جۇرگەنوۆتەردىڭ ارعى بابالارى – شومەكەيدiڭ بوزعۇلىنان تارايتىن سارعاسقا رۋىنان شىققان جارiمبەت بي. جارiمبەت بيدiڭ ەسiمi 1803, 1805 جىلدارداعى رەسەي قۇجاتتارىندا جازىلىپ، ونىڭ شومەكەي رۋىنىڭ ايتۋلى 6 بيiنiڭ بiرi ەكەنi كورسەتiلگەن. جارiمبەت بۇگiندە رۋ اتىن العان. وسى جارiمبەت بيدەن تۋعان الەن، ودان تاراعان قۋاڭ (iرi بايلار بولعان), قۋاڭنان جۇرگەن، تۇرعان تاعى باسقا ۇرپاقتار ءوسiپ-ونگەن. جارiمبەت بيدiڭ تiكەلەي التىنشى ۇرپاعى بولىپ تابىلاتىن تەمiربەك (تەمiرشە) قاراۇلى جۇرگەنوۆ جانە جۇرگەنوۆتەر اۋلەتiنەن تاراعان ۇرپاقتاردىڭ كەڭەستiك جۇيەدەن كورگەن زورلىق-زومبىلىقتارى اۋىر تراگەديالىق جايت.
ارينە، وقىرمان قاۋىم 1933-1937 جىلداردا قازسسر حالىق اعارتۋ كوميسسارى بولىپ قىزمەت iستەگەن ت.جۇرگەنوۆ تۋرالى، ونىڭ 1938 جىلى اتىلعانىن، كەيiننەن ەسiمi تولىق اقتالعانىن بiلەرi ءسوزسiز. الايدا، ونىڭ بiرگە تۋعان iنiلەرi, اكەسi مەن تۇرعان ۇرپاقتارىنىڭ باسىنا تۇسكەن زوبالاڭدى بiلە بەرمەۋi ابدەن مۇمكiن.
كولحوزداستىرۋ كەزiندە مال-جاندى بiر ورتالىققا ۇيىستىرۋعا قارسى شىققاندار اراسىندا جۇرگەنۇلى قارا، ونىڭ بالالارى قوسجان، دوسجان، جۇدىرىق بالاسى نۇرجان بولعان.

جۇرگەنوۆتەردىڭ ارعى بابالارى – شومەكەيدiڭ بوزعۇلىنان تارايتىن سارعاسقا رۋىنان شىققان جارiمبەت بي. جارiمبەت بيدiڭ ەسiمi 1803, 1805 جىلدارداعى رەسەي قۇجاتتارىندا جازىلىپ، ونىڭ شومەكەي رۋىنىڭ ايتۋلى 6 بيiنiڭ بiرi ەكەنi كورسەتiلگەن. جارiمبەت بۇگiندە رۋ اتىن العان. وسى جارiمبەت بيدەن تۋعان الەن، ودان تاراعان قۋاڭ (iرi بايلار بولعان), قۋاڭنان جۇرگەن، تۇرعان تاعى باسقا ۇرپاقتار ءوسiپ-ونگەن. جارiمبەت بيدiڭ تiكەلەي التىنشى ۇرپاعى بولىپ تابىلاتىن تەمiربەك (تەمiرشە) قاراۇلى جۇرگەنوۆ جانە جۇرگەنوۆتەر اۋلەتiنەن تاراعان ۇرپاقتاردىڭ كەڭەستiك جۇيەدەن كورگەن زورلىق-زومبىلىقتارى اۋىر تراگەديالىق جايت.
ارينە، وقىرمان قاۋىم 1933-1937 جىلداردا قازسسر حالىق اعارتۋ كوميسسارى بولىپ قىزمەت iستەگەن ت.جۇرگەنوۆ تۋرالى، ونىڭ 1938 جىلى اتىلعانىن، كەيiننەن ەسiمi تولىق اقتالعانىن بiلەرi ءسوزسiز. الايدا، ونىڭ بiرگە تۋعان iنiلەرi, اكەسi مەن تۇرعان ۇرپاقتارىنىڭ باسىنا تۇسكەن زوبالاڭدى بiلە بەرمەۋi ابدەن مۇمكiن.
كولحوزداستىرۋ كەزiندە مال-جاندى بiر ورتالىققا ۇيىستىرۋعا قارسى شىققاندار اراسىندا جۇرگەنۇلى قارا، ونىڭ بالالارى قوسجان، دوسجان، جۇدىرىق بالاسى نۇرجان بولعان.
