بىزبەن اڭگىمە بارىسىندا بەردىبەك ماشبەكۇلى  (سۋرەتتە) استانادان ۆيتسە-پرەمەر ومىرزاق شۇكەەۆ باستاعان كوميسسيانى كۇتىپ وتىردى (31.03.2010 ج). استانادان شىققان اق جاعالى ۇلىق توپ كەلىسىمەن تىكۇشاققا ءمىنىپ، شىعىس قازاقستان وبلىسىنداعى تابيعات تارپاڭ مىنەز تانىتىپ تۇرعان  ايماقتارعا اتتانباق. سول سەبەپتەن بولار، اڭگىمەگە كەڭ قازاقى مىنەزدى اكىم ءبىز قويعان ساۋالدارعا تاقۇل-تۇقىل جاۋاپ قايىرۋمەن شەكتەلدى.  ايتسە دە  «ەر ەتىگىمەن سۋ كەشكەن» بۇگىنگىدەي قىسىلتاياڭ شاقتا ءباسپاسوز بىتكەننىڭ ۇشقارى پىكىرلەرگە ۇرىنىپ جاتقانىنا قىنجىلىسىن جاسىرا الماي ءبىراز سويلەپ تە تاستادى. «اناۋ «ۆرەميا»، «كاراۆان» دەگەندەردىڭ ۇستانىمى بەلگىلى، ولارعا ارزانقولدى سەنساتسيانىڭ شەتى كورىنسە جەتىپ جاتىر، «جەردەن جەتى قويان تاپقانداي» جىنىگەدى، - دەدى ول. - بىراق سولار سويتەدى ەكەن دەپ مەملەكەتتىك باسىلىمداردىڭ جەلپىلدەي جونەلەتىنىن تۇسىنبەيمىن. جازباسىن دەمەيمىن، جازسىن. ەلدەگى جاعدايدى جازعاندارى دۇرىس. جازسىن، كورىپ جازسىن».

وسىلايشا ءبىراز اقتارىلعان  اكىم سۋ العان اۋىلداردىڭ بىرىندە اق سوڭكە بولىپ ءولىپ جاتقان جىلقىنى قايتا-قايتا كورسەتە بەرگەن مەملەكەتتىك تەلەارنا باسشىلارىنىڭ قايسىبىرىنە بازىنا ايتقانىن دا بىزدەن جاسىرمادى. ءبىز دە شاعىن سۇحباتىمىزدى تاپ وسى تۇستان باستاپ كەتكەندى ءجون كوردىك.

بىزبەن اڭگىمە بارىسىندا بەردىبەك ماشبەكۇلى  (سۋرەتتە) استانادان ۆيتسە-پرەمەر ومىرزاق شۇكەەۆ باستاعان كوميسسيانى كۇتىپ وتىردى (31.03.2010 ج). استانادان شىققان اق جاعالى ۇلىق توپ كەلىسىمەن تىكۇشاققا ءمىنىپ، شىعىس قازاقستان وبلىسىنداعى تابيعات تارپاڭ مىنەز تانىتىپ تۇرعان  ايماقتارعا اتتانباق. سول سەبەپتەن بولار، اڭگىمەگە كەڭ قازاقى مىنەزدى اكىم ءبىز قويعان ساۋالدارعا تاقۇل-تۇقىل جاۋاپ قايىرۋمەن شەكتەلدى.  ايتسە دە  «ەر ەتىگىمەن سۋ كەشكەن» بۇگىنگىدەي قىسىلتاياڭ شاقتا ءباسپاسوز بىتكەننىڭ ۇشقارى پىكىرلەرگە ۇرىنىپ جاتقانىنا قىنجىلىسىن جاسىرا الماي ءبىراز سويلەپ تە تاستادى. «اناۋ «ۆرەميا»، «كاراۆان» دەگەندەردىڭ ۇستانىمى بەلگىلى، ولارعا ارزانقولدى سەنساتسيانىڭ شەتى كورىنسە جەتىپ جاتىر، «جەردەن جەتى قويان تاپقانداي» جىنىگەدى، - دەدى ول. - بىراق سولار سويتەدى ەكەن دەپ مەملەكەتتىك باسىلىمداردىڭ جەلپىلدەي جونەلەتىنىن تۇسىنبەيمىن. جازباسىن دەمەيمىن، جازسىن. ەلدەگى جاعدايدى جازعاندارى دۇرىس. جازسىن، كورىپ جازسىن».

