سەمەي يادرولىق پوليگونىندا 1949-89 جىلدار ارالىعىندا 500-گە تارتا يادرولىق سىناق جۇرگىزىلىپ، 1,5 ميلليون ادام زارداپ شەككەن ەدى. ارانىن قانعا تولتىرعان بۇل  اجداھا قىرىق جىل بويىندا قازاقتى بۇرىن سوڭدى ادام بالاسى كورمەگەن قايعى قاسىرەتكە دۋشار ەتكەن بولاتىن. سول ءبىر سۇمدىقپەن سالىستىرۋعا كەلمەيدى،  بىراق وسى كۇندەرى شىعىس قازاقستان وبلىسى تابيعات اپاتىنا ۇشىراپ قاتتى قينالىپ جاتىر. ءبىر تاڭدانارلىعى كۋرچاتوۆ قالاسىنا الەيتەن بارعان بۇۇ باس حاتشىسى قىزىلاعاش قىرعىنى مەن ەلىمىزدىڭ شىعىس ايماعىنداعى شىندىقتى  بىلمەي اتتانعانعا ۇقسايدى. سەبەبى مەملەكەتتىك تەلەارنالار پان گي مۋن مىرزانىڭ اپاتقا ۇشىراعان ەل تۋرالى جانى اشىپ جاق اشقانىن كورسەتە المادى.  ال ونىڭ قاسىنا ەرىپ جۇرگەن ساپارلاسى قانات ساۋداباەۆتىڭ جايى ەكىباستان بەلگىلى عوي. ول دا باس حاتشىنىڭ جىلى سوزىنە جالپاقتاپ جاۋاپ قايتارۋمەن عانا شەكتەلدى.

سەمەي يادرولىق پوليگونىندا 1949-89 جىلدار ارالىعىندا 500-گە تارتا يادرولىق سىناق جۇرگىزىلىپ، 1,5 ميلليون ادام زارداپ شەككەن ەدى. ارانىن قانعا تولتىرعان بۇل  اجداھا قىرىق جىل بويىندا قازاقتى بۇرىن سوڭدى ادام بالاسى كورمەگەن قايعى قاسىرەتكە دۋشار ەتكەن بولاتىن. سول ءبىر سۇمدىقپەن سالىستىرۋعا كەلمەيدى،  بىراق وسى كۇندەرى شىعىس قازاقستان وبلىسى تابيعات اپاتىنا ۇشىراپ قاتتى قينالىپ جاتىر. ءبىر تاڭدانارلىعى كۋرچاتوۆ قالاسىنا الەيتەن بارعان بۇۇ باس حاتشىسى قىزىلاعاش قىرعىنى مەن ەلىمىزدىڭ شىعىس ايماعىنداعى شىندىقتى  بىلمەي اتتانعانعا ۇقسايدى. سەبەبى مەملەكەتتىك تەلەارنالار پان گي مۋن مىرزانىڭ اپاتقا ۇشىراعان ەل تۋرالى جانى اشىپ جاق اشقانىن كورسەتە المادى.  ال ونىڭ قاسىنا ەرىپ جۇرگەن ساپارلاسى قانات ساۋداباەۆتىڭ جايى ەكىباستان بەلگىلى عوي. ول دا باس حاتشىنىڭ جىلى سوزىنە جالپاقتاپ جاۋاپ قايتارۋمەن عانا شەكتەلدى.

ال، شىعىس قازاقستانداعى وزەن-سۋلاردىڭ اڭعارىندا ورنالاسقان ەلدi مەكەندەرگە كەزەكتى قاۋىپ ءتونىپ تۇراعىنى انىقتالۋدا.  الگىندەي اۋىلداردىڭ قاتارى كاتونقاراعاي اۋدانىندا - 21, كوكپەكتiدە - 15, جارمادا - 16, زىرياندا - 9, تارباعاتايدا - 15, ءۇرجاردا -12, ۇلاندا - 10, اياگوز بەن شەمونايحا اۋداندارىندا - 6 ەكەن.  سونداي-اق،  كۇرشiم جانە مارالدى وزەندەرiنiڭ بويىندا 12 اۋىل ورنالاسسا، قالجىر، قارا ەرتiس، قارا قابا، جامان قابا سياقتى وزەندەردi جاعالاي 14 ەلدi مەكەن قونىس تەپكەن. كۇن رايى كۇرت جىلىنعان جاعدايدا بۇل اۋىلدار الاپات تاسقىننىڭ استىندا قالۋى ابدەن مۇمكiن.

ەل ءىشى وسىلايشا قاۋىپ قۇرساۋىندا وتىرعاندا قۇلقىنى كەپكەن قۋلار ازىق-تۇلىك پەن جانارمايدىڭ باعاسىن اسپانداتىپ قۇتىرىنىپ ءجۇر. وبلىس اكىمىنىڭ سەلەكتورلىق كەڭەسىندە وسى جايتقا باسا كوڭىل بولىنگەنى تۋرالى حابارلايدى رەداكتسيامىزعا وسكەمەن قالاسىنداعى ارىپتەستەرىمىز.

