سوڭعى ۋاقىتتا ەلىمىزدە تەرروريزم جانە سيرياداعى قازاقتاردىڭ دجيحادقا ۇندەۋ ماسەلەسى ۇلتتىق قاۋىپسىزدىككە ناقتى قاۋىپ توندىرەتىندەي دارەجەگە جەتتى. بۇعان سەبەپ، «مۋدجاحەتتەردىڭ» قازاقستاندىقتاردى «قاسيەتتى سوعىسقا» شاقىرۋ بەينەجازبالارى الەۋمەتتىك جەلىلەردە بىرىنەن كەيىن ءبىرىنىڭ ۇزدىكسىز جارىق كورۋى. 2011 جىلدىڭ سوڭىنان باستاپ اللا جولىندا دجيحادقا شاقىراتىن مۇنداي بەينەجازبالاردىڭ تورتەۋى شىقتى:

1. «دجۋند ءال-حاليفات» نەمەسە «حاليفات ساربازدارىنىڭ» ۇندەۋى (2011 جىل، قازان);
2. 2.     الەۋمەتتىك جەلىدە جارىق كورگەن «شامعا كەلگەن 150 قازاق» اتتى ۆيدەو-ۇندەۋ (2013 جىل، قازان); 
3. 3.     ءال-حايات تەلەستۋدياسى دايىنداعان «تە، كتو بىلي پراۆديۆى س اللاحوم» اتتى ۆيدەو-ۇندەۋ (2014 جىل، شىلدە);
4. 4.     جانە جۋىردا عانا ءال-فۋرقان تەلەستۋدياسى دايىنداپ شىعارعان «وبراششەنيە كازاحستانسكيح براتەۆ يز شاما» اتتى ۆيدەو-ۇندەۋى. (2014 جىل، تامىز). 

سىرتتان تونگەن قاۋىپ-قاتەر: *ندەۋلەردىڭ قازاقستاندىقتارعا ىقپالى

«دجۋند ءال-حاليفات» نەمەسە «حاليفات ساربازدارى» دەگەن لاقاپ اتپەن  ۇيىمداسقان دجيحادشىلار توبى 2011 جىلى 21 قازاندا اراب تەلەارناسىندا جارىق كورگەن ۆيدەو ۇندەۋ ەلىمىزدەگى جاڭا قابىلدانعان ءدىن تۋرالى زاڭنىڭ كۇشىن جويۋعا شاقىرعان. ول ۆيدەودا بەتتەرىن بۇركەمەلەگەن قارۋلى 4 جاۋىنگەر قازاقستان ۇكىمەتىنەن جاڭا قابىلدانعان ءدىن تۋرالى زاڭنىڭ كۇشىن جويۋدى تالاپ ەتكەن بولاتىن.

توپ مۇشەلەرى: «بۇل زاڭدا مەملەكەتتىك ورىنداردا ناماز وقىپ، ورامال تاعىپ جۇرۋگە تىيىم سالىنعان، ەگەر بۇل ۇستانىمدارىڭىزدان باس تارتپاساڭىزدار، ءبىز سىزدەرگە قارسى ارەكەت ەتە باستايمىز» دەگەن. ىلە-شالا اتىراۋدا 2011 جىلدىڭ 31 قازانىندا ەكى جارىلىس بولىپ، ونىڭ جاۋاپكەرشىلىگىن «دجۋند ءال-حاليفات» ءوز موينىنا الدى. اتىراۋداعى جارىلىستارعا «بۇل ۇيىمنىڭ قاتىسى بار ەكەنىن» ءبىر اپتادان سوڭ قازاقستان باس پروكۋراتۋراسى راستاپ، ونداعى ايىپتالۋشى ازاماتتاردىڭ «شەتەلدەگى تەررورلىق توپقا قاتىسى بارىن» ايتقان بولاتىن.(http://www.azattyq.org/content/kazakhstan_150_people_enter_to_syria_for_jihad/25142626.html)

«حيدجرات»، «دجيحاد» جانە «شاريعات»

مۇددەلى توپتاردىڭ ىقپالىمەن ءال-فۋرقان جانە ءال-حايات ستۋديالارى دايىنداعان بەينەجازبالار ەلىمىزدەگى راديكالدى ءىلىمنىڭ جەتەگىندە كەتكەن جاستاردىڭ كوزقاراستارىنا اسەر ەتۋدە جانە بەينە ناشيدتەر كەڭىنەن تارالۋدا. ماسەلەن، «ۆكونتاكتە» پاراقشالارىنىڭ بىرىندە جارىق كورگەن ۆيدەونى بىرنەشە كۇندە  500-گە جۋىق ادام كورىپ ۇلگەرگەن.

