– بۇيىرتسا، 30 مامىر كۇنى رەسپۋبليكا سارايىندا شىعارماشىلىق ەسەپ بەرگەلى وتىرسىز. جاڭىلىسپاسام، وسىدان ەكى جىل بۇ¬رىن وتكەن كەشىڭىز دە ءدال وسى كۇنى وتكەن بولاتىن. بيىل دا سولاي... مۇنىڭ ءمانىسى نەدە؟
– ەكى جىل بۇرىنعى كەشىمنىڭ قاي كۇنى وتكەنىن ۇمىتىپ تا قالىپپىن. رەسپۋبليكا سارايىندا ما¬مىر ايىنىڭ ىشىندە وسى سەنبى عا¬نا بوس ەكەن. سونىمەن، ۇيىم¬داس¬تىرۋ جۇمىستارىنا كىرىسىپ كەتكەنمىن. ارادا بىرنەشە ۋاقىت وتكەننەن كەيىن، ەسكى مۇراعاتتارىمدى اقتارىپ وتىرىپ، الدىڭعى كونتسەرتتىڭ كەلىسىمشارتتارىن تا¬ۋىپ الدىم. باستاپقىدا «ءالى قۇجاتتارعا قول قويماعان سياقتى ەدىك قوي» دەپ ءوزىم تۇسىنبەي قال¬دىم. سويتسەم، ەكى كونتسەرت تە 30 مامىرعا ساي كەلىپتى. بۇل الدىن الا ويلاستىرىلعان جۇمىس ەمەس، ءسا¬تى سولاي تۇسكەن سياقتى. ادەيى ءىس¬تەمەگەنىم انىق.
– ءسىزدى پروديۋسەر رەتىندە جۇرت جاقسى بىلەدى. تالاي كونتسەرتتەردى ۇيىمداستىرىپ، يگى جاقسىلاردىڭ اتى ۇمىتىلىپ، مۇراسى ءوشىپ كەتپەۋىنە ۇلكەن كۇش سالىپ ءجۇر¬سىز. دەگەنمەن وزىڭىزدىكىنە كەلگەندە، ەكى ەسە جۇگىرەتىن شىعارسىز؟

– بۇيىرتسا، 30 مامىر كۇنى رەسپۋبليكا سارايىندا شىعارماشىلىق ەسەپ بەرگەلى وتىرسىز. جاڭىلىسپاسام، وسىدان ەكى جىل بۇ¬رىن وتكەن كەشىڭىز دە ءدال وسى كۇنى وتكەن بولاتىن. بيىل دا سولاي... مۇنىڭ ءمانىسى نەدە؟
– ەكى جىل بۇرىنعى كەشىمنىڭ قاي كۇنى وتكەنىن ۇمىتىپ تا قالىپپىن. رەسپۋبليكا سارايىندا ما¬مىر ايىنىڭ ىشىندە وسى سەنبى عا¬نا بوس ەكەن. سونىمەن، ۇيىم¬داس¬تىرۋ جۇمىستارىنا كىرىسىپ كەتكەنمىن. ارادا بىرنەشە ۋاقىت وتكەننەن كەيىن، ەسكى مۇراعاتتارىمدى اقتارىپ وتىرىپ، الدىڭعى كونتسەرتتىڭ كەلىسىمشارتتارىن تا¬ۋىپ الدىم. باستاپقىدا «ءالى قۇجاتتارعا قول قويماعان سياقتى ەدىك قوي» دەپ ءوزىم تۇسىنبەي قال¬دىم. سويتسەم، ەكى كونتسەرت تە 30 مامىرعا ساي كەلىپتى. بۇل الدىن الا ويلاستىرىلعان جۇمىس ەمەس، ءسا¬تى سولاي تۇسكەن سياقتى. ادەيى ءىس¬تەمەگەنىم انىق.
– ءسىزدى پروديۋسەر رەتىندە جۇرت جاقسى بىلەدى. تالاي كونتسەرتتەردى ۇيىمداستىرىپ، يگى جاقسىلاردىڭ اتى ۇمىتىلىپ، مۇراسى ءوشىپ كەتپەۋىنە ۇلكەن كۇش سالىپ ءجۇر¬سىز. دەگەنمەن وزىڭىزدىكىنە كەلگەندە، ەكى ەسە جۇگىرەتىن شىعارسىز؟
– مەن شوۋ وتكىزگەلى وتىرعان جوقپىن، بۇل – مەنىڭ اۆتورلىق كەشىم. باستى ماقساتىم – ءوز ونە¬رىمدى ناسيحاتتاۋ. ەگەر شوۋ رە¬تىندە قولعا السام، وندا رەسپۋب¬ليكا سارايىنىڭ ىشىنە كول ور¬نا¬تىپ، اققۋ ۇشىرىپ، قاز قوندىرىپ قويار ەدىم. ول از دەسەڭىز، تسيركتەن ءتۇر¬لى ارتىستەر مەن جان-جانۋارلار ال¬دىرىپ، اسپاننان ادام ءتۇسىرىپ، يت ۇرگىزىپ، تاۋىق شاقىرتىپ، ارىس¬تان-مايمىلداردى بيلەتىپ قويۋ¬عا دا بولادى. بىراق شوۋ ءبو¬لەك، كونتسەرت بولەك. ەل سياقتى اتا¬ققا ۇسىنىلار كەزدە عانا كون¬تسەرت قويىپ نەمەسە كوممەرتسيالىق ماق¬سات ۇستانبايمىن. ۋاقىت دە¬گەن زىمىراپ ءوتىپ بارا جاتىر. قا¬دىر مىرزا ءالىنىڭ «مەزگىل وتسە، مەي¬لى عوي، وتە بەرسىن، ساتتەر ءوتىپ با¬رادى وسى قيىن» دەگەن ولەڭى بار. ءاربىر ءساتىمنىڭ ماعىنالى، ءماندى ءوت¬كەنىن قالايمىن. بىراق بايقاپ وتىر¬سام، سوڭعى جىلدارى مەنىڭ كوم¬پوزيتورلىعىمدى قوعامدىق، سونداي-اق پروديۋسەرلىك جۇمىس¬تا¬رىم باسىپ بارا جاتقان سياق¬تى. جاقىندا جارنامالىق تاق¬تا¬دان سۋرەتىمدى كورىپ، ءبىر ادام «مى¬¬نا كىسى مىقتى ساياساتكەر عوي. وعان قوسا ءان جازادى ەكەن. كەلىپ، كو¬¬رۋ كەرەك» دەپ تۇر دەيدى. كوپ جەر¬¬لەردە دە مەنىڭ اتىمدى ءبىل¬گە¬نىمەن، شىعارما¬شى¬لى¬عىم¬مەن جە¬تە تانىس ەمەس. ءوزىمدى كور¬گەن¬دە «سول ءاننىڭ اۆتورى ءسىز بە ەدى¬ڭىز؟» دەپ سۇراۋلى كوزبەن قارايدى. سون¬¬دىقتان ەندى جىل سايىن كە¬شىم¬دى وتكىزىپ تۇرماقپىن. قى¬رىق¬تان اسقان كەزدە ءوز تۋىن¬دى¬لارىما تياناقپەن قاراماسام، دۇ¬رىستاپ نا¬سيحاتتاماسام، وندا ءوز شى¬عار¬ما¬شىلىعىما سەلقوس قا¬راعانىم بولماق.
