«قازاقستان – ۇشقان قۇستىڭ قاناتى تالاتىن ۇلان-عايىر اۋماقتىڭ يەسى. «ەلدىڭ وركەنىن بىلگىڭ كەلسە، جولىنا قارا» دەگەن قاعيدا قالىپتاسقان. بارىس-كەلىس پەن الىس-بەرىستە جول قاتىناسى ايرىقشا ماڭىزعا يە. كونە زامانداردا ءىرى قالالارىمىزدىڭ كوبى ۇلى جىبەك جولىن جاعالاي قونىس تەپكەن»،- دەدى مەملەكەت باسشىسى نۇرسۇلتان نازارباەۆ «نۇرلى جول – بولاشاققا باستار جول» اتتى قازاقستان حالقىنا جولداۋىندا. ەلباسى ءبىزدىڭ كەڭ-بايتاق جەرىمىزدە جولدار بويىندا اركەزدە دە ءومىر پايدا بولعانىن جانە دامىپ وتىرعانىن اتاپ ايتتى.

اعىمداعى جىلدىڭ 3 جەلتوقسانىندا تۇركىمەنستاننىڭ اكيايلا جانە يراننىڭ ينچەبۋرن ستانسالارىندا قازاقستان، تۇركىمەنستان جانە يران مەملەكەت باسشىلارىنىڭ قاتىسۋىمەن ءۇش ەلدى بايلانىستىراتىن «سولتۇستىك - وڭتۇستىك» ترانسۇلتتىق تەمىر جولىنىڭ سالتاناتتى اشىلۋى ءراسىمى ءوتتى. وسىناۋ ايتۋلى وقيعا وڭىرلىك جانە حالىقارالىق كولىك ينفراقۇرىلىمىنىڭ ماڭىزدى بولىگى بولىپ تابىلاتىن الىپ شويىن ماگيسترالى قۇرىلىسىنىڭ اياقتالعانىن پاش ەتتى. وسىلايشا، جاڭا كولىك ءدالىزى عاسىرلار بويى ەۋرازيا حالىقتارىن بايلانىستىرىپ كەلگەن ۇلى جىبەك جولىن جاڭعىرتۋ يدەياسىن جۇزەگە اسىردى.

مەملەكەت باسشىسى نۇرسۇلتان نازارباەۆ قازاقستان – تۇركىمەنستان – يران تەمىر جولى ماگيسترالىن جاڭا جىبەك جولىنا تەڭەدى. – ءبىز بۇگىن ءۇش ەل مەن قىتاي ارقىلى تىنىق مۇحيتىنا دەيىن ءىس جۇزىندە جاڭا جىبەك جولىن سالدىق،- دەپ مالىمدەدى ەلباسى گورگانداعى تەمىر جولدىڭ تۇركىمەن-يران ۋچاسكەسىنىڭ اشىلۋى سالتاناتىندا. ول اتالعان تەمىر جولدىڭ ىسكە قوسىلۋى قازاقستان ءۇشىن ۇلكەن ماڭىزعا يە ەكەنىن قاداپ ايتتى. ء«بىز كوپتەن بەرى يرانعا، ودان ءارى پارسى شىعاناعىنداعى ەلدەرگە شىعاتىن جولدى ارماندادىق، كۇتتىك. ەندى مىنە، سول ارمانىمىز ورىندالدى. ءۇش ەل – قازاقستان، تۇركىمەنستان جانە يران 900 شاقىرىمعا سوزىلاتىن تەمىر جولدى سالا وتىرىپ، بارلىق ورتاازيالىق مەملەكەتتەر مەن قازاقستانعا يران ارقىلى پارسى شىعاناعىنداعى ەلدەرمەن قارىم-قاتىناس جاسايتىن جول اشتىق»،- دەدى پرەزيدەنت.

