قازاق ءتىلدى مەكتەپتەر جابىلماسىن!
(قىزىل باعىت بەلگىسى كەنجەكول اۋىلىن كورسەتىپ تۇر. بايدالا اۋىلى پاۆلودار قالاسىنان نە بارى 14 شاقىرىم عانا قاشىقتىقتا)
مامىردىڭ 14-ءى، ەگەمەن قازاقستان گازەتىندە فاريدا بىقايدىڭ «بايدالانىڭ باعىن بايلامايىق» اتتى ماقالاسى جارىق كوردى. وندا اۆتور پاۆلودار قالاسىنىڭ كەنجەكول اۋىلدىق وكرۋگىنە قاراستى، 700 دەي ادام قونىستانعان بايدالا اۋىلىنداعى مەكتەپ جابىلاتىن بولدى دەپ دابىل قاققان. 50 جىلدىق تاريحى بار، بۇگىندە 45-كە جۋىق بالا وقىپ جاتقان «№2 كەنجەكول باستۋىش مەكتەبى» ليتسەنزياسىز جۇمىس ىستەدى، سانيتارلىق تالاپقا ساي ەمەس دەگەن سياقتى قيسىنسىز نەگىزدەرمەن جابىلماق بولعان. ال مەكتەپ جابىلسا، اۋىلدىڭ قارشاداي بالالارى اۋىلدان 8 شاقىرىم الىستاعى كەنجەكولگە قاتىناپ وقۋلارى قاجەت ەكەن. وسىعان بايلانىستى اۋىلدىڭ 76 تۇرعىنى بارماعىن باسىپ، قۇزىرلى مەكەمەلەرگە تالاپ-ارىز جازعان.
بەلگىلى قوعام قايراتكەرى، «جەلتوقسان اقيقاتى» رەسپۋبليكالىق قوزعالىسىنىڭ پاۆلودار وبلىسىنداعى ءتورايىمى رۋزا بەيسەنبايتەگى دە وسى ماسەلەگە بايلانىستى بايدالا اۋىلىنا كەلىپ، ونداعى جۇرتپەن تانىسىپ، اۋىلداعى ماسەلەلەردى وزەك ەتىپ پاۆلودار وبلىسىنىڭ، پاۆلودار قالاسىنىڭ اكىمدەرىنىڭ اتىنا حات جازىپتى. ول حاتتىڭ مازمۇنىندا - مەكتەبى جابىلماق اۋىل تۇرعىندارىنىڭ تالاپ-ارىزى تولىقتاي كورسەتىلگەن. تەك مەكتەپتىڭ جاعدايى عانا ەمەس، قالا ىرگەسىندە تۇرسا دا توزىپ تۇرعان اۋىل تاعدىرى ايتىلعان. حات مازمۇنىنداعى ماڭىزدى فاكتورلارعا توقتالا كەتسەك:
اۋىلداعى اتا-انالار ءبىلىم مەكەمەسى دايىنداپ وتىرعان 8 شاقىرىم الىستاعى كەنجەكول مەكتەبىنە بۇلدىرشىندەرىمىز قالاي بارىپ-قايتادى دەپ الاڭدايدى... وقۋشىلار تاسيتىن اۆتوبۋستان قالىپ قوياتىن جاعدايلار بولسا سونشا قاشىقتىقتان ۇيگە جەتۋى قيىن، نەمەسە ساباققا بارا الماي قالۋى مۇمكىن. وسى جىلى كەنجەكولدە ورىس ء تىلدى 1-سىنىپ وقۋشىسى 3 رەت جوعالىپ-تابىلعان. ال 5-11 سىنىپتا وقيتىن بايدالالىق وقۋشىلار اۋىلدا ورتا مەكتەپ جوق بولعاندىقتان بار ۋاقىتىن ساباققا بارىپ كەلۋگە جۇمسايدى. ولار ساباققا كەلىپ، ۇيلەرىنە قايتاتىن ۋاقىتتا كەنجەكولدەگى قاتارلاس-سىنىپتاستارى ۇيلەرىندە تاماقتانىپ، مەكتەپتە سپورتتىق، كوركەمونەر ۇيىرمەلەرىنە قاتىسادى، قوسىمشا دارىستەرىن پىسىقتايدى. بايدالانىڭ وزىندە ونداي سپورتتىق، ء تۇرلى باعىتتاعى ۇيىرمە، مادەني ءىس-شارالار جوق. اۋىلدا ويىن-ساۋىق مادەني ورتالىقتارى بار، بىراق سول عيماراتتاردىڭ جارتىسى مال قورا بوپ كەتكەن! قالعان جارتىسى جىلىندا 4 رەت قانا، 8 