جاندوس ءبايدىلدا. بالانىڭ اۋزىنا تۇكىرتۋ – بايىرعى ءراسىم

قابدەش ءجۇمادىلوۆتىڭ «تولعان ايدىڭ ءتۇنى» دەيتىن عاجاپ اڭگىمەسى بار. سوندا باستى كەيىپكەرى باياحمەتتىڭ اۋزىنا ء"بىز بۇرىن امەڭگەرلىكتى دە، قوس قاتىن العاندى دا "فەوداليزمنىڭ قالدىعى" دەپ ايىپتاپ كەلدىك قوي. ءبىر حالىقتىڭ مىڭ جىلدىق سالت-ءداستۇرىن بۇلاي سىزىپ تاستاۋعا بولا ما؟ حالىق دانا عوي، قاشاندا. قاجەتسىز نارسەنى تۇرمىسقا ەنگىزبەيتىن..." دەگەن ءسوزدى ساپ بەرەدى.

وسى ءسوزدى مەنىڭ دە ايتقىم كەلەدى. قانشا عاسىردان بەرى سينتەزدەلىپ، تۇرمىسقا ەنگەن سالت پەن ءداستۇردىڭ كەيبىرىن ءدىن فاناتتارى "شيرك" دەپ جوققا شىعارعىسى كەل(ە)دى. بىراق، ولاي ەمەس قوي. وتكەندە "اۋىزعا تۇكىرتۋ" تۋرالى دا داۋ بولدى. سول تۋرالى جاڭا «قازاقتىڭ ەتنوگرافيالىق كاتەگوريالار، ۇعىمدار مەن اتاۋلارىنىڭ ءداستۇرلi جۇيەسi» اتتى ەنتسيكلوپەديانى ءبىر قاراپ شىقتىم. سوندا بىلاي جازىلادى: "اۋزىنا تۇكىرتۋ – بايىرعى كونتاگيوزدى ماگيالىق جوسىننان تۋىنداعان قازاقى ورتادا تارالعان ءراسىم. بەدەلدى تۇلعالاردىڭ جاقسى قاسيەتتەرى جاس بالاعا جۇعىستى بولسىن دەگەن ىرىممەن جاس بالانىڭ اۋزىنا تۇكىرتۋ جوسىنىن جاسايدى. ونىڭ ءمانى – جاسى ۇلكەن، ەل سىيلاعان، اتاعى شىققان، مىنەزى جايساڭ ەلگە تانىمال، ۇلىلاردىڭ جاقسىلىعى جۇقسىن، سول ادامعا ۇقساپ بەدەلدى، تانىمال بولسىن دەگەنى. بالانىڭ اۋزىنا تۇكىرتۋ ىرىمىن جاساعان ادام بالانىڭ اتا-اناسىنا ريزالىق ءبىلدىرىپ، باتاسىن بەرەدى. بۇل ءراسىمدى جاساۋدى ءوتىنىش ەتكەن جاندار الگى ادامعا كادە جاسايدى، سىي-سياپات كورسەتەدى. سونداي- اق، اتاقتى ادامنىڭ قونعان توسەگىنە نارەستەنى اۋناتىپ الۋ ءۇردىسىن اۋزىنا تۇكىرتۋ عۇرپىنىڭ ءبىر ءتۇرى دەپ ايتۋعا بولادى" دەپ كەلەدى.

ەشكىم بالاسىنىڭ اۋزىنا قولىنان تۇك كەلمەيتىن جالقاۋ، اۋمەسەر، نادانعا تۇكىرتپەيدى. راس، كونتاگيوزدى (جۇقپالى) دەپ تۇر. جاقسىلىعى جۇقسىن، جاقسى ادەتى، ەرەكشە قابىلەتى دارىسىن دەيدى. ونىڭ بۇتىنان وتكىزۋ، كيىمىن كيگىزۋ، جاتقان جەرىنە اۋناتىپ الۋ سياقتى ءتۇرلى التەرناتيۆالارى دا بار. ەشكىم اۋزىنا تۇكىرتتى ەكەن دەپ قاقىرىپ، سىلەكەيىن جاقپايدى عوي. ءجاي ىرىمىن جاساپ ء«تىپايت-ءتىپايت» دەيدى. ال، تۇكىرۋگە كەلەتىن بولساق، بالا تۇگىلى كوشەدە دە تۇكىرىپ، قاقىرۋ ادەپكە جاتپايدى.

سالت-داستۇرگە كەلگەندە وكتەم-وكتەم سويلەۋگە اسىقپايىقشى، ءداستۇردىڭ توزىعى جەتسە وزدىگىنەن قالادى، وزىعى جەتسە تۇرمىستا قولدانىلادى.

(FB-داعى پاراقشاسىنان الىندى)