«-وندا بىلاي، مەجەلى جەر ءالى ۇزاق. بۇل جەردەن ءجۇز ەلۋ تەڭگەگە تاكسي ۇستاپ تۇرساق ءسال ىڭعايسىزداۋ بولادى. ەكى ءجۇز تەڭگەگە عوي ۇيالماي وتىراسىڭ. بىراق سۋماڭ ەتىپ جەتىپ بارعاندا، تاماق دايىن تۇرماسا، تۇنىمەن ىشەگىمىز شۇرقىرايدى عوي. تاڭەرتەڭ بىردەڭە ىشسەك ءبىر ءسارى، قىپ-قىزىل اشپىز. ءنار تاتپاعانىمىزعا ءبىر تاۋلىكتەن اسىپ بارادى. سول ءۇشىن ءسوزسىز ەلۋ تەڭگە ۇنەمدەۋىمىز كەرەك. وعان بۋى بۇرقىراعان ەكى سامسا تيەدى، جۇرەك جالعاپ الامىز. ول ءۇشىن كەمىندە جارتى ساعات جاياۋ جۇرۋگە تۋرا كەلەدى. سوسىن ءجۇز ەلۋ تەڭگەگە تاكسي تابام، قۋانا اپارماسا، ارعى قولىڭدى بەرى اكەل...»

 بۇل – جاس جازۋشى ەربولات ابىكەنۇلىنىڭ  «مينيستر» دەپ اتالاتىن جيناعىنداعى «ەلۋ تەڭگە» اڭگىمەسىندەگى كەيىپكەردىڭ ىنىسىنە ايتقانى. قالتالارىنداعى سوڭعى ەكى ءجۇز تەڭگەنى قالاي جۇمسايتىندىقتارى جايلى جوسپارى.

  اعالى-ءىنىلى ەكى كەيىپكەر انانى-مىنانى ءسوز ەتىپ، جول قىسقارتىپ، ءبىراز ءجۇرىپ، ويلاعاندارىنداي ءجۇز ەلۋ تەڭگەگە تاكسي ۇستايدى. كولىكتىڭ الدىندا وتىرعان جۇرگىزۋشى مەن ونىڭ جانىنداعى ء«ىشىپ العان» سەرىگى بۇلارمەن بىردەن سويلەسىپ، ء«ىشى-باۋىرىنا ەنىپ» كەتەدى. مەجەلى جەرگە كەلگەندە ەكى ءجۇز تەڭگەنى ۇستاتقان باس كەيىپكەردىڭ جاي-كۇيىن اۆتور: «سارى قۇلاقتى قولىنا ۇستاتتىم، بىرەۋ توناپ كەتەتىندەي-اق ىنىمنەن الا قويعان ەم. بەينە جۇرەگىمدى سۋىرىپ بەرگەندەي، قۇلازي قالدىم. ءدان شايناۋعا قيماعان سارى قۇلاعىمىز، كوزىمىزدەن بۇلبۇل ۇشتى،»-دەپ باياندايدى. جۇرگىزۋشى ول ەكى ءجۇز تەڭگەنى سالىپ الىپ، ەلۋ تەڭگەسىن قايتارماستان، ءمىز باقپاي وتىرادى. باعانادان بەرى «قامقورشى» بوپ، «اۋىزبەن وراق ورىپ» كەلە جاتقان سەرىگىندە دە ءۇن جوق. وسى جەردە ەربولات ابىكەنۇلى ادامداردىڭ تەز قۇبىلعىش مىنەزدەرىن اشادى. جول بويى «جايدارى»، «قامقور» بولىپ وتىرعان جانداردىڭ بەتپەردەسى الىنىپ، بۇلاردى بالاسىنىپ، باسىنىپ، ەلۋ تەڭگەسىن قايتارماي، ءزابىر كورسەتەدى. وعان جانى توزبەگەن كەيىپكەر ادىلدىك ءۇشىن كۇرەسىپ، ەلۋ تەڭگەسىن قايتارۋلارىن تالاپ ەتەدى. وقيعا توبەلەسكە ۇلاساتىنىن بايقاعان ءىنىسى اعاسىنىڭ اشۋىن ارەڭ باسىپ، جالىنىپ، جالبارىنىپ قويعىزادى دا، كولىكتەن ءتۇسىپ كەتەدى. پاتەرلەرىنە كەلگەن سوڭ ەكەۋى دە اشتان-اش جاتىپ قالادى. نامىستان جارىلارداي بولىپ جاتقان كەيىپكەرلەر بولعان جايتقا قىنجىلىپ، تاڭدى ۇيىقتاماستان اتىرادى.

