ءامىرحان بالقىبەك. ولجاس قازاقتى جەك كورە مە؟
رەداكتسيادان:
مارقۇم ءامىرحان بالقىبەكتىڭ بۇل ماقالاسى كەزىندە «دالا مەن قالا» گازەتىندە «گەتە نەمىستى جەك كورگەن بە؟» دەگەن اتپەن جاريالانعان بولاتىن. ءبىز ماقالا تاقىرىبىن مارقۇمنىڭ مۇراعاتىندا ساقتالعان نۇسقا بويىنشا، اۆتوردىڭ ءوزى قويعان اتاۋمەن قاز-قالپىندا وقىرمانعا ۇسىندىق. ءامىرحان بۇل ماقالاسىن ادەبي ورتا مەن باس رەداكتورلار اراسىندا ۇلكەن داۋعا اينالا جازداعان، اقىرى اقىننىڭ «دمق-دان» قىزمەتتەن كەتۋىنە سەبەپ بولعان ايگىلى «ۇلتتىڭ ولجاسى» اتتى ماقالاسىنا كىرىسپە رەتىندە جازعان ەكەن.
وقيعالار قايتالانادى ەكەن. وعان وسى جولى كوزىم انىق جەتتى. راس، ول وقيعالاردىڭ كەيىپكەرلەرى ءارتۇرلى ادامدار بولۋى مۇمكىن، وقيعالارى دا ءارتۇرلى كەزەڭدەردە جەر شارى دەپ اتالاتىن عاجايىپ پلانەتانىڭ ارقيلى ەندىكتەرى مەن بويلىقتارىندا ءجۇز بەرۋى ىقتيمال، بىراق ودان ولاردىڭ جالپى سيپاتتاماسى، ءتۇپ مازمۇنى اسا وزگەرە قويمايدى.
مىنە، ناپاقامىزدى اق قاعاز بەن كوك سيا ارقىلى تاۋىپ جۇرگەسىن، ءبىر قاجەتىمىزگە جاراپ قالار دەگەن ويمەن يوگانن ەككەرماننىڭ «گەتەمەن اڭگىمەلەرىن» وقىپ شىقتىم. اقىن تۋرالى كىتاپتاردىڭ تورەسى دەسە تورەسىندەي-اق كىتاپ ەكەندىگىنە ابدەن يلاندىردى. قىزىققانىم سونشالىق، العى سوزىنەن دە، عىلىمي تۇسىندىرمەلەرىنەن دە كوزىم تۇسپەگەن ءبىر جول قالدىرمادىم دەۋگە بولادى. سوندا نە ۇعىندىم دەيسىز عوي؟ ايگىلى سكريپكاشى نيككولو پاگانينيدىڭ: «توبىر قابىلەتتى بولساڭ قىزعانىشىن كورسەتە باستايدى، تالانتتى بولساڭ كەدەرگى جاساپ، كەمەڭگەر بولساڭ كەك الۋدىڭ امالىن ىزدەستىرەدى» دەلىنەتىن ءسوزىنىڭ تۇپ-تۋرا شىندىقتىڭ ءوزى ەكەندىگىن ۇعىندىم.
ءبىزدىڭ جۇمەكەن اقىنىمىزدىڭ (ناجىمەدەنوۆ) وسى سكريپكاشى جايلى توپتاماسىندا:
تاپقانى سول بولدى ما؟
تابانىنا داڭقتىڭ
بارقىت توسەۋ ورنىنا
اينەك ۇگىپ سالىپتى، – دەپ كەلەتىن جولدار بار ەدى عوي. پاگانيني ءبىر كونتسەرتكە شىققاندا «دوستارى» بىلدىرمەي باتىڭكەسىنە اينەك ۇگىندىسىن سالىپ كيگىزگەندىگى تۋراسىندا. سونداي پەندەۋي قىساستىقتاردان ۇلى ابايىمىز ونەر تالاستىرعان، وي جارىستىرعان نەمىستىڭ داڭقتى پەرزەنتى دە امان كەتە الماپتى. گەتەنى دە تىرىدەي كورگە تىعۋعا تىرىسقان زامانداستارى از بولماپتى. ءتىپتى، دۇنيەدەن وتكەنىنە ءبىر عاسىرداي ۋاقىت بولعاسىن دا سوڭىنا شىراق الىپ تۇسۋشىلەر تابىلىپ وتىرىپتى. نەتكەن سۇمدىق! باسقا-باسقا، گەتە شيللەردىڭ وزىنەن تالانتتى ەكەندىگىن كورە الماي، كىشى زامانداسىن ۋ بەرىپ ءولتىرىپتى دەگەن قاڭقۋ ءسوزدىڭ ءبىر كىتاپتىڭ باستى ايتارى بولۋىنىڭ ءوزى جۇرەگىڭدى ۇشىرىپ، جاعاڭدى ۇستاتادى ەمەس پە! گەني گەتەنىڭ ءوزى سونداي تەپەرىش كورىپ جاتقاندا باسقالارعا نە جورىق؟!