جۇرگەننەن – قازىباي، قارا، جۇدىرىق ت.ب. بالالار ءوسiپ-ونگەن. وسى ۇرپاقتىڭ iشiندە قارا ەسiمi ەرەكشە قۇرمەتپەن اتالادى. قارا جۇرگەنۇلى 1858 جىلى قازالى ۋەزiنە قارايتىن قاراكول-قۋاڭداريا بولىسىندا كوشپەلi وتباسىندا ومiرگە كەلەدi. جوعارىدا ايتقانىمىزداي، جارiمبەت، الەن، قۋاڭ دا ءوز كەزەڭiنiڭ تۇلعالى ازاماتتارى بولعان. ەسiمi سىر مەن ارقاعا بiردەي تانىس، سىر سۇلەيلەرiنiڭ ۇستازى اتانعان سارىباي ازiلكەش اقىننىڭ بولىق قىزبەن ايتىسىندا:
“...اق بولىق جiڭiشكە مەن جۋان قانداي؟
سىيمايدى-اۋ قامزولىڭا سىبانعانداي!
ماقتايسىڭ ونىڭ نەسiن، ەي، اق بولىق،
قوزداتقان سەكسەن مىڭدى قۋاڭ قانداي!”
مiنە، سەكسەن مىڭ قوي قوزداتىپ، 3 مىڭ جىلقى ورگiزگەن قۋاڭنىڭ بەل بالالارى جۇرگەن، تۇرعان، داگiر مىرزا. بايلىعى دەمەكشi, ەل اۋزىنداعى اڭگiمەلەردە حIح عاسىردىڭ 40-50 جىلدارىندا قاراقۇمدا داگiر مىرزا قايتىس بولعاندا كوش 40 كۇن ەرۋ بولىپ، شاتىرلىدا كۇمبەزدi ءۇي-تام سالايىن دەسە، قۇمداق جەردە كەسەك قۇيا المايتىن بولادى. سوندا قۋاڭ ەكi مىڭ جىلقىنىڭ جالى مەن قۇيرىعىن كۇزەپ، كۇندە مىڭ بيەنi ساۋدىرىپ، قۇمدى سۇتكە يلەپ، كiرپiش باستىرادى. وسى ادiسپەن ءۇي-تام سالعىزىپ، ۇستالاردىڭ تاماعىنا 90 قىسىراق بايلاتىپتى. سول ءۇي-تام سول كەزدەن بەرi داگiر تامى اتالىپ كەلەدi.
جارiمبەتتەن باستالعان بيلiك، بايلىق قارا جۇرگەنۇلىنا دا جەتكەن. 1898-1901 جىلداردا بولىس بولعان.
قازاقستان ۇكiمەتiنiڭ 1927 جىلعى iرi بايلاردى تاركiلەۋiنە قارا جۇرگەنۇلى 1928 جىلى iلiنەدi, ال ونىڭ ۇلكەن بالالارى قوسجان مەن دوسجان تاركiلەۋدەن قاشىپ، قاراقۇمدى پانالاعان.
مەملەكەتتiك مۇراعاتتاعى سارعايعان قۇجاتتار اراسىندا قارا جۇرگەنۇلى، ونىڭ بالاسى ىسقاق پەن نەمەرەسi مينازاردىڭ iس-قاعازدارى كەزدەستi.
بۇرىنعى جاركول بولىسىنىڭ اۋىلىندا تۇرۋشى ق.جۇرگەنوۆتى 1928 جىلى 4 قاڭتاردا قازى دەگەن جەردە مالدارىن الدىن-الا ەسەپكە الىپ، ونىڭ جازدا مامىتتا، قىستا قازى مەن سىرداريا بويىندا بولاتىندىعىن جانە 100 iرi جىلقىسى، 40 قۇلىن-تاي، 120 تۇيە مەن بوتاسى، 50 سيىرى، بار ەكەنiن، قوي-ەشكiسiنiڭ 500 باستى قۇرايتىنىن iسكە تiگiپتi. سونىمەن قاتار وسى قۇجاتتا: ساماننان سالىنعان ءۇيi, 4 جالشى ۇستايتىنى، جەكە كۇيمەسiنiڭ دە بارلىعى تiركەلiپتi. مۇندا جانە ونىڭ جەكە قىس قىستاۋى، جاز جايلاۋى، مايسا شابىندىعى، وعان بوتەن ەشكiمنiڭ مالى جiبەرiلمەيتiنi, 1919-20 جىلدارداعى قىزمەتi, 1926 جىلى جەكە قاراجاتىمەن مەشiت سالدىرعانى دا جازىلعان.