اڭگىمەدە جازۋشى بۇگىنگى قوعامنىڭ، زاماننىڭ شىندىعىن كورسەتەدى. الداۋ، ارباۋ، تەز قۇبىلعىش مىنەزدەر، كۇشتىنىڭ السىزگە كورسەتكەن ءزابىرى، ايتقان سوزدە تۇرماۋ سياقتى جات قىلىقتاردىڭ قاپتاپ بارا جاتقانىن سىن تەزىنە الادى.

بۇل وقيعادان وي تۇيگەن ءىنىسى دە اڭگىمەدە: «مۇندا اكە-شەشەمىز كوشىپ كەلمەيدى. ولاردى يتتەرگە تالاتا المايمىن،»-دەپ شەشىم شىعارادى. ادىلەتسىزدىك كورگەن، ەلۋ تەڭگە ۇنەمدەۋ ءۇشىن ءبىر جارىم ساعات بويى جاياۋ جۇرگەن، اقىرىندا سول ەلۋ تەڭگەسىن قايتارىپ الا الماعان كەيىپكەرلەرگە وقىرماننىڭ جانى اشيدى. سولارمەن بىرگە جۇرەكتەرى جانشىلىپ، كوڭىل-كۇيلەرى تۇسەدى، نامىستارى قىز-قىز قاينايدى.

      اۆتور اڭگىمەسىن: «سودان بەرى ەلۋ تەڭگە كورسەم جانىم تۇرشىگەدى. ءتىپتى سول ءبىر تەمىردى قاسىما سالعىم دا كەلمەيدى. تاپ بولا قالسام، بالالارعا تاراتۋعا اسىعام دا تۇرام،»-دەپ اياقتايدى. شىعارما جەڭىل ءارى قىزىقتى وقىلادى. قوعامداعى جات قىلىقتار ءسوز بولاتىن بۇل اڭگىمە كىم-كىمگە دە وي سالادى.

      الەۋمەتتىك قيىندىقتاردى وزەگىنە ارقاۋ ەتكەن «پاتەر ىزدەپ ءجۇر ەدىك...» دەپ اتالاتىن اڭگىمە دە ەربولاتتىڭ ءساتتى جازىلعان شىعارمالارىنىڭ ءبىرى. «الماتىنى التى اينالىپ، جەتىم بۇرىشتى جەتى اينالعاندا وكشەم وپىرىلىپ ءتۇستى. ەندى مايماق جۇرىسكە باستىم، اياعىم اۋىردى دەپ كەلىنشەگىم وتىرا كەتتى. پاتەر ىزدەپ ءجۇر ەدىك...»،-دەپ باستالاتىن اڭگىمە جەلىسىندە يۋمورمەن استاسقان اششى شىندىق بار. پاتەر ىزدەگەن جاس وتباسىنىڭ الەۋمەتتىك قيىندىقتارىن اشقان اۆتور بۇگىنگى كۇننىڭ ەڭ ماڭىزدى ماسەلەلەرىنىڭ بىرىنە توقتالادى. ول – باسپانا ماسەلەسى.

     الماتىنىڭ بۇرىش-بۇرىشىن كەزىپ، تاباندارىنان تاۋسىلىپ، وزدەرىنە قولايلى پاتەر ىزدەگەن جاس وتباسى اقىرى باراحولكا ماڭىنداعى ەسكى ۇيدەن بىراق شىعادى. «تاۋسىلىپ بولمايتىن بۇرىلماسى كوپ ءدالىزدىڭ تۇبىنە بارىپ، ءبىر-اق تىرەلدىك. ەڭ سوڭعى بولمە، ەڭ سوڭعى ءۇمىتىم. كوزىم ءسال ۇيىرلەسكەندەي بولدى. قويان ەكەش قويان دا ءىنىن ءدال بۇلاي قازا الماس-اۋ، ءسىرا؟! قىرتىس ەسىكتى شالقالاي اشتى، ءۇش اتتاپ تورگە جەتتىم، قۇلاشىمدى جايىپ ەدىم، ساۋساقتارىمنىڭ ۇشى قابىرعاعا ءتيدى. سول جاق بۇرىشقا ۇزىنىنان ەكى توسەك قويىلىپتى. توسەك ەمەس، ءۇستى-ۇستىنە قيۋلاستىرىپ، كىرپىشى، شوركەسى ارالاس بىردەمەلەردىڭ ۇستىنە جاتقىزىپ قويا سالعان تاقتاي ەكەن... ءۇش مەتر ۇيگە ءتورت مەتر توسەك، انە، سولاي سىيىپ تۇر»،-دەپ سۋرەتتەلەدى. ۇلكەن زالدى بىرنەشە كىشكەنە بولمەلەرگە ءبولىپ تاستاپتى. سول كىپ-كىشكەنە بولمەلەردىڭ ەڭ تۇپكىسىنە وسى جاس وتباسى تۇراتىن بولادى. سەبەبى، ءوزى دە، ايەلى دە پاتەر ىزدەۋدەن ابدەن شارشاعان...