«كوسموپوليت»، «تۋعان حالقىنا جانى اشىمايتىن سانقوي اقىن»، «بيلىك پەن قالتالىنىڭ عانا سويىلىن سوعاتىن ءوزىمشىل كەكىرت جازۋشى». مىنە، گەتەنىڭ كوزى تىرىسىندە، جاسى جەتپىستەن اسقاندا ءوز تاراپىنا ەستىگەن ەسسىز ايىپتاۋلارى وسىلاي سوزىلىپ كەتە بارادى. وي كوشىن ءحىح-شى عاسىردىڭ باسىنداعى نەمىس ەلىنەن ءححى-ءشى عاسىردىڭ العاشقى ون جىلدىعىنداعى قازاقستانعا بۇرا قالساڭىز، وسى ايىپتاۋلاردىڭ مۇندا دا قايتالانىپ جاتقاندىعىنا تاعى دا كۋا بولاتىندىعىڭىزعا تيتتەي دە كۇمانىم جوق. ءيا، ءيا، نەمىستىڭ گەتەسىن قازاقتىڭ ولجاس اقىنىمەن اۋىستىرساڭىز بولدى. تۋرا سول وقيعا، ناق سول سيتۋاتسيا.
ولجاس سۇلەيمەنوۆتىڭ ايتاتىنى دا سول گەتە شالدىڭ اڭگىمەسى: «مەملەكەت قۇرۋ وڭاي ەمەس، ونى ۇستاپ تۇرۋ ودان دا قيىن. ءبارى تابيعي ەۆوليۋتسيالىق جولمەن بولعانى دۇرىس. قانتوگىستەردەن، اسىعىس ءىس-ارەكەتتەردەن كوسەگەمىز كوگەرىپ، مەيمانامىز تاسي قويمايدى. بارىنەن ءاپ-ساتتە ايىرىلىپ قالۋىمىز مۇمكىن». تۋرا «فاۋست» اۆتورىنىڭ ءحىح-شى عاسىردا ايتقان ءسوزى. سول عاسىردا ورىستىڭ دوستوەۆسكيى دە سان رەت قايتالاپ، حالقىنىڭ ساناسىنا سىڭىرە الماي كەتكەن ۇستانىم. سوڭى ورىس ورىستى قىرعان، وقىعان-توقىعانى بارلار شەتەل اسقان، الەمنىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنە بوسقان رەۆوليۋتسيا دەپ اتالاتىن قاندى قاساپپەن اياقتالعانى بەلگىلى. سەبەپ بىرەۋ: دوستوەۆسكيدىڭ جۇرەگىن جارىپ شىققان شىندىعىن داڭققۇمار، داقپىرتقۇمار جالعان پاتريوت، وتىرىك حالىقشىل شالا ساۋاتتىلار تۇسىنە المادى.
بىلتىرعى مامىردا ولجاس اقىنمەن ءال-فارابي اتىنداعى ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتتە كەزدەسۋ بولعانى ەسىمدە. سوندا عالامتوردا ءوز تاراپىنا ايتىلىپ جاتقان عايبات سوزدەرگە رەنىشىن بىلدىرە وتىرىپ، اقىن بىلاي دەگەن-ءدى:
– بىزدە قىرعىزستانداعىداي رەۆوليۋتسيا جاساۋ كەرەك دەيتىن ايقايشىلار پايدا بولىپتى. ىشتەرىندە ءتىپتى مەنى سىناپ-مىنەۋدى كاسىپ ەتىپ العان ءبىر كەزدەگى قىزمەتتەس ارىپتەسىم دە بار. مەن ايتايىن، قىرعىزستاندا ارى كەتكەندە ءبىر ايدىڭ ىشىندە ۇلكەن قىرعىن بولادى. وقيعالاردىڭ دامۋ بارىسىنان وسىنداي بۇلىنشىلىكتىڭ جاقىنداپ كەلە جاتقانىن اڭعارماۋ مۇمكىن ەمەس!
قىرعىزستاندا اقىن ايتقان اي تولماي جاتىپ-اق قىرعىن باستالىپ كەتكەنىن كورگەندە (ەكى اپتادان كەيىن قىرعىز-وزبەك قاقتىعىسى ورىن الدى), مەن الدەبىر ۇلى كۇشتىڭ بار ەكەندىگىن، شىن اقىننىڭ، تۋرا ماعىناسىنداعى اقىننىڭ تەك ۇلى تۋىندىلار عانا جازىپ قويماي، ءبىر كەزدەگى شايىر پايعامبارلارداي كورىپكەلدىك تە جاساي الاتىنىن سەزىندىم. بۇل – قۋانىشىنان وكىنىشى باسىمداۋ سەزىم قۇبىلىسى ەدى. ءيا، سولاي. وزەكتى ورتەر وكىنىشى باسىم سەزىنۋ.
