سوڭعى كەزدەرى قازاقستاندىق جانە شەتەلدىك باق-ىندا: «قازاقستان كەدەن وداعىنا مۇشە بولعانىنان ۇتتى ما، ۇتىلدى ما؟» دەگەن ساۋالدىڭ اينالاسىندا ءارتۇرلى وي-پىكىرلەر كورىنىس تابۋدا. ارينە، جەكە پىكىرىن ايتىپ، كوزقاراسىن بىلدىرۋگە اركىمنىڭ قۇقىعى بار. الايدا، بۇل ماسەلەنىڭ ءتۇپ-توركىنىنە تەرەڭدەپ ۇڭىلەتىن بولساق، كەدەندىك «ۇشتىكتەگى» ينتەگراتسيادان قازاقستان ەش ۇتىلعان جوق.
وسىعان ناقتى دالەلدەر مەن دايەكتەر كەلتىرەلىك. ءبىرىنشى دالەلىمىز – ءىجو-ءنىڭ ءوسىمى. ستاتيستيكا اگەنتتىگىنىڭ توراعاسى ءاليحان سمايىلوۆ جاريا ەتكەندەي، 2013 جىلدىڭ قورىتىندىلارى بويىنشا قازاقستاننىڭ ءىجو-ءىنىڭ ءوسىمىنىڭ دەڭگەيى 6 پايىزدى قۇرادى. سونىڭ ىشىندە، ونەركاسىپتىك ءوندىرىستىڭ كولەمى – 2,3 پايىزعا، تاۋ-كەن ونىمدەرى ونەركاسىبىندە – 3,1 پايىزعا، قايتا وڭدەۋ ونەركاسىبىندە – 1,6 پايىزعا ۇلعايدى. بۇل جەردە ەڭ ۇلكەن ءوسىم نەگىزگى ەكى سالادا بايقالىپ وتىر.
وڭدەۋ ونەركاسىبىندەگى ءوسىم ديناميكاسى بويىنشا ماشينا جاساۋ سالاسى (جوسپارلانعانى 112 %، ءىس جۇزىندەگى ءوسىم 114,6 %) كوش باستاپ تۇر. (رەسمي دەرەكتەر يندۋستريا جانە جاڭا تەحنولوگيالار مينيسترلىگىنەن الىندى) سونىڭ دالەلى، ءوندىرىس كولەمى 850 ملرد. تەڭگەدەن اسىپ ءتۇستى. جەڭىل اۆتوكولىكتەر ءوندىرىسى ەكى ەسەگە – 19 186-دان 37 471 بىرلىككە كوبەيدى. ال اۆتوبۋستار ءوندىرىسى 4,5 ەسەگە ارتىپ، 205-تەن 922 داناعا جەتتى. وتكەن جىلى ەلىمىزدە تۇڭعىش رەت «پەجو» اۆتوكولىگىنىڭ شىعارىلىمى جولعا قويىلدى. ال بيىلعى مامىر ايىنان باستاپ جول تالعامايتىن «تويوتا» اۆتوكولىگى شىعارىلادى. اتاپ ايتارلىعى، وتاندىق اۆتوونەركاسىپ بيىل جىلىنا 50 مىڭ اۆتوكولىك قۇراستىرىپ شىعارۋ مەجەسىنە قول جەتكىزۋدى جوسپارلاپ قويعان.