      جاس وتباسى بۇل جەردە پاتەر جالداپ تۇراتىن اق ساقالدى قاريانى دا كورەدى. ويلى وقىرمان باسپانا ىزدەۋشىلەردىڭ ىشىندە ءتۇرلى جاعدايداعى، ءارتۇرلى جاستاعى ادامداردىڭ بار ەكەنىن بايقايدى.

      ءولىپ-تالىپ جەتكەن، جالعا العان پاتەرلەرىندە ءبىر ەرەكشە ءومىر باستالادى. بۇلار تەرەزەسى جوق بولمەدە، قاراڭعىدا كۇن كەشەدى. اراق ءىشىپ، تەمەكى تارتقان قۇرىلىسشى جىگىتتەر – كورشىلەرىنىڭ دابىر-دۇبىرى، قارسى بولمەدەگى اقساقالدىڭ كۇرك-كۇرك جوتەلى، كەلەسى بولمەدەگى ءسابيدىڭ جىلاعانى، ەسىك الدىنداعى قاسقىرداي ءيتتىڭ كەسىرىنەن دالاعا شىعا الماۋى، ءبارى-ءبارى وتە نانىمدى جازىلعان. قازىرگى كوپتەگەن جاستاردىڭ ءومىرىن جازۋشى وسىلايشا ء دال كورسەتكەن. اۆتوردىڭ: ء«ۇش كۇننەن كەيىن ادام كورگە دە ۇيرەنەدى» دەگەن راس ەكەن، ءبىز دە قاراڭعى پاتەرگە ۇيىرلەسە باستادىق. تاڭەرتەڭ تاستاي قاراڭعى پاتەردە شالبارىمنىڭ قايدا تۇرعانىن، جەيدەمدى قايدا ىلگەنىمدى، اياق كيىمنىڭ قاي جەردە جاتقانىن ويلانباي-اق تاباتىن بولدىم. ءتىپتى شالقالاپ جاتقان بەتى قينالماي قول سوزسام بولدى، قۋىقتاي پاتەردىڭ قاي جەرىندە بولسا دا ىزدەگەن دۇنيەمدى باس سالام. بۇل كۇندەرى ەل اۋىلدان تۋىسىم كەلەتىن بولدى دەپ قۋانسا، مەن تۋىسىم كەلەتىن بولدى دەپ قورقاتىن بولدىم. اۋەل دەسەڭىز، ءدال مىنانداي كەزدە اكەم مەن شەشەمنىڭ كەلۋىن دە قالامايتىن ەدىم...»،- دەگەن جولدارىن وقىعاندا ءبىر جاعىنان كەيىپكەردى ايايسىڭ، ال ەندى ءبىر جاعىنان ونىڭ بەيشارا كۇيىنە ەزۋ تارتاسىڭ. كۇلەرىڭدى، نە جىلارىڭدى بىلمەي ءارى-ءسارى كۇي كەشەسىڭ. جازۋشىنىڭ ءومىردى ءدال بەرگەن شەبەرلىگىنە، دەتالدار مەن سيۋجەتتەردىڭ بايلانىسىنا، كەيىپكەرلەردىڭ جان دۇنيەلەرىنىڭ اشىلۋىنا، ولاردىڭ حاراكتەرلەرىن بەرۋدەگى ىزدەنىستەرىنە سۇيسىنەسىڭ. ەربولات بۇل اڭگىمەدە قالا ادامدارىنىڭ پسيحولوگياسىن ۇتىمدى تۇردە بەرگەن.

