بيىلعى 28 ساۋىردە م. لومونوسوۆ اتىنداعى ممۋ-ىندە سويلەگەن سوزىندە قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازارباەۆ كەدەن وداعى مەن بىرىڭعاي ەكونوميكالىق كەڭىستىكتەگى ءۇش مەملەكەتتىڭ ەنەرگەتيكالىق كەشەنىن ينتەگراتسيالاۋ ءۇشىن بىرلەسكەن «ەۋرازيالىق ەنەرگەتيكا» باعدارلاماسىن دايىنداپ، قابىلداۋ قاجەتتىگىن اتاپ كورسەتكەن ەدى. «ترانسەۋرازيا-2014» IX حالىقارالىق كونفەرەنتسياسىندا ەۋرازيا ەكونوميكالىق كوميسسياسىنىڭ (ەەك) ەنەرگەتيكا جانە ينفراقۇرىلىم ءمينيسترى دانيال احمەتوۆ ورتاق ەنەرگەتيكالىق نارىقتىڭ جوسپار بويىنشا 2016 جىلى قالىپتاسا باستايتىنىن حابارلادى. 2025 جىلعا قاراي ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداققا مۇشە ەلدەرگە ورتاق مۇناي، گاز، مۇناي ونىمدەرى نارىعى جۇمىس ىستەيدى.

ەەك ءمينيسترى رەسەي، قازاقستان جانە بەلارۋستىڭ ەنەرگونارىقتارىن بىرىكتىرۋگە جاسالاتىن قادام ينتەگراتسيا سالاسىنداعى اسا ماڭىزدى شەشىمدەردىڭ ءبىرى بولاتىنىن اتاپ ايتتى. البەتتە، ءۇش ەلدىڭ ەكونوميكاسىنىڭ ماڭىزدى سالاسىن بىرىكتىرمەي، ورتاق تاريفتەرىن قالىپتاستىرماي جانە ەنەرگەتيكالىق قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتپەي تۇرىپ، بولاشاق ەەو-نىڭ قالىپتى جۇمىس ىستەۋى قيىن. جالپى العاندا، بىرىڭعاي ەنەرگەتيكالىق جانە كومىرسۋتەكتەر نارىعىن قۇراتىن كەزدە ءۇش ەلدىڭ تاريحي تاجىريبەلەرى ەسكەرىلەدى. سونىمەن بىرگە دانيال احمەتوۆ: ء«ۇش ەلدىڭ ەلەكتر قۋاتىن ءوندىرۋ سالاسى قارقىندى دامىپ كەلەدى. ۇشەۋىنىڭ دە ەنەرگەتيكالىق الەۋەتى زور. ءبىزدىڭ تەحنيكالىق جانە تەحنولوگيالىق بازامىز ورتاق. بۇل فاكتورلار ورتاق  ەنەرگەتيكالىق نارىق قۇرۋعا وڭ ىقپالىن تيگىزەدى» دەپ اتاپ كورسەتتى.

جالپى العاندا، ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداقتىڭ ورتاق ەنەرگەتيكالىق نارىعى ءىس جۇزىندە 2019 جىلدان باستاپ جۇمىس ىستەيدى. بۇل تۋرالى «ەۋرازيالىق ينتەگراتسيالىق ۇدەرىستەردىڭ ەلەكترەنەرگەتيكالىق سالاعا ىقپالىن تالداۋ» اتتى وتىرىستا يندۋستريا جانە جاڭا تەحنولوگيالار ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى باقىتجان جاقساليەۆ ەگجەي-تەگجەيلى بايانداپ بەردى. سوڭعى جىلدارى قازاقستاندىق، رەسەيلىك جانە بەلارۋستىق ساراپشى-ماماندار ورتاق ەنەرگونارىق ماسەلەلەرىن جان-جاقتى تالقىلاپ كەلەدى. ءىس جۇزىندە بارلىق تاراپتاردىڭ ۇستانىمدارى ءبىر-بىرىمەن سايكەسەدى. «2015 جىلدىڭ 1 شىلدەسىنە دەيىن جالپى ەنەرگەتيكالىق نارىق قۇرۋدىڭ تۇجىرىمداماسى دايىندالىپ، وسى تۇجىرىمدامانىڭ نەگىزىندە 2016 جىلدىڭ 1 شىلدەسىنە دەيىن اتالعان نارىقتىڭ قالىپتاسۋ باعدارلاماسى جاسالادى. وسى ءىس-شارالار اياقتالعان سوڭ، 2019 جىلدىڭ 1 شىلدەسىندە قاتىسۋشى-مەملەكەتتەر ەەو-نىڭ ورتاق ەنەرگەتيكالىق نارىعىن قۇرۋ تۋرالى حالىقارالىق شارتقا قول قويادى. ول شارتتا ەلەكتر جەلىلەرىنە قولجەتىمدىلىكتىڭ بىرىڭعاي ەرەجەلەرى كورىنىس تابادى»،- دەدى ول.