– ادەتتە، ءسىز كونتسەرت ۇيىم¬داس¬تىرعاندا دەكوراتسياعا كوپ كو¬ڭىل بولە بەرمەيسىز. بۇل قارجىنى ۇنەم¬دەگەندىكتەن بە؟
– مەن جۇرتتىڭ نازارىن ساح¬نا¬عا ەمەس، ورىندالاتىن اندەرگە اۋ¬دارعىم كەلەدى. وسى سەبەپتەن دە ساح¬نانى بەزەندىرۋگە كوپ كۇش جۇم¬ساي بەرمەيمىن. كونتسەرتىڭە كە¬لەتىن ادام ەشتەڭەگە قاراماي كە¬لەدى. ال كەلمەيتىن ادام ساحناعا ال¬تىن جالاتىپ، «ءشامشى قالدايا¬قوۆ ءتىرىلىپ كەلىپ، قالدىبەككە با¬تاسىن بەرەدى ەكەن» دەسە دە كەل¬مەيدى. سىنايتىن ادام ءبارىبىر ءمىن تا¬بادى. «تىرناعىڭنىڭ استىنان كىر ىزدەۋگە» تىرىسادى. ءوزىم¬دى¬كىن¬دە دە ساحنا كەرەمەت بولادى دەپ اي¬تا المايمىن. اناۋ ايتقانداي، جۇ¬پىنى دا بولمايدى. تەك وسى جو¬لى «قالدىبەك قۇرمانالىنىڭ ءان كەشى» دەپ جازىلىپ، ۇلكەن سۋ¬رە¬تىم ىلىنەدى. ويتكەنى بىردە شىم¬كەنتتە تەمىرجول ۆوكزالىندا وتىر¬سام، تەلەديداردان مەنىڭ ءان كەشىم كورسەتىلىپ جاتىر ەكەن. ءبىرتالاي ادام تاماشالاپ وتىر. ىشىندە مەن دە بارمىن. كەيبىرەۋلەرى كەلىپ امان¬داسىپ جاتتى. كونتسەرتتى كو¬رىپ، سالەمدەسىپ جاتىر ەكەن دەپ وي¬لادىم. سويتسەم، ءتۇرىم تانىس بول¬عان¬نان كەيىن ەكەن. سويلەسە كەلە، ب¬ىرەۋى «جاي وتىرسىز با؟» دەپ سۇ¬رادى. مەن كونتسەرتىمدى كورىپ وتىر¬عانىمدى ايتتىم. «مىناۋ ءسىز¬دىڭ ءان كەشىڭىز بە؟ ەل سياقتى نەگە سۋ¬¬رەتىڭىزدى ءىلىپ قويمايسىز؟ كىم¬نىڭ كە¬شى ەكەنى تۇسىنىكسىز. ءجۇر¬گى¬زۋ¬شى جوق، كەشتىڭ اتى كورىنەر-كو¬رىن¬بەس بو¬لىپ قالعان. سىزدىكى ەكە¬نىن ءبىل¬گەندە، باستان-اياق كورەتىن ەدىم عوي» دەدى. بەيتانىس ادامنىڭ ءپى¬كىرى مە¬نى ويلانتىپ تاستادى. سۋ¬رەتىمدى ءىلىپ جاتقان جالعىز سەبەبىم دە – سول. 4-5 مىڭ تەڭگەگە بيلەت الىپ كەلگەن تىڭ¬دارمان كونتسەرت¬تەن شىققان¬نان كەيىن، كەش جاقسى بول¬سا، ءۇيى¬نە جەتكەنشە اڭگىمە قى¬لادى. ءتىپتى كور¬شىسىنە، ەرتەڭىنە جۇ¬مىسىنا با¬رىپ تالقىلاۋى مۇمكىن. ال كە¬رى¬سىنشە كوڭىلدەگىدەي بول¬ما¬سا، بالا-شا¬عاسىنىڭ اۋزىنان جى¬رىپ، بي¬لەت¬كە جۇمساعان اقشاسىنا وكى¬¬نە¬دى. مەن ەلدىڭ وكىنبەي كەت¬كە¬نىن دۇ¬رىس كورەمىن.
– انشىلەر «ءسىزدىڭ اندەرىڭىزدى ورىن¬داماساق، باسقا كونتسەرتتەرگە جو¬لاتپاي قويادى» دەپ قورىققاننان قا¬تىسقالى جاتقان جوق پا؟
– مەن انشىلەردىڭ باسىم ءبو¬لى¬گىمەن قويان-قولتىق ارالاسامىن. ءبى¬رازىن ولەردەي جاقسى كورەمىن، ءبى¬رازى مەنى «ولەردەي» جاقسى كو¬رەدى. وسى كەشكە قاتىساتىن ونەر يە¬لەرىنىڭ ەكى-ۇشەۋىمەن عانا ءشۇ¬يىر¬كەلەسىپ وتىرىپ، شاي ىشپەپپىن. قال¬عاندارىنىڭ بارلىعىمەن اۋى¬لىمىز ارالاس، قويىمىز قورالاس دە¬سەم بولادى.
