قازاق تەلەجۋرناليستيكاسىندا ەلگە ەتەنە تانىمال وزىندىك اتى مەن زاتى بار كاسىپقوي مامانداردىڭ بىرەگەيى – جاينا سلامبەك. 90-جىلدارعى ناعىز «حاباردىڭ» «شينەلىنەن شىققان»، كەيىننەن ءبىر ءوزى ءبىر ارنا بولعان جاينا-ءجۋرناليستىڭ ەكرانداعى ەكپىنى دە، ەركەلىگى دە ەرەكشە الەم. ونىڭ تەلەجاشىكتى تولعاتاتىن، تۇيسىگى باردى تولعانتاتىن، كورەرمەنىن تەربەتەتىن دە، تەڭسەلتەتىن دە باعدارلاماسى ادەتتە ويلى جۇرتقا ارنالاتىن.

بىرەر جىل كوگىلدىر ەكراننان كورىنبەي كەتىپ، سوڭعى ۋاقىتتا «مەن ايتامىن» دەپ، «استانا» ارناسىنان تەپسىنە شىققان تالانتتى تەلەجۋرناليسپەن «بەيسەنبىدەگى بەتپە-بەت» ايدارى اياسىندا قىسقا-نۇسقا تىلدەسۋدىڭ ءساتى تۇسكەن ەدى. وزگەلەر تۋرالى وزەگى جارىلا سويلەيتىن قىز ءوزى جانە ءوز كاسىبى جونىندە نە ايتتى ەكەن – تومەنگە نازار سالىڭىز.

–جاينا حانىم، بىرەر جىل تەلەارنادان قول ءۇزىپ كەتىپ، ءوزىڭىزدىڭ سۇيىكتى كاسىپكە قايتا ورالعان ساتتە جۋرناليستيكا ءسىزدى جاتىرقاپ قالماپ پا؟

– جۋرناليستيكانىڭ «جاينا بالا باعىپ وتىر عوي، بالا تاربيەسىمەن اينالىسىپ جاتىر عوي» دەپ، ء«جۇرىسىن» اياڭداتپايتىنىن بىلسەم دە، بالام اڭگىمەنىڭ «پارقىن» تۇسىنگەنشە قاسىندا وتىردىم. سەبەبى «ول كىم، بۇل نە؟» دەگەن ساۋالداردى قويعىزباي ءتۇسىندىرۋ، اسىقپاي ءتۇسىندىرۋ (جۇمىستان شارشاپ كەلىپ، ءبىر-ەكى اۋىز سوزبەن ەمەس) ماڭىزدى دەپ ويلايمىن... ال دەمالىستان شىققان سوڭ، جۇمىسقا اسا ءبىر قۇلشىنىسپەن كىرىستىم. ساعىنعاسىن. ويتكەنى جۋرناليستيكا – مەنىكى. مەن ماماندىعىمدى قادىرلەيمىن جانە ونى ءوزىمنىڭ كوڭىلىم تولاتىنداي ەتىپ ىستەۋگە بارىمدى سالامىن. سوندىقتان جۋرناليستيكانىڭ – مەنى، مەنىڭ – جۋرناليستيكانى «جاتىرقاپ» قالۋىم مۇمكىن ەمەس.

– كەزىندە «حابار» ارناسى دۇركىرەپ تۇرگان كەزدە سىزبەن بىرگە ەلگە تانىلعان ارىپتەس قۇربىلارىڭىزدىڭ ءبىرازى تەلە-باستىق بولىپ كەتتى ء(لاززات تانىسباي، بيبىگۇل جەكسەنباي), ەندى بىرەۋلەرىن ەكراننان كورە الماي ءجۇرمىز (دانا نۇرجىگىت). ولاردىڭ ەكرانداعى ورنىن ارتىستەر مەن شوۋمەندەر باسىپ جاتىر. سىزگە وسى جاعداي قانشالىقتى ولقى كورىنەدى؟