ەەو-ىن قۇرۋ شارتتىڭ جوباسىندا ەنەرگەتيكا سالاسىنا 15-ءشى تاراۋ بولىنگەن. ونداعى ءتورت باپ ەلەكتر ەنەرگەتيكاسى، مۇناي، گاز جانە مۇناي ونىمدەرى ماسەلەلەرىن رەتتەيدى. ال ورتاق ەنەرگونارىق قانداي بولادى؟ قازىرگى كەزدە جۇمىس توپتارى ونىڭ بىرنەشە نۇسقالارىن ۇسىنىپ وتىر. ءبىرىنشى نۇسقاسى – ورتاق نارىققا ينتەگراتسيالانۋ، ياعني، مۇشە-ەلدەردىڭ ءبىرىنىڭ ۇلتتىق نارىعىنىڭ مودەلىن پايدالانۋ جانە باسقارۋشى كومپانيالارعا كەدەن وداعى مەن بەك-كە مۇشە-ەلدەردىڭ ءبارىنىڭ شارۋاشىلىق سۋبەكتىلەرىن ەنگىزۋ. ەكىنشى نۇسقا – سپوت-بيرجامەن بىرگە وڭىرلىك سۋبنارىقتاردى قۇرۋ جانە ساۋدانى جۇرگىزەتىن وپەراتور ەنگىزۋ. ءۇشىنشى نۇسقا – ۇلتتىق نارىقتاردى ۇيلەستىرۋ. ياعني، ءۇش ەلدىڭ ۇلتتىق نارىعىن قۇرىلىمدىق جاعىنان جاقىنداستىرىپ، نورماتيۆتىك-قۇقىقتىق اكتىلەرىن ۇيلەستىرىپ، ورتاق ساۋدا الاڭىن قۇرۋ. الايدا، جوعارىداعى نۇسقالاردىڭ قايسىسى تاڭدالاتىنى ازىرگە بەلگىسىز.

بەلگىلىسى سول، تاۋەلسىزدىك جىلدارىندا ءۇش ەلدىڭ ەنەرگەتيكالىق جۇيەلەرىنىڭ اراسىنداعى بايلانىس ۇزىلگەن جوق. ماسەلەن، وتكەن جىلى رەسەي قازاقستانعا 3 750,1 ملن. كۆت/ساع. ەلەكتر ەنەرگياسىن يمپورتتاسا، قازاقستان رەسەيگە 1 602,9 ملن. كۆت/ساع. ەلەكتر ەنەرگياسىن ەكسپورتقا شىعارعان. سونىمەن بىرگە، قازىردىڭ وزىندە ءۇش ەل ەلەكتر قۋاتىن ترانزيتتىك تاسىمالداۋدا ءبىر-بىرىنە ارىپتەستىك قولداۋ كورسەتۋدە. VII استانا ەكونوميكالىق فورۋمىنا قاتىسقان رەسەي فەدەراتسياسى ەنەرگەتيكا ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى يۋري سەنتيۋرين قازاقستاندىق گرەس-تەردە وندىرىلگەن ەلەكتر ەنەرگياسىن رەسەي اۋماعى ارقىلى بەلارۋسقا تاسىمالداۋدا ەشقانداي كەدەرگىلەر جوقتىعىن مالىمدەدى. ول سونداي-اق، ەەو-نىڭ اياسىنداعى ءىس-قيمىلداردى قۇقىقتىق شارتتار مەن كەلىسىمدەر جۇيەسى رەتتەيتىنىن جەتكىزدى. اتالعان جۇيەدە ەلەكتر قۋاتىن بىرلەسىپ ءوندىرۋ، ءبىر-بىرىنە تاسىمالداۋ ماسەلەسى تولىقتاي رەتتەلگەن. «بۇل جەردە ەڭ  اۋەلى سايكەستىك قاعيداتى ەسكەرىلەدى. مىسالعا، ەلەكتر قۋاتى ءار ەلدىڭ ءوز اۋماعىندا قانداي تارتىپپەن تاراتىلاتىن بولسا، وسىعان سايكەس ول ترانزيتپەن ەكىنشى ەلدىڭ اۋماعى ارقىلى ءۇشىنشى ارىپتەسىنە جەتكىزىلەدى. قازاقستانداعى ەكىباستۇز گرەس-ىندە وندىرىلگەن ەلەكتر قۋاتى رەسەي اۋماعى ارقىلى بەلارۋسقا ەشقانداي كەدەرگىسىز جەتكىزىلۋدە»،- دەدى يۋ. سەنتيۋرين.

ءامىرلان ءالىمجان.