ەلىمىز 2016 جىلدىڭ قاڭتارىنان باستاپ دۇنيەجۇزىلىك ساۋدا ۇيىمىنا كىرۋى مۇمكىن. ال، قازاقستان دسۇ-عا كىرۋ تۋرالى رەسمي ءوتىنىشىن 1996 جىلعى 26 قاڭتاردا ۇسىنىپ، سول جىلعى اقپاندا باقىلاۋشى ەل مارتەبەسىن العان. 2003 جىلى ۇيىمعا قوسىلۋدىڭ اقپاراتتىق كەزەڭى اياقتالىپ، قازىر قازاقستاننىڭ ۇيىمعا كىرۋى بويىنشا قۇرامىندا 50 مۇشە ەلدەن تۇراتىن جۇمىس توبى جەمىستى قىزمەت اتقارىپ وتىر.

قازاقستاننىڭ زاڭدارىن دسۇ قاعيدالارىنا سايكەس كەلتىرۋ ءۇشىن ماماندار تىنباي جۇمىس جۇرگىزۋدە. 2004 جىلدان باستاپ ۇكىمەت پارلامەنتپەن بىرلەسە وتىرىپ بيزنەستىڭ جۇرگىزۋ ۇدەرىس­تەرىن جەڭىلدەتۋگە جانە قازاقستاننىڭ جالپىلاي ينۆەستيتسيالىق كليماتىن جاق­سارتۋعا ىقپال ەتۋ ماقساتىمەن قازاق­ستاندىق  ەلۋدەن استام زاڭعا وزگەرىستەر ەنگىزگەن.  كەدەن وداعى كەلىسىمدەرى دە وسى ساۋدا ۇيىمى ەرەجەلەرىنە سايكەس كەلتىرىلگەن. سونداي-اق، 2006 جانە 2013 جىل­داردىڭ اراسىندا ماگيسترالدىق تەمىر­جولدىڭ ەكسپورتتىق، يمپورتتىق باعىت­تاعى جانە ەلدىڭ ىشىندەگى كولىكتىك تا­­ريف­تەرىن ءبىر دەڭگەيگە كەلتىرۋ جۇمىس­تارى اياقتالعان.

دسۇ اياسىنداعى كەلىسسوزدەردىڭ ماڭىزدى بولىگى قازاقستاننىڭ مۇناي، گاز جانە تاۋ-كەن ونەركاسىبىندە جۇمىس ىستەپ جاتقان ينۆەس­تورلاردىڭ وتاندىق تاۋارلاردى ساتىپ الۋ تالابىنا قاتىستى بولىپ تابىلادى. مۇناي-گاز جانە تاۋ-كەن سالاسىندا قول قويىلعان 564 ينۆەستيتسيالىق كەلىسىمشارت شەڭبەرىندە شەتەلدىك جانە وتاندىق ينۆەستورلار وزدەرىنىڭ مىندەتتە­مەلەرىن جۇزەگە اسىرىپ جاتىر. ولبو­يىنشا ساتىپ الىناتىن قازاقستاندىق تاۋار­لاردىڭ ورتاشا ەسەپتەگى كولەمى 13 پايىز شاماسىندا بولىپ تابىلادى.

دسۇ اياسىندا ەلىمىزدىڭ  اۋىل شارۋاشى­لىعىنا قاتىستى كەلىسسوزدەر كۇردەلى كۇيىندە قالىپ وتىر. تالاپ بويىنشا اۋىل شارۋاشىلىعى سالاسىنىڭ ينستيتۋتسيونالدىق دامۋىنا جانە اۋىل ينفراقۇرىلىمىنا سالۋعا باعىتتالعان مەملەكەت تاراپىنان بەرىلەتىن سۋبسيديالاردى نەمەسە كومەكتى شەكتەۋسىز جۇزەگە اسىرۋعا بولادى دەلىنگەن. بۇل قولداۋدىڭ مولشەرى قازىردە 47,4 ملرد. تەڭگەنى قۇراپ وتىر. ال، دسۇ-عا وتكەننەن كەيىن دە مەملەكەت تاراپىنان بۇل كومەك ەش شەكتەۋسىز ارتا بەرە مە؟ وتاندىق وندىرۋشىلەردى ويلانتاتىنى وسى…

قازاقستان دسۇ-عا  وتكەننەن كەيىنگى بەس جىلدان كەيىن شەتەل بانكتەرى مەن ساقتان­دىرۋ كومپانيالارى ءبىزدىڭ ەلىمىزدە وزدە­رىنىڭ تىكەلەي فيليالدارىن اشۋعا مۇم­كىندىك الادى. ءوز كەزەگىندە قازاقستان قار­­جى نارىعىنداعى تۇراقتىلىقتى قام­تا­ماسىز ەتۋ ماقساتىندا شەتەل قارجى كوم­پانيالارىنا ارنايى مىندەتتى تالاپتاردى قويا الادى. سونداي-اق، دسۇ-عا وتكەن­نەن كەيىن قازاقستانعا تەحنولوگيا سالاسىنىڭ جوعارى سۇرانىسقا يە ماماندارى كۆوتاسىز كەلە الادى ەكەن.

دسۇ دەگەنىمىز...

