بىردە مىناداي ءبىر قىزىق جاعدايعا تاپ بولدىم: وڭتۇستىك استانانىڭ ورتالىق اۆتوۆوكزالىنان شىققان بەتتە كاسسير كەلىنشەكتىڭ قولىما ءۇيىپ-توگىپ بەرگەن ۇساق تيىندارىن نە ىستەرىمدى بىلمەي، ەكى الاقانىما ۋىستاپ ۇستاپ تۇر ەدىم، تاپ ءبىر وسى ءساتتى اڭدىپ تۇرعانداي، جانىما زىرعىپ كەلىپ «ينوماركو-ۆەلوسيپەد» توقتاي قالدى. توقتاي قالدى دا، جاس مولشەرى ون ەكى-ون ۇشتەر شاماسىنداعى قازاقتىڭ قاراتورى بالاسى ماعان وڭ كوزىن سىعىرايتا قاراپ:

- اعاتاي-اۋ، قولىڭىزداعى قاپتاعان ۇساق تيىندارىڭىزبەن قالتاڭىزدى تومپايتقانشا، ولارىڭىزدى ودان دا ماعان بەرىپ قۇتىلساڭىزشى، - دەدى. ال كەرەك بولسا! جوپەلدەمەدە مەن نە دەرىمدى بىلمەي ساسقالاقتاپ قالىپ ەدىم، سونى سەزدى مە، الگى بالا تاعى دا باستىرمالاتا سويلەدى:

- ءسىز ەندى بىلاي... قورىقپاڭىز، مەن سىزدەن تيىندارىڭىزدى تەگىن بەرە قويىڭىز دەپ تۇرعام جوق، مەن ولارىڭىزدى ساتىپ الايىن دەپ تۇرمىن.

ماسساعان بەزگەلدەك! تۇككە تۇسىنسەم بۇيىرماسىن. ادام دەگەن... سۋسىپ قولىنا دا، قالتاسىنا دا تۇرمايتىن ۇساق تيىنداردان تەزىرەك قۇتىلۋعا اسىعۋشى ەدى، ال مىنا بالا بولسا باس-كوز جوق، قاپتاعان قارا باقىرلارىڭدى ساتىپ الام دەپ تۇر. مۇنىسى نەسى، ءا؟ الدە بۇل بالا ماعان «فالشيۆىي بانكنوتتاردى» تىقپالاپ جىبەرەيىن دەپ تۇر ما؟ بۇل قالاي سوندا؟

- ساتىپ العانى قالاي سوندا؟ سەن مەنىڭ مىنا ءبىر ۋىس تيىندارىمدى ساتىپ الايىن دەپ تۇرسىڭ با؟ – مەنى ءبىرتۇرلى اۋەستىك جەڭىپ، قاراتورى بالانىڭ قاپەلىمدە كوڭىلگە قونا قويمايتىن ۇسىنىسىنا قىزىعۋشىلىق تانىتا باستادىم.

- ءسىز مەنى دۇرىس تۇسىنبەدىڭىز، اعاتاي، - دەپ قاراتورى بالا ەندى ەمىن-ەركىندەۋ سويلەي باستادى. – مەن ءسىزدىڭ تيىندارىڭىزدى ىرىلەتىپ بەرەم. انداعى قولىڭىزداعى تيىندارىڭىز قانشا تەڭگە بولادى... ءۇش مىڭ با؟ – قولىمداعى قارا باقىرلاردىڭ سانىن ءدوپ باسىپ ايتقان بەيتانىس بالاعا تاعى تاڭداندىم:

- ءيا، ءۇش مىڭ.

- مىنەكەيىڭىز سىزگە ءۇش مىڭ تەڭگە قاعاز اقشا، ال انداعى تيىندارىڭىزدى ماعان بەرە قويىڭىز. – ول وسىلاي دەدى دە، ءاي-شايعا قاراماستان قالتاسىنان مىڭ تەڭگەلىك قاعاز اقشانىڭ ونشاقتىسىن سۋىرىپ الىپ، ىشىنەن ۇشەۋىن اڭ-تاڭ بوپ تۇرعان مەنىڭ ەكىنشى قولىما ۇستاتا سالدى. – دۇرىستاپ قاراپ الىڭىز، اعاتاي، ءبارى دە جاپ-جاڭا تازا اقشالار. «تۋفتا» ەمەس.