اقتوبە وكرۋگتىق كوميسسياسىنىڭ 27-تامىز بەن 4-قىركۇيەكتەگi قاۋلىلارى بويىنشا قارا جۇرگەنۇلىنىڭ مال-مۇلكiن تاركiلەپ، وسى جىلدىڭ 27-قاراشاسىنان قالماي (9 جانىمەن بiرگە) قارقارالى وكرۋگiنە بارىپ تiركەلۋiن مiندەتتەگەن.
ىرعىز اۋداندىق تاركiلەۋ كوميسسياسىنىڭ ماجiلiسiندە (4-قاراشا، 1928 ج.) №27 ساندى شەشiمiمەن ىسقاق قاراۇلىنىڭ مال-مۇلكiن تاركiلەدi. مينازاردىڭ شارۋاشىلىقتارى بولەك ەمەس، ق.جۇرگەنۇلىمەن بiرگە دەپ قاۋلى شىعارعان. بۇعان قارسى ىسقاق قاراەۆ، مينازار نوعايۇلى: “بiزدiڭ ەنشiمiز بولەك” دەسە، 1928 جىلدىڭ 22-قاراشاسىندا ا.بايiمبەتوۆ ءوز مالدارىنىڭ دوسجان، قوسجان قارا بالالارى مەن ق.جۇرگەنوۆ مالدارى iشiندە كەتiپ وتىرعانىن، تاركiلەۋ كوميسسياسىنان مالدارىن قايتارۋدى سۇراپ ارىزدانعان. قانشاما ارىزدانسا دا، ولاردىڭ ەنشiلەرi (مال-مۇلكi) قارامەن بiرگە دەپ ۇيعارىم جاسالعان.
8-قاراشا 1928 جىلى ىرعىز اۋدانىندا وتكەن جالپى جينالىستا سالىق تولەمەگەنi ءۇشiن: 1). جۇرگەنۇلىنىڭ مالىن الۋعا. 2). التى قۇلىندى بيە، 2-بويداق بايتال، بiر ايعىرىن ساتۋعا ۇيعارىم دا جاساپتى.
قۇجاتتار دەرەگiن قاراپ وتىرساق، جازبالار تۇرلiشە بولىپ، تiپتi بiر-بiرiنە قايشى تۇستارى كەزدەسەدi. بۇل كەزەڭنiڭ (1928-1929 جىلدارى) ناعىز الاساپىران بولىپ، بايلاردى اياۋسىز قۋعىنداعانى، تiپتەن ولاردىڭ اراسىندا كەدەيلەر مەن ورتاشالاردىڭ دا جاپا شەككەندەرi ايقىندالا ءتۇستi.
ق.جۇرگەنوۆتىڭ 1928 جىلدىڭ 10-تامىزىندا كوميسسيالاردىڭ ەسەپتەۋiنشە 388 باس (iرi قاراعا شاققاندا) مالى بولسا، قازiر 204, جاسىنىڭ 65-تە ەكەنi قۇجاتقا تۇسكەن.
تاركiلەۋگە (iرi بايلارعا) جاتپايتىنىن ايتىپ قارا جۇرگەنۇلى قازاق ۇكiمەتiنiڭ باسشىسى ەلتاي ەرنازاروۆ پەن بۇكiلوداق اقساقالى اتانعان م.كالينينگە دەيiن ارىزدانعان. الايدا ونىڭ بۇل ارىزدارى قاناعاتتاندىرىلماپتى. سونداي-اق ول ارىزىندا: “مال شارۋاشىلىعىمەن اينالىسقانىن، 3 وتباسىندا 14-جاننىڭ بارلىعىن، مال باعۋدان باسقا ەشنارسە بiلمەگەنiن، كورمەگەنiن، جازىعىنىڭ جوق ەكەنiن ايتا وتىرىپ، ق.جۇرگەنۇلى قازاق سسر جوعارعى تاركiلەۋ كوميسسياسىنا تاعى دا ارىزدانعان.