جالپى، ماڭايىمدا كۇنى ءۇشىن ءجۇر¬گەن ادامداردى جاقتىر¬ماي¬مىن. ءان ۇسىنعاندا دا: «وزىڭە ۇنا¬ماسا، جاسىرما. ودان جۇرەگىم جا¬رى¬لىپ كەتپەيدى. جەكە باسىمدى سىي¬لاپ، كوڭىلىمە قاراپ، وسى ءانىن ورىن¬داي سالايىنشى، ونەردە بىرگە ءجۇر¬مىز عوي دەگەن وي بولماسىن»، – دەپ بىردەن اشىعىن ايتامىن. كليپ ءتۇ¬سىرىپ بەرمەسەم دە، ارلەۋىن جا¬ساۋ¬عا كومەكتەسەمىن. «ماعان دا ءان بەر¬مەدىڭىز بە» دەپ وكپەلەپ جات¬قان¬دار بار. ولارعا ايتار ءۋاجىم «مەن كەرەمەتتەي ءوندىرىپ جازاتىن كوم¬پوزيتورلار قاتارىنا قوسىل¬ماي¬مىن. ءوزىمدى قيناپ، ءان جاز¬باي¬مىن. ۇزىن سانى وتىز شاقتى ءانىم¬نىڭ ورىنداۋشىلارى دايىن» دەي¬مىن. ال مەنىڭ تۋىندىلارىمدى ورىن¬دايتىن ءانشى ءوز اينالامنان، سىيلاساتىن ادام بولۋى كەرەك. ال ءوزىم ارالاسپايتىن انشىگە «سۋپەر¬جۇل¬دىز» بولسا دا، ءان بەرمەيمىن. ءانىمدى ايتىپ، وزىممەن ارالاسپ¬اي¬تىن ءانشىنىڭ تۇككە دە كەرەگى جوق.
– جالپى، سىزگە انگە تاپسىرىس بەرەتىندەر بار ما؟
– سودان قۇتىلعانىما التى اي¬داي بولعان ەدى. كەشە تۇنگى ساعات 12-دەن 10 مينۋت وتكەندە ءبىر قىز «ءپا¬لەنشە دەگەن ءانشىمىن عوي، نە ءىس¬تەپ جاتىرسىز؟» دەپ حابارلاسادى. اتىن ەسىمە تۇسىرە المادىم. تۋرا مە¬نىڭ جەگجات-جۇراعاتىم، اعا¬يىن-تۋى¬سىم، نە بولماسا، بال¬دى¬زىم سياق¬تى سويلەيدى. «اي¬نا¬لا¬يىن، ءۇيىڭ¬دە ساعات بار ما؟ تۇنگى 12-دە ادام نە ىستەۋشى ەدى، ۇيىقتاپ جا¬تىر¬مىن. كۇندىز قايدا قالدىڭ؟ جوق، سەنىڭ ەسىڭە كەشكە تۇسەم بە؟» – دەپ ابدەن ۇرىستىم. مەن وزىمە ءتۇن ورتاسىندا تەلەفون شالاتىن ادام¬داردى بىلەمىن. ولار – مەنىڭ جان دوستارىم. كەيدە تەلەفون سوعا سا¬لىپ، قول-اياعىمدى جەرگە تيگىز¬بەي، كەرەمەتتىگىمدى، مىقتى كوم¬پو¬زي¬تور ەكەنىمدى ايتىپ، سايراي ءجو¬نە¬لەتىندەر بار. ءتىپتى، ءشامشىنىڭ دەڭ¬¬گەيىنە دەيىن جەتكىزىپ قويادى. ءبىر¬¬دە سوندايلاردىڭ بىرەۋى «سىزگە ءان جاز¬دىرتىپ، تويىڭىزدا ورىن¬داي¬مىن دەپ ءبىر كوكەمە ۋادە بەرىپ، بەس مىڭ دوللار الىپ قويىپ ەدىم. سو¬نىڭ كوپ بولىگىن سىزگە بەرەيىن. ءان جازىپ بەرىڭىزشى» دەيدى. «سەنى تا¬نىمايمىن، ءانشىسىڭ بە، ۇرى-قا¬رى¬سىڭ با، بىلمەيمىن. جۇمىس ور¬نى¬ما ديسكىڭدى اكەلىپ تاستا، تە¬لە¬فو¬نىڭدى قالدىرىپ كەت» دەسەم، ءسوز اياعىن تىڭدامايدى. سوسىن «مەن ساعان ۋادە بەردىم بە» دەپ، با¬لاعاتتىڭ توقسان بەس ءتۇرىن ءجى¬بەر¬دىم. ايتپاعان ءسوزىم جوق. مەن ەش¬قاشان تاپسىرىسپەن ءان جازعان ەمەس¬پىن. «جايىقتىڭ تولقىندارى» دە¬گەن ءانىمدى عانا وتىنىشپەن جاز¬عان¬مىن. ءوتىنىش پەن تاپسىرىستىڭ ارا¬سى جەر مەن كوكتەي. باسىندا «جا¬سىم بىرازعا كەلىپ قالدى. جىن¬دىلىقتى قويۋ كەرەك. جۇرتتىڭ ءبا¬رىمەن مادەنيەتتى سويلەسەيىنشى» دەپ ءوزىمدى-ءوزىم پسيحولوگيالىق ءتۇر¬دە دايىنداپ، ەلدىڭ ىعىنا جى¬عىلا سويلەپ، كوڭىلگە قارايىنشى دەپ جۇرگەنمىن. سويتسەم، ولاي بول¬مايدى ەكەن. كەيدە وزىڭە تى¬نىش¬تىق بەرۋ ءۇشىن، جانىڭ قالامايتىن ءدۇن¬يەدەن قۇتىلۋ ءۇشىن، ءوز ۇستا¬نىمىڭدى دالەلدەۋ ءۇشىن وسىلاي ءمى¬نەزىڭدى كورسەتۋگە تۋرا كەلەتىن كەز¬دەر بار.
– مىنەز دەمەكشى، پسيحولوگتار «ادامنىڭ قولتاڭباسىنا قاراپ، ءمى¬نەز-قۇلقىن بىلۋگە بولادى» دەيدى. ءسىز¬دىڭ جازۋىڭىز تايعا تاڭبا باس¬قانداي. ال مىنەزىڭىز كەدىر-بۇدىر. سا¬لا ماماندارىنىڭ بۇل تۇجىرىمىن تۋ¬را وسى جەردە جوققا شىعارۋعا بو¬لاتىن سياقتى...
