وبلىس، قالا جانە وبلىس ورتالىقتارى اكىمدىكتەرىنىڭ جۇمىس ساپاسىن باعالاعان رەيتينگ

اعىمداعى جىلدىڭ ءساۋىر ايىندا «رەيتينگ.kz» زەرتتەۋ اگەنتتىگى وبلىس جانە رەسپۋبليكالىق ماڭىزى بار قالالار اكىمشىلىكتەرىنىڭ 2014 جىلدىڭ ءبىرىنشى توقسانىنداعى جۇمىس ساپاسىنا قاتىستى وبەكتيۆتى باعا بەرۋ ءۇشىن ساراپشىلار اراسىندا ساۋالناما جۇرگىزدى. ساۋالناماعا بيزنەس قاۋىمداستىعىنىڭ، ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمدار مەن ساراپشىلار قاۋىمداستىعىنىڭ جوعارى تاجىريبەلى 40 ساراپشىلارى قاتىستى.       

اكىمشىلىكتەردىڭ جۇمىس ساپاسىن باعالاۋ ءۇشىن 11 نەگىزگى ولشەمدەرىنىڭ ماڭىزدىلىعى ەسەپكە الىندى. ال ءاربىر اكىمشىلىكتەردىڭ جۇمىسى 7 بالدىق جۇيەمەن («1» - ەڭ تومەن، «7» -ەڭ جوعارى) باعالاندى.

زەرتتەۋ ناتيجەلەرى ورتاشا بالداردى انىقتاۋ ارقىلى SPSS باعدارلاماسىمەن ەسەپتەلدى. جالپى رەيتينگتى ەسەپتەۋ ءۇشىن زەرتتەۋ ناتيجەلەرىنە اريفمەتيكالىق امالدار («سالماقتاردى» ەسەپكە الا وتىرىپ، قوسۋ مەن ورتاشا اريفمەتيكالىق بالداردى شىعارۋ ارقىلى) قولدانىلدى.

زەرتتەۋ ناتيجەسى بويىنشا ماڭىزدىلىعى بويىنشا ولشەمدەر دەڭگەيى تومەندەگى كەستەدە انىقتالدى:

بۇدان بۇرىنعى كورسەتكىشتەرگە قاراعاندا اكىمدەردىڭ جۇمىسىن باعالاۋ تالاپتارى مەن ەرەجەلەرى اسا وزگەرە قويعان جوق. ءوڭىر باسشىلارىنىڭ جۇمىسىن باعالايتىن ماماندار ءباز باياعىداي ءبىرىنشى كەزەكتە، وبلىستاعى ساياسي ءھام الەۋمەتتىك تۇراقتىلىقتى جانە ەكونوميكالىق دامۋدى اكىمدەر جۇمىسىنىڭ نەگىزگى كورسەتكىشى رەتىندە باعالايدى.

اتالمىش ولشەمدەرگە ساي ساراپشىلار 2014 جىلدىڭ ءبىرىنشى توقسانىندا اكىمشىلىكتەردىڭ اتقارعان جۇمىسى ساپاسىن بىلاي باعالادى:

سونىمەن، ساراپشىلاردىڭ باعالارى بويىنشا كوشباسشىلار بەستىگىنە مىناداي اكىمشىلىكتەر ەندى:

1. استانا قالاسى (يمانعالي تاسماعامبەتوۆ) – 4,10 بالل.
2. شىعىس قازاقستان وبلىسى (بەردىبەك ساپارباەۆ) – 4,02 بالل.
3. قىزىلوردا وبلىسى (قىرىمبەك كءوشەرباەۆ) – 4,01 بالل.
4. الماتى قالاسى (احمەتجان ەسءىموۆ) – 3,97 بالل.
5. پاۆلودار وبلىسى (قانات بوزىمباەۆ) – 3,80 باللا.

2014 جىلدىڭ العاشقى توقسانىنداعى اتقارىلعان جۇمىستىڭ قورىتىندىسى بويىنشا استانا قالاسىنىڭ اكىمدىگى ءبىرىنشى ورىنعا شىقتى. بۇعان ءبىرىنشى كەزەكتە، «ايماقتىڭ ەكونوميكالىق دامۋىنداعى ىلگەرىلەۋ» جانە «ايماقتىق الەۋمەتتىك باعدارلامالاردى جۇزەگە اسىرۋ» كورسەتكىشتەرى بويىنشا قول جەتكىزىلدى. بۇگىنگى تاڭدا ەلوردا ينۆەستيتسيالىق جانە قۇرىلىس سالاسىنداعى ءدۇمپۋدى باستان كەشىپ وتىر. انىقتاپ ايتساق، قازىرگى قارقىن داعدارىستان بۇرىنعى 2006-2007 جىلداعى دامۋعا ساي كەلەدى. بۇگىنگى تاڭدا تۇتاس قالا قۇرىلىس الاڭىنا اينالعان جانە بۇل قارقىننىڭ ءالى دە ۇدەي تۇسەرى انىق.