وسىلايشا ءبىراز اقتارىلعان  اكىم سۋ العان اۋىلداردىڭ بىرىندە اق سوڭكە بولىپ ءولىپ جاتقان جىلقىنى قايتا-قايتا كورسەتە بەرگەن مەملەكەتتىك تەلەارنا باسشىلارىنىڭ قايسىبىرىنە بازىنا ايتقانىن دا بىزدەن جاسىرمادى. ءبىز دە شاعىن سۇحباتىمىزدى تاپ وسى تۇستان باستاپ كەتكەندى ءجون كوردىك.

- ءولىپ جاتقان جىلقىنى قايتالاپ كورسەتە بەرسە، ول  الگى ءسىز ايتىپ وتىرعان ارنانىڭ ەرلىككە پارا-پار ءىسى بولسا كەرەك. نەگە دەسەڭىز، تەلەۆيزيا سالاسىنداعى ارىپتەستەرىمىز «باسشىلىق تاراپىنان  «وسكەمەندەگى، تالدىقورعانداعى احۋالدى جاريا ەتە بەرمەڭدەر» دەگەن تاپسىرما الدىق» دەيدى. جالپى، ءوزىڭىز قالاي ويلايسىز، ەلدىڭ ءحالى مىنانداي بولىپ جاتىر: ۇيلەردى سۋ العان. رەسپۋبليكالىق ماڭىزى بار كوپىرلەر قيراعان. جۇرتتىڭ تىرنەكتەپ جيعان مالى تىگەرگە تۇياق قالماي تاسقىنعا جۇتىلدى. وسىنداي جاعدايدا اقپاراتتىق شەكتەۋ قويۋ كىمگە ءتيىمدى؟ ودان كىم نە ۇتادى؟

- كiمنiڭ قانداي تاپسىرما العاندىعىن بiلمەيمiن، مەن ءوزiم تiكەلەي پرەزيدەنت اكiمشiلiگi مەن ۇكiمەتتiڭ ءباسپاسوز قىزمەتiنە جاۋاپ بەرەتiن ادامدارمەن سويلەستiم، ولاردىڭ تاراپىنان الگىندەي شەكتەۋ قويىلعانىن ەستىگەن جوقپىن. مەنiڭ ويىمشا، ەشقانداي اقپاراتتىق شەكتەۋ قويۋعا بولمايدى. سەبەبi بولعان جايتتى بولعان قالپىندا، سوعان وراي جاسالىپ جاتقان قارەكەتتى دە داڭعازالاماي حالىققا كورسەتiپ وتىرۋ كەرەك. اسiرەسە ەلباسىنىڭ، ۇكiمەتتiڭ جاساپ جاتقان جۇمىستارىن اشىپ ايتۋ كەرەك.

- ۇكىمەتتىڭ جۇمىسى دەپ قالدىڭىز. ۇكىمەت نە ىستەپ جاتىر؟

- ۇكiمەتتiك كوميسسيا بۇگiن-ەرتەڭ ءوز جۇمىسىن باستايدى. سودان كەيiن ناقتى شەشiمدەرi قابىلدانادى. ونىڭ ۇستiنە، پرەمەر-مينيستر: "كومەكتەسۋiمiز كەرەك، حالىقتى بiز جالعىز تاستامايمىز" دەدى. بۇعان قوسا پرەزيدەنتتiڭ ۆيتسە-پرەمەر ومiرزاق شۇكەەۆكە بەرگەن تاپسىرماسى جانە بار: «ءوزiڭ بارىپ، بارلىعىن كوزiڭمەن كور، حالىققا ءتۇسiندiرiپ ايت»، - دەگەن. العاشقى كۇننەن باستاپ بiز ەلباسىعا بارلىعىن بايان ەتكەنبىز. سول كەزدە پرەزيدەنت: «مەملەكەت حالىقتى قولدايدى، قورعايدى. ەشكىمدى قاراۋسىز قالدىرمايدى. سوندىقتان بارلىق شىعىن ەسەپتەلۋى كەرەك. قيراعان ۇيلەردىڭ سانى، قىرىلعان  مال قانشا؟ وسىنىڭ ءبارىن ناقتىلاڭدار»، - دەپ تاپسىرعان.