ناۋرىزدا، 22 ناۋرىزدا، قارتتار كۇنى جانە جاڭا جىلدا اشىلادى ەكەن. 700-دەن استام تۇرعىنى بار اۋىلدا مەكتەپتى جابۋدىڭ ورنىنا، كەرىسىنشە، تولىققاندى، 11 سىنىپتى، تىم بولماسا 9 سىنىپتىق مەكتەپ اشۋ قاجەت. وسى اۋىلدان كەنجەكولگە قاتىنايتىن ورتا مەكتەپ وقۋشىلارى 50-گە جۋىق، مەكتەپ جاسىنا تاياپ قالعان بالالار دا، اۋىل تۇرعىندارىنىڭ قاتارىن كوبەيتەتىن اۋىر اياق انالاردا كوپ ەكەن. ءارى كەنجەكول مەن بايدالانىڭ اراسىنداعى جەر تەلىمدەرى تۇرعىن ۇيلەر سالىنۋعا ساتىلىپ قويىلعان. ول بولاشاقتا ۇيلەر سالىنىپ، اۋىل تۇرعىندارى كوبەيە تۇسەدى دەگەن ءسوز. ءارى ۇكىمەت قاۋلىسىنا ساي بيىل پاۆلوداار وبلىسىنا شەت مەملەكەتتەن 100 وتباسى قانداستارىمىز كەلەدى ەكەن. ولاردىڭ قالاعا جاقىن، ءۇي باعالارى قالاداعىدان الدەقايدا ارزان سول اۋىلدارعا ورنالاسۋى مۇمكىن عوي. ورنالاستىرۋ كەرەك تە.
ەكىنشى ماسەلە، جالپى اۋىل جاعدايى. تۇرعىنداردىڭ ايتۋى بويىنشا، 2009ج. پاۆلودار اكىمى تولىققاندى، قالامەن بايلانىساتىن جول سالىپ بەرمەككە، اۋىز سۋمەن قامتاماسىز ەتۋگە ۋادە بەرگەن (تۇرعىنداردىڭ باسىم كوپشىلىگى وزدەرى قازىپ العان، ساپاسى بەلگىسىز اششى سۋدى پايدالانىپ وتىر). بىراق جىلدار وتە اكىمدەر اۋىسسا دا ۋادە ورىندالماعان. بيىلعى جىلى كەنجەكولگە قاتىنايتىن 24 مارشرۋتتاعى اۆتوبۋس بايدالاعا دا جولاۋشى تاسۋى كەرەك ەدى. بىراق جول اياقسىز قالعان. اۋىلداعى مەكتەپ جابىلماي، كەرىسىنشە جاڭا مەكتەپ سالىنار بولسا، مەكتەبى بار اۋىلعا قونىستانۋشىلاردىڭ قاتارى كوبەيە تۇسەتىنى، جاڭا جۇمىس ورىندار بولاتىنى دا انىق.
«ەگەمەن قازاقستاندا» جاريالانعان ماقالا مەن وبلىستىق، قالالىق اكىمدىككە رۋزا بەيسەنبايتەگى جازعان حاتتان كەيىن بايدالا اۋىلىنداعى مەكتەپتىڭ جاعدايىن «31 ارنا» تىلشىلەرى دە تۇسىرگەن.
بايدالاداعى «№2 كەنجەكول باستاۋىش مەكتەبى جابىلادى. وقۋشىلار تاسىمالمەن اۆتوبۋس قاتىناسى ارقىلى وقيدى…» دەگەن حاباردى ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگى ءبىلىم جانە عىلىم سالاسىنداعى باقىلاۋ كوميتەتىنىڭ ء«بىلىم سالاسىن باقىلاۋ دەپارتامەنتى» باسشىسىنىڭ ورىنباسارى الەۆتينا ۆەدەل، قالالىق وقۋ ءبولىمى باسشىسىنىڭ ورىنباسارى گۋلسينا شيندليارسكايا، ءبولىم قىزمەتكەرى ناتاليا كازانتسەۆالاردىڭ اۋىلعا كەلىپ، مەكتەپ ديرەكتورى جۇلدىز تۇياقىزىن «اۋدارماشى» ەتىپ ءجۇرىپ، اۋىلدىقتارعا «ەستىرتكەنىنە» قاراماستان 23 مامىردا پاۆلودار وبلىسى اكىمىنىڭ ءباسپاسوز قىزمەتى: «اعىمداعى جىلدىڭ 21 مامىرى كۇنى «31 ارنا» كەشكى قورىتىندى جاڭالىقتا پاۆلودار قالاسىنىڭ بايدالا اۋىلىنداعى