ماڭگىلىك ۇلت
ماڭگىلىك ەلدىڭ بويىنداعى ماڭگىلىك قان
«قاعان پارىزى – حالقىنىڭ قارنىن تويعىزىپ، مەرەيىن ءوسىرىپ وتىرۋ. تۇندە – ۇيقى كورمەدىم، كۇندىز – كۇلكى كورمەدىم; قىزىل قانىم توگىلدى، قارا تەرىم سوگىلدى; كۇشىمدى سارقا جۇمسادىم، جاۋعا دا شاپتىم قۇرسانىپ – ءبارى ماڭگى ەلىم ءۇشىن!» -دەيدى بابا تونىكوك. ءيا، بۇل كەشەگىنىڭ ۇرانى، بۇگىننىڭ ارمانى، كەلەشەكتىڭ ەنشىسى. حاننىڭ مۇراتى، قاراشانىڭ تىلەگى.
ماڭگى بولۋ – ماڭگىلىك ارمان. ماڭگىگە شەكتەمە بولمايتىنى سەكىلدى، ماڭگىلىك ەلگە اينالۋ وركەنيەتكە ىلەسكەن بۇل كۇننىڭ تولقىنىندا جۇرگەن جۇرتتىڭ ارمانى.
قازاق دەگەن ۇعىمدى ەنشىلەگەنىمىزگەدە وتە ۇزاق بولماسا دا، ارعى بابامىز ساق پەن عۇننان، ءۇيسىن مەن قاڭلىدان تاراتا ايتساق ءبارى دە ماڭگىلىك جۇرتتىڭ نەگىزىن قالادى. ماڭگىلىك ۇرپاقتىڭ شەكاراسىن ايقىندادى، «الميساقتان» دەپ ءسوز باستايتىن اتام قازاقتىڭ قاي تۇسىن الىپ قاراساق تا ماڭگىلىك بولۋدىڭ ماقساتى ايقىندالادى، تايعا باسقان تاڭباداي ءىز تاستايدى.
كير پاتشانىڭ باسىن الىپ، “ماڭگى ەلدىڭ تىنىشتىعىن العىڭ كەلسە، ماڭگى قانعا تويىپ تورسىقتا جات” – دەپ حالقىنىڭ ەرتەڭى ءۇشىن اتقا قونعان تۇمار حانىم تىرلىگى دە وسى ەلدىڭ، بابا جۇرتىنىڭ باس قامى ەدى. جەلمايامەن جەلە جورتىپ، ماڭگىلىك «جەرۇيىق» ىزدەگەن اسان قايعىنىڭ دا قايعى اتانعانى ەلىنە تۇراق، ۇرپاعىنا ماڭگىلىك مۇرات بولار جەرى قۇنارلى، اۋاسى جۇپارلى، ءشوبى شۇيگىن جۇرتتى كوكسەمەپ پە ەدى؟ قوي قوزداتىپ، تۇيە بوزداتىپ، جەلىلەپ بيە بايلاپ، جەر بەتىنىڭ جايلىسىن تاڭداپ ۇرپاق ءوسىرۋدى ارمان ەتكەن اسان جىراۋدىڭ سان جورىعى ماڭگىلىك ۇرپاقتىڭ قامى ەمەس پە؟
قايدا بارسا وزىنە قازىلعان، ءوزىنىڭ اتىنا جازىلعان كوردەن قۇتىلماققا قورقىت بابا دا قوبىزىن كۇڭىرەنتە تارتىپ ماڭگىلىك عۇمىردى اڭسامادى ما؟ ماڭگىلىك ءۇندى، ماڭگىلىك اۋەندى اڭسامادى ما؟ سىردىڭ بويىن سىرلى قوبىز ۇنىنە ۇلاستىرا سىر شەرتۋ دە ماڭگىلىك ارمانى ەدى عوي.
