رەسەيدەگى قۇرىلىمى جاعىنان ەڭ كۇردەلى ايماق قاي ءوڭىر؟ ۋكرايناداعى جاعداي رەسەيدىڭ اتالعان ەلمەن شەكارالاس جاتقان ايماقتارىنا قالاي اسەر ەتىپ وتىر؟ ەۋرازيالىق ينتەگراتسيانىڭ ناتيجەسىندە ايماقتىق ارىپتەستىكتىڭ اياسى كەڭەيە مە؟ وسى جانە وزگە ساۋالعا جاۋاپ ىزدەگەن "ەۋرازيا الەمى" پىكىرسايىس كلۋبىنىڭ كەزەكتى وتىرىسىنا ءبىز دە قاتىسىپ قايتتىق. جيىندا ورتا تولتىرعان ساياساتتانۋشىلار تەرىسكەي كورشىمىزدىڭ قازىرگى جاعدايىن ءسوز ەتتى.

ەدۋارد پولەتاەۆ،­ ­ساياساتتانۋشى: قازاقستاننىڭ 14 وبلىسىنىڭ 7-ءۋى تەرىسكەي كورشىمىزبەن شەكارالاس جاتىر. ال ەۋرازيا ەكونوميكالىق وداعىنا قول قويىلعالى بەرى ايماقارالىق سەرىكتەستىكتىڭ ماڭىزى ارتا تۇسپەسە، كەمىگەن جوق. كەدەن وداعى ىسكە كىرىسكەننەن بەرگى كەزەڭدە ايماقتار اراسىندا 240-تان اسا كەلىسىمگە قول قويىلىپتى.
جاس قازاق: ءبىزدىڭ رەسەيدەن كەلگەن قوناقتارعا قويار ساۋالىمىز بار. ءبىز، ەۋرازيالىق ينتەگراتسيانىڭ نەگىزگى پرينتسيپتەرىن ايقىنداي الدىق پا وسى؟ ايتالىق، ەگەر بۇل ساياسي ەمەس، ەكونوميكالىق ۇيىم بولسا، ەندەشە، مۇنىڭ بۇدان بۇرىنعى كەدەن وداعىنان قانداي ايىرماشىلىعى بار؟
ولەگ پودۆينتسەۆ، رەسەيلىك ساياساتتانۋشى، پەرم ۇلتتىق زەرتتەۋ ينستيتۋتى ساياسي عىلىمدار كافەدراسىنىڭ پروفەسسورى: سۇرا­عى­ڭىزدىڭ سارىنىن ءتۇسىنىپ وتىرمىن. ەۋرازيا ەكونوميكالىق وداعىنىڭ ساياسي ينتەگراتسيانى كوزدەمەيتىنى، تەك ەكونوميكالىق بايلانىستارمەن شەكتەلەتىنى سان رەت ايتىلدى. جالپى، رەسەيدىڭ جاعدايىندا ساياسي ينتەگراتسيا تۋرالى ءسوز قوزعاۋ اۋىرلاۋ. نەگە؟ سەبەبى بىزدەگى ساياسي كەڭىستىك ءبىرتۇتاس ­ەمەس. رەسەيدە 90-جىلدارى قالىپتاسقان ايماقتىق ساياسي جۇيە ءالى كۇنگە دەيىن جويىلعان جوق. فەدەرالدىق، جالپىۇلتتىق ساياسي ەليتانىڭ السىزدىگى ايماقتىق ساياسي ەليتانىڭ قالىپتاسۋىنا جول اشتى. مەملەكەتتىك يدەولوگيانىڭ السىزدىگىنەن ايماقتاردىڭ ءوز ساياسي يدەولوگياسى قالىپتاستى.
انتون موروزوۆ، ساياساتتانۋشى: ەستۋىمشە، قازىر رەسەيدە گۋبەرناتورلار اراسىنداعى تەكەتىرەس كۇشەيىپ كەلەدى. ايماعىنىڭ اۋماعى ۇلكەن، ەكونوميكالىق دامۋى جاعىنان وزگەدەن كوش ىلگەرى ءوڭىر باسشىسىنىڭ جانىنا توپتاسۋ ءۇردىسى قايتا قالىپتاسىپ جاتىر ەكەن. بۇل ماعان 90-جىلداردى ەسكە سالادى. سودان شىعار، ورتالىقتاندىرۋ ساياساتىن جاقتايتىندار مەن وعان سىرتتاي قارسىلىق تانىتا المايتىن، الايدا ىشتەي قولدامايتىن قاراما-قارسى توپتار پايدا بولۋدا.