باستاۋىش قازاق مەكتەبى جابىلادى دەگەن تەرىس اقپارات بەردى. تەلەارنا تىلشىلەرى بايدالا مەكتەبىنە قاتىستى پروبلەمانى تەرەڭ زەرتتەمەگەن، ماسەلەنىڭ مانىسىنە بارماعان»، - دەپ ءباسپاسوز حابارلاماسىن تاراتقان. ءبىر قىزىعى پاۆلودار وبلىستىق ءباسپاسوز قىزمەتى جالعان اقپارات تاراتتى دەپ، مەكتەپ ماسەلەسىن جازعان «ەگەمەن قازاقستان» مەن «31 ارنادان» تەك «31 ارنانى» كىنالاپ مالىمدەمە تاراتىپ وتىر. ول مالىمدەمەدە: «قازىرگى تاڭدا بايدالا مەكتەبىن جابۋ پروبلەماسى كۇن تارتىبىنەن تۇسكەنى» ايتىلىپ، «جەرگىلىكتى اتقارۋشى بيلىك اتا-انالاردىڭ كەلىسىمسىز باستاۋىش سىنىپ وقۋشىلارىن باسقا مەكتەپكە كوشىرە المايدى. بايدالا مەكتەبىن كەنجەكولدەگى جاڭا مەكتەپكە كوشىرۋ تۋرالى سوڭعى شەشىمدى اۋىل تۇرعىندارى عانا شەشەدى.» - دەپ، ماسەلەنى جىلى جابۋعا تىرىسقان. وسىعان بايلانىستى رۋزا بەيسەنبايتەگى قۇزىرلى ورىندار مەن باق-قا باعىتتاپ تاعى دا اشىق حات جازىپ وتىر. تومەندە اشىق حاتتىڭ ءماتىنى:
*** *** ***
قر پرەزيدەنتى ن.نازارباەۆقا،
قر پرەمەر-ءمينيسترى ك.ماسىموۆكە،
قر باس پروكۋرورى قر ا.داۋىلباەۆقا،
ءبىلىم جانە عىلىم ءمينيسترى ا.سارينجيپوۆكە،
«ەگەمەن قازاقستان» گازەتىنە،
«31» ارناعا جانە بارشا مەملەكەتتىك باق-قا
اشىق حات
بيىلعى جىلى 14 مامىردا بايدالاداعى مەكتەپ جاعدايى تۋرالى «ەگەمەن قازاقستاندا» ماقالا جاريالاندى. وسى ماسەلەگە بايلانىستى اۋىل تۇرعىندارىمەن كەزىككەنىمدە ماعان: «بىزگە قالادان ءبىلىم بەرۋ مەكەمەسى كەلىپ: «مەكتەپتەرىڭىز ستاندارتقا ساي ەمەس. ليتسەنزياسى جوق، سانيتارلىق نورمالارعا دا سايكەس كەلمەيدى، اۋىلدارىڭىزدا 1 عانا مۇعالىمنىڭ كاتەگورياسى بار، سوندىقتان بالالارىڭىز 7 شاقىرىمداعى كەنجەكول مەكتەبىندە وقيدى» دەگەنىن ايتتى.» مەكتەپتى جاپپاقشى بولعاندار اۋىل تۇرعىندارىنىڭ: «6-10 جاسار بۇلدىرشىندەرىمىز كوز الدىمىزدا بولىپ، ءوز اۋىلىمىزدا وقىسىن، ول ءۇشىن عيمارات قاجەت دەسە اسار جاساپ ءوزىمىز دە سالايىق، كومەگىمىزدى كورسەتەيىك. اۆتوبۋسپەن تاسىمالداۋعا قارسىمىز.» - دەگەنىنە قۇلاق اسپاعان.
بايدالاداعى ماسەلە تۋراسىندا پاۆلودار وبلىسى اكىمى ق. بوزىمباەۆتىڭ، پاۆلودار قالاسى اكىمى ب. باقاۋوۆتىڭ بلوگىنا جازعانمىن. ءارى جەرگىلىكتى باق-قا دا جاريالادىم. بۇل ماسەلە نەمقۇرايلى قارايتىن ماسەلە ەمەس، ويتكەنى پاۆلودار وبلىسى بويىنشا 38972 وقۋشى قازاق تىلىندە، 48246 وقۋشى ورىس تىلىندە ءبىلىم الادى. وبلىس بويىنشا 406 مەكتەپتىڭ 161-ءى ارالاس ( ارالاس مەكتەپتىڭ ورىس ءتىلدى مەكتەپتەن ايىرماسى جوق), 89-ى ورىس ءتىلدى جانە 156 مەكتەپ قازاق تىلىندە.