“...مەنi اكتiلەگەندە ىرعىز اۋدانىندا ەدiم. 27-تامىزدا بايلاردى تاركiلەۋ تۋرالى شىعارىلعان دەكرەتi بويىنشا ۇستاپ وتىر. دەكرەتتەگi زاڭعا مالىم جەتپەيدi, مالىمنىڭ سانى – 66 iرiلi-ۋاقتى جىلقى، 18 تۇيە، 65 قوي، 1 بۇزاۋلى سيىر. مەنi باي دەپ ۇستاپ وتىر. تاركiلەۋگە الدىن-الا ەسەپتەگەن جوق، قىستاۋ، تام دا، قىمبات مۇلiك تە جوق. ىرعىزدا ەشبiر جۇمىسقا ارالاسقان ەمەسپiن. بولىس بولعانىم جوق، قايتا پاتشالىق كەزەڭدە 2 جىل ىرعىزدا اباقتىدا، تۇرمەدە بولدىم. ول تۋرالى قولىمدا قۇجاتتارىم دا بار. الاشوردا كەزiندە كەڭەسكە جاق بولدىم. سول ءۇشiن الاشوردا باستىقتارى ا.تەمiروۆ، ق.سەيدالين دەگەندەر 300 تۇيە ايىپ سالىپ، مالىمدى تالادى جانە وزدەرi قاشىپ كەتكەننەن كەيiن دە مەنiڭ باسىمدى جاۋاپكەرشiلiكتەن شىعارمادى. كەڭەس كەزiندە جامان سوزگە iلiككەن ەمەسپiن، جاۋاپتى بولعانىم جوق. جايىما كوشiپ جۇرگەن شارۋامىن”. (اكەسi حات تانىمايتىن بولعاندىقتان، اكەسi قارا ءۇشiن، راستاپ قول قويعان بالاسى ىسقاق).
قارا جۇرگەنوۆ ارىزىندا جوعارىداي بايانداسا، 1928 جىلدىڭ 8-قاراشاسىنداعى ىرعىزداعى №18 اۋىل ادامدارىنىڭ جالپى جينالىسىندا قارا حاقىندا بىلايشا جازىلىپتى: “قارا جۇرگەنوۆ نيكولاي زامانىندا 3 جىل بولىس بولعان. بولىس بولىپ جۇرگەندە ءوزiنiڭ حاتشىسى زارقۇم دەگەنمەن قاس بولادى. ءسويتiپ ايتىسىپ جۇرگەندە اراعا پارا كiرiپ، زارقۇمدى سiبiرگە ايداتادى. ول دا قاراپ قالماي قارا جۇرگەنوۆتi 1902 جىلى 24 ايعا تۇرمەگە جاپقىزادى. سونداي-اق، قارانىڭ كەيبiر وزبىرلىقتارىن تiزبەلەگەن”.
جۇرگەنوۆتەر اۋلەتiنiڭ ءومiر جولدارىن 45 جىلدان بەرi زەرتتەپ جۇرگەندiكتەن، سول كەزەڭدەگi قۇجاتتاردان قارا جايلى جازبالارىنىڭ (بايلىعى، iس-ارەكەتi, قىزمەتi) كەيبiرiنiڭ شىندىققا جاناساتىنىن اڭعاردىق. ق.جۇرگەنوۆتiڭ جوعارىدا ءۇزiندi كەلتiرiلگەن ارىزىندا بولىس بولعانىم جوق دەۋi وتiرiك تە، 2 جىل تۇرمەدە بولعانى شىندىق. ويتكەنi 1901 جىلدىڭ 25-ناۋرىزىندا قارا جۇرگەنۇلى پەن قوشپان ايتباەۆتىڭ ۇستiنەن قىلمىستىق iس قوزعالىپ، №362 باپ بويىنشا سوتقا تارتىلىپ، iسi قارالعان. بۇل جونiندە “تۋركەستانسكايا ۆەدوموست” گازەتiندە حابارلاما دا باسىلعان.