جاس قازاق: رەسەيدەگى ايماقتىق ساياسي ەليتانى اۋىزدىقتاۋعا ءپۋتيننىڭ شاماسى كەلمەي وتىر دەگەنگە سەنىڭكىرەي الماي وتىرمىز...
ولەگ پودۆينتسەۆ:­ سوندا ءسىز پۋتين ايماقتىق ەليتامەن ساناسپايدى دەپ ويلايسىز با؟ بيلىك كەي كەزدەرى بەلگىلى ءبىر ايماقتاعى ىقپالدى توپتارمەن كەلىسىمگە كەلۋگە ءماجبۇر. بىراق بۇل ونىڭ وزىنە ءتيىمدى. ايتالىق، ء«بىرتۇتاس رەسەي» ماسكەۋدە ءپۋتيننىڭ عانا ەمەس، سونىمەن بىرگە لۋجكوۆتىڭ دا پارتياسى بولدى. ال سۆەردلوۆسك وبلىسىندا پۋتين پارتيالىق بيلىكتى ەدۋارد روسسەلمەن (اتالعان ءوڭىر­دىڭ بۇرىنعى گۋبەرناتورى) ءبولىستى. الايدا بۇل ماسكەۋدىڭ وزىنە تاياق بولىپ ءتيدى.
الەكسەي گيليوۆ، ساياساتتانۋشى، رە­سەيدەگى تاريحي جانە ساياسي زەرتتەۋلەر ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى: بىراق سوڭعى كەزدەرى ماسكەۋ ورتالىقتاندىرۋ ساياساتىن مىقتاپ قولعا العانىن مويىندايتىن شىعارسىز. جالپىرەسەيلىك ورتاق يدەولوگيانى قالىپتاستىرۋدا ماسكەۋ قازىرگى وسىنداي­ ءوزى بي، ءوزى قوجا گۋبەرناتورلاردىڭ ءتار­تى­بىن تەزگە سالۋدا. وسىنىڭ وزىنەن-اق فەدەرالدىق ورتالىقتىڭ ايماقتىق ەليتامەن ساناساتىنىن بايقاۋعا بولادى. رەسەيدەگى فەدەراتسيا سۋبەكتىلەرىنىڭ سانى سوڭعى جىلدارى 83-تەن 85-كە دەيىن ءوستى. ايتكەنمەن، سوڭعى كەزدەرى فەدەرالدىق ورتالىق بەلگىلى ءبىر ايماقتىڭ باسشىسىن تاعايىنداۋدا قاتەلىككە بوي الدىرىپ ءجۇر. اسىعىس تاعايىنداۋدىڭ ناتيجەسىندە كوپتەگەن گۋبەرناتورلار، سونىڭ ىشىندە قازاقستانمەن شەكارالاس ورنالاسقان ايماقتاردىڭ باسشىلارى كورشى ەلمەن سەرىكتەستىك بايلانىس ورناتۋدا السىزدىك، ءتىپتى بىلىكسىزدىك تانىتىپ جاتىر.
جاس قازاق: رەسەيدىڭ شەت ايماقتارىنداعى جاعداي اسقىنىپ تۇر دەيسىزدەر. بىراق بۇعان ناقتى دالەل بار ما؟
ۆسەۆولود بەدەرسون، رەسەيلىك ساياساتتانۋشى: قازىرگى كۇنى رەسەيدەگى قۇرىلىمى جاعىنان ەڭ كۇردەلى ايماق – باشقۇرستان. بۇل وڭىردەگى حالىقتى – باشقۇرتتار، تاتارلار جانە ورىستار قۇرايدى. سانى جاعىنان بۇلاردىڭ وڭىردەگى ۇلەسى تەڭ بولعانىمەن، ايماقتىڭ ساياسي ەليتاسى تۇگەلگە جۋىق باشقۇرتتار. بىلايشا ايتقاندا، قازىر بۇل ەليتاعا ء«اي دەيتىن اجە، قوي دەيتىن قوجا» تابىلماي وتىر. ءدال وسى ەليتا جەرگىلىكتى احۋالدى قالىپتاستىردى. قازىر مۇنداعى بالمۇزداقتان باستاپ كەمەگە دەيىن سالاۋات يۋلاەۆتىڭ اتىمەن اتالادى. بۇل ءوز كەزەگىندە اتالعان ايماقتا ءومىر سۇرەتىن تاتارلار مەن ورىستاردىڭ نارازىلىعىن تۋدىرىپ وتىر.