– مەنىڭ وزگە تۇگىلى، ءوزىم تۇسىنبەي قا¬لاتىن مىنەزدەرىم بار. پسي¬حولوگ¬تار، جورامالشىلار قانشا بول¬جا¬عانىمەن، ادامنىڭ مىنەزى وزىمەن ءبىر¬گە تۋادى دەگەنمەن، بارلىعى ءبىر ال¬لانىڭ قولىندا. ونى جا¬را¬تۋشى بىلەدى. قولتاڭباعا كەلسەك، بۇل قا¬زىر مەنىڭ جازۋىمنىڭ قايتا نا¬شار¬لاپ قالعان كەزى عوي. مەكتەپتە ءجۇر¬گەندە ودان دا مىقتى-تىن. كە¬يىن گازەتكە ماقالا جازا باستاعان ۋا¬قىتتا، ءار ءارىپتى اسىقپاي جازىپ وتىر¬سام، ويىمدى ۇمىتىپ قالاتىن سياقتى، تەز-تەز سۇيكەي سالۋعا ما¬شىقتاندىم. شىدامسىزدىقتان دا شى¬عار. مۇمكىن، بايسالدى بولىپ ءجۇر¬گەندە، باسقاشا بولار.
– بايسالدى جۇرسەڭىز دە، ءسىزدىڭ ءمى¬نەزىڭىزگە كەز كەلگەن ادامنىڭ شى¬داۋى قيىن. «جازىقسىزدان-جا¬زىق¬سىز جان بالاسىن رەنجىتكەن ەمەس¬پىن» دەپ ايتا الاسىز با؟
– جاقىندا جاقسى كورەتىن اك¬تەر¬¬لەرىمنىڭ ءبىرى بولات ءابدىلمانوۆ: «قال¬دىبەكپەن ءبىرىنشى كەزدەسكەن كەز كەلگەن ادام مىندەتتى تۇردە ءتۇ¬سى¬نىسە الماي، «سىرتىنان قاراساڭ، كە¬رەمەت سياقتى. جانىنا جولاساڭ، ادام ەمەس ەكەن» دەپ رەنجىپ كەتەدى. ەكىن¬شى كەلگەندە، باستاپقى كوز¬قا¬راسى وزگەرىپ، جارتىلاي ۇيرەنە باس¬تايدى، ال ءۇشىنشى كەزىككەندە «كەتە ال¬ماي، باۋىر باسىپ قالادى» دەگەن ەدى. «ءوز كەمشىلىگىن بىلگەن ادام، ءبىر ەل¬گە بيلىك جاساي الادى» دەپ اكەم مار¬قۇم ايتاتىن. مەندە دە جەتىسىپ تۇر¬ماعان مىنەزدەر جەتكىلىكتى. جاق¬سى قاسيەتتەرىممەن قوسا، كەم¬شى¬لىكتەرىم دە بار. ادام عۇمىر بو¬يى ءۇش نۇكتەنىڭ ورتاسىندا اي¬نا¬لىپ جۇرەدى ەكەن. ءبىرىنشى – ءبىرىن-ءبى¬رى ىزدەيدى، تابادى، سوسىن جوعال¬تا¬دى. سول سياقتى، مەن دە ىزدەدىم، تاپ¬تىم، جوعالتتىم. بۇل ءبىر جاقتى اي¬تىلعان وي ەمەس. اكە-شەشەڭدى، قي¬ماس دوسىڭدى، سۇيگەن قىزىڭدى جو¬عالتۋىڭ مۇمكىن. ەت پەن سۇيەك¬تەن جارالعان پەندە بولعاننان كە¬يىن، بىرەۋدى رەنجىتەتىنىڭ دە – اقي¬قات. ودان ادامىن دەپ ايتا ال¬ماي¬مىن. ءبىر انادان بىرگە تۋعان با¬ۋىر¬لارىممەن دە كەيدە ءجۇز شايىسىپ قا¬لامىن. وسىندا سۋرەتشى-مۋل¬تي¬پليكاتور ابدىقادىر حاميتوۆ دە¬گەن كلاستاس دوسىم بار. مىنەزى جۇم¬ساق، قوي اۋزىنان ءشوپ الم¬اي¬تىن ادام. بىراق مەن سونى باي¬قاماي رەنجىتىپ الدىم. ەكەۋمىز بەس جىل¬داي ارالاسپاي كەتتىك. ىشتەي قا¬تەلىك مەنەن ەكەنىن بىلسەم دە، تە¬لەفون شالعان جوقپىن. قانشا دو¬سىمدى ساعىنىپ، ىزدەپ، وتكەن كۇن¬دەرىمىزدى ويلاپ جۇرسەم دە، ءبىر قى¬ڭىر مىنەز سوعان جىبەرمەدى. ءايت¬پەسە، ءبىرىمىزدىڭ اكەمىزدى، ءبىرىمىز شە¬شە¬مىزدى ءولتىرىپ قويعان جوقپىز عوي. قى¬زىق بولعاندا، وتكەندە «حابار» تە¬لەارناسىندا ءبىر ءتۇ¬سىرىلىمدە ەكەۋ¬مىز بەتپە-بەت كەزدەسىپ قالدىق. كى¬نالى مەن ەكەنىنە قا¬راماستان، ول كە¬لىپ قۇشاقتاي الدى. راسۋل عام¬زا¬توۆتىڭ ولەڭىنە جا¬زىلعان اياز بەت¬باەۆ¬تىڭ تەرمەسى بار عوي:
– بىلە ءبىل، دوس پەن قاسىڭدى،
اڭعالدىق جەڭىپ جۇرمەسىن.
ارتىڭا ساقتا اشۋدى،
كەتپەيدى تەپسەڭ شىن دوسىڭ.
جامانعا بىردەن جورىما،
بوگە تۇر، ءسال-ءپال وكپەڭدى.
كىناسىن مويىنداعاندا،
قازبالاي بەرمە وتكەندى، – دە¬گەن. ول ماعان قايتا كىنا ارتپادى، ءوت¬كەندى مەن دە قوزعامادىم. سول دو¬سىم، اللا بۇيىرتسا، وسى كەشىمنىڭ قا¬¬دىر¬لى قوناعى بولادى دەپ ويلاي¬مىن.
