رەسەي پرەزيدەنتى ءپۋتيننىڭ «قازاقتاردا مەملەكەت بولماعان» دەپ ايتقانىن ءبىز، قازاقتار ۇمىتا باستاعان ەدىك. نامىسى تۋلاعان، جۇدىرىعى ءتۇيىلىپ، تىستەنگەن قازاقتار بيلىكتەن پۋتينگە قارىمتا ءۇن شىقپاعان سوڭ ىشتەن تىنىپ قالا بەرگەندەي بولعان، كورشى ەلدىڭ «ۋكراينامەن باسى قاتىپ جۇرگەن» باسشىسى جاڭىلىپ ايتقان شىعار دەپ تۇسىنىستىك تانىتىپ، «كەشىرە» سالعانداي دا كورىنەمىز... كۇزدىڭ قاربالاسى باستالىپ، «قارا قازان، سارى بالانىڭ قامىن» كۇيتتەگەن قازاقتار جىرينوۆسكيعا قارسى ءسوز ايتقان ءبىر-ەكى دەپۋتاتتىڭ مامىلەسىن قۋانىش كورىپ، كۇندەلىكتى تىرشىلىگىنە كوشكەن. قايدام، پۋتين الجاسپاپتى، رەسەيدىڭ  ۆلاديمير حاندرۋساي   دەگەن ەتنوساياساتتانۋشىسى «پۋتين ءاسىلى بىلاي ايتپاقشى ەدى»، - دەپ پرەزيدەنتتەرىنىڭ سوزىنە ۇلكەن تۇسىنىكتەمە جاسادى بىرنەشە كۇن بۇرىن. 12 قىركۇيەكتە «الاش ايناسى» گازەتى حاندۋرسايدىڭ قازاقستان تۋرالى پىكىرىن باستى، ونىڭ سوزىنشە پۋتين تاريحشىلاردىڭ ويىن دۇرىس جەتكىزىپتى، ءبىزدىڭ تۇتاس تاريحىمىز وتىرىك ەكەن، سسسر قۇرىلعان سوڭ عانا كوزىمىز اشىلىپ، مەملەكەتىمىز بولا قالىپتى.  كەرەي، جانىبەك، ابىلاي حاندارىمىز مۇلدە ەرلىك، قايراتكەرلىك جاساماعان كورىنەدى. قازاقستاننىڭ تاۋەلسىزدىگىن، قازاقتاردىڭ تاريحىن قورلاعان حاندۋرساي ءبىزدىڭ كىم ەكەنىمىزدى، كىم بولعانىمىزدى ايتا كەلىپ، بىزگە ەندى قانداي جولمەن ءومىر ءسۇرۋ كەرەگىنە دە اقىل بەرىپتى: "قازاقتاردىڭ الدىندا ەكى تاڭداۋ بار. ءبىرىنشىسى – قاتاڭ ۋنيتارلى باسقارۋ. مۇنداي جاعدايدا ءبىر رۋدىڭ باسى ەلدەگى بارلىق ماسەلەنى شەشەدى. ءتىپتى ورىس ءتىلدى وبلىستارعا، الشىندارعا، ادايلارعا، نايماندارعا جانە ت.ب.-عا قاتىستى ۇلتتىق ساياساتتى قۇراتىن بولادى. ول ءتۇپتىڭ-تۇبىندە تىعىرىققا اپارىپ تىرەيدى. ەكىنشىسى، "ماڭگىلىك ەل" جوباسىماعىن قۇرعانشا، قازاقستان فەدەراتيۆتى رەسپۋبليكاسىن ورناتقان ءجون".

بۇنداي اشىقتان-اشىق قورلاۋعا ارادا بىرنەشە كۇن وتسە دە رەسمي اقوردا ءۇن قاتقان جوق. ال، ءبىز الاشتانۋشى، تاريحشى عالىم تۇرسىن جۇرتبايعا حابارلاسىپ، بۇل ماسەلەگە بايلانىستى پىكىرىن سۇراعان ەدىك، كورشى ەلدىڭ كوسەمسىپ سويلەيتىندەرىنىڭ سوڭعى ساندىراعىن ءالى ەستي قويماعانىن ايتقان تۇرسىن جۇرتباي ىزالى كەيىپتە، ءزىلدى جاۋاپ بەردى:

«بۇل تىكەلەي قازاقستان حالىقتارى اسسامبلەياسىنىڭ قۇرىلعانىنان بەرگى جۇرگىزىپ كەلە جاتقان ساياساتىنىڭ باستى ناتيجەلەرىنىڭ ءبىرى. ويتكەنى ولاردىڭ بۇكىل جۇرگىزىپ وتىرعان ىسكەرلىگى، ساياساتكەرلىگى، كەڭەستەرى، قوعامعا ارالاسۋى،  باعدارلامالارى – بارلىعى وسىعان باعىتتالعان. مىسالعا تولەرانتتىق دەگەن ۇعىمنىڭ ءوزىن ولار وسى ماقساتقا جەتۋدىڭ الدىنداعى قۇپيا پارول رەتىندە پايدالانىپ وتىر. ولاردىڭ الاش قوزعالىسىنا قارسى جازىپ قويعان كىتاپتارى بار، «الاش جانە تولەرانتتىق» دەگەن  دەرەكتى فيلم تۇسىرۋگە 40 ميللياردتاي تەڭگە قاراجات بولگەندەرىن بىلەمىن، ورىنداي الدىما ونى بىلمەيمىن. بۇل بولىپ جاتقان جاعداي الدىن الا ويلاستىرىلعان، رەسەيلىك ۇلكەن باعىتتىڭ كورىنىسى، سول ساياساتتىڭ ءبىزدىڭ مەملەكەتتىڭ تۇلعالارى مەن يدەولوگتارىنا وتكىزىلىپ، جۇزەگە اسىرىلعانىن ايعاقتايتىن شارۋا. رەسەي ءبىزدى ەكىنشى ۋكراينا ەتۋگە دايىنداپ جاتىر. ەگەردە مەملەكەتتىڭ ساياساتىنان ءسال وزگەرىس بايقالاتىن بولسا، وندا ءبىز ۋكراينانىڭ كەبىن ءسوزسىز قۇشامىز. جالپى الەۋمەتتىك-ساياسي ساراپتاما جاساعان الەمدىك ينستيتۋتتار بولجامى بويىنشا،  وسىدان 5 جىل بۇرىنعى، 2 جىل بۇرىنعى اقپان ايلارىنداعى رەسەيدە بولعان تۇراقسىزدىق الدىمەن ۋكرايناعا، سودان كەيىن ءبىزدىڭ قازاقستانعا كوشەدى دەگەن سوزدەرى بار، بۇل - تۇراقسىزدىق.  دەمەك،  بۇل قانداي دا بولسىن الدىن الا دايىندالعان دۇنيە. ال ەندى، بۇعان نەگىزگى اسەر ەتكەندەر ءبىزدىڭ ەلدىڭ يدەولوگتارى مەن مەملەكەت قايراتكەرلەرىنىڭ وسى ۋاقىتقا دەيىن ايتىپ كەلە جاتقان «قازاقستاندا بۇرىن مەملەكەت بولعان جوق»، «قازاق مەملەكەتتىگى بولعان جوق جانە ول 1991 جىلدان باستالدى» دەگەن سوزدەرى. ەرتەڭ وسىعان قارسى مەملەكەتتىك تۇلعالار پىكىر ءبىلدىرىپ، پۋتين، جىرينوۆسكي، حاندۋرساي سياقتىلارعا سۇراق سالاتىنداي بولسا، قازاق مەملەكەتتىگىن قۇرعان، قۇرۋعا قاتىسقان قايراتكەرلەردىڭ اۋزىمەن وسى ۋاقىتقا دەيىن ايتىلعان پىكىرلەردى الادى دا، مويىندامايدى: - ء«بىز ايتقان جوقپىز، بۇل وزدەرىڭىزدىڭ مەملەكەتتىك كوسەمدەرىڭىزدىڭ، قايراتكەرلەرىڭىزدىڭ ايتقان ءسوزى. 1994 جىلى مگۋ-دا بىلاي دەگەن، شەكارا تۋرالى  بىلاي دەگەن، بىزدە الاش مەملەكەتى جوق دەگەن ...» دەپ ءۋاج ايتادى.

