24 تامىز كۇنى اتىراۋ وبلىستىق سوتىنىڭ ءباسپاسوز حاتشىسى بورناباي عاليەۆتىڭ «بەكەت اتا» اتتى ماقالاسى جارىق كورگەن بولاتىن (http://abai.kz/post/view?id=1489 ). وسى ماقالاعا قارسى سەرىك بوقان ەسىمدى ازاماتتان پىكىر كەلىپ ءتۇستى. ماقالانى قاز-قالپىندى جاريالاپ وتىرمىز.

Abai.kz

وسى بىرنەشە كۇننىڭ الدىندا عانا اباي.كز دە «بەكەت اتادان شاپاعا تىلەۋ ارقىلى  تىعىرىقتان جول تاپتىم» دەگەن شاعىن ماقالانى وقىپ  ءۇنسىز قالا الماي وعان قارسى ماقالامدى الەۋمەتكە ۇسىنىپ وتىرمىن.

كەزىندە نۇح  پايعامبار  قاۋىمى وزىنەن بۇرىن وتكەن بەس اۋليەنىڭ ارۋاعىنا سىيىنىپ كەتكەندىكتەن نۇحقا قانشا ەسكەرتۋ جاساپ «اللاعا سەرىك قوسپاڭدار!» دەسە دە  تىڭدامايدى،  كەيىن سونىڭ كەسىرىنەن  جويقىن اپاتقا جولىعىپ جويىلىپ كەتتى...  قازىر وكىنىشكە قاراي باقىتىن اللادان ەمەس، ارۋاقتان سۇراپ جۇرگەن ادامدار توبى ازايار ەمەس.  بۇرىندا ەستيتىنمىن تۇركىستاندا قوجا احمەت، ماڭعىستاۋدا ءپىر بەكەت دەگەن ۇلىقتاۋ ءسوزدى .  «جاراتۋشى تۇرىپ، جاراتىلعاننان نە سۇرايسىڭ؟» ( اباي).   ابايعا نەگە جۇگىنە بەرەمىز دەگەندە، اباي ءسوزى قۇران مەن ءحاديستىڭ ولەڭ بولىپ سويلەگەن قازاقشا فورماسى.  ولاي بولسا، جاراتىلعاننان سۇراعانىمىز اقىلعا سيا ما؟   دەمەك قۇران مەن سۇننەتكە جۇگىنبەگەندىكتەن ءىلىمسىز ساعىم  قۋالاپ جۇرگەنىمىزدى مويىندايتىن كەز جەتتى!  قاي زاماندا دا وڭ كوزىمىز قۇران، سول كوزىمىز سۇننەت بولۋى ءتيىس. ايتپەگەندە ءاپ-ساتتە اداسىپ كەتۋىمىز مۇمكىن. دالىرەك ايتساق، اللا مەن ادام اراسىنداعى رۋحاني بايلانىسقا ارۋاق كىرىسە المايدى.    قۇران كارىمنىڭ، «راعىد» سۇرەسىنىڭ 28 اياتىندا: «جۇرەكتەر اللانى ەسكە الۋ ارقىلى جاي تابادى، ەستەرىڭدە بولسىن! جۇرەكتەر اللانى ەسكە الۋمەن ورنىعادى» دەيدى. بۇل ايات ابايدىڭ پايىمىندا:

«دەنەنىڭ بارشا قۋاتىن،
ونەرگە سالار بار كۇشىن،
جۇرەكتىڭ اقىل سۋاتى
ماحاببات قىلسا ءتاڭىر ءۇشىن» – دەپ ناسيحاتتالادى. وسىلاردا ءبىر ارۋاقتان تىلەۋ دەگەن ءسوز بار ما؟ جوق!

 دەمەك، بۇگىندە ساناعا شىرە سالىنىپ، بەي وپا ساياساتتىڭ بەيشارا حالىنەن قۇتىلساق تا بەيسانالى تۇردە باعىتسىز اداسۋشىلىق باسىم. ءدىن قايراتكەرى عۇمار قاراش شاكارىمنىڭ «نوقتالى مي» ۇعىمىن ەرەكشە اتاپ كەتكەن. ءىلىمسىز ءبىر نارسەنىڭ ارتىنان ءتۇسىپ اداسۋشىلىققا قاتاڭ سىن بەرگەن. سول عۇلامالاردىڭ باعدار شامىن دۇرىس پايدالانىپ وزىمىزگە جول باسشى قىلۋىمىز كەرەك. ولاي بولسا، اقيقاتتان الشاق  ءوزىمىزدىڭ رۋحاني تانىمىمىزداعى  كەم­شى­لىك­تەردى كورۋگە ءام تۇزەۋگە ءتيىسپىز. سەبەبى «سىن تۇزەلمەي، ءمىن تۇزەلمەس» دەگەن ۇلى رۋحاني تانىم تارازىسى بار.

