ءدىن تۇزەتىپ، تاريحي شەشىم قابىلداۋدا ءدىني باسقارما ءۇشىن قوعامنىڭ پىكىرى ماڭىزدى، زيالى قاۋىمنىڭ كوزقاراسى قىمبات. ءسوزى سالماقتى، پىكىرى ءوتىمدى تۇلعالاردىڭ دىنباسىمەن سۇحباتتاسىپ، ءمۇفتياتتا ەركىن اڭگىمەنىڭ ءوربيتىنى دە سوندىقتان. جۋىردا كورنەكتى جازۋشىمىز دۋلات يسابەكوۆ تە باس ءمۇفتي ەرجان قاجى مالعاجىۇلىمەن سۇحباتتاستى. ءدىن مەن ءداستۇر، ەلدىك ماقسات، جاستار جايلى وي ءبولىستى، ماسەلەنىڭ ءتۇيىنىن تارقاتۋ تۋرالى ۇسىنىستار ايتىلدى. بەلگىلى دراماتۋرگ پەن ءدىنباسىنىڭ شاعىن اڭگىمەسىن جازىپ العان ەدىك.

باس ءمۇفتي: دۋلات اعا، قازاقستان مۇسىلماندارىنىڭ قارا شاڭىراعىنا قوش كەلىپسىز! جاقىندا ايتماتوۆ اتىنداعى حالىقارالىق سىيلىققا يە بولدىڭىز. اۋەلى ءسىزدى ءوزىمنىڭ جانە ءدىني باسقارمانىڭ اتىنان قۇتتىقتايمىن. بۇعان ءبىز دە مارقايىپ قالدىق.

دۋلات يسابەكوۆ: راحمەت، ءمۇفتي-حازرەت. بۇل – بارشا قازاققا بەرىلگەن ماراپات دەپ ەسەپتەيمىن. ءوزىمدى باقىتتى سانايمىن. ويتكەنى، وسى حالىقارالىق سىيلىقتى تاۋەلسىزدىك مەرەكەسى قارساڭىندا الدىم.

باس ءمۇفتي: سىيلى، قۇرمەتتى كىسىلەرگە تابارىك ۇسىنعان قوناقجاي قازاقپىز عوي. قاجىلىقتان كەلگەن سىي-تابارىكتەردى وزىڭىزگە بەرسەم دەپ اۋەلدە نيەت ەتىپ قويعام. استانادا تولەن (ابدىك – ا.قوناربايۇلى) اعاعا بەردىم، الماتىدا وزىڭىزگە قۇرمەتپەن ۇسىنامىن. قاسيەتتى ءزام-ءزام سۋىن جاقسى تىلەك ايتىپ ىشكەن ادامنىڭ دۇعاسى قابىل دەگەن. جايناماز ءومىرىڭىزدىڭ سەرىگىنە اينالسىن. 

دۋلات يسابەكوۆ: ۇلكەن راحمەت. ءمۇفتيدىڭ قولىنان تابارىك الۋ مەن ءۇشىن ۇلكەن ابىروي. مۇنى جاقسىلىققا بالايمىن. بۇل ءۇشىن العىستان باسقا ايتارىم جوق.

باس ءمۇفتي: دۋلات اعا، قازىر ءبىز ءدىن مەن ءداستۇر ساباقتاستىعىن ءجيى ايتا باستادىق. ءدىني باسقارما دەڭگەيىندەگى ء«دىن مەن ءداستۇر» جىلىن 2018-گە دەيىن سوزۋدى ۇيعاردىق. بۇل يدەيا قوعاممەن تىعىز بايلانىس ورناتۋعا جول اشتى. جازۋشىلارمەن، زيالى قاۋىم وكىلدەرى اراسىندا التىن كوپىرگە اينالدى. يمامدارىمىز ءتۇرلى سالاداعى ادامدارعا جاقىنداي ءتۇستى. ونىڭ ۇستىنە تەرىس اعىمعا كەتكەن جاستارىمىز ارامىزعا قوسىلا باستادى. ءوزىڭىز دە جاقسى بىلەسىز عوي، كەزىندە شاريعاتتاعى امالدار ءبىزدىڭ داستۇرىمىزگە ءسىڭىسىپ كەتتى. «قۇداي جوق» دەپ ۇرانداتقان كەشەگى كوممۋنيستىك كەزەڭدە ءدىنىمىزدى ساقتاپ قالعان وسى ءداستۇرىمىز بولدى. ونىڭ ىقپالى زور بولدى.