قارانىڭ مالiمدەمە ارىزىندا ءۇش وتباسىنىڭ بiرگە ەكەنiن جازسا، بالاسى ىسقاق پەن نەمەرەسi مينازار نوعايۇلى: “...1923 جىلدان قارادان ەنشiلەرiنiڭ بولەك ەكەنiن، جەكە مالدارىنا سالىق تولەگەن تۇبiرشiكتەرiنiڭ (كۆيتانتسيا) بارلىعىن، ىسقاقتا 24 جىلقى، 13 تۇيە، 9 سيىر، 50 قوي-ەشكiنiڭ، مينازاردا 14 جىلقى، 11 تۇيە، 6 سيىر، 30-مايدا مالىنىڭ قارا جۇرگەنوۆتىڭ مالدارىنا قوسىلىپ ەسەپتەلگەنiن ايتىپ ارىزدانعان”. ولاردىڭ ارىزىن قىزىلوردا وكرۋگتiك نوتاريۋس قۇرىمشين بەكiتiپ، قولىن قويعان.
جەرگiلiكتi ۇيىمدار مەن تاركiلەۋ كوميسسياسىنان باسقا قازاق ۇكiمەتiنiڭ باسشىسىنا ارىزدانعان. ە.ەرنازاروۆ 1928 جىلدىڭ 30-قاراشاسىندا ىسقاق قاراۇلى مەن نوعاەۆ مينازاردى تاركiلەۋدەن بوساتۋدى تاپسىرعان. بۇل كەزدە مينازاردىڭ قاراۋىندا شەشەسi سۇلۋ، قارىنداسى سىمبات بولسا، ىسقاقتا ەكi جان عانا ەكەن. مۇراعات دەرەكتەرi وسىلاي دەيدi.
مۇراعات قۇجاتتارىن قاراپ وتىرساڭىز اكە مەن بالانى، iنi مەن اعا اراسىن شاتاستىرعان، بiر-بiرiنە قارسى قويعان دەرەكتەر دە بوي كورسەتiپ قالادى. سونداي دەرەكتiڭ بiرi قاراۇلى ىسقاقتىڭ قازاق ولكەلiك پارتيا كوميتەتiنiڭ ەكiنشi حاتشىسى Iزمۇقان قۇرامىسوۆقا جازعان حاتىندا:
“Iزمۇقان اعاي!
عاپۋ ەتە كورiڭiز، از عانا مەنiڭ ارىزىم بار. “ماقتاعان كiسiدەي، شاققان ولتiرەت” دەپ ناقاقتان سورلاپ وتىرمىن. ءوزiم ەكi باستان وتكەن زاماندا جاس بولدىم، كەڭەس وكiمەت باسىندا اۋىزدىعىن اۋزىنان ءسۇيiپ اققان جاسىنىڭ بiرi ەمەسپiن بە؟ بiر الجىعاننىڭ قىلمىسىنا ايىرباسىپ، ناقاقتان ءتۇسiپ، جاس باسىم كوكتەي سولىپ، قىرشىننان قيىلىپ، قۇقىعىنان ايىراتىنداي جاڭا وكiمەتكە نە جازىعىم بار. ادiلەتتiلiك كەلەدi عوي دەپ ەدiم، ولاي بولمادى. اياعىندا، وسىنداي بولدىم.
ەندi Iزمۇقان اعا، ۇرساڭىز دا سiزدەن باسقا جىلايتىن ادام تابا المادىم. ءوز قولىڭىزدان ءولتiرiڭiز. جاڭا زاڭعا قارسىلىعىم ەمەس. بiرەۋ ءۇشiن كۇيiپ بارامىن. باياعىدا ەكi-ءۇش كۇن بولسا دا ەتiگiڭiزدi تارتىپ، توسەگiڭiزدi سالعان، قوسشىلىق اقىمدى ەكi دۇنيەدە سۇرايمىن؟”، – دەيدi.
اكەسi مەن بالاسىن قارسى قويعان كەڭەستiك ساياساتتىڭ ناتيجەسiندە بالاسى بار كiنانى اكەسiنە اۋدارىپ، ونى “الجىعان” ، “بiرەۋ ءۇشiن” دەگەن سوزدەردi ەرiكسiز ايتتىرىپ، جازدىرىپ وتىر.
1928-1929 جىلدار ارالىعىندا جۇرگiزiلگەن تاركiلەۋدiڭ كورiنiسi وسىنداي بولسا، 1930 جىلعى شارۋالاردىڭ كەڭەس وكiمەتiنە قارسى قارۋلى كوتەرiلiسi وسى تاركiلەۋدەن، كولحوزداستىرۋ كەزەڭiندە باستالعان. قارا جۇرگەنۇلىنىڭ ەڭ ۇلكەن ۇلى نوعاي تاركiلەۋگە جەتپەي قايتىس بولعان، ودان كەيiنگi ۇلكەندەرi قوسجان، دوسجان قاراقۇمعا قاشىپ بارىپ، ساربازدار جاساقتاپ، بۇگiندە “قاراقۇم كوتەرiلiسi” دەگەن اتپەن بەلگiلi كوتەرiلiس باسشىلارىنىڭ بiرi بولعان.
