتى عىلىمي ساراپتامادان وتكىزىلىپ، جاپپاي تالقىلاۋدىڭ ناتيجەسىندە عانا قابىلدانۋعا ءتيىستى ەدى.
جوعارىدا كەلتiرiلگەن ماسەلەلەرگە وراي بiز كەدەندiك وداق جايلى كەلiسiمدەردiڭ كۇشiن جويىپ، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ بۇرىنعى كەدەندiك كودەكسiن قالپىنا كەلتiرۋدi ءۇزiلدi-كەسiلدi تالاپ ەتەمiز!
سايىپ كەلگەندە، باسەكەگە قابiلەتتi ءوز ەكونوميكامىزدى، بiلiكتi ءارi جاۋاپتى، حالىق سەنiمiنە يە بيلiگi بار ۇلتتىق قۇقىقتىق مەملەكەت قۇرۋمەن شۇعىلداناتىن كەز جەتتi دەپ بiلەمiز.
جوعارىدا ايتىلعان تالاپتار ورىندالماسا بiز ازاماتتىق نارازىلىق اكتسيالارىن ۇيىمداستىرامىز، بيلiك باسىنداعىلاردى قىزمەتتەن كەتiرۋ جانە پرەزيدەنت پەن پارلامەنت سايلاۋىن مەزگiلiنەن بۇرىن وتكiزۋ تۋرالى ماسەلە كوتەرەمiز.
«تاۋەلسIزدIكتI قورعاۋ» حالىقتىق-دەموكراتيالىق قوزعالىسى اتىنان قول قويعاندار:
م.شاحانوۆ، ۇيىمداستىرۋ كوميتەتىنىڭ توراعاسى، رەسپۋبليكالىق «مەملەكەتتىك ءتىل» قوعامدىق قوزعالىسىنىڭ جانە تىركەلمەگەن «حالىق رۋحى» پارتياسىنىڭ توراعاسى; ج.تۇياقباي، ب.ءابىلوۆ، «ازات» جسدپ تەڭ توراعالارى; ءا.قوسانوۆ، «ازات» جسدپ-نىڭ باس حاتشىسى; ع.الدامجاروۆ، قازاقستان كوممۋنيستىك پارتياسى ورتالىق كوميتەتى اتىنان; ۆ.كوزلوۆ، «العا!» (دۆك) حپ-نىڭ ۇيلەستىرۋ كوميتەتىنىڭ توراعاسى; د.كوشىم، «ۇلت تاعدىرى» قوعامدىق قوزعالىسىنىڭ توراعاسى; ە.تورەحانوۆ، الماتى قالالىق «قازاق ءتىلى» قوعامىنىڭ توراعاسى; ا.سارىم، التىنبەك سارسەنبايۇلى اتىنداعى قوردىڭ جەتەكشىسى; د.نۇر-احمەت، «ۇلت پاتريوتتارى» قوعامدىق بىرلەستىگىنىڭ توراعاسى; د.بابامۇراتوۆ، «بولاشاق» رەسپۋبليكالىق جاستار قوزعالىسىنىڭ ليدەرى; ا.وسمان، قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ مۇشەسى، ءازىربايجان مادەني-ورتالىعىنىڭ ءتورايىمى; ب.تورەعوجينا، «ار. رۋح. حاق» قوعامدىق قوزعالىسىنىڭ ءتورايىمى; ن.وشانبەكوۆ، «تابيعات» ەكولوگيالىق وداعى توراعاسىنىڭ ورىنباسارى; ب.يمانقوجا، «جەلتوقسان رۋحى» قوعامدىق بىرلەستىگىنىڭ توراعاسى; ب.