تەلارنانىڭ ماقساتى -  اقپارات تاراتۋ، مادەني-اعارتۋ ماسەلەسىمەن اينالىسۋ، ويىن-ساۋىقتىق دۇنيەلەردى ۇسىنا ءبىلۋ دەسەك، ءبىزدىڭ بۇگىنگى وتاندىق ارنالار، وكىنىشكە قاراي، بۇل ۇدەدەن ءتيىستى دەڭگەيدە كورىنىپ وتىرعان جوق.  «وتاندىق» دەگەن تيتۋلدى ەنشىلەگەن ون تەلەارنا ەفيردى تەك جەڭىل-جەلپى شوۋ باعدارلامالارمەن، اۋدارما سەريالدارمەن عانا  تولىقتىرىپ  ءجۇر. سول سەبەپتى دە بۇل تۇرعىدا قازىر ەسترادا انشىلەرى، تەاتر ارتىستەرى ءار ءتۇرلى شوۋ-باعدارلامالاردا تەلەجۇرگىزۋشى قىزمەتىن قاتار اتقارۋدا. تەلەجۇرگىزۋشىلىك پەن جۋرناليستىك قىزمەت ەكەۋى ەكى بولەك كاسىپ. جۋرناليستيكا - جالپى ۇعىم بولسا، جۇرگىزۋشىلىك - سونىڭ ىشىندەگى ءبىر سالا عانا. تەلەجۇرگىزۋشى، راديوجۇرگىزۋشى اتاۋلىنىڭ بارلىعى بىردەي جۋرناليست اتانا المايدى. شوۋ-باعدارلامالاردى جۇرگىزۋشى ءارتىس، انشىلەردىڭ تاراپىنان كەيدە جۋرناليستيكانى مەنسىنبەۋ مىنەزدەرىن بايقاپ قالىپ جاتاتىنىمىز دا وسى ۇعىمداردى جەتە تۇسىنە الماعاندىقتان بولار. الايدا، ءانشى-جۇرگىزۋشىلەردىڭ كەيبىرىنىڭ: «ءجۋرناليسسىز عوي دەسە، جىنىم كەلەدى» نەمەسە «ءجۋرناليستىڭ اياعى قيسىق، ءتىسى قيسىق، سۇرامايتىنى جوق» دەگەن سوزدەرىنەن، كوپشىلىك ولاردىڭ ىشكى مادەنيەتىنىڭ قانداي دارەجەدە ەكەنىن باعامدايدى. سول ادامنىڭ وسى تانىمالدىققا جەتكەنىنە ۇلەس قوسقان تىكەلەي  جۋرناليستەر ەكەنىن ەسكەرسەك،  «وتكەلدەن اتىم وتكەنشەنىڭ» كەبىندەگى ءانشى، ارتىستەردىڭ بۇل سالاداعى سالماعىن تارازىلايسىز.

شولپان قۇرمانباي

تەلارنانىڭ ماقساتى -  اقپارات تاراتۋ، مادەني-اعارتۋ ماسەلەسىمەن اينالىسۋ، ويىن-ساۋىقتىق دۇنيەلەردى ۇسىنا ءبىلۋ دەسەك، ءبىزدىڭ بۇگىنگى وتاندىق ارنالار، وكىنىشكە قاراي، بۇل ۇدەدەن ءتيىستى دەڭگەيدە كورىنىپ وتىرعان جوق.  «وتاندىق» دەگەن تيتۋلدى ەنشىلەگەن ون تەلەارنا ەفيردى تەك جەڭىل-جەلپى شوۋ باعدارلامالارمەن، اۋدارما سەريالدارمەن عانا  تولىقتىرىپ  ءجۇر. سول سەبەپتى دە بۇل تۇرعىدا قازىر ەسترادا انشىلەرى، تەاتر ارتىستەرى ءار ءتۇرلى شوۋ-باعدارلامالاردا تەلەجۇرگىزۋشى قىزمەتىن قاتار اتقارۋدا. تەلەجۇرگىزۋشىلىك پەن جۋرناليستىك قىزمەت ەكەۋى ەكى بولەك كاسىپ. جۋرناليستيكا - جالپى ۇعىم بولسا، جۇرگىزۋشىلىك - سونىڭ ىشىندەگى ءبىر سالا عانا. تەلەجۇرگىزۋشى، راديوجۇرگىزۋشى اتاۋلىنىڭ بارلىعى بىردەي جۋرناليست اتانا المايدى. شوۋ-باعدارلامالاردى جۇرگىزۋشى ءارتىس، انشىلەردىڭ تاراپىنان كەيدە جۋرناليستيكانى مەنسىنبەۋ مىنەزدەرىن بايقاپ قالىپ جاتاتىنىمىز دا وسى ۇعىمداردى جەتە تۇسىنە الماعاندىقتان بولار. الايدا، ءانشى-جۇرگىزۋشىلەردىڭ كەيبىرىنىڭ: «ءجۋرناليسسىز عوي دەسە، جىنىم كەلەدى» نەمەسە «ءجۋرناليستىڭ اياعى قيسىق، ءتىسى قيسىق، سۇرامايتىنى جوق» دەگەن سوزدەرىنەن، كوپشىلىك ولاردىڭ ىشكى مادەنيەتىنىڭ قانداي دارەجەدە ەكەنىن باعامدايدى. سول ادامنىڭ وسى تانىمالدىققا جەتكەنىنە ۇلەس قوسقان تىكەلەي  جۋرناليستەر ەكەنىن ەسكەرسەك،  «وتكەلدەن اتىم وتكەنشەنىڭ» كەبىندەگى ءانشى، ارتىستەردىڭ بۇل سالاداعى سالماعىن تارازىلايسىز.