الايدا، كەڭەس وكiمەتi باسشىلارىنىڭ تاراپىنان كەڭشiلiك بولادى دەگەن سوزگە سەنiپ، اقىرى تۇرمەگە قامالدى. قاراەۆ قوسجان، دوسجان ەكەۋi وگپۋ القاسىنىڭ 1932 جىلدىڭ 19-قاڭتارداعى قاۋلىسىمەن اتىلعان. ال قارا جۇرگەنۇلىنىڭ ءوزi 1929-1932 جىلدارى قارقارالى وكرۋگiنە جەر اۋدارىلىپ، اقىرى 1933 جىلى جالاعاشتاعى №16 اۋىلعا كەلiپ اشارشىلىقتان ءاۋپiرiم دەپ امان قالادى. كەيiن تىنىش ءومiر ءسۇرiپ جاتقان جۇرگەنوۆتەر اۋلەتi باسىنا تاعى دا زوبالاڭ تۇسەدi. ەڭ الدىمەن قازاقستان حالىق اعارتۋ كوميسسارى قىزمەتiندەگi تەمiربەك جۇرگەنوۆ 1937 جىلدىڭ 2-تامىزىندا كسرو پروكۋرورى ۆىشينسكيدiڭ سانكتسياسىمەن ۇستالىپ، قاماۋعا الىنىپ، رسفسر قىلمىستىق كودەكسiنiڭ 58-1ا، 58-6, 58-7,58-8 جانە 58-9 باپتارى بويىنشا ايىپتالعان.
1937 جىلدىڭ 6-قىركۇيەگiندە تەرگەۋشiلەرگە بەرگەن جاۋابىندا ت.جۇرگەنوۆ: “...مەن ءوزiمدi كiنالiمiن دەپ ەسەپتەمەيمiن. سەبەبi ەشقانداي كونتررەۆوليۋتسيالىق ۇيىمعا مۇشە بولعانىم جوق جانە ونداي ۇيىمنىڭ بار-جوعى ماعان مۇلدە بەلگiسiز” دەگەن. ت.جۇرگەنوۆ كەيiنگi جاۋاپتارىندا تاعىلعان ايىپتاردىڭ بiرازىن مويىنداعان. شىن مانiندە ونى زورلاپ مويىنداتقان. سونداي-اق تەرگەۋشiلەردiڭ iسiنە رەسپۋبليكالىق باسىلىمداردىڭ جالا جاپقان ماقالالارى دا كومەكتەسكەن ءتارiزدi.
كسرو جوعارعى سوتىنىڭ اسكەري كوللەگياسىنىڭ كوشپەلi ماجiلiسiندە تەمiربەك جۇرگەنوۆتiڭ قىلمىستىق iسi قارالىپ، اتۋ جازاسىنا كەسiلگەن 19 كوميسساردىڭ بiرi بولدى. ۇكiم 1938 جىلدىڭ 25-اقپانىندا قازiرگi جاڭالىق اۋىلىندا ورىندالىپتى.
الماتىداعى تەمiربەكتiڭ ۇستالۋىن كۇتiپ وتىرعانداي قارماقشى اۋداندىق نكۆد بولiمشەسiن باسقارعان سەرجانت س.ا.پياتكين وڭتۇستiك قازاقستان وبلىستىق نكۆد باسقارماسىنا قاتىناس جولداپ، قارا جۇرگەنوۆتi 1 كاتەگوريامەن تۇتقىنداۋعا رۇقسات سۇراعان.
باسشىلارىنان كەلiسiم العان پياتكين ق.جۇرگەنوۆتi 17-تامىزدا قاماپ، 15-قىركۇيەگiندەگi وڭتۇستiك قازاقستان نكۆد باسقارماسىنىڭ “ۇشتiگiنiڭ” شەشiمiمەن اتۋعا بۇيرىق شىعارىلىپ، ول ۇكiم 1938 جىلدىڭ 25-قىركۇيەگiندە قىزىلوردا قالاسى ماڭىندا ورىندالعان.