سادۋۇلى، «جەلتوقسان اقيقاتى» قوعامدىق بىرلەستىگىنىڭ توراعاسى; ج.شىمشىقوۆ، استانا قالالىق «تاۋەلسىزدىكتى قورعاۋ» حدق ۇيىمداستىرۋ كوميتەتىنىڭ توراعاسى; س.نۇربەكوۆا، «شاڭىراق» قوزعالىسىنىڭ وقو بولىمشەسىنىڭ ءتورايىمى; ح.عابجاليلوۆ، «الاش» تاريحي-زەرتتەۋ ورتالىعىنىڭ پرەزيدەنتى; م.تايجان، بولاتحان تايجان اتىنداعى قوردىڭ پرەزيدەنتى; د.تۇرلىبەك، حالىقارالىق تۇركى الەمى تەلەستۋدياسىنىڭ باس ديرەكتورى، حالىقارالىق «جامبىل» اتىنداعى سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى; ج.ماماي، «رۋح پەن ءتىل» كلۋبىنىڭ جەتەكشىسى; م.بوتتەۆ، «اللاجار-قولداۋ» قوعامدىق قورىنىڭ توراعاسى; ز.باتتالوۆا، «باسپانانى حالىققا قالدىرايىق» قوزعالىسىنىڭ ءتورايىمى; ب.ەرعاليەۆا، قازاقستاننىڭ «دەموكراتيا جانە قۇقىق» حالىقارالىق تاريحي-قۇقىق ورتالىعىنىڭ ءتورايىمى; ب.قويشىباەۆ، «ادىلەت» تاريحي-اعارتۋ قوعامىنىڭ پرەزيدەنتى; ك.قاپتاعاي، «حالىق دابىلى» قوزعالىسىنىڭ توراعاسى; ءى.بايجانوۆ، شىمكەنت قالالىق «تاۋەلسىزدىكتى قورعاۋ» حدق ۇيىمداستىرۋ كوميتەتىنىڭ توراعاسى; ءا.سۇلتانبەكوۆ, شىمكەنت وبلىستىق «تاۋەلسىزدىكتى قورعاۋ» حدق اقساقالدار كەڭەسىنىڭ توراعاسى; س.تاسجان، وقو «اقيقات-1» قوعامدىق بىرلەستىگى توراعاسىنىڭ ورىنباسارى; ش.ابدىكارىموۆ، قىزىلوردا قوعامدىق تەلەراديوكومپانياسىنىڭ توراعاسى، رەسپۋبليكالىق «مەملەكەتتىك ءتىل» قوعامدىق قوزعالىسىنىڭ قىزىلوردا وبلىستىق فيليالىنىڭ توراعاسى; ى.دابەي، «الاڭ» ادەبي بىرلەستىگىنىڭ توراعاسى; ك.ءتالىمۇلى، تالعار اۋداندىق مەملەكەتتىك ءتىلدى وقىتۋ ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى; ە.راقىشەۆ، «جاس ۇلان» كينوستۋدياسىنىڭ ديرەكتورى; ج.كەنەباي، «تانىم» پىكىرسايىس كلۋبىنىڭ جەتەكشىسى; ب.توباياقوۆ، استانا قالالىق «مەملەكەتتىك ءتىل» رەسپۋبليكالىق قوعامدىق قوزعالىسىنىڭ اتىنان; ج.وتەگەن، «ازات» جسدپ-نىڭ وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسى فيليالىنىڭ توراعاسى; ە.پەرنەەۆ، قازاقستان كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسى وبكومىنىڭ 1-ءشى حاتشىسى; ا.