الەۋمەتتىك جەلىدە جارىق كورگەن ۇندەۋلەرگە نازار اۋداراتىن بولساق، ۆيدەو سىرتقى توپتاردىڭ ىقپالىمەن دايىندالعانى انىق جانە ارنايى باعىتتالعان ناسيحات ەكەنى بەلگىلى. دەگەنمەن، ۆيدەولارداعى ۇندەۋلەر مەن  ونداعى ايتىلعان ماتىندەرگە كونتەنت تالداۋ جاساپ كورەلىك.

ۆيدەو-ۇندەۋلەرگە كونتەنت تالداۋ

(ەڭ كوپ قولدانعان سوزدەر)

ءبىرىنشى  ۆيدەودا «مۋدجاحەتتەردىڭ» ەڭ كوپ قولدانعان سوزدەرى «دجيحاد»، «سوعىس» جانە «شاحيد» سوزدەرى ەكەن. ال، «حيدجرات» پەن «شاريعات» سوزدەرىن از قولدانعان. سونداي-اق، ۆيدەونىڭ وزىنە نازار اۋداراتىن بولساق، ايەل، بالا-شاعاسىن الىپ سيرياعا كەتكەندەردىڭ الەۋمەتتىك-تۇرمىستىق جاعدايىنىڭ «كەرەمەت» ەكەندىگىن كورسەتكىلەرى كەلگەن. ءزاۋلىم ءۇي، جايىلعان داستارحان مەن ارنايى پىسىرىلگەن باۋىرساق، بالا-شاعانىڭ ويناۋى مەن قۇران اياتتارىن ايتىپ جارىسۋى بارلىعى بۇعان دالەل. ياعني، بۇل دەگەنىمىز – ۆيدەودا باستى اكتسەنت يسلامداعى دجيحادتىڭ ماڭىزدىلىعى، شاحيد بولعاندارعا اللا ۋادە ەتكەن دارەجەلەرىن قازاقستانداعى مۇسىلماندارعا جەتكىزگىلەرى كەلگەنىن كورسەتەدى.

ال، ەكىنشى ۆيدەودا ەڭ كوپ قولدانعان ءسوز «دجيحاد» بولدى. دەگەنمەن، «شاريعات» ءسوزىن 9 رەت پايدالانعان ەكەن جانە ول «اللاحتىڭ زاڭىنا باعىنۋ كەرەك»، «شاريعاتپەن ۇكىم ەتىپ جاتىرمىز» جانە «اللاحتىڭ زاڭىمەن امال ەتۋدەمىز» دەگەن ءسوز تىركەستەرىمەن بايلانىسىپ جاتتى. ياعني، بۇل ۇندەۋدە باستى نازار شامدا شاريعات زاڭىنىن ورناتىلعانىن جەتكىزۋ، سول ارقىلى قازاقستانداعى ەكسترەميستىك ىلىممەن ۋلانعان ازاماتتاردى قىزىقتىرۋ جانە قاسيەتتى سوعىسقا شاقىرۋ ەدى. ۇندەۋشى ەلىمىزدىڭ باتىس ءوڭىرىنىڭ ازاماتى ەكەنى انىق.