شولپان قۇرمانباي

ساۋلە ابەدينوۆا،  جۋرناليست:

- ارينە، ءار نارسە ءوز ورنىمەن بولعانى جاقسى عوي. انشىلىك - انشىلەردىڭ، جۋرناليستىك - تەك جۋرناليستەردىڭ مەنشىگى ەمەس. تەك ۇياتىڭ ءبىلسىن. ارىڭا جۇكتە. «كوتەرە المايتىن شوقپاردى بەلىڭە بايلاساڭ» شويىرىلىپ قالاسىڭ عوي، سول سياقتى، ۇياتقا قالىپ، ءبىر جەردە شويىرىلىپ جاتپاساڭ بولعانى...

تەلەجۋرناليست بولىپ جۇرگەن ءانشى-ارتىستەردىڭ كاسىبي جۋرناليستەردەن ارتىقشىلىعى - ولاردى ەل تانيدى. كەمشىلىگى - جۋرناليستيكادان بەيحابار. ىزدەنبەيدى. ءيا، قازىر ارتىستەردىڭ جۋرناليستيكامەن اينالىسۋى سانگە اينالدى. ايتارى بولسا، بەرەرى بولسا، اينالىسا بەرسىن عوي، بىراق... ولار تەلەۆيزيانى جەكە باسىنىڭ جارناما قۇرالىنا اينالدىرعان. «تەلەديداردان كورىنە بەرەيىن - ول دا جارناما عوي» دەپ ويلايتىن بولۋى كەرەك. بىراق، ماسەلە قالاي، قانداي باعدارلامادا كورىنۋدە ەمەس پە؟ تەلەباستىقتار كوبىنەسە انشىلەردىڭ اتىمەن اۋديتوريا جينايمىز دەپ ويلايدى. الايدا، انشىلەردىڭ اۋديتورياسى ادەمى انىمەن عانا كەڭەيەتىنى سياقتى، تەلەۆيزيا سالاسى ءوز مىندەتىن - جۋرناليستيكالىق بورىشىن دۇرىس اتقارسا عانا اۋديتوريا جيناي الادى. مەنىڭشە، ولاردى انگە، انشىگە سۇرانىپ تۇرعان باعدارلامالاردان اندا-ساندا، كەزەكپەن، حالىققا ساعىندىرىپ بارىپ، كورسەتىپ تۇرعان دۇرىس. اندا دا، مىندا دا تىقپالاپ، «سايقىمازاققا» اينالدىرۋدى كۇپتامايمىن. الاڭعاسار بىرەۋلەرى بولماسا، ءوز باعاسىن بىلەتىن انشىلەر دە وندايعا كوپ بارا بەرمەيدى.