كۇمىسبەك، «ۇلت تاعدىرى» قوعامدىق قوزعالىسىنىڭ وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسى فيليالىنىڭ توراعاسى; ن.ءامىروۆا، قازاقستان كوممۋنيستىك پارتياسى شىمكەنت قالالىق كوميتەتىنىڭ حاتشىسى; ج.اشۋۇلى، قازاقستان ساياسي قۋعىن-سۇرگىنگە ۇشىراعاندار قاۋىمداستىعىنىڭ توراعاسى; ت.ىرگەباەۆ، «قابانباي باتىر» اتىنداعى قوردىڭ توراعاسى; ۇ.شامشەت، «ەركىن ينتەرنەت ءۇشىن» قوزعالىسىنىڭ اتىنان; ر.سارسەنباي، «جاس الاش» گازەتىنىڭ باس رەداكتورى; گ.ەرعاليەۆا، «سۆوبودا سلوۆا» گازەتىنىڭ باس رەداكتورى; د.يسابەكوۆ، «مادەنيەت» جۋرنالىنىڭ باس رەداكتورى، قر مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى; ە.باپي، «تاسجارعان» گازەتىنىڭ باس وقىرمانى; م.قۇلكەنوۆ، «تاڭشولپان» جۋرنالىنىڭ باس رەداكتورى; ر.تاۋكينا، «وبششەستۆەننايا پوزيتسيا» گازەتىنىڭ باس رەداكتورى; س.مۇحتاربەك، «قازاقستان» گازەتىنىڭ باس رەداكتورى; ە.ايعاليۇلى، «قازاقستان-زامان» گازەتىنىڭ باس رەداكتورى; ۇ.ەسداۋلەت، «جۇلدىز» جۋرنالىنىڭ باس رەداكتورى; ج.قالىباي، «جۇلدىزدار وتباسى» جۋرنالىنىڭ باس رەداكتورى; ج.ءاشىمجان، «قالامگەر-Media» ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى; م.توقاشباەۆ، «پرەزيدەنت جانە حالىق» گازەتىنىڭ باس رەداكتورى; ق.سارسەكەەۆ، «قازاق» گازەتىنىڭ باس رەداكتورى; ن.دارىمبەت، «ازات» گازەتىنىڭ باس رەداكتورى; ش.پاتتەەۆ، «تۇركىستان» گازەتىنىڭ باس رەداكتورى; ءا.سىعاي، «دارابوز» جۋرنالىنىڭ باس رەداكتورى، قر مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى; د.قۋات، «اباي.kz» اقپاراتتىق پورتالىنىڭ جەتەكشىسى; ي.ومار, «زامانا» گازەتىنىڭ باس رەداكتورى; ش.ءپىرمات، «ءدىل» گازەتىنىڭ باس رەداكتورى; ج.وپىشەۆ، «حالىق ءۇنى» گازەتىنىڭ باس ديرەكتورى; ءو.اقجىگىت، «جاس قازاق ءۇنى» گازەتىنىڭ باس رەداكتورى; ق.قۇرمانالى، ش.قالداياقوۆ اتىنداعى ءان فەستيۆالى ديرەكتسياسىنىڭ ديرەكتورى، «ءشامشى» جۋرنالىنىڭ باس رەداكتورى; ق.عابدوللا، «جۇماداعى جۇزدەسۋ» گازەتىنىڭ باس رەداكتورى; ت.قاناەۆ، «بولاشاق» گازەتىنىڭ باس رەداكتورى.
