ەلەۋسىن ساعىندىقوۆ، قر پارلامەنتى سەناتىنىڭ دەپۋتاتى، ەكونوميكا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى

 ەلباسىنىڭ قازاقستان حالقىنا «نۇرلى جول — بولاشاققا باستار جول» اتتى جولداۋى قازىردىڭ وزىندە تاريحتان ءوز ورنىن الدى. بۇل عالامدىق ەكونوميكا داعدارىسى جاعدايىندا قازاقستاندى ءتيىمدى دامىتۋ ستراتەگياسىن قامتاماسىز ەتەتىن ىسكەرلىك قۇجاتى بولىپ تابىلادى.

مىنە، سوندىقتان دا قازاقستان پرەزيدەنتىنىڭ جولداۋى حالىقارالىق ماڭىزعا يە، ويتكەنى وندا كوتەرىلگەن پروبلەمالار ۇلتتىق دەڭگەيدەن جوعارى بولىپ وتىر. حالىقارالىق ساراپشىلاردىڭ بولجامى بويىنشا، الداعى جىلى الەمنىڭ بارلىق ەلدەرىندە ەكونوميكالىق ءوسىم قارقىنى باسەڭدەيدى، ال داعدارىس تەندەنتسياسى كۇشەيەدى. ۇستىمىزدەگى جىلدىڭ قازان ايىندا حالىقارالىق ۆاليۋتا قورى (حۆق) جاريالاعان باياندامادا ەۋروماۋسىمدا تەجەلۋ 40 پايىزعا جەتۋ مۇمكىندىگى ايتىلدى. حۆق، سونداي-اق 2014 جىلى الەمدىك ەكونوميكانىڭ ءوسىمى 3,4 پايىزدان 3,3 پايىزعا دەيىن تومەندەيدى دەگەن بولجام جاسادى. 2015 جىلى بۇل كورسەتكىش قور بۇرىن بولجاعان 4 پايىزدىڭ ورنىنا 3,8 پايىز دەڭگەيىنە تۇسەدى دەپ كۇتىلۋدە. سوندىقتان الەمنىڭ بارلىق مەملەكەتتەرى ەكونوميكالىق جانە ساياسي باعىتتارىنا تۇزەتۋ ەنگىزۋدەن قاشىپ قۇتىلا المايدى. بىرقاتار مەملەكەتتەر ۇلتتىق ەكونوميكانى عالامدىق قۇلدىراۋدان ساقتاپ قالۋدىڭ امالدارىن قازىردىڭ وزىندە قاراستىرىپ جاتىر.

الەمدىك تەجەلۋلەرگە قارسى شارالاردى ەرتەرەك قابىلداعاندار ءتيىمدى ناتيجەگە دە قول جەتكىزە الادى. بۇل جونىندە مەملەكەت باسشىسى 2007-2009 جىلدارداعى وتاندىق تاجىريبەگە جۇگىنە وتىرىپ، ءوزىنىڭ حالىققا جولداۋىندا ەسكە الدى. قر ۇكىمەتىنىڭ 2008-2010 جىلدارعا ارنالعان كەشەندى باعدارلاماسىندا كورسەتىلگەن الەمدىك داعدارىستىڭ اسەرىن تومەندەتۋ جونىندەگى شارالار سول كەزەڭدە اناعۇرلىم ءبىرىزدى جانە قاجەتتىلىككە ساي بولعانىن شەتەلدىك جانە وتاندىق ساراپشىلار ءالى كۇنگە دەيىن ايتىپ ءجۇر. قازاقستان پرەزيدەنتىنىڭ بۇل باعىتتاعى ءىس-قيمىل ءستيلى مەن ادىستەرىن الدەقاشان الەم مويىندادى.

تاۋەلسىزدىك جىلدارى پرەزيدەنت پەن ۇكىمەت دەر كەزىندە قولدانعان الدىن الۋ پرينتسيپىنە قۇرىلعان مەملەكەتتىك باسقارۋ تاسىلدەرى ارقاسىندا قازاقستان كوپ نارسەگە قول جەتكىزە الدى. كەڭ كولەمدى جەكەشەلەندىرۋ باعدارلامالارىنا كوشۋ بارىسىندا، ۇلتتىق ۆاليۋتانى ەنگىزۋ كەزىندە، ەلگە قاجەتتى شەتەلدىك ينۆەستيتسيانى تارتۋدىڭ ءبىرىنشى كەزەڭىندە، ۇلتتىق قور قۇرۋ جانە مەملەكەتىمىزدى دامىتۋدىڭ باسقا دا كۇردەلى جاعدايلارىندا — ارقاشان وسىلاي بولعان ەدى.