قارقىندى دامۋعا بەت بۇرعان ەكىنشى سالا – قۇرىلىس يندۋسترياسى. 2013 جىلى بۇل سالاداعى ءوسىم كولەمى 11,8 پايىزعا دەيىن ۇلعايدى. قازاقستاندىقتاردى قۋانتاتىنى، ىشكى نارىقتاعى وتاندىق قۇرىلىس ماتەريالدارىنىڭ ۇلەسى 72 پايىزعا جەتتى. ەندىگى مىندەت – ۇدەمەلى يندۋستريالدى-يننوۆاتسيالىق دامۋ باعدارلاماسى شەڭبەرىندە وسى كورسەتكىشتى 80 پايىزعا دەيىن ارتتىرۋ. ەڭ باستىسى، 2014 جىلدىڭ سوڭىنا دەيىن بۇل مەجەگە جەتۋگە بارلىق مۇمكىندىكتەر بار. ويتكەنى، قازىردىڭ وزىندە تسەمەنت، شاتىر، جىلۋ ساقتايتىن ماتەريالداردى، پلاستماسسادان جاسالاتىن قۇبىرلاردى جانە قۇرعاق قۇرىلىس قوسپالارىن ءوندىرۋ كولەمى كوبەيدى. ىشكى نارىقتاعى سۇرانىس تسەمەنتپەن، بەتوننان جاسالعان بۇيىمدارمەن، گيپس كارتونىمەن 100 پايىز قامتاماسىز ەتىلدى. بيىل ەكى بىردەي تسەمەنت زاۋىتىنىڭ ىسكە قوسىلۋى ناتيجەسىندە ەلىمىزدىڭ باتىس جانە سولتۇستىك ايماقتارى تسەمەنت يمپورتىنان تولىقتاي باس تارتۋدا. مىسالى، «كاسپي تسەمەنت» جشس-ءى وتكەن جىلدىڭ سوڭىندا 1 ملن. توننا ءونىم شىعارىپ ۇلگەردى.
قازاقستاننىڭ ينتەگراتسيادان ۇتقانىنىڭ ەكىنشى دالەلى – ينۆەستيتسيالاردىڭ ۇلعايۋى. 2012 جىلى ەلىمىزگە تارتىلعان تىكەلەي شەتەلدىك ينۆەستيتسيالاردىڭ جالپى اعىنى رەكوردتىق كورسەتكىشكە جەتىپ، 28,8 ملرد. اقش دوللارىن قۇرادى. بۇل كورسەتكىش 2011 جىلمەن سالىستىرعاندا 2,4 ملرد. اقش دوللارىنا نەمەسە 8,9 پايىزعا ارتىق. سودان شىعار، ەلىمىز بۇۇ-ىنىڭ ساۋدا جانە دامۋ كونفەرەنتسياسىنىڭ (يۋنكتاد) مالىمەتتەرى بويىنشا، تىكەلەي شەتەلدىك ينۆەستيتسيالار تارتۋ كولەمى بويىنشا كوش باسىندا تۇرعان 20 مەملەكەتتىڭ اراسىنان 19-شى ورىندى يەلەندى. «KAZNEX INVEST» اق-ى رەسمي حابارلاعانداي، 2013 جىلدىڭ ءبىرىنشى جارتىسىندا ءونىم وڭدەيتىن سەكتورعا تارتىلعان تىكەلەي شەتەلدىك ينۆەستيتسيالاردىڭ جالپى اعىنى 1,6 ملرد. اقش دوللارىن (بۇل كورسەتكىش 2012 جىلدىڭ سايكەس كەزەڭىمەن سالىستىرعاندا 5,2 پايىزعا ارتىق) قۇرادى. بۇل جەردە دە نەگىزگى ءۇش سالانى اتاپ ايتۋعا بولادى. بىرىنشىدەن، مەتاللۋرگيالىق ونەركاسىپ جانە دايىن مەتالل بۇيىمدارى وندىرىسىنە تارتىلعان ينۆەستيتسيالار – 16 پايىزعا ءوستى. ەكىنشىدەن، ازىق-تۇلىك ونىمدەرى، سۋسىندار مەن تەمەكى بۇيىمدارى وندىرىسىندەگى ينۆەستيتسيالار ءوسىمى 78 پايىزدى قۇرادى. سونداي-اق، ۇشىنشىدەن، رەزەڭكە جانە پلاستماسسادان جاسالعان بۇيىمدار وندىرىسىنە تارتىلعان تىكەلەي شەتەلدىك ينۆەستيتسيالار 79 پايىزعا ارتىپ، 31,5 ملن. اقش دوللارىن قۇرادى. بۇل ايعاقتاردىڭ بارلىعى قازاقستاننىڭ ينۆەستيتسيا سالۋعا ەڭ قولايلى، ەڭ سەنىمدى ەل ەكەنىن دالەلدەپ وتىر. ماسەلەن، الەمدىك بيزنەس-تەلەارنالاردىڭ ءبىرىنىڭ 2012 جىلى جۇرگىزگەن زەرتتەۋلەرىنە سايكەس، ءبىزدىڭ ەلىمىز اقش (15-ءشى ورىن) جانە ەۋروپا، تاياۋ شىعىس، افريكا (5-ءشى ورىن) ايماقتارىنداعى شەتەلدىك بيزنەس-اۋديتورياداعى تانىمالدىعى جونىنەن كوشباسشى-مەملەكەتتەردىڭ تىزىمىنە ەندى.