ابىلقايىر سۇلتاننان ات باسىن بۇرىپ، ارتىنا ماڭگىلىك مۇراتى مەن ماقساتى ءبىر قاۋىمدى ەرتىپ، قازاق حاندىعىنىڭ قارا شاڭىراعىن تىككەن كەرەي مەن جانىبەكتىڭ جان مۇڭى دا، ءوز اقىلشىسى اسان قايعى ارمانداعان جۇماق مەكەندە ءوز حالقىن باقىتتى ەتۋ ەمەس پە؟ دالانىڭ زاڭىن قازاقتىڭ حالىمەن ۇشتاستىرا، ۇلتتىڭ بولىمىسىنا ساي «جەتى جارعىنى» جاساعان جۇرتتىڭ تىرلىگى دە ەل ىرگەسىن بۇتىندەۋ، ەل ەرتەڭىن تۇگەندەۋ ەمەس پە؟
اقتابان شۇبىرىندى، القا كول سۇلامادا قىناداي قىرىلعان جۇرتتى بىرىكسەڭ ەل بولاسىڭ، وزگەمەن تەڭ بولاسىڭ دەپ ەلدىككە باستاعان حان ابىلايدىڭ دا اڭساعانى ەسىل جۇرتتىڭ ەرتەڭگى اماندىعى، بالانىڭ بابا توپىراعىندا عۇمىر ءسۇرسىن دەگەن نيەتى ەمەس پە؟ حان كەنەنىڭ كوكىرەگى قاق ايىرىلىپ قان جۇتا جورىق جاساۋى، جۇرتىنىڭ ەرتەڭگى بولاشاعى، ەلىنىڭ كەلەشەگى ءۇشىن كۇرەس، ماڭگىلىك ۇلت ءۇشىن، ماڭگىلىك اتامەكەن جۇرت ءۇشىن كۇرەس ەمەس پە؟
ءار ءداۋىر زيالىسى ەرتەڭىنىڭ جارقىن بولۋى ءۇشىن كۇرەستى. ءار ءداۋىر ماڭگىلىك بولۋدىڭ ءوز الىنشە سىرىن ايتتى. اباي بولىپ تولعاعان زاماندا ماڭگىلىك عىلىمنىڭ سىرىن ۇق، ماڭگىلىك ءىلىمنىڭ تەرەڭىنە بويلا دەپ سىر توكتى.
«جۇرەگىمنىڭ تۇبىنە تەرەڭ بويلا،
مەن ءبىر جۇمباق اداممىن ونى دا ويلا.
سوقتىقپالى، سوقپاقسىز جەردە ءوستىم.
مىڭمەن جالعىز الىستىم، كىنا قويما....» - دەگەن ابايدا ۇلتتىڭ مىنىمەن الىستى، ەرتەڭىن ويلاماس جۇرتتىڭ سىنىمەن الىستى. كىنالاۋ ءۇشىن ەمەس تۇزەتۋ ءۇشىن، ارينە. تۇزەتۋ ارقىلى ەلدىڭ ەرتەڭىن نۇرلاندىرعىسى كەلدى، سول ارماننىڭ جەتەگىندە ءومىر ءسۇردى.
حح عاسىر قازاقتىڭ ۇلت رەتىندە ساقتالىپ قالۋى كۇمانعا اينالعان، ماڭگىلىك بولۋ تۇگىلى، مايەكتى ۇلت بولۋ ارمانعا اينالعان الماعايىپ كەزەڭ بولدى. الاپات اشارشىلىق، قولدان جاسالعان زۇلماتتار ۇلتتىڭ ءۇنىن باسەڭدەتتى. حح عاسىردىڭ قاندى قىرعىندارى مەن ۇلت زيالىلارىن قويشا كوگەندەپ، جالاعا ايداپ، دارعا اسۋى ءبىزدىڭ ماڭگىلىك ەل بولامىز دەگەن ماڭگىلىك رۋحتان قورىققان قورقاۋلاردىڭ تىرلىگى ەدى. ۇلتتىڭ قايماعىن، جۇرتتىڭ جاقسىسىن قىردى، جويدى، قورقىتتى، ۇركىتتى.
كوزىڭدى اش، ويان قازاق، كوتەر باستى,
وتكىزبەي قاراڭعىدا بەكەر جاستى. – دەپ، ماڭگىلىك مۇراتتى ەسكە سالعىسى كەلگەن مىرجاقىپتاردى دارعا استى، ەلدەن قۋدى. ماڭگىلىك ارماندى ءولتىردىم دەدى باسقىنشى جۇرت. بىراق، اتام قازاقشا ايتساق ادام ۇرپاعىمەن مىڭ جاسايدى دەمەك بار ەكەن. كوپ وتپەدى، رۋح قايتا ءتىرىلدى، ءجاي تىرىلگەن جوق، سەسىمەن، وتكىر جىرىمەن ءتىرىلدى:
مەن – قازاقپىن، مىڭ ءولىپ مىڭ تىرىلگەن،
جورگەگىمدە تانىستىم مۇڭ تىلىمەن.