بۇل اتالعان جاعدايلاردىڭ ءبارى ەلىمىزدىڭ باسشىلىعى قازىرگىدەي جەڭىل ەمەس ۋاقىتتا دا بىزگە بەرىلىپ وتىرعان مۇمكىندىكتەردى وڭتايلى پايدالانىپ، سونداي-اق سىرتقى ورتادان كەلۋى مۇمكىن قاۋىپتەردى دەر كەزىندە قايتارىپ، ەڭ كۇردەلى پروتسەستەردى ءتيىمدى باسقارىپ شىعادى دەگەن سەنىمدى ۇيالاتادى. بۇل جەردە دە، ارينە، ءبىزدىڭ پرەزيدەنتىمىز نۇرسۇلتان ءابىشۇلى نازارباەۆتىڭ ەڭبەگى ولشەۋسىز دەپ بىلەمىز.

ءبىزدىڭ ءبارىمىزدى، قازاقستاندىقتاردى الەمدە بولىپ جاتقان پروتسەستەرگە وراي «كىلتتى بۇراپ قويا سالىپ» جانە «قاتال ۇنەمدەۋ مەن بارلىعىنا شەكتەۋ قويىلدى» دەپ ەل الدىندا بارىنشا اقتالۋعا جول بەرىلمەگەنى قۋانتادى. ءبىز وزىمىزگە ۇيرەنشىكتى ورتادا ءومىر سۇرگىمىز كەلەدى جانە ەرتەڭگى كۇنگە سەنىمدى بولعىمىز كەلەدى. ونىڭ ۇستىنە الداعى جىل قازاقستان مەملەكەتى ءۇشىن داڭقتى وقيعالارعا تولى بولماق. بۇل — دسۇ-عا كىرۋ جىلى، قر-نىڭ ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداق اياسىندا قىزمەتتى باستاۋ جىلى، كونستيتۋتسيامىزدىڭ 20 جىلدىق مەرەيتويى جىلى، جەڭىستىڭ 70 جىلدىعى جىلى، سونداي-اق 2015 جىل — قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى جىلى. بۇل داتالاردىڭ ءبارى دە جاقىن قالدى جانە مەرەكەلەر مەن وقيعالار بىرىكتىرەتىن ءبىزدىڭ بارىمىزگە ورتاق داتالار، بۇلاردىڭ ءبارى حالىقتىڭ بىرلىگىن جانە ءوز پرەزيدەنتىنە — ۇلت كوشباسشىسى ن.نازارباەۆقا سەنىم ارتا وتىرىپ، كەز كەلگەن داعدارىستىڭ الدىن الۋعا دايىن ەكەنىن كورسەتەدى.

مەملەكەت باسشىسىنىڭ جولداۋىندا داعدارىس جاعدايىندا مەملەكەتتىڭ ەكونوميكالىق ساياساتىن قايتا مەجەلەۋ بولاتىنىن الەمدىك تاجىريبە كورسەتىپ وتىرعانى اتاپ ايتىلدى. ءبىز مۇنداي قايتا باعدارلاۋعا دايىنبىز، ويتكەنى مۇنىڭ الدىندا بولىپ وتكەن داعدارىس جاعدايىندا ۇلتتىق ەكونوميكانىڭ قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ جونىندەگى شارالاردى نىعايتىپ الدىق. وسىعان وراي 2015 جىلدى «قازاقستان — 2050» جاڭا ۇلتتىق ستراتەگياسىن جۇزەگە اسىرۋ جونىندەگى سانالى ءىس-قيمىل جىلى دەپ اتاۋعا بولادى. بۇلاي دەپ سەنىمدى تۇردە نىقتاپ ايتۋعا نەگىز بار.