ءبىر قۋانارلىعى، جۇرتتى رەۆوليۋتسياعا شاقىرىپ داۋرىققان اقىننىڭ «سىنشىسى» بۇل كەزدە كوزى قاراقتى زامانداستارىنان كەشىرىم سۇراپ ۇلگەرگەن-ءدى. تاريحتى، وقيعالاردىڭ دامۋ زاڭدىلىعىن بىلمەۋ كەيدە پايعامبار جاسىنان اسقان «وقىمىستى» قاريالاردىڭ ءوزىن وسىلاي ءاجۋالاپ، مازاق قىلىپ كۇلەتىنى بار. جۇرتتىڭ ءبارى گەتە، دوستوەۆسكي نەمەسە ولجاس سۇلەيمەنوۆ ەمەس قوي.
مىنە، ءوزىم شىعارماشىلىعىن وتە جاقسى سىيلايتىن ارىپتەس ءىنىم ەكەۋمىز قىزىلكەڭىردەك بولىپ ايتىسىپ وتىرمىز. پىكىرتالاس وزەگى – تاعى دا ولجاس سۇلەيمەنوۆ.
– ولجاس ورىسشا جازادى. دەمەك، ورىستىڭ اقىنى – ارىپتەسىمنىڭ وسى ويىنان ءبىر قادام دا شەگىنگىسى جوق.
– قوي، ولجاس شىعارمالارى ورىس تىلىندە بولعانىمەن، ءار جولىنان دالانىڭ تابيعاتى، بابالاردىڭ رۋحى مەن مۇندالاپ تۇرادى، – دەيمىن.
ءىنىم دە قاسارىسىپ العان:
– ورىسشا جازادى، دەمەك قازاققا قاتىسى جوق، – دەۋدەن جالىعار ەمەس.
ەندى شەرلوك حولمستىڭ تاسىلىنە سالۋعا تۋرا كەلدى.
– سەن ءوزىڭ دجويستى جاقسى كورەسىڭ، ول تۋرالى ماقالا دا جازدىڭ. سولاي عوي، ءيا!
– ءيا…
– دجويس قاي ەلدىڭ جازۋشىسى؟
– يرلانديانىڭ.
– ال ەندى سول دجويستى نە ءۇشىن جاقسى كورەسىڭ؟
– اعىلشىندارعا قارسى كۇرەستە يرلانديانىڭ نامىسىن جىرتقانى ءۇشىن.
– دۇرىس ەكەن. ەندى وسى دجويسىڭ قاي تىلدە جازدى، سونى ايتشى؟
– اعىلشىن تىلىندە.
– وندا ءبىزدىڭ ولجاسىمىز دا ورىس تىلىندە جازعانىمەن بەرىدە قازاقتىڭ، ارىدا بۇكىل تۇركىنىڭ نامىسىن جوقتاپ جۇرگەن اقىنىمىز.
ءوز كوزقاراسىنا ءوزى قارسى شىعۋعا امالى جوق ءىنىم مىنانداي ۋاجدەن كەيىن توسىلىپ قالدى. وسىلايشا، ء«ۋلليستىڭ» اۆتورىن العا سالۋ ارقىلى ولجاس اقىندى اقتاپ الۋدىڭ ءساتى تۇسكەن.
حاكىم اباي «ادامزاتتىڭ ءبارىن ءسۇي باۋىرىم دەپ…» دەپ كەلەتىن قاعيدانى سانالى ۇرپاعىنا امانات ەتىپ قالدىرىپتى. وسى اماناتقا ءبىر ادال اقىن بولاتىن بولسا، ول وسى ءبىزدىڭ ولجاس اقىنىمىز. باتىستاعى گەتە شىعىستاعى حافيزدى قالاي ۇلىق تۇتسا، ءدال وسىنداي قۇرمەتتىڭ كۇندەردىڭ-كۇنىندە الدە اعىلشىن، الدە يسپاننىڭ جاس تالاپكەرىنىڭ اۋزىنان ياكي قالامىنىڭ ۇشىنان ولجاس سۇلەيمەنوۆ ادرەسىنە دە باعىتتالاتىنىنا ەش كۇمانىمىز جوق.
ءسوز سوڭىندا ولجاس اعامىزعا ءتاڭىرىم سىزگە ابىز گەتەنىڭ سابىرىن بەرسىن، ءبىز ءۇشىن قۇندىلىعى «فاۋستتان» ءبىر مىسقال دا كەم ەمەس «مىڭ ءبىر ءسوز» كىتابىڭىزدىڭ تەزىرەك جارىققا شىعۋىنا تىلەكتەسپىز دەگەندى ايتقىمىز كەلەدى.
امان بولىڭىز، اعا!