نۇرسۇلتان نازارباەۆ تەمىر جول ينفراقۇرىلىمىن دامىتۋ ناتيجەسىندە پايدا بولاتىن ەكونوميكالىق تيىمدىلىكتەردى تىزبەلەپ بەردى. بىرىنشىدەن، تەمىر جولدىڭ بويىندا تىرشىلىك قارقىنى ارتادى، ادامدار وزىنە جۇمىس تابادى، ەل داميدى. ەكىنشىدەن، ءۇش ەل اراسىنداعى ءوزارا ساۋدا-ساتتىق جاڭا دەڭگەيگە كوتەرىلەدى. ماسەلەن، الەمدىك داعدارىسقا قاراماستان، قازاقستان مەن تۇركىمەنستان اراسىنداعى تاۋار اينالىمى بيىلعى 9 ايدا 23 پايىزعا وسكەن. ۇشىنشىدەن، تەمىر جول ارقىلى الەمنىڭ باسقا ەلدەرىنە ترانزيتتىك تاسىمال كولەمى ارتادى. – قازاقستان بىلتىر يرانعا 1 ملن. توننا بيداي جەتكىزدى، ال پارسى شىعاناعى ەلدەرىنىڭ قاجەتتىلىگى 9-10 ملن. توننانى قۇرايدى. ءبىز بولات، مينەرالدى تىڭايتقىشتار، وزگە دە قازاقستاندىق ونىمدەردى شىعارۋدى جوسپارلاپ وتىرمىز. تيىسىنشە تۇركىمەنستان مەن يراننان وزىمىزگە قاجەتتى تاۋارلار الامىز،- دەدى ن. نازارباەۆ. سونداي-اق، ول قازاقستان تۇركىمەنستان مەن يرانعا تەمىر جول كولىكتەرىن جاساۋ سالاسىنداعى ونىمدەردى، سونىڭ ىشىندە، تەپلوۆوزدار، جۇك جانە جولاۋشى ۆاگوندارىن جەتكىزۋ تۋرالى ۇسىنىس جاساعانىن مالىمدەدى. يران يسلام رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى حاسان رۋحاني جاڭا تەمىر جول ءۇش مەملەكەتتى عانا بايلانىستىرىپ قويماي، رەسەي مەن قىتايعا دا پارسى شىعاناعىنا باراتىن جولدى اشاتىنىن جەتكىزدى.

ەكونوميكالىق ەسەپپەن الساق، جاڭا تەمىر جول ءدالىزىنىڭ پايداسى ۇشان-تەڭىز. ماسەلەن، بۇرىنعىدان 600 شاقىرىمعا قىسقارعان جول جۇكتەردى اۋىستىرىپ تيەۋدى 3 ملن.-نان 10 ملن. تونناعا دەيىن ۇلعايتۋعا مۇمكىندىك تۋعىزادى. ونىڭ ۇستىنە جۇك اينالىمى مەرزىمىنىڭ قىسقارۋى شىنايى باسەكەلەستىك ارتىقشىلىقتار بەرەدى. ول ارتىقشىلىقتار تۇپتەپ كەلگەندە، ىسكەرلىك بەلسەندىلىكتى ارتتىرىپ، ءوز كەزەگىندە تەمىر جولدىڭ بويىنداعى مەملەكەتتەردىڭ ءال-اۋقاتىن كۇشەيتەدى. الداعى ۋاقىتتا جۇكتەرمەن قاتار، جولاۋشى تاسىمالى دا وسىناۋ تىكەلەي ماگيسترالمەن جۇزەگە اسىرىلاتىنى ءسوزسىز. دەمەك، جاڭا ءدالىزدىڭ اشىلۋى تۇتاستاي ورتالىق ازيانىڭ دامۋىنا سەرپىن بەرەدى دەگەن ءسوز. سونىمەن قاتار، «سولتۇستىك - وڭتۇستىك» ترانسۇلتتىق ءدالىزىنىڭ جۇزەگە اسىرىلۋى جاڭا گەوەكونوميكالىق كەڭىستىك ىرگەتاسىن قالايدى. سەبەبى ول ورتالىق ازيا مەن كاسپي باسسەينى ەلدەرىن قارا تەڭىز ءوڭىرى مەن قاپ تاۋىنداعى حالىقتارمەن بىرىكتىرەتىن، ودان ارىدە بالتىق تەڭىزى ەلدەرى مەن سولتۇستىك ەۋروپاعا شىعاتىن الىپ كەڭىستىك پايدا بولادى.

ءامىرلان ءالىمجان

Abai.kz