2013-2014 جىلدارى جاڭا ستراتەگيا تالاپتارىنا سايكەس نەگىزىنەن سالالىق جانە فۋنكتسيونالدىق ستراتەگيالىق باعدارلامالارعا، مەملەكەتتىك سەكتورداعى ۇلتتىق كومپانيالار مەن كاسىپورىنداردىڭ ستراتەگيالارىنا تۇزەتۋلەر ەنگىزۋ اياقتالدى. سونىمەن بىرگە، مەملەكەتتى دامىتۋدىڭ جاڭا تۇجىرىمداماسىن، ونىڭ ىشىندە «جاسىل» ەكونوميكاعا كوشۋ، ەلدىڭ باسەكەلەستىككە قابىلەتتىلىگىن ارتتىرۋ جانە باسقا دا تۇجىرىمداما جاسالدى، ءالى دە جالعاسىپ جاتىر. الداعى جىلى «قازاقستان — 2020» مەملەكەتتىك ستراتەگيالىق جوسپارى اياسىندا ءبىرىنشى بەسجىلدىقتىڭ مىندەتتەرىن اياقتاۋ ماقساتتى جانە كوپجوسپارلى جۇمىستىڭ ناتيجەسى بولىپ تابىلادى. مۇنىڭ ءبارى ەل ەكونوميكاسىن دامىتۋدىڭ يننوۆاتسيالىق مودەلىنە بارىنشا جاقىنداتىپ قانا قويماي، سونىمەن قاتار، ەكونوميكالىق ءوسىمنىڭ جاڭا ساپالى دەڭگەيىنە شىعۋدى سيپاتتايدى.

ەندى جاڭا، بۇرىنعىدان دا كولەمدى مەملەكەتتىك باعدارلامالاردى بەلسەندى جۇزەگە اسىرۋ كەزەڭى كەلدى. ماسەلەن، 2015 جىلى مەملەكەتتىك ۇدەمەلى يندۋستريالىق-يننوۆاتسيالىق دامۋ باعدارلاماسىنىڭ (2015-2019 جىلدارعا ارنالعان ميدب) ەكىنشى بەسجىلدىق كەزەڭىن جۇزەگە اسىرۋ باستالادى، پرەزيدەنت اتاپ وتكەندەي، وعان 100-دەن استام شەتەلدىك كومپانيالار قاتىسادى دەپ كۇتىلۋدە. سوعان سايكەس، وڭىرلىك دەڭگەيدە ءتيىستى اۋماقتى دامىتۋدىڭ جاڭا بەسجىلدىق باعدارلاماسى ورىندالاتىن بولادى. بارلىق دەڭگەيدەگى باسقارۋ يەلەرىنىڭ ستراتەگيالىق اسپەكتىلەرى انىقتالعانىن ەسكەرە وتىرىپ، جۇرگىزىلىپ وتىرعان بارلىق ەكونوميكالىق جانە الەۋمەتتىك پروتسەستەردى باعىندىرۋعا بولاتىنىن نىق سەنىممەن ايتۋعا بولادى. بۇل قازاقستانعا قازىردىڭ وزىندە بار جوسپارلار مەن باعدارلامالاردى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن ىنتامەن جۇمىس ىستەۋگە جانە العا قويعان ماقساتتارعا قول جەتكىزۋ ءۇشىن سەنىمدى تۇردە العا ۇمتىلۋعا نەگىز بولادى.

ءبىزدىڭ ويىمىزشا، ميدب ءمانى مەن مازمۇنى بويىنشا ءىىى دۇنيەجۇزىلىك ونەركاسىپ رەۆوليۋتسياسىنىڭ باستاۋى جاعدايىندا ءوزىنىڭ دامۋىن باسقارۋ جونىندەگى قازاقستاننىڭ كەشەندى ءىس-قيمىل جوسپارى ىسپەتتەس دەپ ايتا الامىز. بۇل كەزەڭدە ول قازاقستاننىڭ جاڭا ەكونوميكالىق ساياساتىنىڭ اناعۇرلىم باسىم باعىتتارىنا جاتۋى كەزدەيسوقتىق ەمەس.