دۋلات يسابەكوۆ: بۇل باستامالارىڭىز ورىندى بولعان. جۇمىستارىڭىزدى كورىپ، ەستىپ ءجۇرمىن. مەن ونى قولدايمىن. قۇدايعا شۇكىر عوي، قازىر ءدىني احۋال تۇزەلە باستادى. بىراق مەنىڭ قارنىم اشاتىن دۇنيە: وسى ءبىزدىڭ دىنىمىزدەن جاماندىق، دۇشپاندىق، جاۋىزدىق ىزدەۋ ءۇردىسى سوڭعى كەزدەرى ۇدەپ كەتتى. «قيت» ەتسە نەمەسە بىرەۋ ءبىر جەردە «قيسايىپ» قالسا، دەرەۋ «ويباي، مۇسىلماندار قىرىپ جاتىر، يسلام تەرروريستەرى» دەپ وڭاي جالا جابا سالادى. جانىما باتادى. ءدىن دەگەن ىزگىلىككە تولى دۇنيە عوي. يسلام مەن لاڭكەستىكتى ەگىز ۇعىم ەتىپ كورسەتكىسى كەلەتىندەردىڭ ارەكەتى ۇلكەن كۇنا دەپ ەسەپتەيمىن. بۇل مۇسىلماندار اراسىنا ۇلكەن لاڭ سالادى.

باس ءمۇفتي: دۇرىس ايتاسىز، اعا. اقيقات كوپ ادامعا جاقپاعان. يسلام پايدا بولعالى بەرى وعان كۇي جاعۋشىلار دا قاراپ وتىرماعان. وتكەندە ەلباسى جۋرناليستەرمەن وتكەن سۇحباتىندا ادەمى ايتتى ەمەس پە؟ لاڭكەستىڭ ۇلتى، ءدىنى، تەگى بولمايدى. ول بارلىق جەردە بار. ال ەندى وسىنداي وقيعالاردان ءدىني استار ىزدەۋ، شىنىندا دا، قاتە كوزقاراس. يسلامدا ادام ومىرىنە قيانات جاساۋ بىلاي تۇرسىن، بىرەۋدى قورقىتۋعا بولمايدى.

قازىر يمامدارعا يسلامدى ىزگى امالىمىزبەن كورسەتۋ جايلى ءجيى ايتىپ جاتىرمىز. قازىر ءسوزدىڭ ەمەس، امالدىڭ زامانى. قۇران ۇكىمى مەن پايعامبار سوزىنە امال ەتكەن پەندە وزگەلەرگە دە يسلامنىڭ اسىل قۇندىلىقتارىن ناسيحاتتاي الادى. پايعامبارىمىزدىڭ (اللانىڭ وعان يگىلىگى مەن سالەمى بولسىن) مەيىرىمىن سەزىنگەن، ادام بالاسىنا قىلداي قيانات جاسامايتىنىن تۇسىنگەن، ءتىپتى تالاي ءدىن دۇشپاندارى يسلامدى قابىلداعان.  

دۋلات يسابەكوۆ: ءمۇفتي-حازرەت، يمام دەپ قالدىڭىز عوي، سىزگە بۇرىننان بەرى ايتا الماي جۇرگەن ءبىر جاعداي بار ەدى. ەل ىشىندە كوپ جۇرەمىز عوي، قۇدايى استارعا قاتىسامىز، ءمايىتتى اقتىق ساپارعا شىعارىپ سالۋ راسىمدەرىندە، ياعني، جانازا نامازدارىندا بولامىز. سول كەزدە مولدالار ۋاعىزدى ۇزاققا سوزىپ جىبەرەدى. وسى قانشالىقتى ورىندى بولار ەكەن؟

باس ءمۇفتي: ءيا، ءار جەردە ۋاعىز ايتۋدىڭ وزىندىك ءتارتىبى، ادەبى، ىڭعايلى ۋاقىتى بولادى. تىڭداۋشىلاردىڭ جاعدايىن دا ەسكەرۋ كەرەك. جاقىندا بۇل ماسەلەگە قاتىستى تاپسىرما بەردىم. ءولىم-جىتىمدەردە، قۇدايى استاردا ۋاعىزدى 5-7 مينۋتتان اسىرماۋ قاجەتتىگى ايتىلدى. حالىق اراسىنداعى وسىنداي جاعدايلاردى بايقاپ، بىزگە جەتكىزگەنىڭىزگە قۋانامىز. بۇل ءدىني احۋالدى تۇزەۋگە كومەكتەسەدى. باياعىدا ومىردەن وتكەن ىزگىلەر، يماندى باسشىلار ايتقان ەكەن: «مەنىڭ كەمشىلىگىمدى بايقاپ، ونى وزىمە ايتقان ادام – ماعان ەڭ جاقىن ادام، ول مەنىڭ جاناشىرىم», – دەپ.

