«اباي» پورتالى – ەركىن اقپارات الاڭى. حات ساندىعىمىزعا كەلىپ تۇسكەن سادىق سماعۇلوۆتىڭ تومەندەگى ماقالاسىنا قاتىستى وي-پىكىرلەر بولىپ جاتسا، ونى دا جاريالاۋعا ءازىرمىز.

Abai.kz

جامبىل وبلىسىنداعى اباي اتىنداعى درامتەاتردىڭ ماڭدايشاسىنداعى اباي ەسىمىن الىپ تاستاعانىنا 12 جىل بولدى. جوق جەردەن داۋ ىزدەگەندەر «دايرابايدىڭ كوك سيىرىنىڭ ەمەس، قازاقتىڭ ماڭدايىنا بىتكەن ۇلى ابايىن» داۋعا اينالدىردى. ابايدىڭ درامتەاتردى 60 جىل يەلەنگەنى جەتەر دەپ ەسىمىن اسقار توقپانوۆقا الىپ بەرۋدى ۇيعارادى. كەيىن   ءسۇيىنبايدىڭ رۋحىن مازالاپ سول كەزدەگى وبلىستىق مادەنيەت باسقارماسىنىڭ باستىعى الىبەك امزەەۆتى الەككە سالىپ، ءسۇيىنباي اقىننىڭ اتىن بەرۋ كەرەك دەپ داۋ شىعارادى.

راس، ءسۇيىنباي تەڭدەسى جوق ايتىس اقىنى. قىرعىزدىڭ قاتاعان اقىنىن جەر قاپتىرىپ جەڭۋى نە تۇرادى؟ ءزاۋلىم ەسكەرتكىش قويسا دا جاراسادى. ساتقىن سىپاتايدى «باتىر» دەپ دارىپتەگەننەن گورى ءسۇيىنبايدىڭ ەسىمى ەل سۇيسىنەرلىك ەسىم ەمەس پە؟ كەنەسارى حاننىڭ كەگىن العان بىردەن ءبىر ادام، بىردەن ءبىر اقىن. ءسۇيىنباي ايتقان وتتى ءسوزدى جامبىل جىراۋ دا ايتا العان جوق. ءسۇيىنبايدىڭ ەسىمىن جاڭعىرتقىسى كەلسە، جاڭا مادەني عيمارات سالىپ الدىنا ەسكەرتكىشىن قويسا، ءيسى قازاق ريزا بولار ەدى.

قىلىشىنان قان تامعان ءستاليننىڭ زامانىندا قازاقتىڭ ۇلى اقىنى ابايدىڭ 100 جىلدىق مەرەي تويىن وتكىزۋ قۇرمەتىنە تسك ۆكپ(ب) ي سنك كاز. سسر ۇكىمەتىنىڭ 26 ساۋىردە قاۋلىسى شىقتى. وندا جامبىل وبلىسىنىڭ قازاق درامتەاترىنا اباي ەسىمى بەرىلەدى. 1945 جىلى 13 ماۋسىمدا ۇلى عۇلاما، اباي تانۋشى عالىم مۇحتار اۋەزوۆتىڭ كوزىنىڭ تىرىسىندە سوعىستان شارشاپ شىققان قازاق سسر-دا ۇلان اسىر تويدا وتكىزىلدى.

بۇگىن «كەلۋى وڭاي، ۇستاپ تۇرۋى قيىن» تامىلجىعان تاۋەلسىزدىك ورناعان نازارباەۆ زامانىندا جامبىل وبلىسىنىڭ اكىمى بولعان «تاريحشى»، كادىمگى قىتايدىڭ تاڭ داۋىرىندەگى كلاسسيك  اقىنى  لي بونى ابايدان دا مىقتى، دۋلاتتان شىققان اقىن جاسايمىن دەپ ىسكە كىرىسەدى. «ارقا ەتى ارشا، بورباي ەتى بورشا» بولىپ سەناتورلىق مانسابىن پايدالانىپ، گازەتتەن گازەت قويماي ماقالا جازعان ومىربەك بايگەلدى قازىر ماڭدايى تاسقا ءتيىپ تىنىشتالعان «جاسامپاز تاريحشى» بولىپ قالدى.