ءابدىجامىل نۇرپەيىسوۆ، كسرو مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى، قازاقستاننىڭ حالىق جازۋشىسى; مۇزافار الىمباەۆ، قر مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى، قازاقستاننىڭ حالىق جازۋشىسى; ءاسانالى ءاشىموۆ، كسرو حالىق ءارتىسى، قر مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى; عالىم جايلىباي, قازاقستان جازۋشىلار وداعى باسقارماسى توراعاسىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى; قابدەش ءجۇمادىلوۆ، قر مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى، قازاقستاننىڭ حالىق جازۋشىسى; سوفى سماتاەۆ، جازۋشى، حالىقارالىق «الاش» ادەبي سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى; تۇرسىنبەك كاكىشەۆ، اكادەميك، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور; جانۇزاق اكىم، ساياساتتانۋشى، «تابىنباي» جشس-ءنىڭ ديرەكتورى، بيولوگيا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى; بولات اتاباەۆ، «اقساراي» ميۋزيكل جاستار تەاترىنىڭ جەتەكشىسى; سماعۇل ەلۋباي، جازۋشى، پەن-كلۋبىنىڭ ۆيتسە-پرەزيدەنتى; نۇرعالي ءنۇسىپجانوۆ، قر حالىق ءارتىسى، قر مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى; عابباس قابىشۇلى، جازۋشى، حالىقارالىق «الاش» ادەبي سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى، قازاقستاننىڭ قۇرمەتتى ءجۋرناليسى; وراق اليەۆ، ەكونوميكا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور; ۆلاديمير اكيموۆ، ەكونوميكا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى، پروفەسسور; قاسىمحان جۇمانازاروۆ، ەكونوميكا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى، دوتسەنت; اسقار سىرعاباەۆ، قر پارلامەنتى ءماجىلىسىنىڭ ەكس-دەپۋتاتى; مۋسا بەسباەۆ، پروفەسسور، عىلىم دوكتورى; قازىبەك يسا، اقىن، حالىقارالىق «الاش» ادەبي سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى، قر مادەنيەت قايراتكەرى; قۇديار ءبىلال، جازۋشى، قر مادەنيەت قايراتكەرى; سوۆەت-حان عابباسوۆ، جازۋشى، مەديتسينا جانە پەداگوگيكا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، ماحامبەت سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى، كسرو دەنساۋلىق ساقتاۋ ءىسىنىڭ ۇزدىگى; نازاربەك قانافيا، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى; مەكەمتاس مىرزاحمەتوۆ، اكادەميك، قر مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى; التىنبەك قورازباەۆ، ءانشى-سازگەر، «قازاق اۋەندەرى» اق «قازاقكونتسەرت» كب فيليالىنىڭ ديرەكتورى، قازاقستاننىڭ حالىق ءارتىسى، قر مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى; تەمىرحان مەدەتبەك، اقىن، قر مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى; سەرىك تۇرعىنبەكۇلى، اقىن، حالىقارالىق «الاش» سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى; رافاەل نيازبەك، شەشەنستان مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى; جارقىنبەك سەيتىمبەت، دەموكراتيانى دامىتۋ ينستيتۋتى وقو ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى; بەكەمكۇل باتىربەكقىزى، اقىن، جۋرناليست; توقتار بەيىسقۇلوۆ، جازۋشى، عالىم; مارات ۋاتقان، جۋرناليست; اعىباي مۇقاتايۇلى، عالىم-جۋرناليست; ماقسۇت قالىباي، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنا ەرەكشە ەڭبەگى سىڭگەن زەينەتكەر; ءازىمباي عالي، ساياساتتانۋشى، تاريح عىلىمدارىنىڭ دوكتورى; امانعازى كارىپجان، اقىن; امانحان ءالىم، اقىن، م.