ال اكىمدىكتىڭ جۇمىس كورسەتكىشىنە 2014 جىلدىڭ العاشقى شيرەگىندەگى ەكونوميكالىق قيىندىقتار اسەر ەتە قويعان جوق. دەگەنمەن، ەلوردالىقتاردى قالالىق قىزمەت كورسەتۋ قۇرىلىمدارىنىڭ كوكتەمگى سەل مەن سۋ تاسۋعا دايىن بولماعانى قىنجىلتتى. سونىڭ كەسىرىنەن بىرقاتار ۇيلەر سۋ استىندا قالىپ، ال مۇنىڭ ارتى نارازىلىق اكتسياسىنا ۇلاستى. اتاپ ايتار بولساق، قالالىق قاۋىم ءبىراز ۋاقىتقا دەيىن ەسىل وزەنىندەگى كوپىردى بوگەپ تاستادى. ماماندار ءوز كەزەگىندە باس قالاداعى شەشىمىن تاپپاي وتىرعان بىرقاتار ماسەلەلەرگە، ونىڭ ىشىندە – ۇلەسكەرلەر ماسەلەسىنە نازار اۋداردى. ايتا كەتەلىك، «ماحاببات» تۇرعىن ءۇي كەشەنىنىڭ تۇرعىندارى زاڭسىز نارازىلىق اكتسياسىن ۇيىمداستىرعانى ءۇشىن كۇشتىك قۇرىلىمداردىڭ تاراپىنان قاتتى قىسىمعا ۇشىراعان بولاتىن. ال بۇل جاعداي ارتىنشا بىرقاتار اقپارات قۇرالدارىندا جاريالانىپ، سونىڭ ناتيجەسىندە اكىمشىلىكتىڭ بەدەلىنە نۇقسان كەلگەنى جاسىرىن ەمەس. كەيىننەن تاعى ءبىر جارانىڭ اۋزى اشىلدى. كوپتەگەن قالا جولدارى ساپاسىز جاسالعاندىقتان، كوكتەم شىعا قالا جولىنىڭ كوپشىلىگى توز-توزى شىعىپ، ءارلى-بەرلى قاتىناستى قيىنداتىپ جىبەردى. ەلوردالىقتار مۇنى ءبىرىنشى كەزەكتە، باقىلاۋدىڭ جوقتىعىنان كوردى. سايىپ كەلگەندە بۇدان قالا اكىمى يمانعالي تاسماعامبەتوۆ ءتيىستى قورىتىندى شىعارۋى كەرەك جانە بۇل ءوز كەزەگىندە قالالىق اكىمشىلىككە دە ساباق بولۋى ءتيىس. سونىمەن قاتار ەلباسىنىڭ اتالعان ماسەلەلەرگە قاتىستى ءساۋىر ايىنداعى سىنى دا مامانداردىڭ قاپەرىنەن قالىس قالعان جوق.

بۇدان بۇرىن رەيتينگتىڭ توبە باسىندا بولعان شىعىس-قازاقستان وبلىسى بۇل جولى ەكىنشى ورىنعا ءتۇسىپ قالدى. بۇل رەتتە اكىمشىلىك جۇمىسىنا تاعىلعان نەگىزگى ايىپ – «قازاقمىس» كورپوراتسياسىنا قاراستى ارتەمەۆسك كەن ورىنداعى ەڭبەك جانجالى. اتالعان ماسەلەگە وبلىس اكىمى بەردىبەك ساپارباەۆتىڭ ءوزى ارالاسقاننان كەيىن بارىپ نۇكتە قويىلعان بولاتىن. تيىسىنشە، بۇدان ۇيىمداستىرۋشىلىق جانە كادرلىق شەشىم شىعارىلۋى ءتيىس – اكىم مۇنداي ارەكەتتەرگە ماسەلە اسا ۋشىققان جاعدايدا عانا ارالاسۋى قاجەت. مۇنداي الەۋمەتتىك ماسەلەلەرگە اكىمشىلىك قىزمەتكەرلەرىنىڭ دەر كەزىندە نازار اۋدارىپ، قۇلاق ءتۇرۋىن قامتاماسىز ەتۋ كەرەك. ياعني، مۇنداي ماسەلەلەردى شارىقتاۋ شەگىنە جەتكىزبەي شەشكەن ءجون. ال اتالعان ەڭبەك داۋىن داۋ-دامايسىز رەتتەگەنى اكىمنىڭ كاسىبي قىرلارىن ايشىقتايدى، سونىمەن بىرگە بۇل ماسەلە ايماقتاعى ەڭبەك داۋلارىن رەتتەۋدەگى مونيتورينگ جۇيەسىنىڭ السىزدىگىن ايعاقتاپ تۇر.

