ناۋرىز ايىنىڭ سوڭعى كەشىندە قازاقتىڭ باتىر ۇلدارىنىڭ ءبىرى، داڭقتى بوكسشى قانات يسلاممەن سۇحباتتاسۋدىڭ ءساتى ءتۇستى.  سوڭعى جىلدارى كاسىپقوي بوكستىڭ دۋلى ورتاسىندا جۇرگەن قانداسىمىز اقش-تان جۇمىس بابىمەن كەلگەن ەكەن. التى الاش پورتالىنىڭ جىگىتتەرىنە بوكسشىمەن  تەرەڭىرەك سىرلاسۋدىڭ ءساتى ءتۇستى.

 اقش-تا وتكەن جويقىن جەڭىستەرىڭىزدەن ءاربىر قازاق بالاسى حاباردار. سوندا دا وقىرماندارىمىزعا ءوز اۋىزىڭىزبەن ايتىپ بەرسەڭىز.

قانات يسلامۇلى: كاسىپقوي بوكستى تاڭداپ، سول جولعا تۇسكەلى ءبىر جارىم جىلعا جاقىندادى. وسى ۋاقىت ىشىندە 16 رەت جەكپە-جەك وتكىزىپ، سونىڭ بارىندە ايقىن باسىمدىلىقپەن جەڭىسكە جەتتىم. بىلتىر «كاريب تەڭىزى ايماعىنىڭ چەمپيونى» دەگەن بەلبەۋدى تاقتىم. جۋىقتا «لاتىن امەريكاسىنىڭ چەمپيونى» دەگەن اتاقتى يەلەندىم. سپورتتىڭ اۋىر جولىندا جۇرگەن جاندار مۇنى تۇسىنەدى. مىنە، بۇل مەنىڭ جاقىنعى جىلدارى قول جەتكىزگەن ءبىراز تابىستارىم.

وسى كەزگە دەيىن ءوز سالماعىمداعى بوكcشىلاردىڭ رەيتينگى بويىنشا ون ءبىرىنشى ورىندا تۇرمىن. اللا بۇيىرسا 26-شى ساۋىردە دومينيكان رەسپۋبليكاسىنىڭ بوكسشىسىمەن جەكپە-جەككە شىعامىن. اللا ءساتىن بەرىپ جەڭسەم وندا سەگىزىنشى ورىنعا كوتەرىلىپ، تىكەلەي الەم چەمپيوندىعىنا تالاساتىن ورايعا يە بولامىن.

اقش-تاعى جاتتىعۋىڭدى توقتاتا تۇرىپ، ەلگە، استانا قالاسىنا ات باسىن بۇرۋ سەبەبىڭىزدى بىلگىمىز كەلەدى.

قانات يسلامۇلى: قازىر استانادا، الەمدىك ارەنادا قازاقستاننىڭ ءيميدجىن قالىپتاستىرۋ ماقساتىندا «استانا» پرەزيدەنتتىك كاسىبي سپورت كلۋبى قۇرىلعانىن بىلەسىزدەر. وعان افينا وليمپياداسىنىڭ چەمپيونى باقتيار ارتاەۆ مىرزا باسشىلىق ەتىپ ءجۇر. كلۋبتىڭ قۇرامىنا كوپتەگەن سپورتتىق جوبالار كىرەدى. ونىڭ ىشىندە، «استانا» ۆەلوكومانداسى، «بارىس» حوككەي كلۋبى، «استانا ارلانس» بوكس كلۋبى، اۆتوسپورت كومانداسى، «استانا داكار تيم» راللي-كومانداسى قاتارلى كوماندالارمەن بىرگە جەكەلەي قارجىلاندىرۋ جاعى دا قاراستىرىلعان. وكىنىشتىسى، وسى كاسىپتىك سپورت كلۋبىندا  جەكە قارجىلاندىرىلاتىن قانداستارىمىز جوقتىڭ قاسى. يليا يلين، دەنيس تەن، گەننادي گالوۆكين سىندى مىقتىلار وسى كلۋبتىڭ  مۇشەلەرى.  جۋىقتا بىرنەشە اعالارىمىز بۇل كلۋبتاعى وسى كەمدىكتى ايتىپ، مەنى ۇسىنىس ەتكەن بولاتىن. وسى جۇمىسقا بولا استاناعا كەلىپ قالدىم. ناقتى كەلىسىمگە وتىرۋ ءۇشىن 26-شى ساۋىردەگى جەكپە-جەگىمدى اياقتاعان سوڭ كەلەمىن دەگەن جوسپار بار.  الدا نە بولاتىنىن كورە جاتارمىز.