دۇنيەجۇزىلىك ساۋدا ۇيىمى الەمنىڭ 159 مەملەكەتىن قامتيدى، ۇلەسىندە بۇكىل الەمدىك ساۋدانىڭ 95 پايىزى، ياعني وسىندا حالىقارالىق ساۋدانىڭ قۇقىقتىق بازاسى قالىپتاسقان. 

دۇنيەجۇزiلiك ساۋدا ۇيىمى اتالاتىن ايدiك قۇرىلىمنىڭ كiندiگi 1995 جىلدىڭ 1 قاڭتارىندا قيىلعان. شتاب-پاتەرi شۆەيتساريانىڭ جەنەۆا قالاسىندا ورنالاسقان. اتقارۋشى حاتشىلىعى 500 ادامدى قۇرايتىن ۇيىمدى باس ديرەكتور باسقارادى. جىلدىق قارجى قورى 134 ملرد. شۆەيتسار فرانكi, ياكي 90 ميلليون اقش دوللارى شاماسىندا ەكەن. سوڭعى جىلدارداعى دەرەك بويىنشا دسۇ-عا الەمنiڭ ءجۇز ەلۋگە جۋىق مەملەكەتتەرi مۇشە بولىپ تابىلادى.

ارينە، وسىنشالىق وراسان ىقپالعا يە ۇلكەن جوبا اياق استىنان پايدا بولا قالعان جوق. بiز مۇشەلiگiنەن دامەلەنiپ وتىرعان دسۇ-نىڭ دۇنيەگە كەلۋiنە ەكiنشi دۇنيەجۇزiلiك سوعىستان سوڭ قول قويىلعان ساۋدا تاريفتەرi تۋرالى باس كەلiسiم نەگiز بولدى. بۇل كەلiسiمدەر سەرiكتەس ەلدەر اراسىندا گاتت اتاۋىمەن تارالدى. الەمدiك ءوندiرiس ورتتەي قاۋلاپ وسكەن 1950 جىلداردىڭ باستاپقى كەزەڭiندە-اق سىرتقى تاۋار اينالىمى ۇلعايعان مەملەكەتتەر دامۋدىڭ جاڭا دالiزدەرiن يگەرە باستادى. 
ساۋدا نارىعىنداعى كەلiسiم قادامدارى ورتاق تاريفتەردi قولدانۋ مەن وندiرiلگەن تاۋاردى تالعاممەن تۇتىنۋدىڭ سىرتىندا تۇراقتى ەكونوميكالىق باسەكەگە دە ايقىن جول اشتى. باقساق، عالامنىڭ ۇيقىسىن قاشىرعان جاھاندانۋ ۇعىمى سول كەزدiڭ وزiندە-اق بار بولعان ەكەن. 
مەملەكەتتەر اراسىنداعى كەلiسسوزدەر لەگi, كاسiبي تiلدە راۋندتار دەپ اتالاتىن شارالار ۇلعايا كەلە الەمدەگi ساۋدا نارىعىن قۇقىقتىق تۇرعىدان رەتتەپ وتىراتىن زاڭدى تۇلعانى قاجەتسiنە باستادى.

1986–1994 جىلدار ارالىعىنداعى كەلiسسوزدەر كەزەڭiندە ماسەلەنi پiسiرiپ العان گاتت مۇشەلەرi ۋرۋگۆايدا باس قوسقان جىلى دۇنيەجۇزiلiك ساۋدا ۇيىمىنىڭ شاڭىراعىن تiكتەپ تارقاستى. ءسويتiپ ساۋدا تاريفتەرi تۋرالى باس كەلiسiمنiڭ مۇراگەرi سانالاتىن دسۇ بiرiككەن ۇلتتار ۇيىمى تاراپىنان مويىندالىپ، زاڭداستىرىلدى.

ءدال قازiر دسۇ-نىڭ جوعارعى باسقارۋ ورگانى بارلىق مۇشە ەلدەردiڭ وكiلدەرi قاتىساتىن كونفەرەنتسيا بولىپ تابىلادى. ءار ەكi جىل كولەمiندە ءوتiپ وتىراتىن قۇرىلتاي باس ديرەكتوردى تاعايىنداپ، ناقتى زەرتتەپ، رەتتەپ وتىراتىن ءتۇرلi كوميتەتتەردi بەكiتەدi. ال ۇيىمنىڭ تولىققاندى جۇمىس جۇرگiزۋi مەن قىزمەتكەرلەردiڭ قۇرامىنا باس ديرەكتور جاۋاپتى. كونفەرەنتسيانىڭ نەگiزiندە جوعارعى كەڭەس شاقىرىلىپ، اعىمداعى ون جىلدىقتا ارتقارىلاتىن iستەر تالقىعا الىنىپ تۇرادى. ساۋدا ساياساتىندا تۋىنداعان كەز كەلگەن ماسەلەنi انىقتاۋ قۇزىرىنا وسى جوعارعى كەڭەس يە. ۇيىمنىڭ قاتارىنا قابىلداۋ مۇشە ەلدەردiڭ وكiلدەرiنiڭ داۋىس بەرۋi ناتيجەسiندە شەشiلەدi.

قالماحانبەت مۇقامەتقالي.

اباي.kz