ال ءۇشىنشى ورىندى قىزىلوردا وبلىسى مىقتاپ ۇستاپ تۇر. قىرىمبەك كوشەرباەۆتىڭ كومانداسى ءوڭىردىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق دامۋ قارقىنىن ساقتاي ءبىلدى. سونىمەن قاتار، اكىمشىلىك «قورقىت اتا» اۋەجايىن كۇردەلى جوندەۋدەن وتكىزۋ جۇمىستارىن جالعاستىرۋ ۇستىندە، الداعى ۋاقىتتا بىرقاتار الەۋمەتتىك ماڭىزى بار نىساندار ىسكە قوسىلاتىن بولادى. ءوڭىر ترانسپورتتىق دالىزدە جاتقاندىقتان شاعىن بيزنەستى دامىتۋدا دا ىلگەرىمدى ىستەر اتقارىلىپ جاتىر. دەگەنمەن، اكىمشىلىكتىڭ بەدەلىنە نۇقسان كەلتىرە جازداعان جاعدايلار دا بولدى، الايدا ماۋسىمداعى سەل مەن سۋ تاسقىنىنىڭ اۋماعى مەن قۋاتى سولتۇستىك وڭىرلەرگە قاراعاندا الدەقايدا ءالسىز بولدى.

ءتورتىنشى ورىندى الماتى قالاسىنىڭ اكىمشىلىگى تۇيىندەدى. قالانىڭ ينفراقۇرىلىمىنداعى بىرقاتار ماسەلەلەر ءالى دە بولسا شەشىمىن تاپپاعانىنا قاراماستان (ەكولوگيا، كولىك ينفراقۇرىلىمى جانە ت.ب), اكىمشىلىك بيىلعى جىلدىڭ العاشقى توقسانىندا كوڭىلگە قونارلىق ناتيجەلەرگە قول جەتكىزدى:

• قالانىڭ اۋماعى 23 مىڭ گەكتارعا ۇلعايدى;
• اكىمشىلىك كۇشتىك قۇرىلىمدارمەن بىرلەسە وتىرىپ دەۆالۆاتسيادان كەيىن نارازىلىق اكتسيالارىن ۇيىمداستىرماق بولعان راديكالدى وپپوزيتسيالىق توپتاردىڭ جولىن بوگەدى. سونىڭ ناتيجەسىندە قالاداعى ءتارتىپتى راتسيونالدى باقىلاۋعا الدى. نەگىزىندە دەۆالۆاتسيادان كەيىنگى حالىقتىڭ اشۋ-ىزاسى ءدال وسى الماتى قالاسىندا ەرەكشە بۋلىعىپ تۇرعان بولاتىن;
• بۇكىل قىسقى ماۋسىمدا تۇرعىندار تاراپىنان قالالىق كوممۋنالدىق قىزمەتتىڭ جۇمىسىنا قاتىستى ارىز-شاعىم جىلداعىدان قاراعاندا از بولدى، ال جىلۋ ماۋسىمى اياقتالعاننان كەيىن كوممۋنالدى قىزمەت ماماندارى اپاتتى ينفراقۇرىلىمداردى جوندەۋگە كىرىسىپ كەتتى;
• اكىمشىلىك «جەتىسۋ» تاۋشاڭعىسى كۋرورتتىق كەشەنىنىڭ جوباسىن تالقىلاۋدا اشىقتىق تانىتتى.

  سايىپ كەلگەندە، مۇنىڭ بارلىعى قالا اكىمى احمەتجان ەسىموۆتىڭ پوزيتسياسىن بەكىتە ءتۇستى. بۇل ءوز كەزەگىندە الماتى اكىمشىلىگى مەن اقوردانىڭ اراسىندا ايتارلىقتاي تۇسىنىستىك بارىن كورسەتەدى. سوڭعى ايلاردا اكىمشىلىك ازاماتتاردىڭ الدىنداعى اشىقتىق ءپرينتسيپىن بەرىك ۇستانۋدا، اسا وزەكتى ماسەلەلەردى بىرگە تالقىلاۋعا دايىن ەكەندىگىن ايتۋدا. الايدا، وزگە وڭىرلەر دە ءوز كورسەتكىشىن جاقسارتۋ ۇستىندە. ەگەر ەسىموۆتىڭ كومانداسى قازىرگى قارقىنان ايىرىلىپ قالار بولسا، ونى وزگە باسەلەكەستەرى باسىپ وزۋى عاجاپ ەمەس.