– دوسىڭىز كوپ پە، دۇشپانىڭىز با¬سىم با؟
– قانداي بايگەگە تۇسسەم دە، جە¬ڭىلىپ كورگەن ادام ەمەسپىن. سون¬دىقتان بولسا كەرەك، مەنىڭ ايا¬عىم¬نان شالعىسى كەلەتىندەر كوپ. بو¬لا¬شاقتا ودان دا كوبەيەتىن شىعار دەپ ويلايمىن. كورە المايتىن قىز¬عانشاقتاردىڭ مايدا-شۇيدە ءاڭ¬گىمەسىنە كوڭىل بولەتىن ۋاقىتىم جوق. تەك سونىمەن اينالىسىپ وتىر¬سام، كوپ نارسەدەن ۇتىلعان بو¬لار ەدىم. ولارسىز دا ونەرىمدى، ازا¬مات¬تىعىمدى، ىسكەرلىگىمدى سىيلاپ، ءسۇ¬يىسپەنشىلىكپەن، جاناشىر¬لىق¬پەن قارايتىن تىلەۋلەستەرىم جەتىپ ار¬تىلادى. ءبىر-ءبىرىمىزدى سىرتتاي ءبى¬لىپ ءجۇرىپ، كەزدەسكەن ساتتە ريزا¬شى¬لى¬عىن ءبىلدىرىپ، «ەندى قانشا ءومىر قال¬دى دەيسىڭ، ارالاسىپ تۇرايىق» دەپ جاتاتىن زيالى قاۋىم وكىلدەرى دە بار. ءوز باسىم ومىردە تالاي ءسۇ¬رىندىم، بىراق قۇلاعان جوقپىن. سول ءسات¬تەر دە باسقا جولعا ءتۇسىپ كەتپەي، امان قالعانىم، وسى كۇنگە جەت¬كە¬نىم – قولتىعىمنان سۇيەپ، دەمەۋ بەر¬گەن قامقور اعالارىم، دوستا¬رىم¬نىڭ ارقاسى. باسىما قيىندىق ءتۇس¬كەندە، جالت بۇرىلىپ كەتكەن نە¬مەسە بايلىقتىڭ بۋى جەڭىپ، تا¬نى¬ماي كەتكەن، دوس ساناپ جۇرگەن كىسى¬لە¬رىم دە بولدى. ولاردىڭ ۇيىنە با¬رىپ حالىن سۇراساڭ، ەڭىرەگەندە ەتەگى جاس¬قا تولىپ، «بانكروت بولىپ قال¬¬عانىن، جۇمىسىنىڭ جۇرمەي جات¬¬قا¬نىن» ايتىپ، جىلاي جونە¬لە¬تىن. سول ادام ءبىر اپتا بۇرىن عانا «200 مىڭ دوللارعا مەيرامحانا ساتىپ ال¬عانىن، ونىڭ ءىشى-سىرتىنا تاش¬كەنت¬تەن ديزاينەرلەر اكەلىپ، 100 مىڭ دوللارعا شىعىستىق ۇلگىدە ءجون¬دەۋ جۇمىستارىن جۇرگىزگەندىگىن قاي¬تا-قايتا ەسىمە سالىپ، ولگەنشە ماق¬تانعان بولاتىن. مەن ولارعا قا¬راعاندا، الدەقايدا باقىتتى ەكەن¬مىن. سەبەبى اقشام جوق بولسا دا، قينالىپ جۇرسەم دە، ءومىرى جى¬لاعان ەمەسپىن. جوق بولسا دا، بار دەپ ايتقانمىن. «سەندەر بۇرىن¬عى¬داي ەمەس، باسقاشا بولىپ كەتىپ¬سىڭ¬دەر» دەپ، كەي دوستارىمىزبەن ارا¬مىز وسىلاي الىستاپ كەتتى. ۇزاق جىل¬دان بەرى باسىمدا قانداي جاع¬داي بولسا دا، جانىمنان قالماي كە¬لە جاتقان بەكتۇرسىن ەسىمدى دو¬سىم بار. كەيبىر ۇيگە بارساڭ، داس¬تار¬قانىندا 45 ءتۇرلى تاماق تۇرۋى ءمۇم¬كىن. قاراساڭ، نانعا جاعىلعان يك¬رانىڭ اتىنان جاڭىلىپ، ءتۇرلى تا¬عامداردان كوزىڭ سۇرىنەدى. بىراق ەشكىمگە قايىرى جوق. قاي زاتتى قاي ەلدەن اكەلگەنىن ايتىپ، ماق¬تان¬عاندا، جەگەن اسىڭ تاماعىڭنان ءوتپ¬ەي قالادى. سول ۇيگە بارعانىڭا وكى¬نەسىڭ. ال بەكتۇرسىننىڭ ءۇيىن¬دە¬گى جەڭگەم قارا نان بەرسە دە، ەت جە¬گەندەي بولىپ كەتەمىن. سونداي-اق «ياليان» ساۋدا ءۇيىنىڭ ديرەكتورى جان¬گەلدى مەن ءارى اعام، ءارى دوسىم ءشا¬كيزادانىڭ ورنى بولەك. كەزىندە باس¬قا سالاعا كەتپەك بولىپ جۇرگە¬نىم¬دە، اۋەزوۆ اۋدانىنىڭ اكىمى، ار¬داقتى دوسىم ءادىل نەسىپباەۆ: «قال¬دىبەك، الەۋمەتتىك جاعدايىڭدى كۇيت¬تەپ كەتسەڭ، سەن مەنى رەنجىتىپ الا¬سىڭ. قۇداي ساعان ءان جازۋدى ءنا¬سىپ ەتكەن، ونەرىڭدى ساقتاپ قالۋعا ءتيىسسىڭ»، – دەپ ءبىر اۋىز سوزىمەن توق¬تات¬قان ەدى. شىعارم¬اشى¬لىعىم¬نىڭ شىڭدالۋىنا، ونەرىمنىڭ ءورىس¬تە¬ۋىنە قوسقان مۇحتار شاحانوۆ اعام¬نىڭ دا ەڭبەگى زور. وسىنداي دوس¬تارىمنىڭ، قامقور اعالا¬رىم¬نىڭ بارىمەن ارقاشان ماق¬تا¬نامىن، ولار دا ۇمىتتەرىن اقتاي ال¬عا¬نىم ءۇشىن قازىر مەنىمەن ماق¬تا¬نا¬دى.