ءۇشىنشى بەينەروليكتى يراك پەن سيريا يسلام مەملەكەتى تاپسىرماسىمەن ءال-فۋرقان تەلەستۋدياسى تۇسىرگەن. بەينەدە قازاقتىڭ قارا دومالاعى ء«ابۋ مۋاز» قازاق تىلىندە قازاقستانداعى "مۇسىلمان باۋىرلارىنا" ۇندەۋ جاريالاپ، سيرياداعى سوعىسقا قاتىسۋىن تالاپ ەتەدى. ۇندەۋ بارىسىندا باستى اكتسەنت «حيدجرات» سوزىنە باسىمدىق بەرەدى جانە قازاقستاندىق مۇسىلمانداردى سيرياعا بولسىن، يراكقا بولسىن دجيحاد جاساۋعا كەلۋىن ۇندەيدى. تالداۋدان كەيىن ساۋال تۋىندايدى: «نەگە حيدجرات ءسوزى كوپ قولدانىلعان؟»، «نەگە دجيحاد ءسوزى، نە شاريعات ءسوزى سيرەك قولدانعان؟». سيرياعا دجيحادقا بارۋ ءۇشىن ەشقانداي قيىنشىلىقتار مەن اۋىرتپاشىلىقتاردىڭ بولمايتىنىن ايتىپ، قالاساڭىز دجيحاد جاساۋدىڭ مۇمكىنشىلىكتەرى كوپ ەكەنىن كورسەتكىلەرى كەلگەن. دەمەك، سىرتقى كۇشتەر قازاقستاندىقتاردىڭ سيريا مەن يراك مەملەكەتتەرىنە دجيحاد جاساۋعا اعىلۋلارىن، ودان ءارى كوپتەپ كەلۋىنە، ەلىمىزدە جۇرگەن ازاماتتاردىڭ كەلە الماي قالعان جاعدايدا مال-مۇلىكتەرىمەن دجيحاد جاساۋلارىنا شاقىرۋدا، سوعان ىقپال ەتۋدە.

ەندىگى بەينەكورىنىس قانداي باعىتتا بولۋى مۇمكىن؟

الداعى ۋاقىتتا ىقپال ەتۋشى توپتاردىڭ ۆيدەو-ۇندەۋلەرى ودان ءارى الەۋمەتتىك توپتارعا باعىتتالۋى ىقتيمال. ماسەلەن، سيرياداعى دجيحادقا كەتكەن ازاماتتارىمىزدىڭ ايەلدەرىنىڭ ۇندەۋىن تاراتۋلارى مۇمكىن. سەبەبى، بيىلعى جىلدىڭ باسىندا «يراك پەن شام يسلام مەملەكەتى» ۇيىمى ءال-راككا پروۆينتسياسىندا «حانساا» جانە «ۋمم رايان» اتتى ايەلدەر باتالونى قاتارىنا  دجيحادشى ايەلدەردى قابىلداۋعا دايىن ەكەنىن مالىمدەگەن ەدى. قازىرگى ۋاقىتتا اتالعان ايەلدەر باتالونى راديكالدار تاراپىنان قىزىعۋشىلىق تانىتىپ وتىر. ۇيىمعا مۇشە ايەلدەردىڭ جاس ارالىعى 18 بەن 25 جاس. سەبەبى، ايەلدەر ءوز قىزمەتتەرىنە تياناقتى جانە راديكالدى ارەكەتتەردى جاساۋدا كۇدىك تۋدىرمايدى. سونداي-اق، حالىقارالىق تەرروريزم ارەكەتتەرىندە ايەل دجيحادشىلاردىڭ ورنى ەرەكشەلەنىپ كەلە جاتقان تەندەنتسيا بايقالۋدا.

سونىمەن قاتار، ساياساتتانۋشى ەرلان كاريننىڭ پىكىرىنشە، الەۋمەتتىك جەلىدە پايدا بولعان سيريادا سوعىسىپ جۇرگەن قازاقستاندىقتاردىڭ بەينەروليكتەرى ەلىمىزدە ءدىني ەكسترەميزم مەن تەرروريزم ماسەلەسى  كۇن تارتىبىنە اينالدى. ۆيدەونىڭ اينالاسىنداعى قالىپتاسقان كۇردەلى احۋال، ونىڭ تارالۋ حرونولوگياسى مەن ول ۇندەۋدىڭ قارالۋ كورسەتكىشىنىڭ كۇننەن كۇنگە ءوسۋى ەلىمىزدەگى اقپاراتتىق قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتۋ مەحانيزمدەرىنىڭ ودان ءارى جەتىلدىرۋىن جانە كەشەندى ارەكەت ەتۋىن قاجەت ەتەدى.

ەركەش قوجبانحان،

ساياساتتانۋ ماگيسترى.

Abai.kz