مەنىڭ 2000 جىلدان باستاپ 2011 جىلعا دەيىن جازعان الاش تۋرالى كىتابىما قارسى بارلىق پىكىرلەر بۇل ماسەلەنى ساياساتقا اكەلىپ قويۋعا تىرەپ وتىر. پۋتين، جىرينوۆسكيدىڭ سول ايتقان سوزدەرى قازىر ءبىزدىڭ قوعامنىڭ ىشىندە ۇلكەن تولقۋ تۋعىزدى. ال، بۇل پىكىرلەر قازاقستانداعى قازاقتان باسقا حالىقتىڭ ءوزىن ەكىگە ءبولىپ وتىر، بىرەۋى قارسى، بىرەۋى جاقتايدى. امەريكاعا، ەۋروپاعا قارسى قولدانعان ەڭ كۇشتى كىلت، ول – ءپۋتيننىڭ قولىنداعى كىلت: «قازاق – ۇلت ەمەس، ۇلكەن توبىر». ال بىزدەگى وزگە ۇلتتاردىڭ بارلىعى وسى پىكىرگە قاناتتانىپ وتىر. ءبىزدىڭ ىشىمىزدەگى قازاقتان باسقا ۇلتتار سول پىكىرگە ارقالانىپ، قازاق مەملەكەتتىگىنە كۇماندانىپ، ەندى سول پىكىردى قالىپتاستىرۋعا، جانداندىرۋعا كوشتى. بۇل قازاق ەمەس ۇلتتاردىڭ بۇل پىكىردى تالداپ، دۇرىس دەپ قابىلداۋىنا نەگىز قالادى. ەگەردە، «قازاق مەملەكەتتىگى بولدى، شەكاراسى بولعان» دەگەن ءسوزدى قايتادان جانداندىرىپ الماساق، بۇل ماسەلە تۋرا 3-5 جىلدىڭ ىشىندە الدىمىزدان شىعادى. وعان ءبىزدىڭ ەلدەگى حالىقتار اسسامبلەياسىنا يەك سۇيەپ وتىرعان ۇلتتار قارجىلىق جاعىنان دا، ساياساتتانۋ جاعىنان دا، سىرتقى كۇشتىڭ كومەگى جاعىنان دا، ءتىپتى قارۋ-جاراق جاعىنان دا دايىندالىپ وتىر. ءبىز ءوزىمىزدىڭ ىشىمىزدەگى كازاك اتاماندارى مەن ولاردىڭ قولداۋشىلارىنا وسى باستان تىيىم سالماساق، ەرتەڭ دىمىمىز شىقپاي قالادى. قازىر ءار قازاق قىساسقا قىساس، وكتەمدىككە مىنەز كورسەتۋى كەرەك. ءار ساۋداگەر باسەكەگە ساي، وكتەم ەكونوميكاعا قارسى ءوزىنىڭ ىسكەرلىگىن كورسەتىپ، ىشتەسىپ، باسەكەلەسىپ، جانتالاسىپ قايرات قىلماسا بولمايدى. ناعىز باسەكەگە تۇسەتىن كەز ەندى كەلدى. وسىدان باستاپ «ويباي، قازاعىم-اي، ەلىم-اي، جەرىم-اي، اناۋ ءايتتى، مىناۋ ءبۇيىتتى» دەگەننەن اسپاساق، وندا ءبىزدىڭ مەملەكەتتىگىمىزگە قاۋىپ ءتوندى، باسىنا بۇلت ءۇيىرىلدى دەپ ەسەپتەۋ كەرەك. ءبىزدىڭ قاۋىپسىزدىك كوميتەتىمىزدىڭ، قورعانىس مەكەمەلەرىنىڭ، سىرتقى ساياسات مەكەمەلەرىنىڭ بىرىگىپ وسىعان قارىس ارەكەت ەتەتىن كەزەڭى وسى كەزەڭ. مەملەكەتتىك تۇلعالار دا وسى كەزەڭنىڭ ورىندالۋىن قامتاماسىز ەتپەسە، وندا ولاردىڭ قازاقستاننىڭ تاۋەلسىزدىگىن قامتاماسىز ەتەتىنىنە كۇماندانۋعا بولادى».

سوڭعى كەزدەرى اقپاراتتىق قاۋىپسىزدىك تۋرالى كوپ ايتىلىپ كەتتى. تاريحىمىزدى قورلاپ، وتكەن عاسىرلارداعى مەملەكەتىمىزگە وپ-وڭاي سوقتىعىپ وتىرعان رەسەيلىك ۇلكەن ساياساتكەرلەردىڭ ءبىر ەمەس، بىرنەشە رەت قايتالانىپ جاتقان سوزدەرى ماسەلەنىڭ سالماعى جەڭىل ەمەس ەكەنىن كورسەتسە كەرەك. قان توگىپ ۇلانعايىر اتىراپتى قورعاعان بابالاردىڭ تاريحىنان ايىرىلۋىمىز ۇرپاققا سىن، تاۋەلسىزدىگىمىزدى قورعايتىن جالعىز قارۋىمىز – نامىس قانا ەمەس پە؟! كوپ ۇرگەن يت قاپپاي قويمايدى...

نۇرعالي نۇرتاي

Abai.kz