وسىلايشا، قازاقستاننىڭ الەمنىڭ 30 دامىعان ەلىنىڭ قاتارىنا قوسىلۋى جولىنداعى ماڭىزدى قۇرال جانە «قازاقستان — 2050» ستراتەگياسىندا بەلگىلەنگەن ماقساتتى مىندەتتەردى جۇزەگە اسىرۋدىڭ باستى كەزەڭى «نۇرلى جول» مەملەكەتتىك باعدارلاماسى بولىپ تابىلاتىنى انىق. پرەزيدەنتىمىزدىڭ جاڭا جولداۋىندا ۇسىنىلعان ءىس-قيمىل كەڭ قامتىلعان باعدارلاماسى قازاقستاننىڭ قول جەتكىزگەن ەكونوميكالىق ءوسىم الەۋەتىنە سۇيەنىپ جاسالعانى انىق كورىنەدى. ءدال سول دىڭگەك بۇگىنگى كۇنى بىزگە ينفراقۇرىلىمدىق نىساندار قۇرىلىسى، قارجى سەكتورىن كەڭ كولەمدە ساۋىقتىرۋ، ماڭىزدى الەۋمەتتىك پروبلەمالاردى، ونىڭ ىشىندە تۇرعىن ءۇي-كوممۋنالدىق شارۋاشىلىعى، تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسى، ءبىلىم بەرۋ، دەنساۋلىق ساقتاۋ سەكىلدى سالالارداعى پروبلەمالاردى شەشۋدىڭ وراسان زور ماسەلەلەرىن ورىنداۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. بۇل مىندەتتەردى تابىستى ورىنداۋ ءۇشىن ءبىزدىڭ بارىمىزگە پرەزيدەنتتىڭ جولداۋىن تاعى دا مۇقيات وقىپ شىعىپ، بىرنەشە باعىتتىڭ ارقايسىسىنىڭ تەرەڭ ءمانىن تۇسىنە ءبىلۋىمىز كەرەك. مەملەكەت باسشىسىنىڭ جولداۋىندا داعدارىستىق جاعداي الدىندا ءبىزدىڭ ەكونوميكالىق ساياسات كونترتسيكلدىق سيپاتقا يە بولۋى ءتيىس ەكەندىگى بىرنەشە رەت اتاپ كورسەتىلگەن. بۇل ەكونوميكالىق سالادا جاسالىپ جاتقان تۇبەگەيلى شارالاردىڭ اعىمدىق سيپاتتاعى قاۋىپتەن تۋىندايتىن ۇلتتىق ەكونوميكانى قورعاۋعا باعىتتالۋى ءتيىس ەكەندىگىن كورسەتەدى. ەڭ الدىمەن، بۇل مۇناي باعاسىنىڭ تۇسۋىنە، ۆاليۋتا كۋرسىنىڭ وزگەرىپ وتىراتىنىنا جانە باسقا سەبەپتەرگە بايلانىستى. بۇل جوسپارداعى شارالار ىشىنەن قازاقستان بانكتەرىنىڭ نەسيەلىك جەلىسىن تارتا وتىرىپ، شاعىن جانە ورتا بيزنەستى نەسيەلەۋگە 300 ميلليارد تەڭگەدەن استام كولەمدە قوسىمشا قارجى ءبولىنۋىن ءوز مەرزىمىندە قابىلدانىپ وتىرعان شارا دەپ ەسەپتەيمىن، ونىڭ ىشىندە بۇل قارجىنىڭ جارتىسىنان استامى 6 پايىزدىق جەڭىلدىكپەن 10 جىلعا بەرىلەدى، جەڭىلدىك نەسيەلەرى ءبىزدىڭ كاسىپكەرلەرىمىزگە وزدەرىن نىعايتىپ، باسەكەلەستىككە قابىلەتتىلىككە قاراي جىلجۋعا، جاڭا نارىق بەلەستەرىنە، سونىمەن قاتار، الەمدىك نارىققا شىعۋعا كومەكتەسەدى.

ونىڭ ۇستىنە داعدارىس جاعدايىندا مۇنداي مۇمكىندىكتەردى انىق جۇزەگە اسىرۋعا بولادى، ال ۇلتتىق قوردان بولىنەتىن جاڭا ترانش داعدارىس جاعدايىندا مەملەكەتىمىز قولداۋ جاساپ وتىرعان كاسىپكەرلەرىمىزدىڭ الەۋمەتتىك جاۋاپكەرشىلىگىن ارتتىرادى.