ايگۇل يمانباەۆا، ءانشى:

- راس، قازىرگى تاڭدا تەلەارنالاردا جۋرناليستىك، جۇرگىزۋشىلىك قىزمەتتى اتقارىپ جۇرگەن انشىلەر، ارتىستەر كوپ. بىراق، جۋرناليستەردىڭ بىرەۋىنىڭ «ءتىسى قيسىق، بىرەۋىنىڭ بۇتى قيسىق» بولعانىنا انشىلەر كىنالى ەمەس شىعار. كوپ رەتتە، تەلەباعدارلامالاردى جۇرگىزۋگە ارتىستەردى، انشىلەردى تاڭداپ جاتاتىنى وسى سەبەپتەن دە دەپ ويلايمىن. مەنىڭشە، بۇنىڭ بارىنە ەڭ اۋەلى جۋرناليستىك ءبىلىم بەرگەن وقۋ ورنى كىنالى. ويتكەنى، ولار (باسپاسوزگە قاتىسسىز) ستۋدەنتتەردى ىرىكتەگەندە قالاي بولسا، سولاي ىرىكتەي سالادى. راديودا جارايدى، ءجۋرناليستىڭ ءتۇر سىقپىتى كورىنبەيدى دەلىك، بىراق تەلەجۋرناليستيكا كافەدراسىنا مىقتى كونكۋرس وتكىزۋى كەرەك قوي. جوق، ولار بۇل كافەدراعا اركىمدى ءبىر قابىلداي بەرەدى. ءبىزدى ونەر اكادەمياسىندا قاتتى ىرىكتەۋدەن وتكىزدى. «اياعىڭ قيسىق ەمەس پە، كوزىڭ قىلي ەمەس پە، ءتىسىڭ كەتىك ەمەس پە؟» دەپ. مۇنداي تالاپ جۋرناليستەردى دايارلايتىن ورىنداردا دا بولۋى كەرەك دەپ ويلايمىن. وزىمە قاتىستى ايتاتىن بولسام، مەنىڭ ەكىنشى ماماندىعىم - جۋرناليست. سوندىقتان مەنىڭ تەلەەكراندا جۇرگەنىمدە تۇرعان ەرسى ەشتەڭە جوق. بۇل ءبىر ماسەلە. ايتا بەرسەك، جۋرناليستيكادا شەشىمى تابىلماي جاتقان پروبلەمالار شاش-ەتەكتەن. ماسەلەن، قازىر مەنىڭشە، جۋرناليست دەۋگە تۇراتىن ساليقالى، سالماقتى، ءوز ىسىنە بەرىلگەن جۋرناليست قالمادى. ءبارىنىڭ ايتاتىنى، سۇرايتىنى ەتەكتىڭ، توسەكتىڭ اينالاسىنان اسپاي قالدى. سەنساتسيا ىزدەيدى. ولار ءۇشىن «اناۋمەن اناۋ جۇرەدى ەكەن»، «بالەنشەنىڭ بالەنشەسى بار ەكەن؟»، «اناۋ مەن اناۋ بالەن ەكەن، تۇگىلەن ەكەن» دەگەن ماسەلە عانا ماڭىزدى بولىپ قالدى. مەنىڭشە، ءوز ىسىنە ادال جۋرناليست وسەك تەرمەۋگە ءتيىس. كوپ رەتتە وسىنداي وسەك تەرەتىن جۋرناليستەر ءوزىنىڭ بىرەۋدىڭ تاعدىرىمەن ويناپ تۇرعانىن سەزبەيدى. سەزسە دە، ادەيى سولاي ىستەيدى.  مادەنيەتتىڭ مايىن ءىشىپ، سونىڭ ىستىق-سۋىعىن بار بولمىسىمەن سەزىنەتىن جۋرناليستەردىڭ ءبارى قازىر ەسەيىپ كەتتى. ياعني، جۋرناليستيكاعا دەگەن ادالدىق اعا بۋىنمەن كەتىپ قالعانداي. راس، قازىرگى تەلەباعدارلامالاردى جۇرگىزىپ جۇرگەن انشىلەردە ءبىلىم جەتىسپەي جاتادى. ونى مويىندايمىن. ءتىپتى ءبىر كىتاپتىڭ بەتىن اشپاعاندىقتان ولاردىڭ اراسىنان ەفيردە، جۇرت الدىندا ۇياتقا قالىپ جاتاتىندارى دا بار. مەن ونداي ساۋاتسىزدىققا قارسىمىن. ءانشى بولسىن، جۋرناليست بولسىن، ءوزىن ۇنەمى جەتىلدىرىپ، ءبىلىمىن تولىقتىرىپ وتىرۋعا ءتيىس.