جىلاعاندا جۇرەگىم كۇن تۇتىلىپ،
قۋانعاندا كۇلكىمنەن ءتۇن تۇرىلگەن،
مەن – قازاقپىن، اجالسىز انامىن مەن،
قۇرساعىما سىيدىرام دالانى مەن.
پاك ءسابيمىن بەسىكتە ۋىلدەگەن
داۋىرلەرمەن قۇرداسپىن، دانامىن مەن.
...ال، بۇگىن شە؟ بۇگىن مەن ازاماتپىن،
جازا الاتىن، عىلىمدى قازا الاتىن.
جازا الاتىن دۇنيەلىك داستانداردى،
جازا الاتىن تاريحقا قازاق اتىن.
...قارسىلاسپاي ولمەدىم، قان تاتىردىم،
قۇلاپ قالسام اتىمنان، قايتا تۇردىم.
سانسىز باستى ديۋداي سان ءتىرىلىپ،
“مەن – قازاقپىن!” دەگەندى ايتا تۇردىم.
...ۇلى امانات ەتەيىك ەركىندىكتى،
ەل قۇلدىقتى بىلمەسىن، جەر كۇڭدىكتى.
اڭسايمىن مەن، سەنەمىن، تۋادى ەرتەڭ
“قازاق بولۋ – زور باقىت” دەر كۇن ءتىپتى.
... مەن – قازاقپىن، بيىكپىن، بايتاق ەلمىن،
قايتا تۋدىم، ومىرگە قايتا كەلدىم.
مەن مىڭ دا ءبىر ءتىرىلدىم ماڭگى ولمەسكە –
ايتا بەرگىم كەلەدى، ايتا بەرگىم! – دەيدى اقىن جۇبان مولداعاليەۆ. ءيا، ەستى جانعا تۇسىنىكتى. ەرتەڭگى بولاشاققا سەرپىن بەرگەن رۋحتى جىر. ماڭگى ولمەسكە تىرىلگەن ۇلت رۋحىنىڭ ءسوزى. ارينە، رۋحى باسىم ۇرپاقتىڭ ءتىرى ەكەنىن كورسەتتى. ءسوزىن ەستىرتتى، سەزگەن جۇرتتى جىرىمەن سەسكەندىردى.
قورقىتۋ، ۇركىتۋ، جانعان رۋحتى جورگەگىندە تۇنشىقتىرعىسى كەلەتىن تەگەۋرىنى قاتتى زاماندا دا ءبىزدىڭ جۇرت ۇرپاقتىڭ كوزىندەگى ۇشقىندى بايقادى. بايقاپ قانا قويعان جوق:
ارىستانداي ايباتتى،
جولبارىستاي قايراتتى،
مەن جاستارعا سەنەمىن – دەپ ماعجان اقىن ەرتەڭىنە سەنىم تاستاپ، ۇرپاق پەن ماڭگىلىك ۇلى مۇراتتى ءتىرىلتىپ كەتتى. اقىنداردىڭ جىرىمەن «ماڭگى ولمەسكە» ءتىرىلدى، قايتا السىرەمەك ەمەس. ويتكەنى، بۇل ۇلتتىڭ جانى، قازاقتىڭ بويىنداعى ىستىق قانى ەدى.
ماڭگىلىك ەلدىڭ ماڭگىلىك ءتىلى
ماڭگىلىك ەل بولماقتىڭ باستاپقى قادامى ماڭگىلىك ۇلت بولماق. ماڭگىلىك ۇلت بولۋ ءار ۇلىستىڭ ارمانى بولعان تاريحتا. بۇگىنگى كۇندە سول جالعاستى. عالامدا ءسىڭىسۋ ءھام جۇتىلۋ پروتسەسى ۇزدىكسىز بولعان جانە دە بولا بەرمەك. ال، وسى جۇتىلۋدان قۇرىپ، جوعالۋ كەلىپ شىعارى حاق. تاريحقا ۇڭىلسەك ءىزىم-عايىم جوعالعاندار، بەدەر-بەلگىسى بار، بۇگىنى جوق قانشاما ۇلىس، قانشاما ۇلت بار. قازىردە ەرتەڭى ەلەس بولعان قانشاما حالىقتى كورىپ وتىرمىز.