وسىدان 3 جىل بۇرىن، مەملەكەت قاراماعىنداعى جەتىم بالالاردىڭ پاۆلودار وبلىسى بويىنشا وقۋ-تاربيەسىمەن تانىسقانىمدا: مەكەمەلەردە 90 پايىز شاماسىنداعى بالا (2 تىلدە ءبىلىم-تاربيە الاتىن تەرەڭكول بالالارىنان باسقا) كورشى مەملەكەتتىڭ مەملەكەتتىك تىلىندە ءبىلىم مەن تاربيە الىپ جاتقانىن ءبىلىپ، قاي مەملەكەتتىڭ بولاشاعىن تاربيەلەپ جاتىرمىز دەپ قاتتى نالىعام. قازىر وبلىس بويىنشا 100 دەن استام اۋىل (ولار تۇگەلدەي قازاقتار كوپ قونىستانعان اۋىلدارى)مەكتەپسىز تۇر. سوڭعى جىلداردا وبلىستا 5 قازاق تىلىندە ءبىلىم بەرەتىن مەكتەپ جابىلدى.
بايدالا اۋىلىنداعى مەكتەپ ماسەلەسىن «ەگەمەن قازاقستان» مەن «31 ارنا» كوتەرگەننەن كەيىن «مەكتەپ جاپقىشتار» جاپپايمىز دەپ جار سالىپ جاتىر. وتە جاقسى. جوعارعى جاق مەكتەپتى جابۋدىڭ ورنىنا 11 سىنىپتى كەشەندى مەكتەپ سالىپ بەرۋى، اۋىلعا تازا اۋىز سۋ قۇبىرىن جۇرگىزۋى، سونداي-اق ينفراقۇرىلىمدى جاساۋى قاجەت. بايدالا اۋىلى پاۆلوداردان 14-اق شاقىرىم قاشىقتىقتا بولسا دا كولىك-قاتىناس ماسەلەسى شەشىلمەگەن. اۋىلعا كەلەر جولدىڭ قارى قىس بولسا ىلعي دا كۇرەلمەي قالادى.
«مەكتەپ جابىلادى» دەگەن اڭگىمە شىققاندا اۋىل تۇرعىندارىنان 76 ادام قول قويىپ تالاپ-ارىز حات جازعان ەدى، ەندى سول حات جەرگىلىكتى بيلىك كوريدورلارىندا جوق بولىپ كەتتى. بىراق مەندە كوشىرمەسى بار. سونداي-اق «31 ارنا» تۇسىرگەن ناقتى بەينە ماتەريال دا بار. وسىلاي بولا تۇرا وبلىستىق ءباسپاسوز قىزمەتى «31 ارنانى» جالعان اقپارات تاراتتى دەپ كىنالادى. ءبىر سوزبەن ايتقاندا، جەرگىلىكتى بيلىك، ءوز ارەكەتتەرىن اقتاپ الۋ ءۇشىن، اۋىل ادامدارىن، قوعامدى، گازەتتى، ارنانى وتىرىكشى قىلۋدا.
باس پروكۋروردان سۇرايتىنىمىز، ە.ارىننىڭ كەزىندە جابىلعان 5 قازاق مەكتەبى جونىندە تەكسەرىس جۇرگىزىپ، كىنالىلەردىڭ ەسەبىنەن مەكتەپتەردى قايتادان اشۋ. مەكتەپتەردىڭ سەبەپسىز جابىلۋىنا ءبىلىم مينيسترلىگى دە كىنالى. ويتكەنى ولار ءبىلىم وشاقتارىن كوپتەپ اشۋ تۋرالى پرەزيدەنت تاپسىرماسىن ورىنداۋدىڭ ورنىنا، مەكتەپتەر جابىلۋىنا جول بەرىپ جاتىر. ءار ء بىر قازاق مەكتەبىنىڭ جابىلعانى جەرگىلىكتى بيلىكتىڭ، ونىڭ ىشىندەگى ءبىلىم چينوۆنيكتەرىنىڭ مەملەكەت تىلىنە، مەملەكەتتىلىككە، پرەزيدەنت بەكىتكەن 2025 باعدارلاماسىنا قارسى جاساپ جاتقان قىلمىستىق ارەكەتى دەپ بىلەمىن.
قۇرمەتپەن:
«جەلتوقسان اقيقاتى» رقب پاۆلودار وبلىسىنداعى ء تورايىمى
بەيسەنباي تەگى رۋزا.
پاۆلودار قالاسى، قايىرباەۆ كوشەسى. 104-136.
تەلەفون: 8 (7182) 51-10-50, +7701-182-52-65
*** *** ***
نۇرعالي نۇرتاي
Abai.kz