قازiر بiز ارنايى كوميسسيا قۇردىق، ونىڭ iشiندە اۋىلدىڭ ادامدارى، قوعامدىق ۇيىمداردىڭ مۇشەلەرi مەن دەپۋتاتتار بار. ويتكەنi قازiرگi جاعدايدا بارلىعىن زاڭعا سايكەس جاساۋ كەرەك. جالپى تابيعات اپاتىنا ۇشىراعان اۋىلدار تۋرالى بiزدiڭ قولىمىزدا مالiمەتتەر بار، دەگەنمەن ءاربiر ءۇيدi, ءاربiر مالدىڭ باسىن زەرتتەۋ كەرەك. سول سياقتى مەكتەپتەردi, بالاباقشالار مەن اۋرۋحانالار، بۇزىلعان تاس جولدار، كوپiرلەر تەگىس  تەكسەرۋگە الىنادى. ماسەلەن، اقسۋات پەن زايسان ارالىعىنداعى كوپiر قۇلادى. كولiك مينيسترلiگi قازىر سول كوپىردىڭ جانىنان  اينالما جول سالىپ جاتىر. سودان كەيiن كوپiردi قالپىنا كەلتiرۋ جۇمىسى قولعا الىنباق. قازiر قۇجاتتار ازiرلەنۋدە.

- اڭگىمەڭىزدەن ءالى دايىندىق جۇمىستارى عانا ءجۇرىپ جاتقان سىڭايدى بايقاعاندايمىز. ال مال-مۇلكى سەلگە كەتكەن ەل قاشان ناقتى كومەك بولادى ەكەن دەپ كۇتىپ وتىر. ولار جاز شىققانشا سولاي سارعايىپ وتىرا بەرمەك پە؟

- جوق، ولاي ەمەس. مەن سىزگە ايتايىن. قازىرگى ۋاقىتتا ۇكiمەت بiزگە 849 ملن. تەڭگە قاراجات ءبولدi.

- از عوي؟..

- سول قاراجاتتى بiز بارلىق اۋداندارعا بولدiك. كورiپ وتىرسىزدار عوي، قاردىڭ ءالi جارتىسى دا ەرىگەن جوق. الداعى توتەنشە جاعدايلاردىڭ الدىن الۋ ءۇشiن بiز وسى قاراجاتتى ءبولiپ جۇمساپ وتىرمىز. ونىڭ iشiندە دامبى (بوگەتتەر) سالۋ، جاعالاۋلاردى بەكiتۋ، كوپiرلەردi, وزەن-سۋلاردىڭ ارنالارىن تازارتۋ جۇمىستارىن جاساپ جاتىرمىز. مۇنىڭ بارلىعىن كورسەتiپ ايتىپ وتىرۋىمىز كەرەك. بۇعان قوسا ۇكiمەتتiك كوميسسيا ەلباسىنىڭ تاپسىرماسىنا سايكەس بiر ەمەس ەكi مارتە كەلiپ كەتتi. الدىندا قۇسايىنوۆ پەن بوجكو باستاپ كەلiپ كەتسە، كەيiننەن بوجكونىڭ ءوزi قايتا اينالىپ سوقتى. ەندi مiنە، ومiرزاق شۇكەەۆ باستاعان كوميسسيا كەلە جاتىر. بۇنداي جاعدايدا  نەگىزگى ماسەلەنi تەحنيكانىڭ كۇشى شەشەدى.  بiزگە قازىر جەتiسپەي جاتقانى دا وسى تەحنيكا. وبلىستا 320-داي ارنايى تەحنيكا بار، ونىڭ جارتىسى ەسكiرگەن.  ۇكiمەتكە ءوتiنiش بiلدiرگەنبiز، وتىنىشىمىزگە وراي قازiر بiزدە كولiك مينيسترلiگiنiڭ، قورعانىس مينيسترلiگiنiڭ، توتەنشە جاعدايلار جونiندەگi مينيسترلiكتiڭ تەحنيكالارى جۇمىس iستەۋدە. ماسەلەن، كولiك مينيسترلiگiنەن 100-گە جۋىق، توتەنشە جاعدايلاردان 50 تەحنيكا، قورعانىس مينيسترلiگiنەن 20 تەحنيكا  اپاتتى ايماقتاردا قاۋىپتىڭ الدىن الۋ مەن قالپىنا كەلتىرۋ جۇمىستارىنا جۇمىلدىرىلعان. دەسەك تە، مۇنداعى تەحنيكالاردىڭ كوپشiلiگi ەسكiرگەن. قاردىڭ قالىڭ ءتۇسۋi جانە قار ارالاس جاۋىننىڭ بولۋى جاعدايدى كۇردەلەندiرiپ جiبەردi. مۇز بولىپ قاتقان قاردى تازارتۋ قيىنعا سوعۋدا، جولداردىڭ بولماي جاتقاندىعى سوندىقتان.