– كەيبىر دوستارىڭىز ءسىزدى سىر¬تىڭىزدان «جىندى» دەپ اتايدى. ولار كۇلىپ ايتا ما، ءبىلىپ ايتا ما؟ جوق، بۇل ءسىزدى ءوزىمسىنىپ، ەركە¬لەت¬كەن¬دەرى مە؟
– ونى ءوزىم دە كورىپ-ءبىلىپ، ەستىپ ءجۇ¬رەمىن. جارىلقاسىن دەگەن جيە¬نىم ۇيالى تەلەفونىنا مەنىڭ ءنو¬مى¬رىمدى «جىندى» دەپ جازىپ قويىپتى. ومىردە «جىندىلىقتىڭ» دا پاي¬داسى بولاتىنىنا كوزىم جەتكەن. كەي¬بىر ادامداردى ءوز ورنىنا قويۋ ءۇشىن «جىندىلىق» كورسەتۋ قاجەت. مى¬سالى، كەيبىر تويعا بارعاندا، ءوزىڭ ۇناتا بەرمەيتىن ادامداردىڭ ور¬تاسىنا ءتۇسىپ قالاسىڭ. ولاردىڭ ءوز¬دەرىن اسقاق ۇستاپ، تويعا تىلەك ءتى¬لە¬مەي، بايلىعىن ايتىپ، لەپىرە باس¬تاعاندارى قيتىعىما تيەدى. سو¬لاردىڭ مىسىن باسۋ ءۇشىن، تۇرپايى ءاڭ¬گىمەلەرىمدى باستاپ، كەكەتىپ، مۇ¬قا¬تىپ جىبەرەمىن. قاسىمداعىلار «قوي¬ساڭشى، سەنى جىندى ەكەن دەپ وي¬لاپ قالادى عوي» دەپ باسۋ ايتادى. وندايدا «ويلاي بەرسىن، جىندى ەمەس ەكەنىمدى ءوزىم بىلەمىن عوي» دەي¬مىن. ءوزىنىڭ ءومىرى بىتپەيتىن كۇن¬دەلىكتى كۇيبەڭ تىرلىگىن تويدا بىق¬سىت¬قانى ءۇشىن وسىنداي مىنەز كور¬سەتەمىن. ال ەركەلەتىپ ايتاتىن¬دار¬دى ءوزىم جاقسى كورەمىن. ماعان ار¬قا سۇيەپ كەلگەن ادامداردىڭ ەش¬قاشان بەتىن قايتارمايمىن. كەرەك بول¬سا، وتباسىلىق، قىزمەتتىك ماسە¬لە¬لەرىنە ارالاسىپ، تانىماسام دا باس¬تىعىنا بارىپ، جۇمىستارىن ءبى¬تىرىپ بەرەمىن. سونداي كەزدە «قان¬داي جىندىسىڭ» دەپ تاڭعالادى. ءبىر ادام¬عا وسىنداي پايدام تيۋ ءۇشىن مەن «جىندى» دەگەن اتاققا ارقا¬شان دايىنمىن. ماعان دەسە، «ەسا¬لاڭ» دەپ اتاسىن...
– ءسىزدى بايلىق قىزىقتىرماي ما؟
– وسى كەزگە دەيىن ەشكىمنىڭ ءدۇ¬نيەسىنە، بايلىعىنا قىزىققان ەمەس¬پىن. وزىمدە جوق بولعاننان كە¬يىن، ەلدىڭ شەتەلدەن اكەلگەن جي¬ھاز¬دارى مەن سۋۆەنيرلەرىنە ءمان دە بەر¬مەيمىن. شەرحان اعامىزدىڭ «باي¬لىق دەگەن تەڭىزدىڭ سۋى سياقتى. ءىش¬كەن سايىن، ءشولىڭ قانبايدى. ءبى¬راق كوپ ىشە بەرسەڭ، ءبىر كۇنى ءىشىڭ كە¬ۋىپ، ولگەنىڭدى بىلمەي قالاسىڭ» دە¬گەن اڭگىمەسى ۇنەمى جادىمدا ءجۇ¬رەدى. تاريحتا بايلىعىمەن اتى قال¬عان ەشكىم جوق. ونەرگە جاقىن بول¬عان¬داردىڭ عانا ەسىمى ارداقتالادى. ءويت¬كەنى ونەر ادامدارى – اللانىڭ مە¬يىرىمىنە بولەنگەن جاندار. ءما¬سە¬لەن، وسىعان دەيىن قانشاما وبلىس حات¬شىلارى بولدى. سولاردىڭ بار¬لىعىن بىردەي ەل بىلمەيدى. نەگە ءبىز ءالى كۇنگە دەيىن دىنمۇحاممەد قو¬ناەۆ پەن اسانباي اسقاروۆتى اۋزى¬مىز¬دان تاستامايمىز؟ ويتكەنى ولار، شىن مانىندە، ونەرگە جانى اشى¬دى. كەشەگى وتكەن ارىستان ءجۇ¬رەكتى زامانبەك نۇرقادىلوۆتىڭ شا¬پا¬عاتىن كورمەگەن جاندار كەمدە-كەم. تالاي ادامعا كوتتەدج سالىپ بەر¬دى. ءوز اۋزىنان ەستىگەن اڭگىمەمدى ايتا كەتەيىن. سول كىسىنىڭ الدىنا ءبىر ءانشى قىز ءۇي سۇراپ بارادى. قا¬راسا، كەزەگى 51-ءشى ەكەن. «سەن قازىر الىپ كەتسەڭ، الدىڭدا تۇرعان ەلۋ ادام رەنجىمەي مە، كەزەگىڭدى كۇت» دەپ شى¬عارىپ سالادى. ءسويتىپ، ءتۇس مەز¬گىلىندە سىرتقا شىقسا، الگى قىز ەسى¬گىنىڭ الدىندا جىلاپ تۇر ەكەن. نا¬زار