سونىڭ ءبىرى – پاۆلودار وبلىسى. كەرەكۋ ءوڭىرى بيىلعى جىلدىڭ العاشقى شيرەگىندە قارقىندى دامۋ كورسەتكىشىن كورسەتىپ 13-ءشى ورىننان 5-ءشى ورىنعا ءبىر-اق شىقتى. ەرلان ارىننىڭ سوتتالىپ، ونىڭ ورنىنا قانات بوزىمباەۆتىڭ كەلۋى اكىمشىلىك جۇمىسىنىڭ تامىرىنا قان جۇگىرتتى. اتاپ ايتار بولساق، اكىمشىلىكتىڭ شەشىم قابىلداۋ قارقىنى ءوستى،  وڭىردەگى ءتۇرلى ماسەلەلەرگە قۇلاق ءتۇرىپ، اقپاراتتانۋ دەڭگەيى كەڭىدى. سونىمەن قاتار، جاڭا اكىم ENRC كورپوراتسياسىمەن كەلىسىمگە كەلىپ، سول ارقىلى كومپانيانىڭ وڭىردەگى الەۋمەتتىك جاۋاپكەرشىلىگىن ارتتىرا الدى. دەگەنمەن دە، وبلىستى ساۋىقتىرۋ جۇمىستارى ەندى-ەندى باستالىپ كەلەدى. وبلىستىق اكىمشىلىكتىڭ الدىندا شەشىمىن تابۋعا ءتيىستى بىرقانشاما ماسەلە بار. اتاپ ايتار بولساق، قازىرگى كۇنى وڭىردە، ونىڭ ىشىندە اۋدانداردا اكىمشىلىك ىسىنە قاجەتتى بىلىكتى كادرلار تاپشى، سونىمەن بىرگە كەرەكۋ شەكارالىق ايماق رەتىندە كەدەن وداعى اياسىنداعى ارىپتەستىك بايلانىستى دا ارتتىرۋعا كۇش سالۋى قاجەت.

ايماقتىق اكىمشىلىكتەردىڭ ورتا توبىن كەلەسى وبلىستار قۇرادى:

1. ماڭعىستاۋ وبلىسى (اليك ايدارباەۆ) – 3,78 بالل.
2. اتىراۋ وبلىسى (باقتىقوجا ءىزمۇحامبەتوۆ) – 3,76 بالل.
3. وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسى (اسقار مىرزاحمەتوۆ) – 3,75 بالل.
4. قاراعاندى وبلىسى (باۋىرجان ابدىشەۆ) – 3,56 بالل.
5. الماتى وبلىسى (اڭسار مۇساحانوۆ) – 3,55 بالل.
6. باتىس قازاقستان وبلىسى (نۇرلان نوعاەۆ)  – 3,46 بالل.

ال ماڭعىستاۋ وبلىستىق اكىمدىگى التىنشى ورىنعا جايعاستى. دەگەنمەن اكىمشىلىكتىڭ بەدەلىنە نۇقسان كەلتىرگەن بىرقاتار ماسەلەلەردىڭ تۋىنداعانى دا وتىرىك ەمەس، ول:

     *  «Techno Trading» جشس-ىنداعى جۇمىسشىلار نارازىلىعى;

• مۇناي-گاز كومپانيالارىنان جۇمىس تاۋىپ بەرۋدى تالاپ ەتكەن جەتىباي اۋىلى تۇرعىندارىنىڭ ميتينگى.

دەگەنمەن، اكىمدىك بۇل ماسەلەلەرگە دەر كەزىندە ارالاسا ءبىلدى. بۇعان اكىم اليك ايدارباەۆتىڭ ارالاسۋى ءوڭىر باسشىنىڭ رەيتينگىنىڭ جوعارىلاۋىنا اسەر ەتتى. دەگەنمەن دە، مۇنداي ماسەلەلەردىڭ نەدەن جانە نە سەبەپتى تۋىنداعانىنا الدىڭعى كەزەكتە نازار اۋدارعان ءجون. اكىمدىكتىڭ تاراپىنان اتقارىلعان كوڭىلگە قونىمدى ىستەر دە از ەمەس. اتاپ ايتقاندا، جاڭاوزەن وقيعاسىنان جاپا شەككەندەرگە ارنالعان الەۋمەتتىك پسيحولوگيالىق باعدارلامالار جۇزەگە اسىرىلدى. ال بيىلعى جىلدىڭ اقپان ايىندا العاش رەت وبلىس اكىمى وبلىس جۇرتشىلىعىمەن ونلاين سۇحبات وتكىزدى.

