اللا بولماسا، ادام اتاۋلىنىڭ نازارىنان تىس قالعان بىزدەگى مونوقالالاردا دا ادامدار تۇرىپ جاتىر. كادىمگىدەي. ەگەمەن ەلىمىزدىڭ ەڭسەسى كوتەرىلگەلى بەرى، دالىرەك ايتار بولساق، جيىرما ءبىرىنشى عاسىردىڭ باسىنان بەرى ساياسي-ەكونوميكالىق جاعدايلارعا بايلانىستى ءتۇرلى-ءتۇرلى تاڭسىق سوزدەر «اتتانداپ» كەلىپ، كۇندەلىكتى ومىرىمىزگە دەندەپ ەنە باستادى. داۋىمىز جوق، بۇل – ساياساتتاعى دا، ساياساتسىز ادىم اتتاي المايتىن بۇگىنگى كۇننىڭ ەكونوميكاسىنا دا قاتىستى زاڭدىلىق. بۇلاردىڭ قايسىبىرىن ايتىپ جاتارمىز، بۇگىنگى ايتپاعىمىز – سوڭعى بەس-التى جىلدىڭ اينالاسىندا ساياسي لەكسيكونىمىزعا سىنالاپ ەنىپ كەتكەن مونو دەگەن سوزگە بايلانىستى.

2012-جىلى ەلباسىمىز ۇكىمەتكە ەلىمىزدەگى مونوقالالاردى دامىتۋ جونىندە ارنايى باعدارلاما جاساۋدى تاپسىردى. ايتىلدى – ءبىتتى، تاپسىرىلدى – كەتتى. مەملەكەت باسشىسىنىڭ اۋزىنان شىققان ءاربىر ءسوزدى قاعىپ الىپ، ويلارىنا كەلگەن باعىتتى دا باعىتسىز باعدارلامالارىمەن ايماق اتاۋلىنى «قىلقىندىرىپ تاستايتىن ء«لابباي تاقسىرلار» بۇعان دەيىن دە كوپ ەدى، بۇدان كەيىن ءتىپتى كۇرت كوبەيدى. مونوعا دەيىنگى باعىتتى باعدارلامالاردىڭ وزدەرىن ءىس جۇزىندە جۇزەگە اسىرا الماي جاتقاندار تۋرالى كەيىننەن مەملەكەت باسشىسىنىڭ ءوزى تىكەلەي ەفيردەن اشىق ايتقان بولاتىن. سول كەزدەگى ەكونوميكالىق دامۋ جانە ساۋدا ءمينيسترى باقىتجان ساعىنتاەۆ نەگىزگى باعىتى مونوقالالاردىڭ تۇراقتى دا الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق دامۋ جولدارىن ايقىنداۋ بولىپ تابىلاتىن بىرنەشە باعدارلامانىڭ ازىرلەنىپ جاتقانى تۋرالى قالىڭ كوپشىلىككە جاريا ەتتى دە.

وبالى نە كەرەك، ساعىنتاەۆتىڭ باسشىلىعىمەن «جۇنتتاي بولىپ جىلتىلداعان» ارتىق-كەمى جوق ادەمى باعدارلامالار ارادا ايلار سالىپ، «وندىرىسكە» ەنىپ تە كەتتى. كونۆەيەر قوزعالدى سونىمەن. ءسويتىپ، استانانىڭ اينالاسىن بىلاي قويعاندا، ەتەك-جەڭى شاشىلىپ، ەل دامۋىنا ونشالىقتى ىلەسە الماي جاتقان ەلىمىزدەگى شاعىن قالالاردا قىبىر-جىبىر كوبەيدى. ميللياردتاپ قارجى بولىنە باستادى. ءاسىلى، باسى قاتتى بولعان ءىستىڭ اياعى ءتاتتى بولادى دەۋشى ەدى، ال بىراق بۇگىنگى كۇنى ءدال وسى مونوقالالار ماسەلەسىنە كەلگەندە شارۋا