 «جەڭىلگەنىن تورەشىلەردەن كورۋ – سىلتاۋ عانا»

 كوپ جاعدايدا، حالىقارالىق جارىستاردا «تورەشىلەردىڭ قاتەلىگىنەن» دەلىنەتىن داۋلار كوپ تۋىندايدى. جالپى بۇل جاعىنا قالاي قارايسىز؟

قانات يسلامۇلى: مەن ءۇشىن بۇل تەك سىلتاۋ عانا. جارىستا قارسىلاسىڭدى، تورەشىلەردى  مويىنداتىپ عانا قويماي، كورەرمەندەردى دە مويىنداتۋ كەرەك. جەڭىستى ايقىن تۇردە قولعا كەلتىرۋ ءۇشىن قارسىلاستان وق بويى وزىپ تۇرۋ كەرەك. ەگەر تەڭ بولىپ قالساڭ ، ارينە ءوزىنىڭ تانىس-بىلىستەرىنە نەمەسە تابيعي سەزىمدەرىنىڭ ەركىنە بەرىلىپ قالاعان ادامىنا جەڭىستى بەرەتىنى بەلگىلى. بۇل تۋرالى اتام قازاق: «تاۋداي تالاپ بەرگەنشە، بارماقتاي باق بەر» دەپ ايتاتىنى سول سەبەپتەن.  كوپ جاعدايدا سول باعى شاباتىندار جەڭىسكە يە بولادى. مىسالى، كەشەگى سوچي وليمپياداسىندا دا سونداي داۋلار تۋىندادى. نەگىزى داۋلاسۋعا ەشقانداي سەبەپ جوق. ول داۋلاردىڭ كوبى ساياسي ماقسات ءۇشىن. وزدەرىنىڭ السىزدىگىن نەمەسە قاتەلىكتەرىن بەلگىلى ءبىر سىلتاۋ ارقىلى جۋىپ-شايعىسى كەلەدى.

 سپورتىشلارىمىز اراسىندا وتانشىلدىق، مەملەكەتشىلدىك قاي دەڭگەيدە؟

قانات يسلامۇلى: ارينە بەس ساۋساق بىردەي دەۋگە كەلمەيدى. كەيبىر وليمپياداعا قاتىسىپ جۇرگەن سپورتشىلاردىڭ ءوزى شەشۋشى كەزەڭدە «ماعان وسى دا جەتەدى!» دەپ قولعا كەلىپ تۇرعان جەڭىستەن ايرىلىپ قالعان كەزدەرى دە بولدى. ال مەملەكەتىنىڭ ابىرويى ءۇشىن جان ايامايتىن جانكەشتى سپورتشىلار دا بار. وعان كوز جۇمىپ قاراۋعا بولمايدى. سپورتشىلار اراسىنا  مەملەكەتتىك سانانى قالىپتاستىرۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋ كەرەك دەپ ويلايمىن.

 «كوممۋنيستىك يدەيا – قايىرشى مەن قۇلداردى تاربيەلەيدى ەكەن»

  جالپى، قازاق قوعامىنداعى كورىنىس بەرىپ جۇرگەن كوپتەگەن كەلەڭسىزدىكتەر نەدەن باستاۋ الدى دەپ سانايسىز؟

قانات يسلامۇلى: مەنىڭ ءبىر تۇسىنگەنىم، كوممۋنيست دەگەن ءسوز «قايىرشى» دەگەن ءسوزدىڭ بالاماسى ەكەن. سوتسياليستىك جۇيەنى ۇستاناتىن سولتۇستىك كورەيا، كۋبا قاتارلى ەلدەردە قانشاما رەت بولدىم. سول ەلدى مەكەندەيتىن حالىقتاردىڭ بارىندە قۇلدىق سانا مەن قايىرشىلىق سەزىم باسىنان باقايىنا دەيىن ابدەن ءسىڭىپ كەتكەن. قازىر قىتايداعى قازاقتاردىڭ قىتايدىڭ قۇرامىندا ءومىر ءسۇرىپ جاتقانىنا الپىس بەس جىل بولدى. ال قازاقستان كەزىندە كەڭەس وداعىنىڭ قۇرامىندا جەتپىس جىل وتار بولعاندا  قۇرىپ كەتە جازدادى. قىرىلدى، ازدى، قۇلداندى. قۇدايعا شۇكىر، قازىر سونىڭ ورنى ەندى تولىپ كەلە جاتىر.  ال كوممۋنيستەر تەك قانا وزدەرىنە ادال قۇل تاربيەلەيتىنىن ءتۇسىنۋ كەرەك. كەزىندەگى قازاقتىڭ كەڭەس وداعىنداعى تاعدىرىن قازىرگى قىتايداعى قازاقتارعا قاراپ تۇسىنۋگە بولادى. ونداعى 2 ميلليونعا جۋىق قازاق ۋاقىت وتكىزبەي قازاق ەلىنە ءبىرجولا كوشىپ كەلمەسە، سوڭىن اۋىر قاسىرەت كۇتىپ تۇر. قىتايلاندىرۋ ساياساتى قازىر ءتىپتى دە كۇشەيىپ كەتىپتى. ەندى كەشىكسە ونداعى باۋىرلاردىڭ وكىنىشتەن قان قۇساتىن شاعى الىس ەمەس.