اتىراۋ وبلىستىق اكىمشىلىگى رەيتينگتەگى كورسەتكىشتەرىن جاقسارتا المادى. وبلىس بەرگەي رىسقاليەۆ جەتەكشىلىك ەتكەن قىلمىستىق توپتىڭ ويران-اسىر ەتكەن بىلىقتى جيناستىرا الماي جاتىر. سونىمەن بىرگە، 2014 جىلدىڭ العاشقى توقسانىندا «تەڭىزشەۆرويل» مەردىگەر كومپانياسى جۇمىسشىلارىنىڭ كوتەرىلىسى اكىمدىكتىڭ بەدەلىنە ايتارلىقتاي نۇقسان تيگىزىپ كەتتى. بۇدان سىرت، وبلىستىڭ دامۋىنا تىڭ سەرپىن بەرەدى، ناقتى ايتقاندا جاڭا جۇمىس ورىندارىن اشۋعا سەپتەسەدى دەگەن قاشاعان جوباسىنان مۇناي ءوندىرۋ جۇمىستارى دا ءازىر تۇيىققا تىرەلىپ تۇر.

سوعان قاراماي، اكىمدىك وڭىردەگى الەۋمەتتىك تۇراقتىلىقتى ساقتاپ، بىرقاتار جوبادان بوساعان جۇمىس كۇشىن باسقا جوبالارعا اۋىستىرىپ، جۇمىسقا ورنالاستىرۋدا اجەپتاۋىر اۋقىمدى ءىس اتقارىپ جاتىر.

وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسىنىڭ اكىمدىگى دە سوڭعى ۋاقىتتارى ءوز كورسەتكىشتەرىن جاقسارتا المادى.  2014 جىلدىڭ العاشقى توقسانىندا ماماندار ءوڭىردى «كوررۋپتسيالىق داۋ-دامايدا كوش باسىندا كەلە جاتقان ايماق» رەتىندە باعالادى. ايتسە دە، ەگەر ناقتى دايەك تۇرعىسىنان الساق، بۇل كورسەتكىش بويىنشا وقو (-4,12) مەن كەرەكۋ ءوڭىرىنىڭ (-4,07) اراسى سونشالىقتى الشاق جاتقان جوق.  

بيىلعى جىلدىڭ العاشقى شيرەگىندە بىرقاتار الەۋمەتتىك تولقۋلار بولدى:

• جىلۋ ماۋسىمى كەزىندە تۇتىنۋشىلارعا گاز بەرۋ جۇمىسىندا اقاۋلار تىركەلدى;
• ءوڭىر ازاماتتارى تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسىن جۇرگىزۋگە رۇقسات بەرىلگەن جەر تەلىمدەرىنە اكتى بەرۋدى سۇراپ، وبلىستىق اكىمدىكتىڭ عيماراتىن قورشاپ الدى.

    دەگەنمەن، اكىمنىڭ كومانداسى تەز ارادا ءتۇيىنىن تارقاتقان ماسەلەلەر دە جوق ەمەس. بىراق مۇنداي ماسەلەلەردىڭ پايدا بولۋىنىڭ ءوزى اكىمدىك جۇمىسىنداعى كەمشىلىكتەردىڭ بار ەكەنىن كورسەتەدى، ايتپەگەن جاعدايدا بۇل ماسەلەلەردى ۇشىقپاي تۇرىپ-اق شەشۋگە بولار ەدى. جالپى، بولاشاقتا (پرەزيدەنت تاپسىرماسىنا ساي) شىمكەنت اگلومەراتسياسى قۇرىلاتىنىن ەسكەرسەك، الداعى ۋاقىتتا اكىمدىك جۇمىس ىستەۋ ءپرينتسيپىن تولىقتاي وزگەرتۋگە جانە سول ارقىلى حالىققا قىزمەت كورسەتۋدى جاڭا دەڭگەيگە كوتەرۋگە ءتيىستى.

«قاراعاندى وبلىسى اكىمدىگىنىڭ رەيتينگى نە سەبەپتى تومەندەدى؟» دەسەڭىزدەر، بۇل ءبىرىنشى كەزەكتە كوكپەكتى اۋىلىندا ورىن العان (سۋ قويماسىنىڭ جارىلۋى سالدارىنان) قايعىلى وقيعامەن تىكەلەي بايلانىستى. بۇدان سىرت بيىلعى جىلدىڭ العاشقى شيرەگىندە وڭىردە بىرقاتار ەڭبەك داۋى تۋىنداپ، ونىڭ ارتى الەۋمەتتىك نارازىلىققا ۇلاستى:

• الدىمەن قوعامدىق كولىكتەگى جول ءجۇرۋ باعاسىنىڭ وسۋىنە نارازىلىق تانىتقان جەرگىلىكتى تۇرعىندار ميتينگ ۇيىمداستىردى;
• قاراعاندىداعى اۆتوبۋس جۇرگىزۋشىلەرى باس كوتەردى;
• «KZ ELTO» جشس-نىڭ جۇمىسشىلارى نارازىلىق اكتسياسىنا شىقتى.  