ولەگ پودۆينتسەۆ: مەنىڭ بولجامىم بويىنشا، الداعى ۋاقىتتا ماسكەۋ ۋكراينامەن شەكارالاس جاتقان بىرقاتار ءوڭىردىڭ باسشىسىن ورنىنان الادى. نەگە؟ سەبەبى سوڭعى كەزدەرى بەلگورود، كۋرسك، روستوۆ، ­ساراتوۆ وبلىستارىنا ۋكراينانىڭ وڭتۇستىك-شىعىسىنداعى جاعداي اسەر ەتىپ وتىر. اتالعان ايماقتارداعى گۋبەرناتورلاردىڭ ورىنتاعى شاتقاياقتاي باستادى. مۇنىڭ ارتى نەگە اكەلىپ سوقتىرارىن ازدان سوڭ ايتايىن.
الەكسەي گيليوۆ: نەگىزىندە ءبىز، رەسەيلىكتەر قازاقستانعا قىزىعا قارايمىز. مۇنىم كولگىرسوز، پافوس ەمەس. سىزدەردە تۇتاستىق بار. بىزدە ءاربىر ۇلت توپقا، جىككە بولىنگەن. سايىپ كەلگەندە، قازىرگى كۇنى رەسەيدە 85 ساياسي جۇيە بار. ال ايماقتىق ساياسي جۇيەنى وزگەرتۋگە، وعان ىقپال ەتۋگە رەسمي ماسكەۋدىڭ ءوزى قاۋقارسىز. ءتىپتى تاتارستان مەن باش­قۇرستاننىڭ ءوزى ەتنيكالىق قۇرامى، ءتىلى مەن ءدىلى جاعىنان ءوزارا ۇقساس بولعا­نى­مەن ساياسي ۇستانىمى ەكى بولەك. قازىرگى كالينينگراد وبلىسى 70 پايىزعا ەۋروپامەن ينتەگراتسيا­لانعان. مۇنى رەسەيلىك اقپارات قۇرالدارى ايتا بەرمەيدى.
سايىپ كەلگەندە، بۇل ۇلتتىق تۇتاستىقتى قالىپتاستىرۋعا كەدەرگى كەلتىرۋدە. بىلايشا ايتقاندا، بىزدە جالپىرەسەيلىك تۇتاستىق دەگەن ۇعىم جوق. ەسەسىنە، ايماقتىق، ەتنيكالىق جانە كونفەسسيالىق قاعيدا بار. بۇل پرينتسيپ سوڭعى 15 جىلدا ەرەكشە كۇشەيدى. بالكىم، بۇلاي ايتقانىم ءۇشىن مەن سىنعا ۇشىرارمىن. الايدا اقيقات وسىنداي.
ۆسەۆولود بەدەرسون: قازاقستان كوپ جاعدايدا بۇگىنگى كۇنمەن جانە بولاشاققا قاراپ، ال رەسەي – وتكەنىمەن ءومىر سۇرەدى. ءبىزدىڭ بيلىك، ءتىپتى وپپوزيتسيا بولسىن 1990 جىلعا دەيىنگى جاعدايدى، ياعني 1913 جىلعى يمپەريانى، ءى پەتر، مينين مەن پوجارسكي، الەكساندر نەۆسكيدىڭ داۋىرىن­دەگى كەل­مەسكە كەتكەن كەزەڭدى اڭسايتىن سياقتى...