بيۋدجەتتىك رەتتەۋ كورسەتكىشتەرىن تۇزەتۋ دە داعدارىسقا قارسى مەملەكەت قابىلداپ وتىرعان شارالاردىڭ ماڭىزدى اسپەكتىسى بولىپ تابىلادى. قازىرگى كەزدە پارلامەنت سەناتى 2015-2017 جىلدارعا ارنالعان ءۇش جىلدىق بيۋدجەتتى قاراپ جاتىر. بيۋدجەت ساياساتىنداعى وزگەرىستەرگە تالداۋ جاساۋ كەز كەلگەن مەملەكەتتىڭ جاڭا داعدارىستىق جاعدايدا ستراتەگيالىق جوسپارلاۋ مەن ستراتەگيالىق بولجام جاساۋ تاسىلدەرىنە جۇگىنە وتىرىپ، قالاي ارەكەت ەتۋ كەرەكتىگىن ويلاۋعا قاجەتتى سالماقتى اقپارات بولىپ تابىلادى.

بۇل مىسال ءبىزدىڭ دەپۋتاتتىق كورپۋس ءۇشىن دە كورنەكى قۇرال ىسپەتتەس، ويتكەنى بيۋدجەتتىك رەتتەۋ تەحنولوگياسىن مەڭگەرۋ — پارلامەنتاريدىڭ باستى مىندەتتەرىنىڭ ءبىرى. ماسەلەن، سىرتقى جانە ىشكى فاكتورلاردى ەسەپكە الا وتىرىپ، رەسپۋبليكانى الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق دامىتۋدىڭ 2015-2019 جىلدارعا ارنالعان بولجامىنىڭ بازالىق ستسەناريىنىڭ قاجەتتى پارامەترلەرى قارالعان. ونىڭ ىشىندە 2015 جىلعا مۇناي باعاسىنىڭ بولجامدىق دەڭگەيى ءبىر باررەلى 90 دوللاردان 80 دوللارعا دەيىن تومەندەگەن. 2016-2019 جىلدارعا ءبىر باررەلگە 90 دوللار دەڭگەيى ساقتالعان. مەتالل باعاسى 2015 جىلى ساقتالعان، 2019 جىلعا قاراي قازىرگى دەڭگەيدەن 5,4 پايىزعا وسەدى دەپ بولجانعان.

بۇدان شىعاتىنى، 2015 جىلى ءجىو 43 721,3 ميلليارد تەڭگە كولەمىندە بولادى، 2019 جىلعا 70 753,6 ميلليارد تەڭگەگە جەتەدى دەپ بولجانۋدا. جان باسىنا شاققاندا ءجىو 2015 جىلى 13,5 مىڭ دوللاردان 2019 جىلى 20,8 مىڭ دوللارعا دەيىن ۇلعايادى.  بولجام بويىنشا ءجىو-ءنىڭ ناقتى ءوسىمى 2015 جىلى 4,8 پايىز، 2016-2019 جىلدارى 5,3-6,7 پايىز دەڭگەيدى قۇرايدى دەپ كۇتىلۋدە. مۇنىمەن قاتار مۇناي ءوندىرۋ كولەمى ماقۇلدانعان كولەمدە ساقتالادى، 2015 جىلى 81,8 ميلليون توننا، 2019 جىلعا قاراي 96 ميلليون توننا قۇرايدى.

ەلىمىزدىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق دامۋىنىڭ 2015-2019 جىلدارعا قايتا قارالعان بولجامىنا سايكەس، ەكونوميكانى دامىتۋدىڭ كونسەرۆاتيۆتىك نۇسقاسى نەگىزىندە رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتىڭ 2015-2017 جىلدارعا ارنالعان جوبا پارامەترلەرى قايتا قارالدى. 2015-2017 جىلدارعا ارنالعان الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق دامۋدىڭ ماقۇلدانعان بولجامى بويىنشا 2015 جىلعا ارنالعان بيۋدجەتتىڭ شىعىس بولىگى 2013 جىلى وسى كەزەڭگە (2013-2015 جىلدارعا بولجام) بەكىتىلگەن كورسەتكىشكە قاراعاندا ۇلعايعانىنا نازار اۋدارۋىمىز كەرەك. ەگەر بۇدان بۇرىن 2015 جىلى 7 234,2 ميلليارد تەڭگە كولەمىندە جوسپارلانسا، قازىر 7 835,1 ميلليارد تەڭگەگە ۇلعايتىلىپ وتىر نەمەسە ءوسىم 17,9 پايىز، ياعني 601 ميلليارد تەڭگە. بۇل كورسەتكىشتەر — ەلىمىزدىڭ ەكونوميكالىق الەۋەتىنىڭ جانە بۇگىنگى مەملەكەتتىك مەنەدجمەنت پەن ءتيىمدى قارجى ينۆەستيتسيالىق، يننوۆاتسيالىق ساياسات جەتىستىكتەرىنە سۇيەنە وتىرىپ، ەكونوميكالىق داعدارىستىڭ الدىن الۋ ءۇشىن ناقتى مۇمكىندىكتەردى نىعايتۋدىڭ ءبىر دالەلى.