ءالى كۇنگە دەيىن وڭىردەگى كوپتەگەن مونوقالالاردىڭ بولاشاعى بۇلىڭعىر جانە شەشىمىن تاپپاعان كۇيىندە قالىپ كەلەدى. اكىمدىك تاراپىنان كەيبىر ءوندىرىس ورىندارىنىڭ پروفيلدىك قىزمەتىن اۋىستىرۋ بويىنشا بىرقاتار باعدارلامالار جاسالعانىمەن، ۇزاقمەرزىمدى جوبالار بولعاندىقتان ولاردىڭ قانشالىقتى ناتيجە بەرەرى بەلگىسىز. وڭىردەگى الەۋمەتتىك احۋالعا الەمدىك نارىقتاعى قارا جانە ءتۇستى مەتاللعا دەگەن سۇرانىستىڭ تومەندەۋى دە كەرى اسەر ەتىپ وتىر. قاراعاندى وبلىسىنىڭ نەگىزگى «قانتامىرلارى»  سانالاتىن – «قازاقمىس» جانە «ارسەلورميتتال تەمىرتاۋ» كورپوراتسيالارى شىعىندى ازايتۋدى جۇمىس كۇشىن قىسقارتۋ ەسەبىنەن جۇزەگە اسىرىپ وتىرعان جايى بار.

الماتى وبلىستىق اكىمدىگى بۇل رەيتينگىدە ءبىر ساتىعا تومەندەدى. سەبەبى، ءوڭىردىڭ الەۋمەتتىك احۋالىنا ماۋسىمدىق جاعدايلار اسەر ەتتى. اتاپ ايتقاندا، قىسقى ۋاقىتتا اۋىل شارۋاشىلىعىنان ەكونوميكالىق ءوسىمدى كۇتۋ، بولماسا قۇرىلىس جانە جول-ينفراقۇرىلىمى جوبالارىن جۇزەگە اسىرۋ مۇمكىن ەمەس.  بۇدان سىرت «قورعاس» شەكارالىق ساۋدا ورتالىعىن دامىتۋدىڭ قارقىنى دا ءازىر باياۋلاپ تۇر. ال ءوڭىردىڭ ءوزى دامۋدىڭ جاڭا كوزدەرىنە مۇحتاج، تىڭ كۇش، تىڭ سەرپىن ءوڭىردى وزگە ايماقتاردىڭ قالقاسىنان شىعارار ەدى. ازىرگى كۇنى ايماق «الماتىنىڭ قالا ماڭى تەرريتورياسى» دەگەن اتاۋعا عانا يە.  ايتپاقشى، بۇعان الماتىنىڭ اۋماعىن 23 مىڭ گەكتارعا كەڭەيتۋگە رۇقسات بەرگە اقوردانىڭ ارەكەتى انىق دالەل بولا الادى. بايقاۋىمىزشا، اقوردا اتالعان اۋماقتى قالا قاراماعىنا بەرۋ ارقىلى «وسىنشاما تەرريتوريانى وبلىسقا قاراعاندا قالالىق اكىمدىك جاقسى دامىتادى» دەگەنگە مەڭزەپ وتىر. بۇل ارادا الماتى اگلومەراتسياسى ستراتەگيالىق باعدارلاماسىن دامىتۋ مۇمكىندىكتەرى دە قاپەرگە الىنعانىن ەسكەرۋ قاجەت.

باتىس قازاقستان وبلىسىنىڭ اكىمدىگى بۇل جولى كوش سوڭىندا كەلە جاتقانداردىڭ اراسىنان سۋىرىلىپ شىعىپ، ءوز كورسەتكىشتەرىن اجەپتاۋىر جاقسارتا الدى. دەگەنمەن، بۇل ۋاقىت ارالىعىندا وڭىردەگى احۋالدىڭ اۋىر بولعانى ايتا كەتۋ كەرەكپىز. اتاپ ايتساق، تانىمال كاسىپكەر قاندىقول قاراقشىلاردىڭ قولىنان قازا تاپتى، ءبىر ەمەس باقانداي بەس اۋىلدىڭ اكىمىنە بيۋدجەتتىك قارجىنى تالان-تاراجعا سالدى دەگەن ايىپ تاعىلدى.

ايتسە دە، اتالعان اۋىر احۋالدىڭ جۇگىن جەڭىلدەتكەن بىرقاتار باستامالار جاسالمادى ەمەس، جاسالدى: اكىمدىك كومانداسى وزگەرىپ، قۇرامىنا بىلىكتى جاستار قابىلداندى، كاسىپكەردى ولتىرگەندەر كوپ ۇزاماي قولعا ءتۇستى، ءوڭىر كوكتەمگى سۋ تاسقىنىنان تۋىندايتىن توتەنشە جاعدايدىڭ الدىن الا ءبىلدى. وسىنىڭ ناتيجەسىندە باتىس قازاقستان وبلىسىنىڭ اكىمدىگى كوش سوڭىنداعىلاردىڭ قاتارىنان وزىپ شىعىپ، رەيتينگتىڭ ورتا تۇسىنا جايعاستى.