“حالىق جاۋىنىڭ” ايەلi اتانعان دامەش ەرمەكوۆا باس بوستاندىعىنان ايىرىلىپ، “الجيردە” بولادى. 1946 جىلى عانا الماتىعا كەلۋگە رۇقسات ەتiلگەن. ال تەمiربەك قاراۇلى جۇرگەنوۆتىڭ ءوزi 1957 جىلدىڭ 18 -كوكەگiندەگi كسرو جوعارعى سوتىنىڭ اسكەري كوللەگياسىنىڭ شەشiمiمەن تولىق اقتالدى. الايدا د.ەرمەكوۆا، م.بايدiلداەۆ ت.ب. ازاماتتاردىڭ iزدەنiستەرi ناتيجەسiندە العاش رەت ت.جۇرگەنوۆتىڭ 70 جىلدىعى 1968 جىلى اتالدى. مiنە، سودان بەرi 80,90,100,110 جىلدىق مەرەيلi جىلدارى اتالىپ وتۋدە. كوپتەگەن مەكتەپتەر مەن مادەني ورىندارعا، كوشەلەرگە ت.جۇرگەنوۆ ەسiمi بەرiلدi. الماتىداعى ونەر اكادەمياسى ت.جۇرگەنوۆ ەسiمiمەن اتالادى.
جۇرگەنوۆتەر اۋلەتiنiڭ باسىنان كەشكەندەرiن وسىمەن توقتاتۋعا بولار ەدi. الايدا جۇرگەنوۆ ۇرپاقتارىنىڭ بiرi “قۇدايعا شۇكiر، بiز بارمىز” دەگەن قوسجانوۆ قينازار (1927-2000) اعايدىڭ جازعان ماقالاسى قامشىلاپ وتىر.
1937 جىلى ايى، كۇنi كورسەتiلمەگەن قاماۋداعى ق.جۇرگەنوۆ تۋرالى انكەتادا ونىڭ 1858 جىلى وڭتۇستiك قازاقستان وبلىسى، قىزىلوردا اۋدانىندا قاراكول دەگەن جەردە تۋىپ، قارماقشى اۋدانىنىڭ №16 اۋىلىندا تۇرعانى جازىلىپ، وتباسى مۇشەلەرi تۇزiلگەن. ايەلi كانپيت دەمەسiنوۆا 49 جاستا، ۇلدارى: قوسجان قاراەۆ 44, دوسجان قاراەۆ 43, تەمiربەك جۇرگەنوۆ 40, ىسقاق قاراەۆ 30, كاپنازار 29, مينازار نوعاەۆ 17, قاراەۆ اينازار 12, زاعيپا قاراەۆا 5 جاستا دەپ كورسەتiلiپ، ايىپتاۋ قۇجاتىنىڭ №937 iس ەكەنiن دە انىق جازعان. مiنە وسىنداعى تiزiمدە تاشكەنتتە وقۋدا جۇرگەن بينازار (بيتاي) قۋاڭوۆتىڭ ەسiمi جوق، ول 1920 جىلى تۋىلعان.
قارا جۇرگەنوۆتi ۇستاپ، ۇيiنە تiنتۋ جۇرگiزگەندە (1937 جىلدىڭ 17-تامىزىندا) مىنانداي زاتتارى تiزiمگە الىنعان:
1. 6250 سوم اقشاسى (1919 جىلعى ۇلگiدەگi);
2. 160 سوم اقشا (بۇل اقشاسى قايتارىلىپ بەرiلگەن);
3. قويىن داپتەرi (قازاقتىڭ رۋى جازىلعان);
4. اقشانى ايىرباستاۋ تۋرالى “ناركوم فينگە” جازعان ارىزى;
5. پەنسياعا شىعۋى تۋرالى ءوتiنiش قاعازى كورسەتiلگەن.