شاتقاياقتاپ تۇر. وي بەزبەنىنە سالىپ بايقايتىن بولساق، كەز كەلگەن سالا بويىنشا ەلىمىزدەگى وزەكتى ماسەلەنى ءبىرىنشى بولىپ مەملەكەت باسشىسى كوتەرەدى ەكەن. وعان دەيىن «وزەكتى ماسەلە» دەگەنىڭىزدى ەشكىم كوتەرمەيدى ەكەن. ال ەندى كوتەرىلگەن ماسەلەنى سوڭىنا دەيىن جەتكىزىپ، نۇكتەسىن نىقتاپ تۇرىپ قويىپ جاتقان سالا بەساسپاپتارى جانە جوق. بۇل دا بۇلتارتپايتىن شىندىق. ءبىر ماسەلە كوتەرىلسە، «بولاشاقتىڭ» بالعىن مينيسترلەرى مەن بۇرىننان (كەڭەس كەزىنەن دەگەنىمىز عوي) بۇيدا ۇستاپ، اككى بولىپ قالعان شەنەۋنىكتەر «الاقاندارىنا شىرت تۇكىرىپ»، «شىر-ر-ر» ەتە قالعان «بالعىن باعدارلامالارعا» بولىنەتىن قارجى تاعدىرىنا «ەسەپ-قيساپ» جاساي باستايدى. وسىدان كەيىن سىبايلاس جەمقورلىقتىڭ ءومىرى بىتپەيتىن «كەزەكتى مارافونى» باستالادى. قارپول (بۇرىنعى قارجى پوليتسياسى) قيمىلدايدى ءبىرىنشى بولىپ. سوسىن «شاپكىدەن» ۇلەس تيمەي، وزدەرىنشە وكپەلەپ قالا ما، ايتەۋىر باسقالارى دا قيمىلداۋعا كىرىسەدى.

قويشى ايتەۋىر، ىردۋ-دىردۋدىڭ سوڭى ەسەپ كوميتەتىنە كەلىپ تىرەلەدى. ەسەپ كوميتەتىنىڭ ەسەبىندە يگەرىلمەي قالعان پالەنباي ميلليوندار جونىندە اڭگىمە قوزعالادى.  ەسەپ بەرىلەدى. ءبىر قىزىعى، يگەرىلمەي قالعان ميلليونداردى بىلاي قويىپ، ميللياردتارعا جاۋاپتى ادامداردى ەسەپ كوميتەتى جازالاي المايدى، ويتكەنى ونداي ماسەلەلەر كوميتەتتىڭ كومپەتەنتسياسىنا كىرمەيدى ەكەن. ولار تەك ءتيىستى ورىندارعا جەرىنە جەتكىزىپ تۇرىپ مالىمەت قانا بەرەدى. ءبىتتى! سونىمەن ەشكىم جازالانبايدى، ويتكەنى ميللياردتاردى «يگەرە الماي قالعان» جاۋاپتىلاردى بۇدان كەيىن ء«بىسسىمىللا» دەپ باسقا... قۇزىرلى ورگاندار اينالدىرۋعا كىرىسەدى. «پولوجەنىي شاپكىسىن» ءوز ۋاقىتىندا الا الماعان قۇزىرلى ورگاندار ماسەلەنىڭ مانىسىنە قالاي نۇكتە قويادى، بۇل ەندى بارىمىزگە بەلگىلى حيكايات: يگەرىلمەي قالعان ميللياردتاردىڭ ميلليونىنىڭ... ميلليونداردىڭ مىڭىنىڭ ىلۋدە ءبىرى عانا قازىنا قورجىنىنا قايتىپ ورالادى. قالعاندارى «جەكەمەنشىك سەكتورلاردا» ءزاۋلىم-ءزاۋلىم كوتتەدجدەر بولىپ بوي كوتەرىپ، قىمبات-قىمبات كولىكتەر بولىپ كوشەگە شىعادى. حراپۋنوۆتىڭ قالتاسىنداعى دوللارلاردىڭ كەبىن كيىپ، تەسكەن تاۋ اسىپ كەتكەن تەڭگەلەر دە از ەمەس.