ماقاتاەۆ اتىنداعى سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى، قر مادەنيەت قايراتكەرى; ساپابەك ءاسىپ، جازۋشى، «جەر جانە قازاق تاعدىرى جازۋشىلار كوميسسياسىنىڭ توراعاسى; مىرزان كەنجەباي، اقىن، قر مادەنيەت قايراتكەرى; ابۋباكىر قايران، اقىن، حالىقارالىق «الاش» سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى; قۇل-كەرىم ەلەمەس، اقىن; قاجىتاي ءىلياسۇلى، ساتيريك، حالىقارالىق «الاش» ادەبي سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى; الىبەك قالامباەۆ, كسرو حالىق اعارتۋ ءىسىنىڭ ۇزدىگى، سارىاعاش اۋدانىنىڭ قۇرمەتتى ازاماتى; كولباي ادىربەك, جۋرناليست، پرەزيدەنت سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى; سەرىكجان قاجي، اقىن; جاراس سارسەك, اقىن، حالىقارالىق «الاش» ادەبي سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى; توقتارالى تاڭجارىق، اقىن، «سەرپەر» جاستار سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى; ىقىلاس وجاي, اقىن; ماقسات رامازانۇلى، جازۋشى; ەرلان ءجۇنىس، اقىن، پرەزيدەنت كۋبوگىنىڭ يەگەرى، حالىقارالىق «شابىت» فەستيۆالىنىڭ جۇلدەگەرى; ءومىرجان ابدىحالىق، جۋرناليست; جامالبەك اقىلبايۇلى، سىقاقشى، جۋرناليست، اقىن، ماقتارال اۋدانىنىڭ قۇرمەتتى ازاماتى; جارىلقاسىن داۋلەت، سازگەر، قر مادەنيەت قايراتكەرى; بولات شاراحىمباي، اقىن، بۇكىلتۇركى دۇنيەسى اقىندارى فەستيۆالىنىڭ لاۋرەاتى; بەكقال ءابىش، جازۋشى، ع.مۇسىرەپوۆ اتىنداعى سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى; نۇرتاي لاحان، ايتىسكەر-اقىن; نۇرمات رىمحانۇلى، ايتىسكەر-اقىن; رينات زايتوۆ، ايتىسكەر-اقىن; جانداربەك بۇلعاقوۆ، ايتىسكەر-اقىن; اينۇر تۇرسىنباەۆا، ايتىسكەر-اقىن; ايبەك قاليەۆ, ايتىسكەر-اقىن; ەركەبۇلان قاينازاروۆ، ايتىسكەر-اقىن; ساادات نۇرمانوۆ، ايتىسكەر-اقىن; ەرجەڭىس ابديەۆ، ايتىسكەر-اقىن; سارا توقتامىسوۆا, ايتىسكەر-اقىن; ايتاقىن بۇلعاقوۆ، ايتىسكەر-اقىن; ساحان اكەلەي، ءانشi, حالىقارالىق انشىلەر كونكۋرسىنىڭ لاۋرەاتى، ۇلتتىق ونەر اكادەمياسىنىڭ اعا وقىتۋشىسى; سابىرجان شۇكىرۇلى, جۋرناليست، قر ەڭبەگى سىڭگەن مادەنيەت قىزمەتكەرى; سەيدەحانوۆا جاڭىل، پروفەسسور، تەحنيكالىق عىلىمدارىنىڭ كانديداتى; تىلەۋبەردى بىناشەۆ, ءمۇسىنشى، قر مادەنيەت قايراتكەرى; اسقار مامىرباەۆ، قر قۇرمەتتى ارحيتەكتورى; داۋرەن مۇقانوۆ, اۋدارماشى، ادەبيەتتانۋشى; راحىم ايىپۇلى، «جەبەۋ» رقب ورتالىق اتقارۋ كەڭەسىنىڭ ديرەكتورى; الماس كوشەرباەۆ، پۋبليتسيست; ەرالحان ءابىش، «مۇراگەر» پروديۋسەرلىك ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى; ايدوس وماروۆ، ءانشى، «دو-ماجور» توبىنىڭ مۇشەسى; ەرمەك مۇقانعاليەۆ، ءومىرتانۋشى; ع.ءتاشىمباي، قازاقستاننىڭ قۇرمەتتى ءجۋرناليسى; ءتاجىباي جاناەۆ، جازۋشى; دالەلحان شوتامانتەگى، الەۋمەتتانۋشى، تاعى باسقالار...
مالىمدەمەنى قۋاتتاپ 60-تان استام پارتيالار، قوعامدىق ۇيىمدار مەن
ءباسپاسوز باسشىلارى جانە 100-دەن استام ادەبيەت، ونەر، عىلىم جانە باسقا سالالاردىڭ قايراتكەرلەرى بارلىعى 175 ادام قول قويدى.
قول قويۋ بۇكىل قازاقستاندىق كولەمدە جالعاسا بەرەتىن بولادى.