بەكەت اتا 1750-1813 جىلدارى ءومىر سۇرگەن حاق يسلام جولىنداعى قۇرمەتتى تۇلعا. سوندىقتان ول كىسىگە ءاربىر قازاقتىڭ قۇرمەتى بار، بىراق سول سىيلاۋدى سىيىنۋعا جەتكىزىپ،  شاپاعاتشىعا بالاپ، جاردەم تىلەسەك  نە بولدىق؟  ولگەنەن كەيىن قۇدايلىق سىيپاتقا كوتەرىپ اكەتۋ قانداي بەيشارالىق. ءبىز قايتا ول كىسىنىڭ ارتىندا قالعان وسيەتىنەن ءنار الۋىمىز كەرەك ەمەس پە ەدى. قۇراندا: ء«بىلىمسىز ەش نارسەنىڭ ارتىنان تۇسپە» دەيدى. دەمەك شاريعي ءىلىم الماي كوزسىز ارتىنان ءتۇسۋ اداسۋشىلىققا اپارماي ما؟ ءىلىم ول – نۇر، سول نۇر ارقىلى اقيقاتقا، باقىتقا جەتكىزەدى! 

ماقالانى جازۋعا تۇرتكى بولعان بورانباي عاليەۆتىڭ «بەكەت اتا» اتتى (http://abai.kz/post/view?id=1489 ) abai.kz cايتىندا جازعان ماقالاسى.

باۋىرىمىز ماقالاسىنىڭ القيساسىن بىلاي باستايدى: «جىعىلعاندى جەبەپ، جەلىككەندى جونگە سالاتىن، دارقاندىعى مەن باتىرلىعى، جاۋلاسقاندى دوستاستىرىپ، اتان تۇيە وتكەل بەرمەيتىن وزەندى كەرى اعىزاتىن قۇدىرەتى تۋرالى ماڭعىستاۋ حالقى جىر ەتىپ ايتادى»، – دەيدى تامسانىپ. ارى قاراي تاعى بىلاي دەيدى: «بەكەت اتا ارقىلى دەرتىنە شيپا تاۋىپ، تۇتىندەرى ءتۇزۋ ۇشىپ جاتقان وتباسىلار قانشا ما؟ ءسوز  رەتى  كەلگەندە ايتا كەتەيىن، باسىنا قيىن ءىس ءتۇسىپ، بارار جەر، باسار تاۋى قالماعان كەزدە بەكەت اتادان شاپاعات تىلەۋ ارقىلى تىعىرىقتان جول تاپقان  ادامداردىڭ ءبىرى – وسى جولداردىڭ اۆتورى», – دەپ ءوزىنىڭ قالاي ارۋاقتان جاردەم تىلەگەنىن اشىپ ايتادى.

ودان ءارى بورانباي مىرزا اڭىز، ءافسانا سياقتى ءوز باسىنداعى وقيعالاردى باياندايدى. كوز تانىس ءبىر بالانىڭ ايتۋىمەن  18 - عاسىردا ءپىر بولىپ تانىلعان بەكەت اتادان جاردەم تىلەسەڭ، ماقساتىڭا جەتكىزەدى دەيدى. سونىمەن ىشتەي جالبارىنا باستاعانى سول ەكەن، بۇكىل بازارشى تاۋارىن الىپ، ساۋداسى كۇسەت بولىپ بايىپ كەتەدى.  «سۋدى قانشا ساپىرساڭ ماي بولمايتىنى سياقتى» ماقالا باستان-اياق باياعى اتالمىش باعىتىنان تايماي بەكەت اتا مازارىنا 3 رەت بارعانى، ونداعى ەش دالەلسىز اقپارلارمەن جۇرتقا ءپىر تۋرالى فانتازيالىق ۋاعىز ايتادى. ول ءبىزدى بۇكىل قيىندىق اتاۋلىدان قۇتقارادى دەيدى. ءبىر بايقاعانىم، جازبا قيسىنسىز جازىلعان. اقيقاتتان اتتاعاننان كەيىن سولاي بولادى دا.

وندا ساراپتاپ كورەيىك. كەزىندە حريستياندار يسا پايعامبارعا سىيىنىپ اداستى، دىننەن شىقتى، ماڭگىلىك ازاپقا ۇشىرادى. پايعامبارعا سىيىنعاندار اللانىڭ اشۋىن الىپ كەلەتىن بولسا، ءجاي ىزگى ادام رەتىندە تانىلعان بەكەت اتادان جاردەم تىلەپ، قولداۋ سۇراعان ادامداردىڭ جاعدايى قانداي بولماق؟  ويتكەنى بۇل اللا الدىندا كەشىرىلمەيتىن كۇنا، اللاعا سەرىك قوسۋ. وعان دالەل، بۋحاري اللا وعان رازى بولسىن، جەتكىزگەن حاديستە: «كىمدە كىم اللا تاعالادان باسقا بىرەۋگە دۇعا ەتىپ، جالبارىنىپ جۇرسە، ول توزاققا ەنەدى» دەلىنگەن. ول از بولسا، قۇراندا اللا ايتىپ جاتىر: «اللامەن بىرگە باسقا ءتاڭىر شاقىرما. وندا سەن دە ازاپقا ۇشىراۋشىلاردان بولارسىڭ»   (شۋرا سۇرەسى. 213 ايات).