ۇكىمەتتىڭ رەسمي مالىمەتتەرىنە جۇگىنەتىن بولساق، ەلىمىز حالقىنىڭ ءبىر جارىم ميلليونعا جۋىعى بەلگىلى ءبىر سالالار بويىنشا ءونىم وندىرەتىن كاسىپورىندار شوعىرلانعان شاعىن قالالاردا تۇرادى ەكەن. راس، بۇرىنعى وداق كەزىندە الپاۋىت-الپاۋىت كاسىپورىندارى بولعان شاعىن قالالاردىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق جاعدايى وتە جاقسى بولدى. ءتىپتى، قاراعاندى وبلىسىنداعى شاعىن قالالاردىڭ تورتتەن ءۇش بولىگى، وڭتۇستىك قازاقستان، جامبىل، پاۆلودار وبلىستارىنداعى كەنتاۋ، قاراتاۋ مەن جاڭاتاس، سياقتى ءبىراز قالالار ستراتەگيالىق ماڭىزدىلىعى تۇرعىسىنان تىكەلەي ماسكەۋگە عانا باعىنىشتى بولدى. ايتىپ-ايتپاي نە كەرەك، ەلىمىزدەگى شاعىن قالالاردىڭ بۇگىنگى احۋالى قاي جاعىنان الىپ قاراساق تا، اۋىز تولتىرىپ ايتۋعا مۇلدە كەلمەيدى. جوعارىدا اتاپ وتكەنىمىزدەي، وسىناۋ مونوقالا ماسەلەسىن دە وزگەلەر ەمەس، ەلباسىمىزدىڭ ءوزى كوتەردى. قازىر ەلىمىز بويىنشا 27 شاعىن قالا بار. وسىلاردىڭ بىرقاتارى بەلگىلى ءبىر پايىز مولشەرىندە ءومىر ءسۇرۋ دەڭگەيى مەن سالالىق پوتەنتسيالدارى ەسكەرىلە كەلە، «جۇمىسپەن قامتۋ-2020» ستراتەگيالىق باعدارلاماسى بويىنشا ۇكىمەت تاراپىنان قامتىلۋعا ءتيىستى ەدى. تۇسىنىكتى بولۋ ءۇشىن كەلتىرە كەتەيىك، سالالىق دەگەندە، ماسەلەن، تەمىرتاۋ تەمىرىمەن، شاحتينسك كومىرىمەن، ساتباەۆ التىن-كۇمىس، مىسىمەن دەگەن سياقتى. الايدا ەلباسى ايماق اكىمدەرىنە بەرگەن تاپسىرمالارىندا شاعىن قالالار تەك قانا وزدەرى وندىرەتىن ءونىم بارىسىمەن توقتالىپ قالماي، ولاردى «بيزنەستىڭ جول كارتاسى-2020» باعدارلاماسى بويىنشا دا وركەندەتۋ كەرەكتىگىن اشىق ايتقان بولاتىن. دەمەك، بيزنەستىڭ جول كارتاسى نەگىزىندە شاعىن قالالار شەڭبەرىندە قوسىمشا كاسىپكەرلىكتەر دە دامي باستاۋعا ءتيىس-تۇعىن. ياعني، تەمىرتاۋ تەمىرىمەن، شاحتينسك كومىرىمەن توقتالىپ قالماۋ كەرەك دەگەندەي. مونوقالالاردى دامىتۋ جونىندە جاڭا باستاما كوتەرگەندە ەلباسى نەگىزىنەن وسىنداي ماسەلەلەرگە ايرىقشا نازار اۋدارعان ەدى.

