Songhy uaqytta elimizde terrorizm jәne Siriyadaghy qazaqtardyng djihadqa ýndeu mәselesi últtyq qauipsizdikke naqty qauip tóndiretindey dәrejege jetti. Búghan sebep, «mudjahetterdin» qazaqstandyqtardy «qasiyetti soghysqa» shaqyru beynejazbalary әleumettik jelilerde birinen keyin birining ýzdiksiz jaryq kórui. 2011 jyldyng sonynan bastap Alla jolynda djihadqa shaqyratyn múnday beynejazbalardyng tórteui shyqty:

1. «Djund әl-Halifat» nemese «Halifat sarbazdarynyn» ýndeui (2011 jyl, qazan);
2. 2.     Áleumettik jelide jaryq kórgen «Shamgha kelgen 150 qazaq» atty viydeo-ýndeu (2013 jyl, qazan); 
3. 3.     Ál-Hayat telestudiyasy dayyndaghan «Te, kto byly pravdivy s Allahom» atty viydeo-ýndeu (2014 jyl, shilde);
4. 4.     Jәne juyrda ghana Ál-Furqan telestudiyasy dayyndap shygharghan «Obrashenie kazahstanskih bratiev iz Shama» atty viydeo-ýndeui. (2014 jyl, tamyz). 

Syrttan tóngen qauip-qater: *ndeulerding qazaqstandyqtargha yqpaly

«Djund әl-Halifat» nemese «Halifat sarbazdary» degen laqap atpen  úiymdasqan djihadshylar toby 2011 jyly 21 qazanda arab telearnasynda jaryq kórgen viydeo ýndeu Elimizdegi jana qabyldanghan din turaly zannyng kýshin jonggha shaqyrghan. Ol viydeoda betterin býrkemelegen qaruly 4 jauynger Qazaqstan ýkimetinen jana qabyldanghan din turaly zannyng kýshin jongdy talap etken bolatyn.

Top mýsheleri: «búl zanda memlekettik oryndarda namaz oqyp, oramal taghyp jýruge tyiym salynghan, eger búl ústanymdarynyzdan bas tartpasanyzdar, biz sizderge qarsy әreket ete bastaymyz» degen. Ile-shala Atyrauda 2011 jyldyng 31 qazanynda eki jarylys bolyp, onyng jauapkershiligin «Djund әl-Halifat» óz moynyna aldy. Atyraudaghy jarylystargha «búl úiymnyng qatysy bar ekenin» bir aptadan song Qazaqstan bas prokuraturasy rastap, ondaghy aiyptalushy azamattardyng «sheteldegi terrorlyq topqa qatysy baryn» aitqan bolatyn.(http://www.azattyq.org/content/kazakhstan_150_people_enter_to_syria_for_jihad/25142626.html)

«Hidjrat», «Djihad» jәne «Sharighat»

Mýddeli toptardyng yqpalymen Ál-Furqan jәne Ál-Hayat studiyalary dayyndaghan beynejazbalar elimizdegi radikaldy ilimning jeteginde ketken jastardyng kózqarastaryna әser etude jәne beyne nashidter keninen taraluda. Mәselen, «Vkontakte» paraqshalarynyng birinde jaryq kórgen viydeony birneshe kýnde  500-ge juyq adam kórip ýlgergen.

Áleumettik jelide jaryq kórgen ýndeulerge nazar audaratyn bolsaq, viydeo syrtqy toptardyng yqpalymen dayyndalghany anyq jәne arnayy baghyttalghan nasihat ekeni belgili. Degenmen, viydeolardaghy ýndeuler men  ondaghy aitylghan mәtinderge kontent taldau jasap kórelik.

Viydeo-ýndeulerge kontent taldau

(eng kóp qoldanghan sózder)

Birinshi  viydeoda «Mudjahetterdin» eng kóp qoldanghan sózderi «djihad», «soghys» jәne «shahiyd» sózderi eken. Al, «hidjrat» pen «sharighat» sózderin az qoldanghan. Sonday-aq, viydeonyng ózine nazar audaratyn bolsaq, әiel, bala-shaghasyn alyp Siriyagha ketkenderding әleumettik-túrmystyq jaghdayynyng «keremet» ekendigin kórsetkileri kelgen. Zәulim ýi, jayylghan dastarhan men arnayy pisirilgen bauyrsaq, bala-shaghanyng oinauy men qúran ayattaryn aityp jarysuy barlyghy búghan dәlel. Yaghni, búl degenimiz – viydeoda basty aksent islamdaghy djihadtyng manyzdylyghy, shahid bolghandargha Alla uәde etken dәrejelerin Qazaqstandaghy músylmandargha jetkizgileri kelgenin kórsetedi.