ۇلتتىق قوردان بولىنەتىن كەپىلدى جانە ماقساتتى ترانسفەرت كىرىستىڭ تۇراقتى كوزى بولىپ تابىلادى. 2015 جىلى بيۋدجەتكە ۇلتتىق قوردان 2 418,2 ميلليارد تەڭگە بولىنەدى. بۇل رەسپۋبليكالىق بيۋدجەت شىعىندارىن تولىق قارجىلاندىرۋعا جانە رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتە كوزدەلمەگەن بىرقاتار بولجامدار ماسەلەلەرىن شەشۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. ءتىپتى ەۋروپانىڭ دامىعان ەلدەرى مۇنداي قارجىلىق رەتتەۋلەردى وڭ تاجىريبە دەپ ەسەپتەيدى، قازاقستان وسىنى ۇيرەنۋى ءتيىس.

مىنا ماڭىزدى اسپەكت مۇنىڭ دالەلى بولىپ تابىلادى. پرەزيدەنت جولداۋىندا قازاقستاننىڭ جاڭا ەكونوميكالىق ساياساتى ەلىمىزدى ينفراقۇرىلىمدىق دامىتۋ جوسپارىنىڭ دىڭگەگى ەكەنى اتاپ كورسەتىلدى. مەملەكەت باسشىسىنىڭ بۇل جوباسى ستراتەگيالىق ماڭىزعا يە ەكەنى ءسوزسىز، ويتكەنى جۇزەگە اسىرۋ مەرزىمى بويىنشا ميدب-نىڭ ەكىنشى كەزەڭىمەن تىعىز بايلانىستى جانە ونىڭ لوگيكالىق جالعاسى بولىپ تابىلادى. جوسپار سولتۇستىك جانە وڭتۇستىك، شىعىس جانە باتىس بويىنشا تارالاتىن كەڭ كولەمدى جانە پانورامالى، كولىك سالاسىنىڭ نەگىزگى سەكتورلارىنىڭ — اۋە، تەمىرجول جانە اۆتوموبيل جيىنتىعىن قۇرايدى. كولىك سالاسىنىڭ بارلىق جوبالارى قىمبات ەكەنىن ەسكەرسەك، بۇگىنگى كۇنى مۇنداي مىندەتتەردى ورىنداۋعا كەز كەلگەن مەملەكەتتىڭ كۇشى كەلە بەرمەيدى.

قازاقستاندىقتار ءۇشىن ەل اۋماعىنىڭ ۇلكەن جانە ءارتۇرلى كليماتتىق جاعدايىنا بايلانىستى بۇل جوبانى جۇزەگە اسىرۋ ءومىر ءسۇرۋ جاعدايىمىزدىڭ مەيلىنشە جوعارى بولۋىنا، ءومىر ءسۇرۋ ساپاسىنىڭ الەمدىك ستاندارتتارعا جەتۋىنە مۇمكىن ەكەنىن بىلدىرەدى. بارلىق 7 ينفراقۇرىلىمدىق جوبا ىسكە اسقان جاعدايدا، مۇنىڭ ءبارى جاقىن جىلدا جۇزەگە اسىرىلادى، ەلىمىزدىڭ بارلىق اۋماعى ۇلكەن قۇرىلىس اۋماعىنا اينالادى. بىرنەشە مىڭ قۇرىلىس نىساندارىندا جۇزدەگەن، ءجۇز مىڭداعان جاڭا جۇمىس ورىندارى پايدا بولادى. بۇل — قازاقستاننىڭ جاڭارعان تاريحىنىڭ جارقىن دا وعان ءتان قۇبىلىسى.