راس، تاپسىرما اتاۋلىنى «تۋ قىلىپ» كوتەرىپ الۋعا ادەتتەنىپ قالعان ۇكىمەتتەگى ۇلكەندى-كىشىلى شەنەۋنىكتەر العاشقىدا مونوقالا ماسەلەسىنە ء«بىر بۇيىرلەپ جاۋعا تيگەندەي» قاتتى كىرىستى. مونوقالالاردى دامىتۋعا دەپ ۇكىمەت بىردەن 20ميلليارد تەڭگەنى ءبولدى دە جىبەردى. وسى جەردە وقىرماندارىمىزعا وي تاستاي كەتسەك ارتىق بولماس، مونوقالالاردى دامىتۋ باعدارلاماسى ازىرلەنىپ جاتقان ۋاقىتتا ەلىمىزدەگى 27 شاعىن قالا ايرىقشا ىرىكتەلىپ الىنعان بولاتىن. ەسەپ-قيساپسىز (بىزدە راسىندا دا سولاي بولعانىن راستايتىن دالەل بار) بىردەن بولىنگەن 20 ميلليارد تەڭگە «بيزنەستىڭ جول كارتاسى-2020» باعدارلاماسى نەگىزىندە جاسالعان 114 جوبانى جۇزەگە اسىرۋعا باعىتتالىپ، بىرنەشە شاعىن قالانى ء«بىسسىمىللا» بىردەن اياقتان تۇرعىزۋعا ءتيىس ەدى. بيزنەستىڭ جول كارتاسى مەن جۇمىسپەن قامتۋ ستراتەگياسى نەگىزىندە. بىراق بۇلاي بولعان جوق. ەلباسىمىزدىڭ ايتقانى ات ۇستىندەگى اكىم-قارالارىمىزعا ونشا جەتە قويمگاعان سىقىلدى. ماسەلەن، ەكونوميكا سالاسى ساراپشىلارىنىڭ جىلىكتەپ-بولشەكتەۋلەرىنە قاراعاندا، ۇكىمەت سوڭعى جىلدارى قولعا العان قوماقتى ماسەلەلەردىڭ بىرىنەن سانالاتىن مونوقالالاردى دامىتۋ بارىسىندا ولاردى ءوز اۋماقتارىنداعى ەلدى مەكەندەرمەن بىرىكتىرە وتىرىپ دامىتقان ءتيىمدى كورىنەدى. بۇل، ءادىلىن ايتقاندا، قاي جاعىنان الىپ قاراساق تا، جانى بار ۇسىنىس. مۇنداي باعدارلامالار «وندىرىسكە ەنگىزىلەتىن» بولسا، مونوقالالار ماڭايىندا جەرگىلىكتى جەردىڭ تابيعي ەرەكشەلىكتەرىنە بايلانىستى ءارتۇرلى باۋ-باقشالار مەن جىلىجايلار پايدا بولىپ، كوپتەگەن شاعىن جانە ورتا بيزنەس جۇمىسسىز وتىرعان جەرگىلىكتى تۇرعىنداردىڭ نەگىزگى كاسىبىنە اينالار ەدى. جەرگىلىكتى ءونىم ەسەبىنەن ازىق–تۇلىك پەن حالىققا قىزمەت كورسەتۋ تۇرلەرىنىڭ باعالارى ارزانداپ، ءتىپتى تۋريزم ماسەلەسىنە دە داڭعىل جول اشىلۋى ابدەن مۇمكىن. مونوقالالارعا قاتىستى بيزنەستىڭ جول كارتاسىن وسى تۇرعىدان عانا وڭتايلى جولعا قويۋعا بولاتىن ءتارىزدى. راس، ەگەر اتالىپ وتىرعان باعدارلامانى جۇزەگە اسىرۋدى جاڭاشا قولعا الاتىن بولساق، وندا بۇل باعدارلامانىڭ جولىنا ەلىمىزدىڭ اۋماقتىق-اكىمشىلىك ءبولىنىسىنىڭ كەسە-كولدەنەڭ بولاتىنى جانە ءسوزسىز.