Al, ekinshi viydeoda eng kóp qoldanghan sóz «djihad» boldy. Degenmen, «sharighat» sózin 9 ret paydalanghan eken jәne ol «Allahtyng zanyna baghynu kerek», «sharighatpen ýkim etip jatyrmyz» jәne «Allahtyng zanymen amal etudemiz» degen sóz tirkesterimen baylanysyp jatty. Yaghni, búl ýndeude basty nazar Shamda sharighat zanynyn ornatylghanyn jetkizu, sol arqyly Qazaqstandaghy ekstremistik ilimmen ulanghan azamattardy qyzyqtyru jәne qasiyetti soghysqa shaqyru edi. Ýndeushi elimizding batys ónirining azamaty ekeni anyq.

Ýshinshi beynerolikti Irak pen Siriya islam memleketi tapsyrmasymen Ál-Furqan telestudiyasy týsirgen. Beynede qazaqtyng qara domalaghy «Ábu Muaz» qazaq tilinde Qazaqstandaghy "músylman bauyrlaryna" ýndeu jariyalap, Siriyadaghy soghysqa qatysuyn talap etedi. Ýndeu barysynda basty aksent «hidjrat» sózine basymdyq beredi jәne qazaqstandyq músylmandardy Siriyagha bolsyn, Irakqa bolsyn djihad jasaugha keluin ýndeydi. Taldaudan keyin saual tuyndaydy: «nege hidjrat sózi kóp qoldanylghan?», «nege djihad sózi, ne sharighat sózi siyrek qoldanghan?». Siriyagha djihadqa baru ýshin eshqanday qiynshylyqtar men auyrtpashylyqtardyng bolmaytynyn aityp, qalasanyz djihad jasaudyng mýmkinshilikteri kóp ekenin kórsetkileri kelgen. Demek, syrtqy kýshter qazaqstandyqtardyng Siriya men Irak memleketterine djihad jasaugha aghylularyn, odan әri kóptep keluine, elimizde jýrgen azamattardyng kele almay qalghan jaghdayda mal-mýlikterimen djihad jasaularyna shaqyruda, soghan yqpal etude.

Endigi beynekórinis qanday baghytta boluy mýmkin?

Aldaghy uaqytta yqpal etushi toptardyng viydeo-ýndeuleri odan әri әleumettik toptargha baghyttaluy yqtimal. Mәselen, Siriyadaghy djihadqa ketken azamattarymyzdyng әielderining ýndeuin taratulary mýmkin. Sebebi, biylghy jyldyng basynda «Irak pen Sham islam memleketi» úiymy Ál-Rakka provinsiyasynda «Hansaa» jәne «Umm Rayyan» atty әielder bataliony qataryna  djihadshy әielderdi qabyldaugha dayyn ekenin mәlimdegen edi. Qazirgi uaqytta atalghan әielder bataliony radikaldar tarapynan qyzyghushylyq tanytyp otyr. Úiymgha mýshe әielderding jas aralyghy 18 ben 25 jas. Sebebi, әielder óz qyzmetterine tiyanaqty jәne radikaldy әreketterdi jasauda kýdik tudyrmaydy. Sonday-aq, halyqaralyq terrorizm әreketterinde әiel djihadshylardyng orny erekshelenip kele jatqan tendensiya bayqaluda.

Sonymen qatar, sayasattanushy Erlan Karinning pikirinshe, әleumettik jelide payda bolghan Siriyada soghysyp jýrgen qazaqstandyqtardyng beynerolikteri Elimizde diny ekstremizm men terrorizm mәselesi  kýn tәrtibine ainaldy. Viydeonyng ainalasyndaghy qalyptasqan kýrdeli ahual, onyng taralu hronologiyasy men ol ýndeuding qaralu kórsetkishining kýnnen kýnge ósui Elimizdegi aqparattyq qauipsizdikti qamtamasyz etu mehanizmderining odan әri jetildiruin jәne keshendi әreket etuin qajet etedi.

Erkesh QOJBANHAN,

Sayasattanu magistry.

Abai.kz