ءيا، ماڭگىلىك ەل بولماقتىڭ ولشەمى ماڭگىلىك تۇعىر بولماق دەدىك. ول تۇعىر – ۇلت. ماڭگىلىك ۇلت ارمانمەن، مۇراتپەن عانا ماڭگىلىك. تەك، سىلدىر سوزبەن ماڭگىلىك ەمەس. ۇلتتىق سيپاتپەن ماڭگىلىك. ماڭگىلىك سيپات – ول ءتىل، سانا ءھام رۋح. ۇلت ماڭگىلىك بولۋ ءۇشىن ماڭگىلىك ساناسىنىڭ جەمىسىن بەرەتىن، رۋحىنىڭ ءۇنىن ەستىرتەتىن ماڭگىلىك ءتىلى بولماق كەرەك. ايتپەسە، ءتىلسىز ۇلت بولماق ەمەس. ەگەر ۇلت ماڭگىلىك بولماسا ماڭگىلىك ەل دەگەنىڭ ادىرەم قالماق.
ءيا، تاعى دا تاريح قارتتى سويلەتەيىك، بابا تاريح نە دەيدى؟
تونىكوك تاسقا باسقان، بىلگە، كۇلتەگىن قاعانداردىڭ ماڭگىلىك وشپەس ەسكەرتكىشى بولعان قۇلىپتاستارداعى ويىلىپ جازىلعان ءتىل – ول بابا ءتىلى. ونى بۇگىن عالىمدار وقىدى. ۇرپاق باباسىنىڭ ءۇنىن ەستىدى. ءيا، تونىكوك بابام ەسەرلەنىپ ەسى كەتكەن سوڭ، كۇلتەگىن بابام ىستەرگە ءىس تاپپاعان سوڭ تاس قاشاپ، جازۋ جازعان جوق. مەنىڭ ءتىلىمدى كەيىنگى جۇرت ۇقسىن،ءتالىم السىن. قاعانى قاراسىن، حالقى ساناسسىن دەپ جازدى. ماقساتى ورىندالدى دا. ماڭىزى عاسىردان سوڭ ايقىندالدى.
بەرى تارتساق وعىزدان قالعان جىر، باعزىنىڭ ءۇنى ەمەس پە؟ مايقى بيدەن قالعان تەكتى ءسوز ءتىلدىڭ قۇدىرەتى ەمەس پە؟ اسان ءار جەرگە نەگە شۋماقتاتىپ جىرمەن ءسوز ايتىپ باعا بەردى؟ استارىنا ۇڭىلەيىك. دالانىڭ داڭقتى زاڭى بويىنشا ول بۇل جەر بىزدىكى، ءبىزدىڭ ۇرپاقتىكى دەگەن ءمور ەمەس پە؟ وسى كۇنى وزگەدە جاتسا دا اسان اتام:
ايەلى سەمىز، ەرى ارىق،
ەكى اتتام جەرى ءبىر ارىق،
ديحانشىنىڭ جەرى ەكەن، - دەپ ءتىل تاڭباسىن اينىتپاي باسىپ كەتكەن ىلەنى ەرتەڭگى كۇنگى سانالى ۇرپاق بابا توپىراعى ەكەنىن اينىتپاي ۇعارى داۋسىز.
اسان قايعى ماڭگىلىك جەرۇيىقتى تاپپادى، بىراق ماڭگىلىك قونىستىڭ شەكاراسىن سول زاماننىڭ دالا زاڭى بويىنشا تىلمەن سىزدى، جىرمەن ءوردى. بۇگىنگى سانالى ۇرپاق ماڭگىلىك بەلگى كوردى.
قايران دا مەنىڭ، ەدىلىم،
مەن سالمادىم، سەن سالدىڭ،
قايىرلى بولسىن سىزدەرگە
بىزدەن ءبىر قالعان ەدىل جۇرت!..دەپ، قازتۋعان جىراۋ جىلجىپ بارا جاتسا دا، جىردان قازىعىن قاعىپ كەتتى. ەرتەڭ ۇرپاعىم ەسىن جيسا، ەسىنە السىن دەپ ايتىپ كەتتى. ەدىلدىڭ قازاق توپىراعى ەكەنىن ەستى جۇرت سەزىندى دە بۇگىن.