      بىردە وزدەرى ارەڭ سىيىپ وتىرعان جەرگە قوناق بولىپ دوسى كەلەدى. ونى ايتەۋىر شىعارىپ سالعان سوڭ بىرنەشە كۇننەن كەيىن قايناعاسى كەلەدى. وقيعا وسى كەزدە شيەلەنىسە تۇسەدى. تۇرىپ جاتقان باسپانانىڭ رەتسىزدىگىنەن، تارلىعىنان، پاتەر يەسىنىڭ ادۋىن مىنەزىنەن ىڭعايسىزدانعان كەيىپكەردىڭ جاي-كۇيىن جازۋشى: «قايىرشىعا جەل قارسى» دەپ ەندى داستارحانعا تامشى تاما باستادى، تامعان سايىن جۇرەگىمە بىرەۋ ينە ءپىسىپ-ءپىسىپ العانداي كۇي كەشتىم. «قايىن اعامنىڭ ىدىسىنا تامشى تامىزا كورمە» دەپ اللادان ىشتەي تىلەي بەرگەنىم سول-اق ەكەن، كەسەنىڭ ءدال قاسىنا تامشىسى تۇسكىردىڭ تامىپ-اق كەتكەنى. «تامىزا كورمە» دەپ ىشتەي بايەك بوپ مەن وتىرمىن. قايىن اعامنىڭ شىنىداعى شايىنا انە ءبىر تامشى ەرنەۋىن ءسۇرىپ تە ءوتتى. انە تامىپ تا كەتتى. ماڭدايىمنان سۇپ-سۋىق تەر بۇرق ەتە قالدى. «تەر ىستىق بولۋشى ەدى، وسىنداي دا سۋىق تەر بولادى ەكەن-اۋ! دەپ تاڭعالامىن. «باسقا شىنىعا قۇيايىق» دەپ قايىن اعامنىڭ شىنىسىنا قولىمدى سوزا بەرىپ ەدىم، ول: «كەرەگى جوق»، دەپ ءشايدى سىلق ەتكىزىپ ىشە سالدى. اشۋلانعانى ما، جوق ءبىزدى ۇيالتپاۋ ءۇشىن سولاي ىستەدى مە، ول جاعىن بىلمەدىم. ەندى قايىن اعاما قارايتىن مەندە بەت جوق»،-دەپ جازادى. تاعى دا شىندىق، تاعى دا استارلى يۋمور. اڭگىمەنى وقىعان ادام ىزالانىپ كۇلەدى.

     اقىرى قورلىققا شىداي الماي، پاتەر يەسىمەن كەلىسپەي قالىپ، جاس وتباسى بۇل پاتەرمەن دە قوش ايتىسادى. بولمەنى بوساتۋدى تالاپ ەتكەن ايەل ول بولمەگە ءيتى لايكانى جاتقىزاتىنىن ايتقاندا باس كەيىپكەر اشۋعا بۋلىعادى، نامىستانادى. سوندا ولاردىڭ لايكا قۇرلى بولماعاندارى ما؟! جاڭبىردىڭ سىركىرەپ جاۋىپ تۇرعانىنا قاراماي، ايەلىن ەرتىپ، قولدارىنا بار جۇكتەرىن، زاتتارىن ۇستاپ شىعىپ كەتەدى. جاڭبىرعا سۋ بولىپ كەلە جاتىپ، ايالداماداعى جارناما قاعازىنا كوزى ءتۇسىپ، پاتەرىن جالعا بەرۋشىگە قوڭىراۋ شالادى. وسى جەردە جازۋشى ديالوگ ارقىلى پاتەر يەسىنىڭ ادامگەرشىلىككە ساي ەمەس وي-تۇسىنىگىن، شاراسىزدىق كۇيىن كەشكەن، ىزاعا بۋلىققان جاس جىگىتتىڭ مىنەزىن بەرۋگە تالپىنعان. بۇل ىزدەنىسى جاقسى ناتيجە بەرگەن. پاتەرىنىڭ ءبىر بولمەسىن جالعا بەرۋدى كوزدەگەن جاننىڭ قويعان تالاپتارى الدىڭعىسىنان دا سوراقى بولعاندىقتان، ەكى جاقتىڭ اڭگىمەلەرى جاراسپاي، جاس وتباسى جاڭبىر سىركىرەگەن قاراڭعى تۇندە بەتى اۋعان جاققا كەتە بارادى. اڭگىمە «پاتەر ىزدەپ ءجۇرمىز»،-دەپ اياقتالادى.

     بۇل اڭگىمەدە ءوز ەلىندە، ءوز جەرىندە ءجۇرىپ، باسپانا قيىندىعىن تارتقان مىڭداعان ، ءتىپتى ميلليونداعان جاستاردىڭ جاي-كۇيى، وكىنىشى مەن ارمانى بار. بارلىق جاس وتباسىنىڭ بەينەسى جيىلىپ، وسى كەيىپكەرلەر وبرازىنا جيناقتالعان. قيىندىقتاردىڭ بىرىنەن كەيىن ءبىرىن جەڭىپ، العا ۇمتىلعان، ءوز ماسەلەلەرىن شەشۋدە تاباندىلىق كورسەتكەن جاستار كوز الدىڭا كەلەدى. ولار وسى قوعامدا، ءبىزدىڭ زاماندا كوپ. ونداي جاندار ارقايسىمىزدىڭ ماڭايىمىزدا. بىرەۋلەرى باسپانا قيىندىعىن شەشىپ، ءۇي بولۋدىڭ جولىندا جۇرسە، ەندى بىرەۋلەرى ءالى پاتەر ىزدەپ ءجۇر...