ەندى، اكىمشىلىكتەردىڭ اۋتسايدەرلەر توبىن كەلەسى ايماقتار قۇرادى:

1. جامبىل وبلىسى (كارىم كوكرەكباەۆ) – 3,41 بالل.
2. قوستاناي وبلىسى (نۇرالى سءادۋاقاسوۆ) – 3,39 بالل.
3. اقمولا وبلىسى (قوسمان ايتمۇحامەتوۆ) – 3,38.
4. اكتوبە وبلىسى (ارحيمەد مۇحامبەتوۆ) – 3,38 بالل.
5. سولتۇستىك قازاقستان وبلىسى (سامات ەسكەندءىروۆ) – 3,37 بالل.

ال اۋتسايدەرلەر قاتارىنداعى العاشقى ءتىزىمدى جامبىل وبلىسىنىڭ اكىمدىگى اشىپ وتىر. ءيا، اكىم اۋىسقاننان كەيىن، اكىمدىك جۇمىسىن بۇرىنعى قالپىنا كەلتىرۋ وڭاي ەمەس. بۇعان ءبىرشاما ۋاقىت كەرەك. بۇدان سىرت اكىمدىكتىڭ الدىندا ۋاقىت وزدىرماي شەشۋدى قاجەت ەتەتىن وتكىر الەۋمەتتىك ماسەلەلەر بار، بۇل: ءوزىن ءوزى قامتىعانداردىڭ ۇلەس سالماعىنىڭ جوعارى بولۋى، الەۋمەتتىك ينفراقۇرىلىمنىڭ دامىماعانى جانە سوعان ساي بىلىكتى جۇمىس كۇشىنىڭ ازدىعى.

اكىمدىكتىڭ ءوندىرىس سالاسىنداعى جەتىستىگى – «سامرۇق قازىنا» ءال اۋقات قورىمەن كەلىسىمشارت جاساسىپ، جامبىل وبلىسىندا حيميالىق كلاستەردىڭ قۇرىلۋىنا قول جەتكىزدى.

سونىمەن قاتار قوستاناي وبلىسى دا بۇل رەيتينگتە ءبىر ساتى تومەندەدى. وڭىردەگى ەڭ وتكىر پروبلەمانىڭ ءبىرى – كوممۋنالدى قىزمەت، ونىڭ ىشىندە كوممۋنالدى ينفراقۇرىلىمنىڭ ابدەن ەسكەرگەنى مىنە، بىرنەشە جىل بويى ايتىلىپ كەلە جاتىر. سونىمەن قاتار ۇدەمەلى يندۋستريالدى يننوۆاتسيالىق باعدارلاماسىنىڭ اياسىنداعى ايماقتىڭ جوبالاردىڭ ورىندالۋى دا باياۋ، بۇل اسىرەسە كوكتەمگى ماۋسىمدا اگروكەشەنى مىقتى سانالاتىن وڭىردە ەرەكشە بايقالىپ وتىر. ال اكىمدىك شەكارالىق ارىپتەستىكتىڭ بار مۇمكىندىكتەرىن ءالى كۇنگە دەيىن تولىق پايدالانا الماي وتىرعان جايى بار.

اقمولا وبلىسى اكىمدىگىنىڭ رەيتينگى دە ايتارلىقتاي تومەندەپ كەتتى. بۇعان نەگىزگى ءۇش سەبەپ بار:

• ءوڭىر اۋىر شارۋاشىلىعى سالاسىندا ماۋسىمدىق فاكتورعا باسىبايلى تاۋەلدى;
• ستەپنوگورسكىدەگى كەن ورنىندا ورىن العان جارىلىس;
• وبلىس اكىمىنە قارشا بوراعان اقپاراتتىق سىن.

ءوڭىردىڭ اگرارلىق سالانىڭ تەك ءبىر تۇرىنە عانا يكەمدەلگەن جاعدايىندا، اكىمدىك ايماقتىق ەكونوميكانى ديۆەرسيفيكاتسيالاۋعا كۇش سالۋى قاجەت، اتاپ ايتقاندا: تۋريستىك كلاستەر، ترانسپورتتىق اعىمدارعا (نەگىزىنەن استاناعا باعىت الاتىن) قىزمەت كورسەتۋ جاكە قۇرىلىس سالاسىنا قولداۋ تانىتۋ. ءدال مۇنداي سەكىرىس جاساۋى ءۇشىن جەرگىلىكتى بيلىك ەڭ ءبىرىنشى وڭىردەگى شاعىن جانە ورتا بيزنەسكە دەگەن كوزقاراسىن دۇرىستاۋى قاجەت، ياعني شاعىن بيزنەستى ىنتالاندىراتىن شارالاردى قولعا العانى ءجون. وعان قوسا، ايماق استانا فاكتورىن دا جوققا شىعارا المايدى – ازىرگى كۇنى ەلوردا ءوزىنىڭ دەموگرافيالىق الەۋەتى جاعىنان وبلىسپەن تەڭەسىپ قالدى. ءبىز بۇل ارادا نەنى مەڭزەپ وتىرمىز؟ بۇل – استاناداعى حالىق سانىنىڭ كوبەيگەنى، باس قالانىڭ ايماقتىق وندىرۋشىلەر ءۇشىن سالماقتى نارىققا اينالىپ كەلە جاتقاندىعىن كورسەتەدى. ياعني، تاۋار وندىرۋشىلەر اۋىل شارۋاشىلىعى ونىمدەرىنەن باستاپ قۇرىلىس ماتەريالدارىنا دەيىنگى قاجەتتى دۇنيەنى ەلورداعا تاسىمالداي الادى.