ءجا، تاريح قارت ۇزاق تولقىسا دا تىلىمەن تاڭبا سالا جۇرگەنى اقيقات. بۇل بىزدە دە، وزگە جۇرتتا دا بار قۇبىلىس. انىعىن ايتساق باسقىنشى جۇرت بىزگە جەتكەندە دە ءتىل بەدەرىن باتىردى. قىزىلجاردى پاۆلودار ەتتى. قازاققا قىرىق قايناسا قانى قوسىلمايتىن پاۆلعا جەرىڭنىڭ تورىنەن ورىن بەردى. ءدال سونداي وزىمىزگە تىلمەن ايتساق جەتى اتا جەتپىس باباعا قاتىسى جوق پەترگە دە جۇرت بەردى. مىنە، بۇل تىلدىك ۇستەمدىك.
«ەل بولام دەسەڭ، بەسىگىڭدى تۇزە، الدىمەن، اناڭنىڭ ءحالىن ءبىل» دەگەن تەكتى جۇرت قارماندى دا، ارينە. كوشپەندى زامانداعى استاناسىن ايتپاساق تا، وزگەدە قالىپ كەتەرىن سەزگەن دە شىعار ءبىزدىڭ عۇلامالار. العاشقى استانانى ورىنبورعا قويعانى دا تاريحي اقيقات ەدى. تاريح قازاقتىڭ استاناسى دەپ، جازىپ كەتتى. قازاقشا ايتساق، قاسقىردى قانشا باقساڭ دا تاۋعا قاراپ ۇليتىنى سەكىلدى، وزىنشە ۇستەم جۇرت قانشا جاسىرىپ جاپسا دا، قازاقتىڭ ءىزى، تاريحتىڭ سىلەمى كوزگە ۇرىپ تۇر ورىنبور مەن ومبى جۇرتىندا.
اقيقاتتىڭ شىڭىن ادامزاتتىڭ مۇڭى وزگەرتتى. زامانا ءتىلى وزگەرە باستاعاندا ۇلتتىڭ، ەلدىڭ جانى ءتىل ەكەنىن قازاق زيالىلارى قاداپ ايتىپ كەتتى.
ماڭگىلىك ءتىل بولماسا ماڭگىلىك ۇلت بولمايتىنىن احمەت بايتۇرسىن انىقتاپ كەتتى. ء«سوزى جوعالعان حالىقتىڭ ءوزى جوعالادى» – دەگەن احمەت اقىلياسىنان ارتىق نە كەرەك؟ احاڭنان ارتىق ايتۋ قولدان كەلمەسى شىندىق.
ءسوزىمىز جوعالماسىن، ءوزىمىز جوعالمايىق. ءتىلىمىز جوعالماسىن، ءتىل جوعالماسا ۇلت جوعالمايدى.
ەڭ ءبىرىنشى باقىتىم – حالقىم مەنىڭ،
سوعان بەرەم ويىمنىڭ التىن كەنىن.
ول بار بولسا، مەن بارمىن، قور بولمايمىن،
قىمباتىراق التىننان نارقىم مەنىڭ.
ال، ەكىنشى باقىتىم – ءتىلىم مەنىڭ،
تاس جۇرەكتى تىلىممەن تىلىمدەدىم.
كەي-كەيدە دۇنيەدەن تۇڭىلسەم دە،
قاسيەتتى تىلىمنەن تۇڭىلمەدىم.
باقىتىم بار ءۇشىنشى – وتان دەگەن،
قۇداي دەگەن كىم دەسە، وتان دەر ەم!
... وتى سونگەن جالعاندا جان بارسىڭ با؟
ويلانباي-اق كەل داعى وت ال مەنەن. - دەپ جىرلاعان مۇقاعاليدىڭ ءۇنى ۇلتتىڭ ءسوزى ەدى. ەلدىڭ، ءتىلدىڭ قۇدىرەتىن باعزىدان اتام قازاق وسىلاي باعامداعان ەدى. ۇلت جوعالماسا، ۇلتتىڭ رۋحى مەن ساناسى جوعالماسا ماڭگىلىك بولاشاققا ەشكىم بوگەت بولا المايدى.