اۋدارماعان بولىپ، كەتىپ قال¬ا¬دى. كەشكە جاقىن ۇيىنە قايتار كەز¬دە تاعى سول كورىنىستى كوزى شا¬لادى. تاڭەرتەڭ كەلگەن ءانشى كەشكە دەيىن سول ورنىنان جىلجىماپتى. شىن جىلاپ تۇر ما، ارتىستىك پە، ءاي¬تەۋىر كوز جاسىن توككەنىن قويماعان كو¬رىنەدى. سوسىن قىزدىڭ قاسىنا با¬رىپ، «قاراعىم، قازاق قىزىنىڭ جىل¬اعانىنا جانىم شىدامايدى. قا¬زىر قايتا بەر، كوپ ۇزاماي ءۇي الا¬سىڭ» دەپتى. سول قىزعا ءۇي بەرۋ ءۇشىن، بەلدەن باسىپ، الدىنداعى ەلۋ ادام¬نىڭ دا باسپانالى بولۋىنا ءمۇم¬كىن¬شىلىك جاساعان ەكەن. سوندىقتان مە¬نىڭ بايلىعىم دا ونەرگە سىڭىرگەن ەڭ¬بەگىم بولماق. اتاتۇرىك ءبىر ءاڭ¬گىمەسىندە «ءبىز ونەر ادامدارىنىڭ تا¬لانتىنا ءتانتى بولامىز. ەكىنىڭ ءبىرى پرەزيدەنت بولۋى مۇمكىن، بىراق ونەر ادامى بولا المايدى. ءبىز سول ءۇشىن دە ونەر ادامىنىڭ قولىن ءسۇ¬يەمىز» دەگەن ەكەن. قازىر بىزدە ونەر ادا¬مى بولۋ وڭاي بولىپ كەتتى. دە¬پۋتاتتىڭ، ءمينيستردىڭ قولىن سۇيە¬تىن دارەجەگە جەتتىك.
– كەي جاعدايدا جارناماداعى ءان¬شىلەر كەش بارىسىندا توبە كور¬سەت¬پەيدى. وسىنداي كونتسەرتتەردەن ءوزى¬نىڭ سۇيىكتى ءارتىسىن كورە الماعان حا¬لىق الدانعان بالانىڭ كۇيىن كە¬شىپ كەتەدى...
– ويتكەنى بەس ساۋساق بىردەي ەمەس. كوكەلەپ ءجۇرىپ، قولتىعىڭا ەنىپ، جون ارقاڭنان پىشاق سال¬عىسى كەلەتىن انشىلەر دە بار. سوڭعى كەزدە الدىن الا كەلىسىپ الىپ، كون¬تسەرت تاقاعاندا، «اقشا تولەمەسەڭىز، قا¬تىسپايمىز» دەيتىندەر كوبەيە باس¬تادى. كەزىندە سولاردىڭ ساحناعا شى¬¬عۋى¬نا ءبىر كىسىدەي كومەك¬تەس¬كەن¬بىز. مە¬نىڭ كونتسەرتىمە قاتىسپاسا ءولىپ كە¬تەر¬دەي بولىپ، بەدەلدى تۇل¬عالارعا تە¬لەفون شالدىرتىپ، ولە¬ر¬مەن¬دىك تا¬نىتقاندار دا بار. سولار قا¬زىر سىرت اينالا بەرە، ءتۇرلى اڭگىمە اي¬¬تاتىندى شىعاردى. ونەرگە جانى اشى¬ماعان ونداي انشىلەردى مەن دە كون¬تسەرتىمە قاتىستىرمايمىن. كە¬زىندە سولاردىڭ بىرەۋىنەن مەن اقشا الىپپىن با، تانىلىپ العاننان كە¬يىن، شالقاياتىنداي... ودان دا «سا¬پاسىز كونتسەرتتەرگە قاتىسپايمىز» دەپ نەگە باستاما كوتەرمەيدى؟ اق¬شا تولەسە، كەز كەلگەن كونتسەرتكە قا¬تىسا بەرە مە سوندا؟ «داۋىسىم بول¬سا، بولدى» دەپ كەۋدە سوعاتىندار بار. كەشىرىڭىزدەر، داۋىس بۇلبۇلدا دا، ەسەكتە دە بار. سول ادامنىڭ ءانىن اي¬تىپ، تابىس تاۋىپ ءجۇرىپ، اۆتور¬لىق كەشىنە كەلمەي قالۋ دەگەن ماس¬قارا ەمەس پە؟ ونەردە جۇرگەن ادام¬نىڭ ىستەيتىن قىلىعى ما، بۇل؟ سون¬داي ارى تازا ءانشى بولسا، وندا توي¬دان تاپقان اقشاسىنىڭ مولشەرلى پا¬يىزىن اقىن مەن كومپوزيتورعا نە¬گە ءبولىپ بەرمەيدى؟ وعان كەلگەندە، ءۇن¬دەمەيدى. «انشىلەر سالىق تولە¬سىن» دەگەن كەزدە ءبىرازى دىمى جوق ادام سياقتى جىلاپ قويا بەردى. سو¬لارعا قاراپ، مەنىڭ دە قوسىلىپ جى¬لاعىم كەلدى، جانىم اشىپ كەتىپ... شىن¬دىعىندا، ولاردىڭ اراسىندا كۇ¬نىن كورە الماي جۇرگەن ەشكىم جوق.
– شىعارماشىلىق كەشىڭىزگە قاي¬تا ورالساق، بۇرىنعى باعدار¬لا¬ما¬ڭىزعا وزگەرىس ەندى مە؟ كىمدەر قا¬تى¬سىپ، كىمدەر باس تارتتى دەگەن¬دەي...