جاس قازاق: «قازىر رەسەي ءبىر كەزگى يمپەريالىق قۋاتىن قايتا قالپىنا كەلتىرۋگە تىرىسىپ جاتىر» دەگەن پىكىردى ءجيى ەستيمىز. ەگەر وسى راس بولسا، مۇنىڭ ارتى نەگە اكەلىپ سوقتىرۋى مۇمكىن؟
ولەگ پودۆينتسەۆ: ەندىگى جەردە ماسكەۋ ءاربىر اتتاعان ادىمىن اڭداپ باسپاسا، بولمايدى. ءيا، قىرىمداعى جاعداي، ۋكراينانىڭ وڭتۇستىك-شىعىسىنداعى وقيعالار، ءسوزسىز، رەسەيدىڭ يمپەريالىق پوزيتسياسىنىڭ بەكي تۇسكەندىگىنىڭ كورىنىسى. سايكەسىنشە، بۇل ايماقتاندىرۋعا اسەر ەتەدى. الايدا وڭ ەمەس، كەرى اسەرى بولادى. بۇل ارادا مەن الگىندە ايتقان ويىمدى تولىقتىرايىن. ەگەر كيەۆ بيلىگى ۋكراينانىڭ شىعىسىنداعى جاعدايدى تۇراقتاندىرىپ، دونەتسك مەن لۋگانسك وبلىستارىن باقىلاۋعا السا، اتالعان وڭىردەگى «كوتەرىلىسشىلەر» قايدا كەتەدى، قايدا بارادى؟ بۇلاردىڭ ۋكراينامەن شەكارالاس جاتقان رەسەيدىڭ ايماقتارىنا قونىس اۋدارۋدان باسقا امالى جوق. «ال ماسكەۋ بۇلاردى بوسقىندار» دەپ تانۋعا ءماجبۇر بولادى. الايدا ميلليونداعان بوسقىندى ايتالىق روستوۆ وبلىسىنا بىرساتتە قونىستاندىرۋ مۇمكىن بە؟ جوق. ەندەشە، كرەمل بۇلاردى ورتالىق رەسەي جانە سىبىرگە جونەلتەدى.
«جاڭارەسەي» دەگەن يدەيا قايدان پايدا بولدى، بىلەسىز بە؟ ۋكراينانىڭ شىعىسىندا قازىرگى كۇنى جاڭارەسەيدىڭ بار ەكەنىنە سەنەتىن جانە ونى ءوز قولمەن قالىپتاستىرعانىنا ماساتتاناتىن ۇلكەن توپ قالىپتاستى. ەرتەڭ، وسى توپ رەسەيدىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنە قونىستانعان جاعدايدا بۇلاردىڭ ۋكراينانىڭ وڭتۇستىك-شىعىسىندا ۇشقىنداعان جاڭارەسەي تۋرالى يدەيا­نى شارتاراپقا تاراتپاسىنا كىم كەپىل؟
ايگۇل تۇلەمباەۆا، ەكونوميكا عىلىمىنىڭ دوكتورى: مەن مۇنى بۇرىن دا ايت­قانمىن، قازىر دە ايتايىن. رەسەيدە جاڭا وڭىرگە ەنگەن جاڭا مەملەكەتكە كىرگەنمەن بىردەي بولادى. سايىپ كەلگەندە، ءاربىر سۋبەكتىنىڭ ورتالىققا باعىنا بەرمەيتىن ءوز زاڭدارى بار. ەرتەڭگى كۇنى قازاقستانعا ءاربىر ايماقپەن جەكە-دارا كەلىسسوز جۇرگىزۋگە تۋرا كەلەدى. ال بۇل ءوز كەزەگىندە قازاقستاندىق ەكسپورتتىق رەسەي نارىعىنا ءوتۋىن قيىنداتادى.
اندرەي چەبوتارەۆ، ساياساتتانۋشى: ءيا، بۇل پىكىرىڭىزبەن كەلىسەمىن. الايدا ءسىز بۇدان شىعۋدىڭ شەشىمى قانداي دەگەن ساۋالعا جاۋاپ بەرە الماي وتىرسىز. مەنىڭ ايتارىم، شەكارالاس وڭىرلەردى ەكونو­مي­كاداعى اسا ماڭىزدى سۋبەكتى رەتىندە ينۆەستورلارعا تارتىمدى قىلۋ ءۇشىن ولاردىڭ تارتىم­دى­لىعىن، جارناماسىن جاساۋدى دۇرىس جولعا قويعان ءجون.
يرينا شەۆتسوۆا،­ رەسەيدەگى تاريحي جانە ساياسي زەرتتەۋلەر ورتالىعىنىڭ عىلىمي قىزمەتكەرى: ايماقتىق سەرىكتەستىكتىڭ ماڭىزى ارتا تۇسكەن سايىن ايماقتىق پارتيانىڭ پايدا بولۋى ابدەن مۇمكىن. بۇل پوستكەڭەستىك ەلدەرگە تاڭسىق دۇنيە. ناعىز ساياسي ايقاس سول كەزدە باستالادى. ايماقتىق سەرىكتەستىكتىڭ ايتارلىقتاي تابىسقا جەتىپ، ەكونو­ميكالىق تاۋەل­سىزدىككە قول جەت­كىزگەن وڭىرلەر ساياسي-مادەني ورتالىقتارعا باعىنعىسى كەلمەي، ولارمەن تەكەتىرەسكە ءتۇسۋى دە ىقتيمال.