-  قىزىلاعاشتان كەيىنگى قالىڭ قازاعا جاناشىر جانداردىڭ قابىرعاسى قايىسىپ وتىرعاندا، تارباعاتايدى دا سۋ باسىپتى دەپ ەستىپ قاتتى تۇرشىكتىك. ايتەۋىر ەل ىشىنەن جامانات حابار قۇلاعىمىزعا تيە قويعان جوق. الدىمەن سوعان تاۋبە دەيمىز. بەردىبەك ماشبەكۇلى، جاڭاعى ءوزىڭىز ايتقان ەسكى تەحنيكالارمەن اپات اۋزىندا وتىرعان ەلدى قالاي كوشىرىپ ۇلگەردىڭىزدەر؟

-  بiرiنشiدەن، ول جەردە الدىن الا جۇمىستار جاسالعان ەدى. بiزگە اۋا رايى كۇرت جىلىنادى ەكەن دەگەن حابار جەتتi. جانە بارلىق اۋداندار مەن اۋىلداردا ارنايى شتابتار قۇرىلىپ،  جۇمىستار اتقارىلىپ جاتقان-دى. حالىققا جاعداي ءتۇسiندiرiلىپ، توتەنشە وقيعا بولا قالسا، قانداي شارالار جاساۋ كەرەكتiگi تۇگەلدەي ەسكەرتىلدى. وسىنداي «ۇگىت-ناسيحات» جۇمىسىنىڭ ارقاسىندا اۋىل تۇرعىندارى ءتۇن iشiندە مەكتەپكە جينالىپ، تاڭەرتەڭ توتەنشە جاعدايلار مينيسترلiگiنiڭ ۇلكەن تەحنيكالارىمەن قاۋiپسiز جەرلەرگە كوشiرiلدi. ماسەلەن، جانتiكەي اۋىلىندا بiردەن 1 مىڭ ادامدى قۇتقاردىق. سۋ تاسقىنى بولعان كەزدە جۇرتشىلىقتى اقسۋاتقا جانە جانىنداعى ساتباەۆ اۋىلدارىنا ورنالاستىردىق. جالپى، تارباعاتاي اۋدانىنىڭ وزiندە بiزدەر 5 مىڭعا جۋىق ادامدى كوشiرسەك، وبلىس بويىنشا 7 مىڭ 300 ادامدى قاۋىپسىز جەرلەرگە قونىس اۋدارىپپىز. كوشiرۋ شارالارى كۇرشiم، زايسان، تارباعاتاي، اباي اۋداندارىندا بولدى. ياعني، ولاردىڭ بارلىعىن ماڭايداعى قاۋiپسiز ايماقتارعا كوشiردiك.

-  شىعىس قازاقستان وبلىسىنا اكىم بولىپ تاعايىندالعانىڭىزعا كوپ ۋاقىت وتە قويعان جوق. الدىعا قويعان ماقساتتارىڭىزعا الاڭسىز كىرىسىپ كەلە جاتقان سياقتى ەدىڭىز، جۇت كەلىپ جۇپىنى جۇرتتىڭ تىرلىگىن جۇقارتىپ كەتتى. ەندى كوپ شارۋانى قايتادان باستاۋعا تۋرا كەلەتىن شىعار. سول شارۋا شىعىندى ەسەپتەۋدەن باستالماي ما؟ تابيعات اپاتى وبلىسقا قانشا شىعىن اكەلدى؟