– اركىمنىڭ ءوز تىرشىلىگى بول¬عان¬دىقتان، ەشكىمدى «30 مامىردا ال¬ماتىدا بولاسىڭ» دەپ قيناي ال¬ماي¬مىن عوي. سول كۇنگى شارۋا¬لا¬رىنا بايلانىستى قاتىسا الماي¬تىن انشىلەردىڭ الدىنان ءوتىپ، ولار¬دىڭ رەپەرتۋارىنداعى اندەردى باس¬قالارعا بەردىك. بۇرىن حاديشا شا¬لاباەۆا ورىنداعان «شاي ءىشىپ كەت¬سەڭ، قايتەدى؟» دەگەن ءانىمدى تا¬ما¬را اسار شىرقايدى. «سوڭعى ءۇمىت¬تى» – جازيرا مەن جانبولات، «ءسۇي¬¬گەنىن اڭساۋدى» – ءادىلحان سلام¬¬حان مەن دانا ماحانباەۆا، «قا¬¬ريالار ازايىپ بارا جاتىردى» اق¬ت¬وبەلىك، وتە تالانتتى ءانشى ەسەت ءساد¬ۋاقاسوۆ تىڭدارماندار نازا¬رى¬نا ۇسىنادى. «شاعالاسى شار¬دا¬رانىڭ» دەگەن جاڭا ءانىمدى – جۇ¬بانىش جەكسەنۇلى، «سىر¬دا¬ريا جا¬عالاۋى» ءانىمدى «كاسپي» تو¬بى ورىن¬دايدى. «ۇمىتپا، مەنى اياۋلىم» دە¬گەن ءانىمدى وتكەن جىلى شىم¬كەنت قا¬لاسىندا وتكەن ءشامشى قالدايا¬قوۆ اتىنداعى باي¬قا¬ۋ¬دا كوم¬پو¬زي¬تور اتىنداعى ءجۇل¬دە¬نى جەڭىپ العان ەر¬تىس ايدوسۇلى جا¬ڭاشا سيپاتتا تار¬تۋ ەتپەك. ءان¬دەردىڭ ورىن¬داۋ¬شىلارى اۋىس¬قا¬نى ءاننىڭ جاڭا قى¬رىن اشۋعا سەپ¬تىگىن تيگىزەتىن شىعار دەپ وتىر¬مىن. كەشتى «قا¬زاق¬ستان» ۇلتتىق ارناسى تۇسىرەدى. ءما¬دەنيەت جانە اق¬پارات ءمينيسترى مۇحتار قۇل¬مۇ¬حام¬مەد پەن وسى مي¬نيستر¬لىك¬تىڭ اق¬پارات جانە مۇراعات كو¬مي¬تە¬تىن¬ىڭ توراعاسى باۋىرجان وماروۆ ءتى¬¬كەلەي قولداۋ كورسەتىپ وتىر. سونداي-اق كومەك قولىن سو¬زۋدان جا¬¬لىقپايتىن ومىرزاق ءسار¬سەنوۆ، امانگەلدى ەرمەگياەۆ، قۋا¬نىش اي¬تاحانوۆ، بەردىبەك سا¬پار¬باەۆ، بو¬¬لات ءابىلوۆ، ءاليحان ءباي¬مە¬نوۆ، نۇر¬تاي سابيليانوۆ، ءىزبا¬سار بۇ¬زاەۆ سياقتى قايراتكەرلەر مەن دوس¬تارىما شەكسىز العىسىمدى ءبىل¬دىرەمىن. باياعىدا كەش ءوت¬كىز¬گەندە شارشاپ-شالدىعىپ ءجۇ¬رەتىنمىن. قازىر قۇدايعا شۇكىر، كو¬ڭىلىم توق، ۇيقىم تىنىش.
– ەكى جىل بۇرىنعى سۇح¬با¬تىمىزدا قازاق ءۆالسىنىڭ كورولى ءشام¬شى قالداياقوۆتىڭ اتىن ۇلىق¬تاۋ ماقساتىندا بىرقاتار شارا¬لار¬دى جۇزەگە اسىرسام دەگەن جوس¬پا¬رىڭىز بولعان ەدى. سونىڭ ءبىرا¬زى¬نىڭ جۇزەگە اسقانىنان كوپشىلىك حا¬باردار. ەندى قانداي شارۋالار شە¬شىمىن تاپپاي جاتىر؟
– بۇيىرتسا، كەلەسى جىلى ستۋ¬ديا اشپاقپىن. ول ورتالىق ءشامشى قالداياقوۆ، اسەت بەيسەۋوۆ، ءابى¬ل¬احات ەسپاەۆتىڭ جانە ءوز ءان¬دە¬رىمە كليپ تۇسىرۋمەن اينالىسادى. قا¬لا اكىم¬شىلىگى ءشامشى قالداياقوۆ اتىن¬داعى ديرەكتسياعا ءوز عي¬ما¬را¬تىن تۇرعىزۋ ءۇشىن ارنايى جەر ءبول¬مەك. بۇل جۇزەگە اسسا، شىعار¬ما¬شىلىق وداعىمىزعا ارناپ، عي¬مارات سالماق ويىمىز بار. كەلەسى جى¬لى ءشامشى قالداياقوۆتىڭ 80 جىل¬دىق مەرەيتويى وتەدى. وسى شا¬راعا دايىندىقتى قازىردىڭ ءوزىن¬دە باستاپ كەتتىك. الداعى جىلدان باس¬تاپ اقىنداردىڭ جىر ءمۇشاي¬را¬سىن، كومپوزيتور شىعارما¬شى¬لى¬عىنا ارنالعان عىلىمي كون¬فە¬رەنتسيالار مەن اقىندار ايتىسىن، بالۋاندار كۇرەسىن وتكىزبەكپىز. بۇ¬دان بولەك، وبلىستاردا ءشامشى ءان¬دە¬رىنىڭ كەشى ۇيىمداستىرىلادى. قاي¬تالانباس ونەر تارلانىنا ار¬نالعان 12 كىتاپتان تۇراتىن توپتا¬ما¬نىڭ تۇساۋىن كەسپەكپىز. 2030 جى¬لى ءشامشى قالداياقوۆتىڭ 100 جىل¬دىعى يۋنەسكو كولەمىندە وتە¬تىن بولسا، سوعان قول جەتكىزە ال¬سام، سول كۇنگە امان-ەسەن ءوزىم جەت¬سەم، ۇلكەن ءىس تىندىرعان بولار ەدىم. ال مەن جەتە الماسام، باس¬تاعان جۇ¬مى¬سىمدى ءارى قاراي جال¬عاستى¬را¬تىن نيەتتەستەرىم جە¬تەر¬لىك.

اڭگىمەلەسكەن قانشايىم بايداۋلەتوۆا
«ايقىن» گازەتى، 28 مامىر 2009 جىل