دەگەنمەن الدىمەن ينفراقۇرىلىمدىق جوبالاردى جۇزەگە اسىرۋ پرەزيدەنتتىڭ ءىس-قيمىل باعدارلاماسىنىڭ بەلگىلى ءبىر باعىتتارىنىڭ ۇلكەن مۋلتيپليكاتيۆتى تيىمدىلىگىنە جەتۋگە بولاتىنىن كورسەتەدى. ماسەلەن، ينفراقۇرىلىمدىق جوبالاردى جاساۋ سالانىڭ عىلىمي-تەحنيكالىق الەۋەتىن ىسكە قوسۋ مۇمكىندىگىن عانا ەمەس، سونىمەن بىرگە، جاڭا ينۆەستيتسيالار تارتۋعا ىقپال ەتەدى.  سوعان سايكەس ينۆەستيتسيالىق احۋالدى جاقسارتۋعا، شەتەلدىك ينۆەستورلارمەن جانە حالىقارالىق قارجى ينستيتۋتتارىمەن ىسكەرلىك جانە قارجىلىق بايلانىسىن نىعايتۋعا جاعداي جاسايدى. ول، سونداي-اق، جاڭا تەحنولوگيالارعا سۇيەنە وتىرىپ، ەكونوميكانىڭ ءارتۇرلى سالالارىنداعى يننوۆاتسيالىق بەلسەندىلىكتى ۇلعايتۋعا، ونىڭ ىشىندە جاڭا يننوۆاتسيالىق وندىرىستەر اشۋعا ىنتالاندىرادى. بۇل اۋقىمدى مىندەتتى ورىنداۋ زەرتتەۋ الەۋەتىن ودان ءارى جانداندىرۋدى جانە شەتەلدىك جاڭا تەحنولوگيالىق ترانسفەرتتى تالاپ ەتەدى، بۇل قازاقستاندا عىلىمدى كوپ قاجەتسىنەتىن ەكونوميكانىڭ مودەلىن ءىس جۇزىندە جۇزەگە اسىرۋ ەلەمەنتى بولماق. ونىڭ ۇستىنە مەملەكەت باسشىسى اتاپ وتكەندەي، قازىردىڭ وزىندە 10 تىرەك ۋنيۆەرسيتەتى انىقتالدى، سول ۋنيۆەرسيتەتتەردىڭ بازالارىندا عىلىم مەن ەكونوميكانىڭ باسىم سالالارى اراسىنداعى بايلانىس جانە كادرلار دايارلاۋ قامتاماسىز ەتىلەدى. ءسوز اراسىندا ايتا كەتۋ كەرەك، پرەزيدەنت جولداۋىندا اتاپ وتىلگەندەي، تەك وسى ماقساتتار ءۇشىن ماتەريالدىق-تەحنيكالىق بازانى نىعايتۋعا 2017 جىلعا دەيىن 10 ميلليارد تەڭگە بولىنەدى. عالامدىق ەكونوميكانى دامىتۋدىڭ جاڭا جاعدايلارىندا اتقارىلاتىن مەملەكەتتىڭ ءىس-قيمىل باعدارلاماسىنىڭ جوعارىدا قارالعان باعىتتارىندا حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋعا جانە مەيلىنشە ءومىر ءسۇرۋ جاعدايىن جاقسارتۋعا ارنالعان الەۋمەتتىك سيپاتتاعى شارالار تولىق قامتىلعان، بۇل دا پرەزيدەنتتىڭ ويلاۋ قابىلەتىنىڭ تەرەڭدىگىن جانە كورەگەندىگىن كورسەتەدى. تۇرعىن ءۇي-كوممۋنالدىق شارۋاشىلىعىنىڭ ينفراقۇرىلىمدارىن، سۋ جانە جىلۋ جەلىلەرىن جاڭعىرتۋ سياقتى جوبالار زور شىعىندى جانە كولەمدى ينۆەستيتسيالار، ونىڭ ىشىندە شەتەلدىك ينۆەستيتسيالار تارتۋدى تالاپ ەتەدى. مەملەكەت باسشىسىنىڭ جولداۋىندا بۇل ماقساتتاردى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن بيۋدجەتتە قارالعان قارجىدان باسقا جىل سايىن 300 ميلليارد تەڭگەگە دەيىن بولىنەتىنى قارالعان، حالىقارالىق قارجى ينستيتۋتتارىنىڭ، جەكە ينۆەستورلاردىڭ قارجىلارى تارتىلادى.