-  كەلگەن شىعىن مولشەرiن تەكسەرۋ كوميسسياسىنىڭ جۇمىسىنان كەيiن عانا ايتۋعا بولادى. بۇل رەتتە اسىعىستىق جاساۋدىڭ قاجەتi جوق، ويتكەنi كەيبiرەۋلەر ەسەپكە الىنباي قالىپ كەتۋi دە مۇمكiن عوي. سوندىقتان جاڭاعى كوميسسيا مۇشەلەرi ءاربiر اۋىلدى، كوشەنi, باسپانانى تۇگەل زەرتتەيدi. وسىدان كەيiن بارىپ مىنانشا شىعىن كەلدi دەپ قورىتىندىسىن شىعارۋ كەرەك. كەلەسi اپتانىڭ iشiندە بۇل ماسەلە شەشiلiپ قالاتىن شىعار.

- جەرگىلىكتى ازاماتتار ءسىزدىڭ تابيعات اپاتىنا ەرتە باستان دايىندالىپ تىنىم كورمەگەنىڭىزدى ايتادى. سول كەزدە «قار كورمەگەن قاراعىمنىڭ قارەكەتى عوي دەپ كۇلىپ ەدىك» دەيدى. راسىندا اپاتتىڭ بولارىن ءبىلىپ وتىردىڭىز با؟

-  بiز قاردىڭ قالىڭ تۇسە باستاعانىن كورگەن سوڭ دايىندىقتى جەلتوقسان ايىنان باستاپ جىبەردىك. ونىڭ ۇستiنە جەلتوقسان ايىنان باستاپ بiزدە اۋا تەمپەراتۋراسى مينۋس قىرىق گرادۋستان تومەندەمەي قويدى. وزدەرiڭiز كورiپ وتىرسىزدار، كوكتەمنىڭ العاشقى ايى اياقتالدى، بiزدە ءالi كوكتەمنiڭ يiسi دە جوق. سول سەبەپتi بiزگە ارينە الدىن الا دايىندالۋ كەرەك بولدى. جالپى، ەڭ باستىسى ادام ءومiرi عوي، بiزدiڭ ايماقتاعى سۋ تاسقىنى كەزiندە ادام شىعىنىنىڭ بولماۋى وسى ازiرلiكتiڭ جانە ءبارiمiزدiڭ جۇمىلا جۇمىس جاساعاندىعىمىزدىڭ ارقاسىندا دەپ ويلايمىن.

-  الەمنىڭ ءبىر تۇكپىرىندە قانداي دا ءبىر قيىن حالگە ۇشىراپ جاتاتىن ەلگە كومەگىمىزدى ايامايمىز. سونداي دارحان حالىقتىڭ ۇيىسىپ وتىرعان ءوڭىرى تارباعاتايعا كومەك كوپتەپ كەلىپ جاتقان بولار؟..

-  "جۇمىلا كوتەرگەن جۇك جەڭiل" دەيدi عوي قازاق. سول سياقتى حالىقتىڭ باسىنا تۇسكەن قيىندىقتى تەك قانا اقسۋاتتىڭ نەمەسە زايساننىڭ ادامدارى عانا كوتەرiپ وتىرعان جوق. ەڭ بiرiنشi وبلىس بولىپ، ەكiنشi بۇكiل مەملەكەت بولىپ جاردەم بەرۋدە. جان-جاقتان كەلiپ جاتقان كومەك كوپ دەپ ايتۋعا بولادى. اسiرەسە ازىق-تۇلىك، كيiم-كەشەك جاعىنان الماتىداعى، استاناداعى، كورشiلەس پاۆلودارداعى بiزدiڭ جەرلەس ازاماتتار كومەك كورسەتۋدە. الماتىداعى، استاناداعى جەرلەستەرىمىز «شىعىسقا كومەك» دەگەن سياقتى قورلار اشىپ قارجىلاي دا جاردەم جاساماقشى. ال بiزدەر ەلدى جانار-جاعارماي، تەحنيكا، جەم-ءشوپ، ازىق-تۇلiك سياقتى قاجەتتi دۇنيەلەرمەن قامتاماسىز ەتiپ وتىرمىز.

سۇحباتتاسقان داۋرەن قۋات