قارا جۇرگەنوۆ كسرو جوعارعى كەڭەسi پرەزيديۋمىنىڭ 1989 جىلعى 16-قاڭتارداعى “30-40 جىلدارى 50 جىلدىڭ باس كەزiندە ورىن العان جاپپاي كۋعىن-سۇرگiننiڭ قۇرباندارىنىڭ پراۆولارىن قالپىنا كەلتiرۋ تۋرالى” جارلىعىنا سايكەس 1990 جىلى 28 قاراشادا جۇرگەنوۆ قارا اقتالعان. وسىلايشا اكەلi-بالا اقتالدى. اقتالسا دا ولاردىڭ ءۇرiم-بۇتاقتارىنىڭ جۇرەگiندە ورنى تولماس قايعى، اۋىر جىلداردىڭ وكسiگi مەن اششى زاپىرانى قالدى. بۇل ويلاردى قارانىڭ كەنجەسi – زاعيپا سماعۇلوۆا مەن نەمەرەسi قينازار قوسجانوۆپەن سويلەسكەندە انىق اڭعاراتىن ەدiم.
جۇرگەنوۆ قارادان تiكەلەي تاراعان ۇرپاقتارى: قوسجان، دوسجان، تەمiربەك، ىسقاق، الماتىداعى “تاۋ-كەن” ينستيتۋتىنىڭ ستۋدەنتi كاپنازار، اينازار وگپۋ-نكۆد قۇرىعىنا ءتۇسiپ، اتىلىپ كەتسە، كiشi بالاسى بينازار، نەمەرەسi مينازار، جۇمانازار سوعىسقا قاتىسىپ، مايداننان بينازار (بيتاي) عانا امان ورالدى. بiر قارانىڭ ۇرپاعىنان ء(وزiن قوسا ەسەپتەگەندە) 7 ادام اتىلسا، قارامەن بiرگە تۋعان جۇدىرىقتىڭ بالاسى نۇرجان (1893-1973) ۆلاديۆوستوكقا 10 جىلعا جەر اۋدارىلىپ، كوپ ازاپ تارتىپ ەلگە كەلدi. جۇرگەنمەن بiرگە تۋعان تۇرعان ۇرپاقتارى قاراقۇلدىڭ (1848- جىلى تۋعان) الىمدى تۋعان بالاسى پiرنازار قاراقۇلوۆ (1902 جىلى تۋىلعان قازiرگi “جاڭاتالاپ” كولحوزىنىڭ العاشقى باسقارما توراعاسى بولعان تۇسىندا قارانىڭ بالاسى ىسقاقپەن بiرگە 1937 جىلعى 29 جەلتوقسان نكۆد “ۇشتiگiنiڭ” ۇكiمiمەن ۇستالىپ، 1938 جىلدىڭ 27 قاڭتارىندا سوتسىز اتىلعان. سونداي-اق قارا جۇرگەنوۆتiڭ نەمەرە iنiلەرi جاراسباي، ونىڭ ۇلدارى سماحان مەن ىسقاق تا قاراقۇم كوتەرiلiسiندە وپات بولادى.
جۇرگەنوۆتەردiڭ كەيiنگi ۇرپاقتارى دا قابiلەت-قارىمى مول، ساۋاتتى بولا تۇرا كەڭەستiك كەزەڭدە زورلىقتان قۇتىلا المادى.
ت.جۇرگەنوۆ جايلى جازىلعان بiر ماقالانىڭ سوڭىندا:
“...سوتسياليستiك قوعامنىڭ – قاتىگەز جۇيەنiڭ قورلىعى مەن مازاعىنا ۇشىراعان بiر شاڭىراقتىڭ تۇقىم-تەبەرiگi وسىلاي تۇگەل قۇرىپ، بiرجولا جوق بولدى” دەپ جازعان-دى. وسىنى وقىعان جۇرگەنوۆتەر اۋلەتiنiڭ بiرi, ۇستاز قينازار قوسجانوۆ “جۇلدىز” جورنالى مەن “ەگەمەن قازاقستان” گازەتتەرiندە “قۇدايعا شۇكiر، بiز بارمىز” دەپ ءوزiنiڭ كوكەيiندە جۇرگەن ويلارىن ورتاعا سالعان-دى. بiز دە 31 مامىر – ساياسي قۋعىن-سۇرگiن قۇرباندارىن ەسكە الۋ كۇنi قارساڭىندا بiر اۋلەتتەن قانشاما كiسiلەردiڭ كەڭەستiڭ كەسiر ساياساتى ناتيجەسiندە قۇربان بولعاندىعىن ناقتى قۇجاتتارداعى دەرەكتەرمەن ءسوز ەتۋگە ۇمتىلدىق.

تىنىشبەك دايراباي، زەرتتەۋشi
«تۇركىستان» گازەتى 28 مامىر 2009 جىل