«تالاي جىلعى تاعدىرى بار مونوقالالاردىڭ ەكونوميكاسىن ءارتاراپتاندىرۋ ءۇشىن ولارعا ماڭايىنداعى ەلدى مەكەندەردى قوسىپ، وزدەرىنە اۋدان ورتالىعى مارتەبەسىن بەرگەن ءجون بولار ەدى» دەيدى ەل ەرتەڭىن تەرەڭنەن تارازىلايتىن كەيبىر ساراپشىلارىمىز. بۇل دا قيسىنعا كەلىڭكىرەيدى. ال ەندى مۇنداي قيسىنعا كەلىڭكىرەمەيتىن كەيبىر مونوقالاعا «ارنايى ەكونوميكالىق دامۋ ايماعى مارتەبەسى بەرىلسە دە تەرىس ەمەس» دەيدى ەل ەكونوميستەرىنىڭ تاعى ءبىر توبى. ارينە، «اۋدان ورتالىعى» دەگەن مارتەبەنى مونوقالالاردىڭ بارلىعىنا بىردەي تاراتىپ بەرە سالۋ دۇرىس ەمەس شىعار، بۇل جەردە قالا مەن ونىڭ اۋماعىنا جاقىن ورنالاسقان ەلدى مەكەندەردى ەسەپكە العان ءتيىمدى بولسا كەرەك. بىراق قالاي بولعان كۇندە دە، مونوقالالاردى ويداعىداي وركەندەتۋ ءۇشىن جەرگىلىكتى باسشى-قوسشىلار ايتىلىپ وتىرعان «اۋدان ورتالىعى» نەمەسە «ارنايى ەكونوميكالىق ايماق» دەگەن ايرىقشا مارتەبەلەردى ەسكەرە وتىرىپ، وسىعان بايلانىستى ۇكىمەتكە جاڭاشا جوبا-جوسپارلار ۇسىناتىن بولسا، بۇل دا تىعىرىقتان شىعۋدىڭ ءتيىمدى جولدارىنىڭ ءبىرى بولۋى ابدەن مۇمكىن. مويىنداۋىمىز كەرەك، مونوقالالاردى دامىتۋعا قاتىستى دۇنيەگە كەلىپ جاتقان سان سالالى سالالىق باعدارلامالار از ەمەس. الايدا ءادىلىن ايتا كەتەيىك، ولاردىڭ ويداعىداي جۇزەگە اسىرىلىپ، ناتيجە بەرىپ جاتقاندارى جوقتىڭ قاسى نەمەسە مۇلدە جوق. مۇنداي باعدارلامالار، اينالىپ كەلگەندە، بيۋدجەت قارجىسىن بوسقا شىعىنداپ، كوپ جاعدايلاردا سىبايلاس جەمقورلىققا كەڭىنەن جول اشىپ جاتىر. «بالەنباي دا تۇگەنباي جوبالار بىلايشا جۇزەگە اسىرىلدى» دەپ ءباسپاسوز بەتىن بەرمەي جاتاتىن ءفورمالدى ەسەپ-قيساپتار جەمقورلاردان قۇرالعان جالعان كوميسسيالاردىڭ كۇندەلىكتى حاتتامالارىنىڭ جاتتاندى مازمۇنى بولىپ كەتتى.

قۇدايعا شۇكىر، ەلىمىزدە اقشا بار. جاعىمدى جوسپارلار مەن باعىتتى باعدارلامالارعا اقشا از ءبولىنىپ جاتقان جوق. بىراق سولاردىڭ ءبىر دە ءبىرىنىڭ قايتارىمىن كوزىمىزبەن كورگەن جوقپىز. ميلليونداعان قارجى ءبولىنىپ جاتسا دا، سول اقشا ءبولىنىپ جاتقان سالا «باياعى جارتاس ء–بىر جارتاس» كۇيىندە قالىپ جاتىر. وزگەرىپ جاتقان، ءوسىپ-ءونىپ جاتقان بىردەڭە بولساشى؟! اڭگىمەنىڭ ءوزى اقشادان شىعادى، وسى جەردە ءبىز استانادان تاياق تاستام جەردە جاتقان قاراعاندى وبلىسىن مىسالعا الىپ كورەيىك. ەلىمىزدەگى جيىرما جەتى مونوقالانىڭ سەگىزى وسى وبلىستىڭ ەنشىسىنە جازىلعان ەكەن. سونىمەن، دەرەك پەن دايەك: بۇل وبلىستاعى مونوقالالاردى دامىتۋ باعدارلاماسىنىڭ ەكى باعىتى بويىنشا 2013-2015-ءشى جىلدارعا ارنالىپ 41 ميلليارد 