استانا قالاسىنىڭ اكىمدىگى ۇلىستىڭ ۇلى كۇنى ناۋرىز مەرەكەسىنە بايلانىستى «ارمىسىڭ، ءاز – ناۋرىز» اتتى جىلدا بايقاۋ جاريالايدى. بيىلعى جىلقى جىلعى ءىس-شارالارعا كوللەدجدەر جەكە، جوعارعى وقۋ ورىندار جەكە سايىسقا ءتۇسىپ جاتىر. اكىمدىكتىڭ اتىنان كوميسسيا قۇرىلدى (كوميسسيانىڭ قۇرامىندا مەن دە بارمىن), بايقاۋلاردى باعالاپ، قورىتىندىسى بويىنشا جەڭىمپازداردى استانا قالاسى اكىمىنىڭ ورىنباسارى ايدا بالاەۆا ماراپاتتايدى. سول بايقاۋلاردىڭ بارىسىنان ءادىل قازىلار مۇشەسى رەتىندە بايقاعانىمدى  سىزدەرگە اڭگىمەلەپ بەرەيىن. استانا قالاسىنداعى كەز كەلگەن كوللەدج نەمەسە جوعارعى وقۋ ورىندارىندا ەسىكتەن كىرگەننەن كۇزەتشى نەمەسە وقىتۋشىسى ورىس تىلىندە قارسى الىپ، سول تىلدە شىعارىپ سالادى. ءىشىمدى يت تىرناعانداي بولادى، بىرنەشەۋىنە ەسكەرتۋ جاسادىم. ءتىپتى، پىسقىرىپ قارامايدى، اۋەلدەسەڭىز، «كسرو-نىڭ كەزدە قايدا بولدىڭ؟» —دەپ وزىڭە دۇرسە قويا بەرەدى.

 ورىس تىلىندە ءبىلىم بەرەتىن ورتا مەكتەپتەردىڭ وزىندە 1-11 سىنىپتاردا 1600 ساعات كولەمىندە قازاق ءتىلى وقىتىلادى ەكەن. ونىڭ 500-دەي ساعاتى باستاۋىشتا، 800-دەن استامى ورتا بۋىندا، قالعانى جوعارى سىنىپتاردا. بۇل، ارينە، از ەمەس. الايدا، مەكتەپتەگى جۇيە، وقۋ-ادىستەمەلىك قۇرالداردىڭ ساپاسى ناقتى ناتيجەگە ۇلاسپاي وتىر. ياعني، تۇبەگەيلى وزگەرىس قاجەت ەكەندىگىن تاجىريبەنىڭ ءوزى ايعاقتاۋدا. ءبىزدىڭ مۇنداي «تاجىريبەگە» توزە بەرۋىمىزگە بولمايدى. ءتىلدى ۇيرەتۋ دە، ۇيرەنۋ دە مەملەكەتتىك ءىس دەپ جاريالانۋى ءتيىس.

     ورىس مەكتەپتەرىندەگى جاعداي ءتىپتى جاعاڭدى ۇستاتقىزادى. ويتكەنى، ورىس مەكتەپتەرىندەگى وقۋشىلاردىڭ 60%  ءوزىمىزدىڭ قاراكوزدەر.  سولاردىڭ دەنى ءتىپتى اتى-ءجونىن قازاق تىلىندە ايتا المادى. «زاچەم منە كازاحسكي يازىك، يا ۆسە راۆنو ۆ روسسيۋ ۋەدۋ» («قازاق ءتىلىنىڭ ماعان قاجەتى قانشا، مەن ءبارىبىر رەسەيگە كەتەمىن») دەپ ورىستىڭ قارشاداي بالاسى ءبوسىپ وتىر. كوپشىلىك ءورىستىلدى بالالار بولاشاقتا ءبارىبىر رەسەيگە كوشىپ كەتەتىنىن اشىق ايتۋدا. «قاسقىردى قانشا اسىراساڭدا ورمانعا قاراپ ۇليدى» دەگەن قازاقتىڭ قاناتتى ءسوزى  وسىندايدان ايتىلسا كەرەك.