رەسپۋبليكا كولەمىندە بەلگىلەنگەن ورتاق باعانىڭ سوڭعى كەزدەرى كوتەرىلۋى زاڭدىلىقتان گورى قولدان جاسالعان ارەكەتكە كوبىرەك ۇقسايدى. شقو-داعى كەيبىر اۋدانداردا ديزەل وتىنى مەن اي-80 ماركالى بەنزيننىڭ قۇنى كۇرت وسكەن. ماسەلەن،  زايساندا اتالعان بەنزيننىڭ ءبىر ءليترى 72 تەڭگەگە جەتسە، تارباعاتاي اۋدانىندا 75 تەڭگە، ءۇرجاردا 64 تەڭگەنى قۇراعان. بۇگىنگى قالىپتاسىپ وتىرعان اپاتتى پايدالانىپ، بىلايشا ايتقاندا، جانارمايعا دەگەن سۇرانىستىڭ ارتا تۇسكەنىن ءبىلىپ، ءبازبىر كاسىپكەرلەر باعانى اسپانداتا قويعان سياقتى. الايدا، وبلىس باسشىسى مۇنداي جۇگەنسىزدىككە جول بەرمەيتىندىگىن ايتىپ، ءتيىستى ورىنداردىڭ جەتەكشiلەرiنە ەكى-ءۇش كۇننىڭ ىشىندە بارلىعىن رەتكە كەلتىرۋدى تاپسىردى. زاڭسىزدىقتارى انىقتالسا كىنالىلەر مiندەتتi تۇردە جاۋاپقا تارتىلادى. ونىڭ ۇستىنە جانار-جاعارماي قورىنىڭ اۋداندارعا جەتكىزىلۋى كەشەۋىلدەپ جاتىر. سونىڭ سالدارىنان شالعايداعى ەلدى مەكەندەردە تاپشىلىق تۋىنداپ، سۇرانىس كۇشەيگەندىكتەن الىپساتارلار سۇيىق وتىندى قىمباتقا ساۋدالاي باستاپتى.

باعانىڭ جوعارىلاۋى جانار-جاعارمايدا عانا ەمەس، كۇندەلىكتى تۇرمىستا تۇتىناتىن ازىق-تۇلىك تاۋارلارى مەن ەت، ءسۇت، ۇن ونىمدەرىندە دە كورىنىس تابۋدا. سىرتتان اكەلىنەتىن جەمىس-جيدەك تۇرلەرىن بىلاي قويعاندا، ءوڭىردىڭ وزىندە وسەتىن كارتوپ، ءسابىز، پياز، ورامجاپىراق ءتارىزدى كوكەنىستەردىڭ قۇنى وتكەن جىلمەن سالىستىرعاندا ەكى-ءۇش ەسەگە ارتقان. مۇنىڭ سىرتىندا جىلۋ، ەلەكتر ەنەرگياسى، كوممۋنالدى قىزمەت  تولەمدەرىنىڭ قىمباتتاۋى تاعى بار.

«جىل باسىنان باستاپ ازىق-تۇلىك باعاسىنىڭ وسۋىنە ەرىك بەرىپ قوياتىن بولساق كاسىپكەرلەرمەن اراداعى مەموراندۋمدى نە ءۇشىن جاسادىق؟  قويماداعى كارتوپتىڭ ءبىر كەلىسى 40 تەڭگە تۇرسا، دۇكەندەردە نەگە ول 100 تەڭگەدەن ساتىلادى؟ باعانى وسىنشا كوتەرۋگە نەگە جول بەرىپ وتىرمىز؟ وسىعان جاۋاپتى ادامدار اپتا سايىن، ءتىپتى قاجەت دەسە كۇندەلىكتى قالاداعى ساۋدا ورىندارىن ارالاپ، اۋداندارعا شىعىپ تاۋار باعاسىن رەتتەۋدى قولعا الۋلارى كەرەك. ايتپەسە ينفلياتسيانى اۋىزدىقتاي المايمىز»، - دەپ كەسىپ ايتقان وبلىس اكىمى بەردىبەك ساپارباەۆ ورىنباسارى گريگوري پينچۋكتىڭ جۇمىسىنا كوڭىلى تولمايتىندىعىن ءبىلدىردى.

الايدا،  بۇۇ باس حاتشىسىنىڭ تاراپىنان جاناشىرلىق لەپەس بايقالا قويماعان سوڭ وتباسى رەسەيدە تۇراتىن پينچۋككە وكپەلە مەيلى وكپەلەمە، بۇل قيىندىق قازاقتىڭ عانا ارقاسىن ايازداي قارايتىنى بەلگىلى بولدى.

«اباي-اقپارات»