 كوممۋنيستەردىڭ قازىرگى ۇرپاقتارى بىزدە دە بار عوي؟

قانات يسلامۇلى: ءيا، بار. مىسالى، ماي قىزمەتكەرى كولىگىڭىزدى توقتاتسا ەكى مىڭ تەڭگە بەرسەڭىز قويا بەرە سالادى. جۇمىس ءبىتىرۋ ءۇشىن باستىقتارعا دا اقشا بەرەسىز. مىنە، ولاردىڭ ءبارى سول كەڭەس  وداعى، كوممۋنيستىك يدەيا قالىپتاستىرعان قايىرشىلىق جول. ايتپەسە، ەسى دۇرىس، ىزگىلىگى مول، نامىسى بار ادام بۇلاي اقشا سۇراپ، قايىرشىلىق جاساماس ەدى.

جۇمساق كرەسلودا وتىرعان، جوعارى شەندى قىزمەتتە ءجۇرىپ پارا الاتىنداردىڭ ءبارى قايىرشىلار. قازاقى تۇسىنىكتە ەشتەڭەسى جوق عارىپ-مۇساپىرلەر مەن ەل كەزگەن ديۋانالار عانا ەل ۇستىنەن كۇن كورەدى. قىلاياعى، ەمحاناعا بارساڭ دا قايىرشى دارىگەر، كەزەككە تۇرساڭ قايىرشى كۇزەتشى… مىنە وسى قايىرشىلىقتان ءالى قۇتىلا الماي كەلەمىز. بىراق، قازاق دالاسىندا نامىستى، جىگەرلى جاڭا بۋىن ءوسىپ كەلەدى. ەل ەرتەڭىنىڭ ەڭسەلى، ايبىندى بولارىنا سەنىمىم كامىل.

قىتاي – ەڭ زالىم كورشىمىز

 كەزىندەگى قازاقتىڭ كەڭەس وداعىنداعى تاعدىرىن قازىرگى قىتايداعى قازاقتارعا قاراپ تۇسىنۋگە بولادى دەدىڭىز. ول جاقتاعى قانداستارىمىزدىڭ جاعدايى قالاي؟

قانات يسلامۇلى: قازاقتا «ورىس- قايىس نوقتا، قىتاي- تەمىر نوقتا» دەگەن ماقال بار. ول جاقتاعى قانداستارىمىزدىڭ جاعدايى وتە مۇشكىل. ءتۇرى قازاق بولعانىمەن ءتىلى مەن ءدىلى باسقا ۇرپاق ءوسىپ شىعىپتى. تەك مال شارۋاشىلىعى مەن ەگىن شارۋاشىلىعىنا تاۋەلدى ەل قالاعا كەلەمىز دەپ جەردەن ايىرىلدى. ونىڭ ۇستىنە كاسىپتەن دە ايىرىلدى. اڭقاۋ قازاق قالاعا ۇيرەنىپ بولعانشا قىتاي مەن ۇيعىردىڭ الاياقتارىنا جەم بولىپ جاتىر.  تىپتەن، مەشىتكە باراتىن شالدار دا ازايىپ كەتكەن. اقىل ايتاتىن اۋىزى دۋالى اقساقالدار اراعىن ءىشىپ، قۇمارىن ويناپ، دالادا لاعىپ ءجۇر. ال ۇرپاقتىڭ كۇنى اناۋ. مىنە، بۇل اۋىر تراگەديا عوي.