      ەربولات ابىكەنۇلىنىڭ «مينيستر» اتتى اڭگىمەلەر جيناعىنا جيىرماعا تارتا اڭگىمە ەنىپتى. جوعارىدا توقتالعان اڭگىمەلەرىمەن قوسا «اقىن»، «جەلتوقسان ىزعارى»، «يت»، «مينيستر»، «سۇمەلەكتەر» سياقتى شىعارمالارى بىردەن وقىرماندى باۋراپ الىپ، وقيعالارىمەن، كەيىپكەلەر الەمىمەن، سيۋجەتتەرىمەن قىزىقتىرىپ اكەتسە، كەيبىر اڭگىمەلەرىندە كەمشىن تۇستار دا جوق ەمەس. «كىرلەۋ» اڭگىمەسىن وسى قاتارعا جاتقىزۋعا بولادى.

      ادەبيەت دەگەنىمىزدىڭ نەگىزى ادەپ ەكەنىن ەسكەرسەك، بۇل اڭگىمە ادەپ تۇرعىسىنا، ار، ۇيات كاتەگورياسىنا قارسى. اڭگىمەگە ءبىر جىگىتتىڭ بولماشى اۋەستىكپەن جەڭىل ءجۇرىستى بويجەتكەنمەن كوڭىل جاراستىرعانى ارقاۋ بولعان. «ەڭ سوڭعى شىلىم» اتتى اڭگىمەسى دە «كىرلەۋ» اڭگىمەسىمەن جەلىلەس، وزەكتەس.  جاس قالامگەردىڭ بۇل اڭگىمەلەردە كەيىپكەرلەر پسيحولوگياسىنا ۇڭىلگىسى كەلگەنىن اڭعارۋعا بولادى. دەگەنمەن، جازۋشىنىڭ قوعامدى جاقسىلىققا شاقىرىپ، جاماندىقتان جيرەندىرۋ جولىندا ەڭبەك ەتۋى ماڭىزدى بولعاندىقتان، ادەپتەن، اردان اتتاماي، جەڭىل ءجۇرىستى ادامداردىڭ ومىرىنە، ولاردىڭ كۇنالى ىستەرىنە ارنايى توقتالماي-اق، ماڭىزدى  تاقىرىپتاردى جازۋى ورىندى بولار ەدى دەگىم كەلەدى.

      جاس قالامگەردىڭ ەزۋىڭە كۇلكى ۇيىرەتىن اڭگىمەسىنىڭ اتىن «دامبال» دەپ قويعانىن قينالا قۇپتاسام دا، ساركازمعا تولى تاعى ءبىر اڭگىمەسىنىڭ تاقىرىبىن «قۇيرىعىڭىزدى اۋىرتسا قايتەم» دەپ قويۋىن ۇناتپادىم.

     ەربولات ابىكەنۇلىنىڭ اڭگىمەلەر جيناعىنداعى «جۇمىرتقا»، «كۇيەۋ بالا» سياقتى اڭگىمەلەرى جاس جازۋشىنىڭ شەبەرلىگىن ايقىنداي تۇسەدى. بۇل اڭگىمەلەر وقىرماندى الدەبىر نازىك سەزىمدەرگە، جاڭا اسەرلەرگە جەتەلەپ، ازاماتتىق قاسيەتتەردى، ادامگەرشىلىك پەن مەيىرىمدى دارىپتەيدى. ءبىر اڭگىمەسىن وقىپ، ءوزىڭىزدى-ءوزىڭىز قايراپ، نامىسىڭىزدى وياتساڭىز، ەندى ءبىر اڭگىمەسىندە كەيىپكەرىمەن قوسا اشۋعا ەرىپ، ىزاعا بۋلىعاسىز، كەلەسى ءبىر اڭگىمەسىن وقىپ كوزىڭىزدەن جاس اققانشا راحاتتانىپ ءبىر كۇلەسىز. ويتسەڭىز، دەمەك بۇل شىعارمالاردىڭ سىزگە اسەر ەتكەنى. كوركەم شىعارماعا قويىلاتىن نەگىزگى تالاپتاردىڭ ءبىرى دە وسى. 

  سايات قامشىگەر، اقىن، «سەرپەر» سىيلىعىنىڭ يەگەرى

Abai.kz