 باسقانى تانىماسام دا، ءتول تەڭگەمىزدى جاقسى «تانۋشى» ەدىم، سوندىقتان قاراتورى بالا بەرگەن ءۇش مىڭ تەڭگە قاعاز اقشانى ارى-بەرى اۋدارىستىرىپ، «وزىمشە تەكسەرىپ» كوردىم. جوق، جالعان ەشتەڭەسى جوق، تازا تەڭگەلەر. تەڭگەلەر بولعاندا قانداي! جاپ-جاڭا. ستانوكتان جاڭا شىققانداي سىتىر-سىتىر ەتەدى.

- ءاي... بالا، - دەدىم مەن ەكەۋارا اۋىس-ءتۇيىسىمىزدى ءبىتىرىپ العان سوڭ قارا باقىرلاردان وڭاي قۇتىلعانىما قۋانىپ، - جاسىرماي شىنىڭدى ايتشى، سەن مىنا... ەكى قالتاڭا تولىپ كەتكەن تيىن-پيىنداردى قايتپەكسىڭ، ا؟ الدە بىردەڭەنى بىتقىتىپ ءجۇرسىڭ بە؟

مەنەن العان تيىنداردان باسقا دا تيىندارى كوپ بولسا كەرەك، ەكى قالتاسى تومپيعان دجينسي شالبارىنىڭ ىشقىرىن قايتا-قايتا تارتىپ قويدى دا، «ايتسام با ەكەن، الدە ايتپاسام با ەكەن؟» دەگەندەي ماعان تاعى دا ءبىر كوزىن سىعىرايتا قارادى. ءسىرا، مەنىڭ جۇزىمنەن «ساتقىندىقتىڭ نىشانى» بىلىنبەدى-اۋ دەيمىن، ويتكەنى ۆەلوسيپەدىنىڭ تىرەگىشىن شىعارىپ، ونىسىن وڭتايلاپ ورنالاستىرىپ قويدى. ءسويتتى دە، «مەن سىزگە نەمەن اينالىسىپ جۇرگەنىمدى ايتايىن، ال بىراق سول قۇپيامدى اشقانىم ءۇشىن ءسىز ماعان بەس ءجۇز تەڭگەلىك ۇساق تيىندار بەرەسىز، كەلىسەسىز بە؟ – دەدى. مەنى تاعى دا اۋەستىك جەڭدى. «قوعامدىق كولىكتە جۇرگەندە كەرەك بوپ قالادى-اۋ» دەپ قالتاما الىپ قالعان بەس ءجۇز تەڭگەلىك تيىندارىمدى ساناپ تۇرىپ، قاراتورى بالانىڭ قولىنا ۇستاتتىم. ء«ما، اينالايىن، بارى وسى. وسىعان ريزا بول دا، اڭگىمەڭدى ايتا بەر».