 ەندى نە ىستەۋ كەرەك دەپ ەسەپتەيسىز؟

قانات يسلامۇلى: ولاردى قازاقستانعا كوشىرىپ اكەلۋ كەرەك. ءبىر قازاق بولسا دا اكەلە بەرۋ كەرەك. اقىماق ون قازاقتى اكەلگەنشە، اقىلدى دا ىسكەر ءبىر قازاقتى اكەلە الساڭ، ول ەرتەڭ ءجۇز قازاقتى سوڭىنان ەرتەدى. مىنە سولاي ىستەۋ كەرەك. سەبەبى، قىتاي ءبىزدىڭ ەڭ قاۋىپتى جاۋىمىز. ونداعى قازاقتاردىڭ باسىنا تۇسكەن ناۋبەت بارعان سايىن اۋىرلاپ بارادى. ۇكىمەت بەرەتىن 200-2000 يۋانعا قاناعات قىلىپ، قارىزعا بەلشەسىنەن بۋىلعان جاستار قاتتى كوبەيىپ كەتكەن. وكىنىشتىسى سول، جاستاردىڭ ءبارى قورقاق، جالتاق. سەبەبى، كوممۋنيستەر ولاردى قورقاق، جاسىق، جىگەرسىز ەتىپ ۇيرەتكەن. وزدەرىنىڭ قۇردىمعا كەتىپ بارا جاتقانىن كورە تۇرىپ سەنبەيدى.  ولار ءۇشىن، وزدەرىنىڭ سوزىمەن ايتقاندا «اعالار (قىتايلار دەمەكشى) عانا ەڭ كۇشتى، كەرەمەت ۇلى. مىنە  قۇلدىق سانا دەگەن وسى عوي. سەن ولارعا تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ ۇلىلىعىن ءتۇسىندىرىپ كور.

 سىزشە، قىتايلار قانداي حالىق؟ جاڭا عانا قىتاي ەڭ قاۋىپتى جاۋ دەدىڭىز. وعان باسقا قانداي مىسال ايتۋعا بولادى؟

قانات يسلامۇلى: مىسالى، مەن دومينيكان رەسپۋبليكاسىنا جارىسقا بارعاندا ءبىر سۇمدىقتىڭ كۋاسى بولدىم. تەڭىزدەگى ادەمى ارال مەملەكەتى سانالاتىن دومينيكاننىڭ تەڭىز جاعاسىندا الىپ ەكى كەمە تۇر.  جۇرتشىلىق تەڭىزدەن بالىق اۋلامايدى، سۋعا تۇسپەيدى ەكەن. سەبەبى، قىتاي تەڭىزدى تولىق ساتىپ الىپتى. ال انا كەمەلەر سول تەڭىزدى باقىلاپ تۇرعان قىتاي كەمەلەرى ەكەن.  مىنە، وسىدان-اق قىتايدىڭ قانشالىق قاۋىپتى جاۋ ەكەنىن كورۋگە بولادى.  قازىر «سەن جاقسى» دەپ سالەمدەسەتىن  قىتايلاردىڭ 2008 جىلعا دەيىن «تاماق ءىشتىڭ بە؟» دەپ امانداساتىنىن سول جاقتان كەلگەن ءبارىمىز بىلەمىز. سول قىتايلار بەيجىڭ وليمپياداسى كەزىندە بارىپ ادامشا سالەمدەسۋدى  ۇيرەندى.

ولار سارس اۋىرۋى تاراعاندا عانا بارىپ قولدارىن جۋدى، تازالىقتى ۇيرەندى. مىنە، سونداي رۋحى دا، جانى دا لاس حالىققا وتار بولۋدى ويلاپ كورىڭىز. توزاق ەمەس پە؟ قىتايدا ءدىن جوق. ولار تابىناتىن ءدىن – بايلىق پەن مانساپ. ادامگەرشىلىك پەن وبال-ساۋاپتى ەشكىم ويىنا دا المايدى.

 ءسىز ءوزىڭىز قانشا ازاماتتى قازاق ەلىنە اكەلدىڭىز؟

قانات يسلامۇلى: قولىمنان كەلگەنىنشە مىقتى دەگەن سپورتشى جىگىتتەردى اكەلىپ ورنالاستىرىپ جاتىرمىن. ىشىندە ءۇمىتتى اقتاپ جاتقاندار دا بار. رەنجىتكەندەر دە بولدى. مىسالى، كۇرەستەن الماتى وبىلىسىنىڭ ۇلتتىق قۇراماسىندا ءبىر ءىنىمىز بار، اللا قالاسا «قازاقستان بارىسىنا» دا قاتىسىپ قالار. بوكس سالاسىندا دا بىرنەشە ىنىلەردى اكەلدىم. وسىلايشا قولىمنان كەلگەنىنشە  جۇمىس جاساپ جاتىرمىن.