10-شى سىنىپتا وقيتىن قازاقتىڭ قىزدارى وزدەرىنىڭ تەمەكى شەگەتىندەرىن جاسىرا المادى. وسى ۇرپاقتان نە ءۇمىت، نە قايىر؟ ودان شىعىپ استانا قالاسىنىڭ سارىارقا اۋدانىنداعى حالىققا قىزمەت ەتەتىن ورتالىقتارىن ارالادىق. وندا دا قازاقتىڭ اتى-ءجونى دۇرىس جازىلماعان، كاسسادا اقشا قابىلدايتىن قازاقتىڭ قىزدارى مۇلدەم قازاق تىلىنە ماقۇرىم بولىپ شىقتى. جەر، سۋ ادام اتتارى قولدان بۇرمالانىپ جازىلىپ جاتقانىنا كۋا بولدىم.  ماسەلەن،   تىلەۋقابىل – تەلەكابەل، ءسۇيىنباي – سۋيۋنباي، قوسشى –كوسششەي، ەسىل – يرتىش، ت.ب.  بولىپ كەتكەن. مىنا قاتەنى دۇرىستاپ جازۋ كەرەك دەگەن مەنىڭ ءسوزىمدى تىڭدار پەندە بولمادى.

ء بىز قازىر مىنانى اشىق ايتۋىمىز كەرەك. ماسكەۋدىڭ جاسىرىن قولداۋىمەن، ورىس ءتىلىن دە مەملەكەتتىك ءتىل جاساۋ ءۇشىن بىزدە «ۇشتۇعىرلى ءتىل» دەگەن شىعىپ وتىر. نەگىزىنەن، اعىلشىن ءتىلى باسقا ەلدەردەگى سياقتى قولدانبالى ءتىل دەڭگەيىندە قالۋ كەرەك ەدى. «ۇشتۇعىرلى ءتىل» يدەياسى جاريا ەتىلگەن العاشقى كەزەڭدە سولتۇستىك قازاقستان، قوستاناي، پاۆلودار، وسكەمەن قالاسىنداعى بالاباقشالاردان باستالدى. بۇل پەداگوگيكانىڭ زاڭىنا مۇلدە كەرەعار ءىس. ەندى عانا ءوسىپ كەلە جاتقان بالاعا ءۇش تىلدە سويلەۋ قاي جاعىنان الساق تا دۇرىس ەمەس. ءار ۇلتتىڭ بالاسى ءبىرىنشى كەزەكتە ءوز انا تىلىندە تاربيەلەنۋى، ءوز انا ءتىلىنىڭ جىلىلىعى مەن مەيىرىم-شۋاعىن جيناۋى شارت. جاپوندار بالالارىن 12 جاستان، ياعني ءوز بابا ءتىلىنىڭ ءىنجۋ-مارجانىن بەلگىلى دەڭگەيدە بويىنا سىڭىرگەن سوڭ بارىپ وزگە تىلدەردى ۇيرەتۋگە تىرىسادى ەكەن. سوندا ءبىزدىڭ ساياساتكەرلەر قاي عىلىمعا، قاي زاڭدىلىققا سۇيەنىپ وتىرعانىنا تاڭ قالاسىڭ؟

     دەمەك، وسى زامانعى عىلىمي-تەحنيكالىق رەۆوليۋتسيا تىلدىك مونوپوليزمگە ەمەس، تىلدىك پليۋراليزمگە قىزمەت ەتەدى دەگەن ءسوز. مۇنداي ءتيىمدى مۇمكىندىكتى پايدالانباۋ – ءوز ءتىلىڭ مەن ءوز مادەنيەتىڭە جانىڭ اشىماۋ بولىپ تابىلادى.

جۇمامۇرات  ءشامشى،

«مەملەكەتتىك ءتىل» قوعامدىق قوزعالىسىنىڭ ورىنباسارى

Abai.kz