ال اقتوبە وبلىسىنىڭ اكىمدىگى اتالعان رەيتينگتەگى كوش سوڭىندا كەلە جاتقان وڭىرلەردىڭ ساناتىنان شىعا الماي-اق قويدى. وبلىستىڭ ەكونوميكانىڭ بارلىق سەكتورىندا وزىندىك الەۋەتى بار ەكەنىنە قاراماي، قولدا بار مۇمكىندىكتى ءتيىمدى پايدالانا الماي جانە ونى جوعارى دەڭگەيدە جۇزەگە اسىرا الماي وتىر.

بۇعان قوسا، وبلىستا جۇزەگە اسىرىلىپ جاتقان جوبالاردىڭ ەرەكشەلىگىنە دە نازار اۋدارماسقا بولمايدى. ولاردىڭ كوپشىلىگى ءىرى ونەركاسىپتىك وندىرىسكە جاتادى. ال مۇنداي جوبالاردى ىسكە قوسۋعا كەم دەگەندە 3-5 جىل ۋاقىت قاجەت جانە ولارعا سالىناتىن قارجى مولشەرى دە قوماقتى، ال شىعىننىڭ ورنىن تولتىرۋ تاعى ءبىراز ۋاقىت الادى. تيىسىنشە، اكىمدىك ماكروجوبالار مەن شاعىن جانە ورتا بيزنەستى قولداۋدا وزىندىك تەپە-تەڭدىك تابۋى قاجەت.

اقتوبە قالاسىنىڭ اياسىندا اگلومەراتسيا قۇرىلاتىنىن، بۇل ءوز كەزەگىندە، بۇتىندەي باتىس ءوڭىردى دامىتۋعا سەرپىن بەرەتىن لوكوموتيۆ بولارىن ەسكەرسەك، وبلىستىق اكىمدىك تە جۇمىس ىستەۋ ءستيلىن سوعان ساي تولىقتاي وزگەرتۋى قاجەت.

ال سولتۇستىك قازاقستان وبلىسىنىڭ اكىمدىگى تاعى دا سوڭعى ورىندا قالدى.  ماۋسىمدىق جۇمىستار تۇسىندا ماماندار وڭىردەگى ايماقتىق جوبالار قانشالىقتى جۇزەگە اسىرىلىپ جاتىر دەگەن ماسەلەلەرگە نازار اۋداردى. بۇل، يندۋسترياليزاتسيا كارتاسى، تۇرعىن ءۇي قۇرىلىس باعدارلاماسى، وبلىستىڭ ترانزيتتىك الەۋەتى، شەكارالىق ارىپتەستىكتىڭ دامۋى.    

ايتالىق، العاشقى توقساندا تۇرعىن ءۇي –كوممۋنالدىق سالاسىن دامىتۋ ىسىنەن شي شىقتى: مەردىگەرلەرمەن «اۋىز جالاسقان» كوررۋپتسيالىق جاعدايلار تىركەلدى، مەملەكەتتىڭ مۇحتاجىنا قاجەتتى دەپ تابىلعان جەر تەلىمدەرى ءۇشىن تولەنگەن وتەماقىعا كوڭىلدەرى تولماعان قىزىلجار تۇرعىندار نارازىلىق اكتسياسىنا شىقتى.

ايماقتىڭ دامۋى مۇمكىندىگى شەكتەۋلى ەكەندىگىن ەسكەرە وتىرىپ، ءوڭىر اكىمدىگى شاعىن كاسىپكەرلىكتى دامىتۋ ماسەلەسىن قايتا قاراپ، جەمقورلىققا قارسى كۇرەستى كۇشەيتۋى قاجەت، بۇدان سىرت الەۋمەتتىك قاقتىعىستاردىڭ الدىن-الا ءبىلۋدى جانە سوعان دەر كەزىندە نازار اۋداردى ۇيرەنگەنى ءجون.

رەيتينگ.kz زەرتتەۋ اگەنتتىگى

Abai.kz