قازاقستاننىڭ كەدەن وداعىنان ۇتقانىن وتاندىق جانە شەتەلدىك ساراپشىلار دا اشىق ايتۋدا. «وسىدان ءۇش-ءتورت جىل بۇرىن، وتاندىق اۆتوكولىك ونەركاسىبىن دامىتۋدىڭ كەلەشەگى زور دەگەنگە كۇماندانۋشىلار كوپ بولاتىن. ويتكەنى، 17 ميلليوندىق نارىق بۇعان مۇمكىندىك بەرگەن جوق، – دەيدى ۇلتتىق كاسىپكەرلەر پالاتاسى باسقارما توراعاسىنىڭ ورىنباسارى راقىم وشاقباەۆ.- كەدەن وداعى قۇرىلىپ ەدى، وسى باعىتتا 7-8 جوبا قولعا الىندى. بيىلدىڭ وزىندە جۇزدەگەن اۆتوكولىكتەر شىعارىلدى. قازاقستاندا قۇراستىرىلعان اۆتوبۋستار رەسەيگە، بەلارۋسسياعا ەكسپورتتالىپ جاتىر. ەكىنشى مىسال. وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسىندا جىلىجايلار سالىنىپ، جەمىس-كوكونىس ونىمدەرىن وندىرۋدە ۇلكەن سەرپىلىس پايدا بولدى. قازىر سول جىلىجايلاردا وندىرىلگەن ونىمدەردىڭ قوماقتى بولىگى ماسكەۋگە جونەلتىلۋدە. مەنىمشە، كەدەن وداعىنان العاشقىلاردىڭ ءبىرى بولىپ ۇتقان – ءبىزدىڭ وڭتۇستىكتەگى اعايىندارىمىز».
ستراتەگيالىق زەرتتەۋلەر ينستيتۋتىنىڭ اعا عىلىمي قىزمەتكەرى، «پروبلەمى ناتسيونالنوي ستراتەگي» جۋرنالىنىڭ باس رەداكتورى اجدار كۋرتوۆتىڭ پىكىرىنشە، كەدەن وداعىندا قازاقستاننىڭ ءوزىنىڭ ارتىقشىلىقتارى بار. «سالىق سالۋدى الىپ قارايىق. بۇل سالاداعى ارتىقشىلىقتار بەلسەندى ىسكە اسىرىلۋدا، – دەيدى رەسەيلىك ساراپشى.- كوپتەگەن رەسەيلىك كومپانيالار زاڭدىق قۇزىرەتىن قازاقستاندىق ۇلگىگە وزگەرتۋدە. بۇل قازاقستاندىق جيناق ساندىقشاعا ۇتىس ەمەس پە؟ كەدەن وداعىن نەگىزسىز سىنايتىندار وسى ماسەلەنى ۇمىتا بەرەدى. قازاقستاننىڭ رەسەيگە سالىپ جاتقان ينۆەستيتسيالارى دا تۋرا سولاي. ويتكەنى، قازاقستانداعى بانك سەكتورى بيزنەسكە كومەكتەسۋدە رەسەيگە قاراعاندا وتە جاقسى دامىعان. بۇل دا كەدەن وداعىنىڭ بەرگەن ارتىقشىلىعى. وسىنداي نارسەلەردى سالىستىرىپ وتىرۋ كەرەك. ەڭ باستىسى، تۋىنداعان ماسەلەلەردى دەر كەزىندە شەشىپ، ينتەگراتسيالىق قۇرىلىمنان ءۇش ەلدىڭ دە ۇتۋىن ەسكەرگەنىمىز ءجون».

تاڭاتار تابىنۇلى.

Abai.kz