قازاقستاندىق اگلومەراتسيا قۇرۋ اياسىندا حالىقتىڭ قونىس اۋدارۋى جيىلەيتىندىكتەن جولداۋدا تۇرعىن ءۇي ينفراقۇرىلىمىن نىعايتۋ شارالارى قارالعان. ونىڭ ىشىندە مەملەكەت بولاشاقتا ساتىپ الۋ قۇقىعى بەرىلەتىن الەۋمەتتىك ارەندالىق تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسى جۇرگىزىلەتىن بولادى. بۇل الەۋمەتتىك ماسىلدىقتى جوياتىن دۇرىس ءتاسىل جانە بۇل تۇرعىنداردىڭ ماڭىزدى الەۋمەتتىك پروبلەمالارىن شەشە الادى. ءبىلىم بەرۋ جانە دەنساۋلىق ساقتاۋ سالالارى بويىنشا ارنايى توقتالۋدىڭ قاجەتى بولا قويماس، ويتكەنى بۇل سالالارداعى پروبلەمالاردى شەشۋ ءبىزدىڭ ەلىمىزدە تۇراقتى جانە جۇيەلى تۇردە جۇزەگە اسىرىلىپ كەلەدى، وعان ءبولىنىپ وتىرعان قاراجات كولەمى دە ۇلعايىپ وتىر. اپاتتىق جاعدايداعى مەكتەپتەر مەن 3 اۋىسىمدا وقىتۋ پروبلەمالارىنا ارنالىپ قوسىمشا 70 ميلليارد تەڭگە بولىنەدى. مەكتەپكە دەيىنگى ۇيىمدارداعى ماسەلەلەردى تۇبەگەيلى شەشۋ ءۇشىن 3 جىلدىڭ ىشىندە 20 ميلليارد تەڭگە جۇمسالاتىن بولادى. ءوز جۇمىسىمنىڭ تاجىريبەسىنەن بىلەمىن، پرەزيدەنتتىڭ وڭىرلىك اكىمدەرگە جەكە سەكتوردى تارتا وتىرىپ، بۇل جۇمىسپەن بارىنشا اينالىسۋدى تاپسىرۋىن وتە دۇرىس بولدى دەپ سانايمىن. بۇل مەملەكەت، حالىق جانە جەكە سەكتور اراسىنداعى ىنتىماقتاستىقتىڭ تاعى ءبىر فورماسى بولماق، كۇش بىرىكتىرىلگەن جاعدايدا ماڭىزدى الەۋمەتتىك ماسەلە شەشىلەتىن بولادى.

سونىمەن، مەملەكەت باسشىسىنىڭ قازاقستان حالقىنا ارناعان بۇل جولداۋىنا جان-جاقتى تالداۋ جاساساق، عالامدىق ەكونوميكادا، ونىڭ قارجىلىق قۇرىلىمىندا  بولىپ جاتقان پروبلەمالارعا قاراماستان، رەسپۋبليكامىزدىڭ بارلىق ازاماتتارىنىڭ تۇرمىسىن جاقسارتۋ جونىندەگى بۇرىن بەلگىلەنگەن مىندەتتەردى تابىستى ورىنداۋعا جانە الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق ءوسىمدى ودان ءارى كوتەرۋگە مۇمكىندىك بەرەدى دەپ تۇيىندەي الامىز. قازاقستان پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان ءابىشۇلى نازارباەۆتىڭ ساياسي باعىتى بولاشاققا ەسەپتەلگەن، ونى ارقاشان بۇگە-شىگەسىنە دەيىن ءىس جۇزىنە اسىرامىز. ونىڭ نەگىزىندە ۇلتتىق ەكونوميكانى جاڭعىرتۋعا جانە حالىقتىڭ ءال-اۋقاتىن ارتتىرۋعا باعىتتالعان ءاردايىم جاڭاشىلدىق يدەياسى جاتادى. بۇل يننوۆاتسيالىق رەسۋرس مەملەكەت باسشىسىنىڭ «نۇرلى جول — بولاشاققا باستار جول» جولداۋىندا دا كورىنىس تاپقان.

اباي.kz