 كوش توقتاپ قالعان جوق پا؟

قانات يسلامۇلى: جوق، كوش ەشقاشان توقتامايدى. بۇل ۋاقىتتىق ساياسات عانا. قازىر دە كەلەم دەۋشىلەرگە جول اشىق. مەن بۇل ساياساتقا تۇسىنىستىكپەن قارايمىن.  مۇمكىن، قاپتاپ كەلە جاتقان قىتايدان ساقتانعان بولار. اللاعا شۇكىر، قازىر قازاقستاندى الەم تانىدى. عالامدىق ساياساتتا ءوز ورنى، ءوز ايتارى بار، بەدەلدى ەلگە اينالدى. تىنىشتىق بولسا، ەل ىشىندە بەرەكە مىقتى بولسا قازىرگى قوردالانعان ماسەلەلەردىڭ ءبارى ءوز ورنىمەن شەشىمىن تابادى. قازاق كوشىنىڭ بويىنا قايتا جان ءبىتىپ، ەلگە ەل قوسىلاتىن، ۇلت قۋاتى ارتاتىن كۇن جاقىن ارادا تۋادى.

وتانشىلدىقتىڭ قاينار كوزى – نامىس پەن اردان باستاۋ الادى

 ءسىزدى جۇرت وتانشىل باتىر رەتىندە قابىلدايدى. تىپتەن، باسقا وليمپيادا چەمپيوندارىنا قاراعاندا ء سىز سياقتى ەلدىڭ ابىرويىن باستى ورىنعا قوياتىن، ۇلت قامىن جەيتىن ازاماتتاردى قۇرمەتتەيمىز. بۇل تۋرالى نە ايتار ەدىڭىز؟

قانات يسلامۇلى: بىردە مەنىن ۇرىمجىدەگى بۇرىنعى ۇيعىر جاتتىقتىرۋشىم، قادىرلى ۇستازىم، مارقۇم ابىلاكىم اعا ءبىزدى الماتىعا جارىسقا الىپ كەلدى. كوشەدە كەلە جاتقانىمىزدا ماعان قاراپ: «ەگەر مەندە وسىنداي تاۋەلسىز ەل بولسا عوي، شىركىن! بۇكىل اتاق-داڭقتى، ابىرويدى قايىرىپ تاستاپ، وسى كوشەنىڭ تازالىقشىسى بولىپ، ءاربىر تاسىن ەتپەتتەپ جاتىپ ءسۇرتىپ شىعاتىن ەدىم، بۇكىل ءومىرىمدى تاۋەلسىز وتانىمنىڭ ءبىر كوشەسىن تازالاپ قانا وتكىزۋگە ريزا بولار ەدىم»، – دەدى. مىنە وتانشىلدىق سەزىم دەگەن وسى عوي. بۇنداي ۇلى سەزىم قازاقستانعا ورالعان قانداستارىمىزدىڭ كوبىنىڭ بويىندا بار. بىراق، سول تاۋەلسىزدىكتىڭ قادىرىن بىلمەي جۇرگەن قازاقتارىمىز دا قانشاما؟ نامىسى بيىك ازامات قاشاندا وتانشىل بولا الادى.

 سىزشە وتانشىلدىق نامىستان جارالعان عوي؟!

قانات يسلامۇلى: ءيا. وتانشىلدىق – نامىسشىلدىقتىڭ، ازاماتتىقتىڭ، ادامگەرشىلىكتىڭ كورىنىسى.

 ەلگە، جاستارعا نە ايتار ەدىڭىز؟

قانات يسلامۇلى: ارينە، ەڭ الدىمەن قۇل بولماۋدى، قايىرشى بولماۋدى، تىرلىكتى ادامشا كەشۋدى ايتار ەدىم. ار-نامىس پەن وبال-ساۋاپتى تۋ قىلعان ازاماتتاردىڭ كوبەيۋىن تىلەيمىن. ءبىز تاباندىلىقپەن تابىس، ناتيجە جاراتۋ ارقىلى ءوزىمىزدى مويىنداتۋىمىز، باسقالارعا ۇلگى بولۋىمىز كەرەك.

سوڭىندا «التى الاش» پورتالىنا تابىس تىلەيمىن. تۋلارىڭىز ارقاشان بيىكتەن جەلبىرەپ، قازاق ۇلتىنىڭ، التى الاشتىڭ قامىن جەيتىن، ۇلتتى بىرلىككە، ەرلىككە شاقىراتىن يگى جولدا قىزمەت ەتكەيسىزدەر! سىزدەرگە بارشا الاش بالاسىن بىرىگۋگە جەتەلەيتىن جىگەر بەرگەي!

سىزدەر مەن بىزدەر بىرلىكتە وسىناۋ ۇلى قازاق مەملەكەتىنىڭ ەرتەڭگى بولاشاعى ءۇشىن كۇرەسەيىك!

سۇحباتتى دايىنداعان: التى الاش ۇلتتىق پورتالى