ماڭگىلىك تاۋەلسىزدىك
قازاق حالقى حح عاسىردىڭ سوڭىندا ماڭگىلىك ارمانىنا جەتتى. موينى بۇعاۋدان بوسادى. دۇنيەگە جار سالدىق. ءبىز تاۋەلسىز ەل بولدىق دەپ مىنبەردەن سويلەپ، بيىك-بيىك تۇعىردان كورىندىك.
ەلدىگىمىزدىڭ كوتەرگەن ەلباسى ەلدىڭ ماڭگىلىك تۇعىرناماسىن قايتا قوزعادى. شيرەك عاسىر ەلدىگىمىزدى تانىتقان سوڭ بابانىڭ ارمانىن قايتا جاڭعىرتتى. بۇل دا سىندارلى ساعاتتىڭ جەمىسى ەدى. قازاقتىڭ ماڭگىلىك جەڭىسى ەدى.
ەلباسى نۇرسۇلتان ءابىشۇلى نازارباەۆ قازاقتىڭ بۇگىنگى ءار ساعاتىنىڭ ماڭىزدى قۇندىلىقتارمەن تولىقتىردى. ماڭگىلىك ەل بولماققا تۇعىرناماسىن جاسادى. مىنە، ماڭگىلىك ەلدىڭ قاعانى، ۇلتتىڭ ارمانى.
ماڭگىلىك ەل دەگەن يدەيانى كوتەرمەس بۇرىن ماڭگىلىك بولماقتىڭ قامىن قىلدى. «قازاق قازاقپەن قازاقشا سويلەس» - دەگەن ەلباسىنىڭ ويى دا سول ماڭگىلىك ەل بولماق ءۇشىن ماڭگىلىك ءتىل بولماق كەرەگىن اڭداعاننان كەيىنگى ءسوز. ماڭگىلىك ەل بولماقتىڭ اكسيوماسى.
ۇرپاعى وزگە تىلدە شۇلدىرلەي باستاعانىن سەزگەن بۇگىنگىنىڭ اقىنى زاماننىڭ مۇڭىن،
انا ءتىلىڭ – ارىڭ بۇل,.
ۇياتىڭ بوپ تۇر بەتتە.
وزگە ءتىلدىڭ ءبارىن ءبىل،
ءوز ءتىلىڭدى قۇرمەتتە! – دەپ جەتكىزىپ، ءوز ءتىلىن وزەككە تەپپە، ەلدىگىڭە سىن دەپ ەسكەرتتى. ەلدىكتى ويلار جۇرت ەسكەرەر دەپ ۇلگى ەتتى.
ەلباسى باستاعان ءىستى ەل دە قولداماق، ءبىز سەكىلدى ۇرپاعى جالعاماق. ول ۇلى مىندەت. سول ءۇشىن ءبىز ۇرپاق ماڭگىلىك ەل بولماق ءۇشىن ماڭگىلىك ءتىلدىڭ ءورىسىن كەڭەيتپەگىمىز پارىز. قازاق ءتىلى بولاشاقتا تەك قازاق ادەبيەتىنىڭ ءتىلى عانا ەمەس، تەحنيكانىڭ، عىلىمنىڭ ءھام ساياساتتىڭ ءتىلى بولسا، ەلباسى جۇكتەگەن مىندەتتى ەل بولىپ اتقارعانىمىز بولماق.
ەلدىڭ ەرتەڭى ءۇشىن ماڭگىلىك ەل بولاشاعى ءۇشىن، ماڭگىلىك ەلدىڭ ءتىلدىڭ قانات جايماعى ءۇشىن ءبىلىم نارىمەن الەۋەتتەنىپ، ماڭگىلىك مۇرات ۇستانباق كەرەك.
كەشەگى ماعجان سەنگەن جاستارعا بۇگىن ەلباسى دا سەندى. سەنىم ارتتى. سول ءۇشىن ماڭگىلىك ەلگە قىزمەت ەتۋ ءبىزدىڭ بورىش. ءتىل ماڭگىلىك، ۇلت ماڭگىلىك بولعاندا عانا ەل ماڭگىلىك بولماق. ماڭگىلىك تاۋەلسىزدىك بولماق.
ەلدىڭ ەرتەڭى نۇرلى بولسىن! قازاق ەلى ماڭگى بولسىن!
اياتجان احمەتجان، kazbilim.kz سايىتىنىڭ باس رەداكتورى
Abai.kz