«بۇل مەنىڭ «ليچنو» ءوزىمنىڭ اشىپ العان بيزنەسىم، ازىرگە بۇل سالادا مەنىڭ «كونكۋرەنتىم» جوق...» دەپ باستاعان قارا بالانىڭ اڭگىمەسىن تىڭداپ تۇرىپ، شىنىمەن دە تاڭ قالدىم. سونداعى تۇسىنگەنىم مىناۋ: بۇل بالا قالاداعى اۆتوۆوكزالدار مەن تەمىرجول ۆوكزالدارىنداعى، باسقا دا كوپشىلىك ءجيى جۇرەتىن جەرلەردەگى اجەتحانالارعا بارىپ، قولىنداعى قاعاز اقشالاردى ۇساق تيىندارعا ايىرباستاپ الادى ەكەن. سوسىن ايىرباستاپ العان ۇساق تيىندارىنىڭ بارلىعىن سول ۆوكزالدارداعى كاسسالارعا، ودان قالسا ۇلكەندى-كىشىلى دۇكەندەرگە، ودان قالسا قالاداعى قاپتاعان دارىحانالارعا اپارىپ وتكىزەدى ەكەن. مىسالى، ءوزىنىڭ ايتۋىنا قاراعاندا، ءۇش مىڭ تەڭگەلىك ۇساق تيىنداردى دارىحانالارعا اپارىپ قاعاز اقشاعا ايىرباستاسا، ۇستىنەن ەكى ءجۇز تەڭگە كورەدى ەكەن. قوعامدىق كولىككە تەڭگە شىعارمايدى، ويتكەنى قالا ىشىندە تەك ۆەلوسيپەدپەن عانا جۇرەدى. ايتپاقشى، «ينوماركو-ۆەلوسيپەدتى» ء(وزى وسىلاي اتايدى) وسىلاي ءجۇرىپ جيناعان اقشاسىنا ساتىپ الىپتى. ءوزىنىڭ ايتۋىنا سەنسەم، اكەسى قايتىس بولعان. ۇيدەگى اۋرۋ اناسى مەن ءۇش جاستاعى قارىنداسىن، كوللەدجدە وقيتىن ۇلكەن اپايىن وسى «بيزنەسىنەن» تۇسكەن «پريبىلمەن» اسىراپ وتىرعانعا ۇقسايدى. شىنىمدى ايتايىن، كوزدەرى جانىپ تۇرعان قاراتورى بالانىڭ اڭگىمەسىنە ءوز باسىم سەندىم. ازداپ مۇڭ ۇيالاعان كوزدەرىندە «قايتسەم دە ادام بولامىن» دەگەن سوزدەر جازىلىپ تۇر، تاعى ءبىر بايقاعانىم. بىرنەشە مينۋتتاردان كەيىن اڭگىمەسىن اياقتاعان وعان قاراپ: «جولىڭ بولسىن، «كونكۋرەنتى جوق كىشكەنتاي كوممەرسانت» دەپ كۇلدىم دە، «ينوماركو-ۆەلوسيپەدىنە» اياق ارتقان ونىمەن بىرازعا دەيىن قاتارلاسا ءجۇرىپ وتىرىپ، اۆتوۆوكزالدان تەمىرجول ۆوكزالىنا قاراي شىعارىپ سالدىم.

مىنە، بۇل دا ءبىزدىڭ قازىرگى نارىقتىق ءومىرىمىزدىڭ جىلت ەتكەن ءبىر كورىنىسى عانا. ءتىپتى «وسىنداي يدەيا قارشاداي قاراتورى بالانىڭ ميىنا قالعان كەلگەن، ءا!» دەپ تە تاڭ قالدىم ءبىر جاعىنان. ال ەكىنشى جاعىنان ويلاپ قاراسام، بۇگىنگى كۇنى قايبىر ساۋدا-ساتتىق سالاسىن الىپ قاراما، بارلىق جەردە ۇساق تيىندار تاپشى. دەفيتسيت، وركەنيەت تىلىمەن ايتقاندا. ياعني، ۇساق اقشاعا سۇرانىس بار دەگەن ءسوز. وسىنى وزگەلەردەن بۇرىن بايقاعان الگى بالا ودان وزىنشە بيزنەس جاساپ العان. ۇساق تيىنداردى قاعاز اقشاعا ساتادى. ءوزى ايتقانداي، مىسالى، ءۇش مىڭ تەڭگە ۇساق تيىندى ءۇش مىڭ تەڭگە قاعاز اقشاعا ساتادى... نەبارى ەكى ءجۇز تەڭگەگە. ۇساق تيىننان قينالعان ساۋداگەر-كوممەرسانتتاردىڭ كوپشىلىگى قۋانا-قۋانا كەلىسەتىن كورىنەدى، بالانىڭ ۇسىنىسىنا. ەكى ءجۇز تەڭگە ولار ءۇشىن تۇك ەمەس! ال قاراتورى بالا ءۇشىن ول... اجەپتاۋىر اقشا. نەسى بار، قاي جاعىنان الىپ قاراساڭ دا، كىنالاۋعا بولمايتىن، كەرىسىنشە قۇپتارلىق تىرلىك... الگى بالانىڭ وسىناۋ تىرلىگى.

قاراتورى بالانىڭ سوڭىنان قاراپ تۇرىپ، ەسىمە اباي ءتۇستى. «ەسەكتىڭ ارتىن جۋساڭ دا مال تاپ» دەپ دانىشپان اباي بەكەرگە ايتپاعان-اۋ!

مارات ماداليموۆ.

اباي.kz