سىزدەي جاناشىر جازۋشىلارىمىز بار كەزدە ءدىنىمىزدىڭ دە، ءتىلىمىزدىڭ دە تۇعىرى بيىك بولا بەرەدى دەپ سەنەمىن.  

دۋلات يسابەكوۆ: سىزبەن كەزدەسۋىمدى پايدالانىپ، تاعى ءبىر سۇراق قويسام. مەنى مازالاپ جۇرگەن ماسەلە: بىزدە ءولىم-ءجىتىم جونەلتۋ سالتى ءار جەردە ءارتۇرلى. وسىنى ءبىر ىزگە كەلتىرۋگە بولماس پا ەكەن؟

باس ءمۇفتي: ونىڭىز راس، دۋلات اعا. جانازاعا قاتىستى راسىمدەر ءار جەردە ءارتۇرلى اتقارىلادى. ءبىر وبلىستا قالىپتاسقان سالتتار وزگە وڭىرلەردە مۇلدەم باسقاشا سيپات العانىن اڭعاردىق. ءدىني باسقارمانىڭ عۇلامالار كەڭەسىندە وسى ماسەلە كەڭىنەن تالقىلاندى. «جانازا ءپاتۋاسى» كىتابىن دايىنداپ قويدىق. جۋىردا شىعىپ قالادى. بۇل ماسەلەنى شەشۋدىڭ بىرنەشە تەتىكتەرى بار. بىرىنشىدەن، ۋاقىت كەرەك. ءبىر وبلىستا قالىپتاسىپ قالعان سالتتاردى شاريعاتقا سايكەستەندىرۋ ءۇشىن ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارىن جاساپ جاتىرمىز. كەيبىر اقساقالدار مولدالاردى مويىنداماي: ء«اي، بالا! قويا تۇر مۇنى ءبىز شەشەمىز. بىزدىكى دۇرىس»، – دەپ دۇرسە قويا بەرەدى. 70 جاستى القىمداپ قالعان اقساقالدارمەن تالاس تۋدىرماي، ادەپ ساقتايمىز، ارينە. باسقا جول جوق. ۇلكەننىڭ ايتقانى كىشىلەر ءۇشىن «زاڭ» عوي. سەمەيدە وكىل يمام بولىپ جۇرگەنىمدە مۇنداي ماسەلەگە ءجيى كەزىكتىم. سوندىقتان بۇل جاعدايدان جاقسى حابارىم بار. ەكىنشىدەن، «جانازا ءپاتۋاسى» كىتابىن حالىققا تاراتىپ، سونىڭ توڭىرەگىندە ناسيحات جۇمىستارىن كوبىرەك جۇرگىزۋىمىز قاجەت. بۇل ماسەلە وسىنداي جولدارمەن كەزەڭ-كەزەڭىمەن شەشىلەدى دەگەن ۇمىتتەمىن.

دۋلات يسابەكوۆ: راحمەت. بۇگىن سىزبەن جاقسى اڭگىمە قۇردىق دەپ ەسەپتەيمىن.

باس ءمۇفتي: ۇلكەن باسىڭىزدى كىشىرەيتىپ كەلگەنىڭىز ءۇشىن اللا رازى بولسىن. ءدىني باسقارما ەسىگى سىزدەي ءدىنىمىز بەن ءدىلىمىزدىڭ جاناشىر جازۋشىلارى ءۇشىن ءاردايىم اشىق. سىزدەردىڭ وي-پىكىرلەرىڭىز، ۇسىنىستارىڭىز بىزگە اسا قاجەت. ءدىني باسقارما جانىنان قوعامدىق كەڭەس قۇرۋدى جوسپارلاپ وتىرمىز. اماندىق بولسا، سول كەڭەستە ءوزىڭىز توبە كورسەتىپ، حالىق ءۇشىن، مەملەكەتىمىز ءۇشىن ماڭىزدى ويلارىڭىزدى ورتاعا سالاسىز دەگەن ويدامىن. اللا تاعالا ەل ءۇشىن جاساپ جاتقان يگى ىستەرىڭىزگە كۇش-قۋات، جىگەر بەرسىن.

جازىپ العان

اعابەك قوناربايۇلى،

قمدب ءباسپاسوز حاتشىسى.

اباي.kz