سەيىتقازى ماتاەۆ، قازاقستان جۋرناليستەر وداعىنىڭ توراعاسى:

- مەن ەكرانعا جۋرناليستيكانى بىتىرگەن ادام عانا بارسىن دەپ ايتا المايمىن. بىراق، شىنى كەرەك قازىرگى تاڭدا تەلەەفيردە انشىلەر، ارتىستەر، ءتىپتى شەنەۋنىكتەر قاپتاپ كەتتى. بۇعان مەن قارسىمىن. ولار، مەنىڭشە، ءوز جۇمىستارىمەن كەتۋى كەرەك. ال، ولاردىڭ ۇمتىلاتىنى - ورىسشا ايتقاندا «پيار»، قازاقشالاعاندا «تانىمالدىلىق». حالىقتىڭ الدىنا شىعاتىن ادامدا قاتتى دايىندىق بولۋى ءتيىس. جانە ول ادامنىڭ ۇياتى بولۋى كەرەك. ءيا، ءيا، جۇرگىزۋشى كىشكەنە بولسا دا ءوز ارەكەتىن ۇياتىنىڭ تارازىسىنا سالسا دۇرىس بولار ەدى. قاي قايداعىلار ەفيرگە شىعىپ الادى دا، ەلدى شۋلاتادى. تۇككە تۇرمايتىن، ادام تىڭدامايتىن باعدارلامالار ەكرانعا شىعىپ جاتىر. مىسالعا ايتسام، مىنا «ەكى جۇلدىز» باعدارلاماسى. وعان مۇلدەم ىشكى دايىندىقسىز ادامدار شىعىپ جاتىر.  ءبىز «انا جۇرگىزۋشى انانى زورلاپتى، انا جۇرگىزۋشى بىرەۋدى الداپ كەتىپتى» دەپ ەستىپ جاتامىز. حالىق الدىنا شىعاتىن ادام ءۇشىن بۇل وتە لاس نارسە. مەنىڭ تالابىم دا ىشكى جانى، رۋحاني دۇنيەسى تازا ادامدار عانا ەكرانعا شىعۋى كەرەك.  ەلدىڭ ءسوزىن ايتاتىن ادامدار ەكرانعا شىعۋى كەرەك. تەلەارنالاردىڭ مەن بىلەتىن ۇستانىمىمەن قاراساق، تەلەۆيزيانىڭ ءۇش ماقساتى بولۋى شارت. ءبىرىنشى، اقپارات بەرۋ. ەكىنشى، اعارتۋ ماسەلەسى. ءۇشىنشى عانا، ويىن-ساۋىقتىق سيپاتتا بولۋى قاجەت. ءبىزدىڭ قازىرگى تەلەۆيزيانىڭ بارلىعى ءۇشىنشى ۇستانىمدى ءبىرىنشى ورىنعا شىعارىپ جىبەردى. قازىر ءبارى جەكەمەنشىك بولىپ كەتكەننەن كەيىن قالاعانىن كورسەتىپ جاتىر. بۇرىن كوركەمدىك كەڭەس دەگەن بولاتىن. ول كوركەمدىك كەڭەس وسىلاردىڭ بارلىعىن تارازىعا سالىپ، ەكشەپ وتىراتىن. ءار حابار ستسەناري نەگىزىندە قاتاڭ باقىلاۋمەن دايارلاناتىن بولسا، مۇنداي كەلەڭسىزدىكتەر ورىن الماس ەدى. سودان كەيىن جۋرناليستەردىڭ ىشىنەن دە مىقتى شوۋ-باعدارلاما جۇرگىزەتىن قىز-جىگىتتەردى تابۋعا بولادى. ارتىستەردى، انشىلەردى حالىق ونسىز دا كەز كەلگەن جەردەن كورەدى، تويدان دا، كونتسەرتتەن دە، الاڭنان دا. ولاردى ەندى ەكراننان قويماي-قويماي كورسەتسەك، حالىقتىڭ كوزىنە سۇيەل شىقپاي ما؟ ونسىز دا قازىر مەن بىلەتىن حالىقتىڭ ءبارى تەك رەسەيدىڭ تەلەارنالارىن كورەدى. ويتكەنى، بىزدە كورەتىن تۇك جوق. شوۋ كەرەك بولسا، رەسەيدىڭ شوۋى دا جەتىپ ارتىلادى...

«قازاقستان» اپتالىعى، №12 (303), 8-ءساۋىر، 2010