      ادامدار ءوز ناپسىسىنە وڭاي بولۋ ءۇشىن اللانىڭ ءدىنىن ءوزىنىڭ قالاۋىنا باعىندىرعىسى كەلەدى. دەمەك، ولىلەر بىزگە مۇقتاج. اۋليە مەن ارۋقتاردان جانە عايىپتاعى ادامداردان كۇنامىز ءۇشىن كەشىرىم سۇراۋىمىزعا جانە جاردەم تىلەۋىمىزگە بولمايدى.  وكىنىشكە قاراي، قازىرگى ءبىزدىڭ قوعامىمىزدا وسىنداي شاريعاتقا قايشى جۇمىستار  ەتەك الىپ جاتىر. ياعني، اۋليە اتا-بابالارداڭ باسىنا بارىپ تىلەك تىلەۋ، ولارعا قۇرباندىق شالۋ، ولاردان كوتەرمەگەن ايەلدەر نەمەسە قۇرساق كوتەرمەگەن كەلىنشەكتەر بارىپ سولاردان بالا سۇراپ جاتادى. بۇلاردىڭ ءبارى تانىمعا جات، شاريعات تىيعان، يسلامعا قاراما قايشى تىرلىكتەر. سوندىقتان بۇنداي امالداردان اۋلاق بولۋىمىز كەرەك.

قابىرگە بارعاندا، ياعني،  تەك قانا ءبىز اقىرەتتى ەسكە الۋ ءۇشىن  عانا  قابىردىڭ باسىنا بارامىز.ء بىر تىلەك تىلەپ، ولاردان جاڭاعىداي ءبىر دۇعانىڭ قابىل بولۋىن تىلەۋ بۇل شاريعاتقا قايشى، شيرك امالىنا جاتادى. مىسالى، بەكەت اتانىڭ قابىرىن ۇلكەن القالى ساراي قىلىپ سالىپ، قۇلشىلىق ورنى قىلىپ الدى. بۇل شىنىندا كەشىرىلمەيتىن كۇنا. وعان دالەل:  بۋحاري مەن مۋسليم جەتكىزگەن مىنا حاديستتە «اللا ەلشىسى وعان اللا تاعالانىڭ يگىلىگى مەن سالەمى بولسىن، قابىردى سىرلاۋعا، ۇستىنە وتىرۋعا، كەسەنە تۇرعىزۋعا، توپىراعىن بيىك ەتىپ كوتەرۋگە، جانە وعان ءبىر نارسە جازۋعا تيىم سالدى.»،-دەلىنگەن. جانەدە اللانىڭ ءسوزىن كەلتىرەمىز قۇراننان: «شىنىندا، مەن – اللامىن. مەنەن وزگە ەشبىر قۇداي جوق. ەندەشە، ماعان قۇلشىلىق ەت جانە مەنى ەسكە الۋ ءۇشىن نامازدى ورىندا»، – دەيدى(تاھا سۇرەسى، 14 – ايات). دەمەك بارىمىزگە جاقسىلىققا ايتىپ، جاماندىقتان قايتارۋ پارىز.

پايعامبار س.ءا.ۋ كەزىندە مەككە مۇشريكتەرى قولدان جاساعان  پۇتقا جانە اللاعادا  قۇلشىلىق قىلاتىن بولعان. مۇحاممەد پايعامبارىمىز (س.ع.س) ءبىر باداۋيگە كەلىپ: «قانشا قۇدايعا سىيىناسىڭ؟»، – دەيدى. ول: «جەتى قۇدايعا. بىرەۋى اسپاندا، التاۋى جەردە»، – دەيدى. «قاتتى قىسىلعاندا قايسىسىنان جاردەم سۇرايسىڭ؟»، – دەگەندە، «اسپانداعىسىنان»، – دەپتى. «وندا ءجاي قينالعاندا دا سوعان سىيىنا بەرمەيسىڭ بە؟ قاتتى قىسىلعاندا جاردەم بەرگەن قۇداي ءجاي ۋاقىتتا دا قۇتقارماي ما؟»، – دەگەن. پايعامبارىمىز (س.ع.س) ءتاۋحيدتى قاراپايىم ادامدار ۇعىمىندا، تىلىندە  سولاي جەتكىزىپ، اللاعا سەرىك قوسۋدان قايتارعان. ينشااللا ءبارىمىزدى مەيىرىمدى اللا تۋرا جولعا سالسىن!

سەرىك بوقان

Abai.kz