وبلىس اكىمدەرى بىرىنە ءبىرى «ابايدىڭ اتىنا اباي بولىڭدار» دەگەن امانات قابىلداعانداي 28 ناۋرىز 2002 جىلى № 34-ءشى «مادەنيەت باسقارماسىنىڭ كوممۋنالىق، مەملەكەتتىك قازنالىق كاسىپورىنداردىڭ اتىن وزگەرتۋ تۋرالى» قاۋلى قابىلداتادى. جامبىل وبلىستىق اباي اتىنداعى  قازاق درامتەاترى  «كوممۋنالدىق مەملەكەتتىك قازنالىق كاسىپورىن بولىپ اتى وزگەرتىلسىن» دەلىنگەن «اباي ەسىمى الىپ تاستالىنسىن» دەگەن ءسوز جوق. قول  قويعان اكىم مىندەتىن اتقارۋشى ا. ساۆچەنكو. بۇل كەزدەگى اكىم سەرىك ۇمبەتوۆ. بۇنداي قاۋلىنى الماتىداعى اباي اتىنداعى وپەرا جانە بالەت تەاترى دا باستان كەشكەن. بىراق اباي ەسىمى الىپ تاستالىنعان جوق. الا بوتەن جاۋ شاپقان جامبىل وبلىسى بولىپ تۇر. 2005 جىلى № 5 قاۋلىسىمەن بەلدەن باسىپ  «زاڭداستىرىلماعان» دەگەن جەلەۋمەن اباي ەسىمى الىپ تاستالىنادى. ۇجىم مۇشەلەرى اباي رۋحىنان ايىرىلىپ، ەسىمسىز قالعانىنا ارناپ ايگىلى جۇرنالشى ساعات  ارىنۇلىنىڭ جازعان ماقالالارى، ك.ماسىموۆكە، ق.توقاەۆقا، دەپۋتات ن.سابەليانوۆقا اراشا سۇراپ جازعان حاتتارى ءبىر كىتاپ بولدى. ەندى جامبىل وبلىسىنىڭ اكىمى كارىم نەسىپبەكۇلى كوكرەكباەۆقا اشىق حات جازىلعانىن دات گازەتىنەن وقىپ وتىرمىز. 60 جىل زاڭدى بولىپ تۇرعان ۇلى ەسىم، زاڭسىزدىققا قالاي ۇشىرادى؟ جامبىلدىقتاردىڭ الا ءجىبىن اتتادى ما؟ نەگە ەكەنى جۇمباق قالپىندا قالىپ تۇر. ۇلى ابايدىڭ 150 جىلدىق تويىندا ەل پرەزيدەنتى ن.ءا. نازارباەۆ: «قازاق حالقىىڭ كيەسى--ارى مەن نامىسى، اقىلى مەن جۇرەگى ۇلى ابايدىڭ ارۋاعىنا باسىمدى يەم» دەگەن ءسوزى قايدا قالدى؟ سەرىك ۇمبەتوۆ قازاق ەمەس پە ەدى، اباي ارۋاعىنا باسىن يمەي مە؟

تاراز قالاسىنداعى «مادەني توڭكەرىس» ءبىر بۇل عانا ەمەس. كەنەن ازىرباەۆ اتىنداعى كينوتەاتر «مەيرامحاناعا» اينالسا، شوقان ءۋاليحانوۆ اتىنداعى كەڭ ەكراندى كينوتەاتر ا. مومىشەۆتىڭ جەكەمەنشىگىنە ءوتىپ ماڭدايشاسىنداعى ەسىمى بالتالاپ شابىلىپ ءوشىرىلدى. «مادەني توڭكەرىس» وسىمەن اياقتالا ما؟ جاۋابى تابىلمايتىن سۇراقتار جيىلەپ بارادى. ءماجىلىس دەپۋتاتى نۇرتاي سابەليانوۆتىڭ كارىم ماسىموۆكە جولداعان ساۋالناماسىنا قايتارعان جاۋابناماسى سيىر قۇيىمشاقتانىپ جوق بولدى. «قايتا شاپقان جاۋ «جاقسى» دەمەكشى قايتا ورالعان كارىم ماسىموۆكە نۇرتاي سابەليانوۆتىڭ ساۋالناماسى قايتا جاڭعىرىپ دايەكتى جاۋابىن تابار دەگەن سەنىمدەمىز. اباي رۋحى قولداعان ابايشىلدار نە دەر ەكەن؟!

  سادىق  سماعۇلوۆ

 Abai.kz