219 ميلليون تەڭگە نىسانالى ترانسفەرتتەر قاراستىرىلعان. بۇل قاراجات مونوقالالار ەكونوميكاسىن ارتاراپتاندىرۋعا، شاعىن جانە ورتا بيزنەستى دامىتۋعا، سونىمەن بىرگە الەۋمەتتىك-ينجەنەرلىك ينفراقۇرىلىمداردى اياعىنان تۇرعىزۋعا باعىتتالۋعا ءتيىس-تۇعىن. وبالى نە كەرەك، اتالعان جىلدارى وبلىستى باسقارىپ تۇرعان ابىلعازى قۇسايىنوۆ پەن ونىڭ كومانداسى اجەپتاۋىر تىرلىكتەر اتقارۋعا تىرىسىپ-اق باقتى. مونوقالالاردى دامىتۋدىڭ كەشەندى جوسپارىنا 30 ميلليارد تەڭگەدەن استام قارجىنىڭ «زاكىرلىك» جوبالارى ەنگىزىلىپ، ناتيجەسىندە اباي قالاسىندا شۇجىق تسەحى اشىلدى. ءتىپتى، بالقاشتاعى مىس كەنىنىڭ قالدىقتارىن قايتا وڭدەيتىن بايىتۋ فابريكاسى مەن كاتودتى مىس شىعاراتىن گيدرومەتاللۋرگيالىق تسەحتى وركەندەتۋگە ، سونىمەن بىرگە جەزقازعانداعى «Capital progects LTD» مەن قاراجال قالاسىنداعى پوليمەتالل رۋداسىن قايتا وڭدەۋ-بايىتۋ فابريكالارىنىڭ، ساران قالاسىنداعى ارنايى ماقساتقا پايدالانىلاتىن ماي ونىمدەرىن شىعاراتىن زاۋىت پەن تەمىرتاۋداعى «قارتسەمەنت» اكتسيونەرلىك قوعامىنىڭ قۇرعاق تاسىلمەن تسەمەنت شىعاراتىن №5 تەحنولوگيالىق جەلىسىنىڭ بولاشاعىنا جول اشاتىن بىرقاتار جاعىمدى جوبالار جوسپارعا ەنگىزىلىپ ەدى.

مىنە، باجايلاپ بايقاپ وتىرساق، وبلىستاعى مونوقالالاردىڭ  ماڭىزىن ارتتىرۋ ماسەلەسى بويىنشا ءبىر قاراعاندا جامان جوبا، جوسپارلار تۇزىلمەگەن سياقتى. جوبا بار، اقشا بار – ەندى نە كەرەك، «تەك قانا العا» دەيمىز عوي جانىمىز جادىراپ. جوق! ءاپ-ادەمى ويلاستىرىلىپ، جوسپارعا ەنگىزىلگەن جوبالاردىڭ كوپشىلىگى... سول جوبا كۇيىندە قالدى. ال سوندا جوبا شىركىنىڭدى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن ارنايى بولىنگەن اقشا قايدا؟ ميللياردتار... ميلليوندار؟ ەسەپ-سۇراۋى جوق ونىڭ، ويتكەنى ەسەپ كوميتەتىنىڭ شەنەۋنىكتەرى اينالشىقتاپ استانادان شىعا المايدى. راس، ۇزىندى-قىسقالى، ۇلكەندى-كىشىلى قارجى ماحيناتسيالارىن «قىسپاققا» الاتىن قۇزىرلى ورىندار وبلىستاردا جوق ەمەس، الايدا ولاردىڭ تەكسەرۋلەرىنەن شىعىپ جاتقان تىڭعىلىقتى ناتيجە ەشقاشان بولعان ەمەس.  بولمايتىن دا شىعار، ءبىزدىڭ بايقاۋىمىزشا. ماسەلەن، ءوزىمىز مىسالعا الىپ وتىرعان قاراعاندى وبلىسىندا وسىدان ەكى جىل بۇرىن تەكسەرۋ كوميسسياسى دەگەن قۇزىرلى ءبىر ورگان قۇرىلعان بولاتىن. العاشقى جىلى تىرلىگىنە تىڭعىلىقتى كىرىسكەن تەكسەرۋ كوميسسياسى، ءادىلىن ايتۋ كەرەك، ميلليوندارعا بايلانىستى كوپتەگەن بىلىق-شىلىقتاردىڭ بەتىن اشتى. «مەملەكەتتىك ورگاندارداعى مافيانىڭ مەستنىي ماسشتابتاعى» كوپتەگەن كولەڭكەلى تۇلعالارىنىڭ بەتپەردەسىن اشىقتان-اشىق سىپىرىپ تاستادى. ال نە بولدى سوسىن؟ ەشتەڭە دە بولعان جوق. تەكسەرۋ كوميسسياسى بەتپەردەسىن سىپىرعان باسقارما، ءبولىم... دەپارتامەنت قىزمەتكەرلەرى ءدىن امان كۇيىندە دۇنيەنى شىر اينالدىرىپ، ۇكىمەتتەن كەلەتىن كەزەكتى باعدارلامالارعا جوسپارلار قۇرىپ ءجۇرىپ جاتىر. بۇل جونىندە وتكەن جىلى رەسپۋبليكالىق ءبىر باسىلىمدا «قاراعاندىدا اقشا شاشىلىپ جاتىر» دەگەن تاقىرىپتا سىن ماقالا دا جاريالانعان بولاتىن. بىراق سىنادى ەكەن دەپ... قىڭق ەتكەن قۇزىرلى ورگاندى كورمەدىك. مونوقالالاردى دامىتۋعا بايلانىستى باستالعان ءاپ-ادەمى جوبالارىن جوسپارعا ەنگىزگەنىمەن، ولارىن ءاپ-ادەمى اياقتاي الماي، ابىلعازى اكىمىمىز زەينەتكە شىعىپ كەتتى. ال ونىڭ ورنىنا كەلگەن باۋىرجان ابدىشەۆ ءبىر جىلدان اسا ىستەپ بارىپ، ارتىنشا ءوز جانىمەن قايعى بولىپ كەتتى. ياعني، ءتيىستى ورگانداردىڭ تەرگەۋىندە جاتىر. ابدىشەۆتىڭ ورنىنا اپاق-ساپاقتا اقتوبەدەن اۋىپ كەلگەن ابدىبەكوۆ دەگەن ىستەپ جاتىر قازىر. بۇ كىسى كەزىندە باستالعان قۇسايىنوۆتىڭ تىرلىكتەرىن جەرىنە جەتكىزە ءتامامداپ تاستاۋدى قولىنا الا ما؟ كۇمانىمىز بار، ويتكەنى بىزدەگى «سيستەما» قالاي جۇمىس ىستەيدى، ونى ءبارىمىز جاقسى بىلەمىز. اگاراكي، وبلىستىڭ ءبىرىنشى ادامى باسقا قىزمەتكە اۋىسىپ كەتسە... نەمەسە «اتىنان اۋىپ» قالسا... كەز كەلگەن جوبا، باعدارلامانىڭ «جانازاسى» شىعارىلىپ، «و دۇنيەگە» ساپار شەگەدى. سوسىن جاڭادان كەلگەن ء«بىرىنشى ادام» ءبارىن قايتادان باسىنان باستايدى: جاڭا جوبالار، جاڭا باعدارلامالار قۇرىلىپ، ۇكىمەتتەن جاڭا ميللياردتاردىڭ بولىنۋىنە داڭعىل جول اشىلادى. ءسويتىپ، ءبارى قايتادان باسىنان باستالادى. ءبىر اكىمنىڭ باستاپ كەتكەن جاقسىلى-جاماندى دۇنيەسىن ەكىنشى ءبىر اكىم ەشقاشان جالعاستىرمايدى. «زاپادلو»، بىلايشا ايتقاندا.

توقسان اۋىز ءسوزدىڭ توبىقتاي ءتۇيىنى: ءدال بۇگىنگى كۇنى جاڭا جوبا-باعدارلاما دەگەندەردى قويا تۇرىپ، ولاردىڭ ىلگەرىرەكتە «دۇنيەگە كەلگەندەرىن» تولىقتاي جۇزەگە اسىرىپ الۋ كەرەك. ال ەندى كەز كەلگەن ايماقتىڭ جەرگىلىكتى تۇرعىندارى قاعاز بەتىندەگى ميللياردتار مەن ميلليوندارعا ونشا سەنە بەرمەيدى. ءبىر عانا مىسال: «شاعىن جانە ورتا بيزنەسكە قولداۋ كورسەتىلىپ جاتىر» دەسەك تە، بيزنەس-جوبالارىن قولتىعىنا قىسىپ الىپ، ءبىر تيىن دا نەسيە الا الماي زار جىلاعان «مەستنىي گەنيلەر» كەز كەلگەن اۋىل، قالادا تولىپ ءجۇر. سوندا ءبولىنىپ جاتقان ميللياردتار قايدا كەتىپ جاتىر؟

باسە، قايدا كەتىپ جاتىر؟

...ارعى جاعىن ايتپايمىن، ءىشىڭ ءبىلسىن ءالۋ-اي... دەي مە ءبىر قازاق...

مارات ماداليموۆ