– مەن ۋاقىتىمدى قادىرلەيمىن جانە ميدى «قوقىر-سوقىرمەن» تولتىرماۋعا تىرىسامىن... ارينە، شوۋ-باعدارلامالاردىڭ كورەرمەنى بار. «تالعامعا تالاس جوق» دەگەنمەن، مەنى تىتىركەندىرەتىنى – تۇك تە كۇلكىلى ەمەس، ماعىنادان دا، مادەنيەتتەن دە جۇرداي باعدارلامالاردى تەسىلە كورىپ وتىراتىن ادامداردىڭ كوپتىگى. تەلەارنالاردان كورسەتىلسە، وتىرا قاراپ، تاماشالايتىنداردىڭ ىرزا بولىپ كۇلىپ وتىراتىنى. بۇل جالپىحالىقتىق دەڭگەي ەمەس شىعار، بىراق جاقسى تەندەنتسيا ەمەس. ال ارىپتەستەرگە كەلەر بولساق، اركىمنىڭ وزىندىك تاڭداعان جولى بولادى...

– بۇرىندارى جۋرناليستيكا كەز كەلگەنگە قول جەتپەس ارمان بولسا، قازىر ەكىنىڭ ءبىرى جۋرناليست بولىپ ءجۇر. اقىلى وقۋمەن ديپلوم الۋ – بازاردان ءبالىش ساتىپ الۋمەن پارا-پار بولدى. بۇل جاعداي وسى كاسىپتىڭ تىم ارزانداپ كەتكەنىن بىلدىرمەي مە؟

– مىقتى جۋرناليست بولۋ ءۇشىن، جۋرناليست بولۋدى ارمانداۋ جانە جۋرناليستيكا فاكۋلتەتىن ءبىتىرۋ جەتكىلىكسىز. مىقتى جۋرناليست – قورشاعان ورتاسىنان باستاپ، قوعامداعى، مەملەكەتتەگى، الەمدەگى تەندەنتسيالاردىڭ قالاي دامىپ جاتقانىن، نەگە «سولاي» دامىپ جاتقانىن بىلۋگە ۇمتىلاتىن، زەرتتەپ، زەردەلەيتىن ادام. ول ۇنەمى وقيتىن، ىزدەپ ءجۇرىپ وقيتىن، تالداۋ قابىلەتىن دامىتاتىن ادام. ارينە، بازالىق ەلەمەنتتەرى دە مىقتى بولۋى كەرەك: اتا-اناسىنىڭ قانداي ادامدار ەكەنى، العان تاربيەسى، مەكتەپتە جانە ۋنيۆەرسيتەتتە بەرىلگەن ءبىلىم كونتسەپتسيالارىن قالاي قابىلداعانى، ومىردەگى پوزيتسيالارى مەن پرينتسيپتەرىنىڭ قانداي ەكەنى – مۇنىڭ بارلىعى ءجۋرناليستىڭ مىقتى نەمەسە ورتا، ءتىپتى ناشار بولۋىنا ىقپال ەتەتىن ماڭىزدى فاكتورلار. ال قاراپايىم قاعيدالاردان ماقۇرىم جۋرناليستەردىڭ كوبەيىپ بارا جاتقانى راس. پوپ-كۋلتۋرانىڭ ەڭ تومەنگى ساتىسى بار عوي: سول سياقتى پوپ-جۋرناليستيكا پايدا بولدى.

– بەلگىلى تەلەجۋرناليست رەتىندە ايتىڭىزشى: بۇگىنگى تەلەجاشىككە كەلىپ جاتقان شيكى جۋرناليستەردىڭ كەسىرىنەن قازاقتىڭ تىلىنە نۇقسان كەلىپ جاتقان جوق پا؟ ماسەلەن، تەلەديداردى ميلليوندار كورەتىن جانە تىڭدايتىن قۇدىرەت يەسى دەسەك، ونىڭ تىلدىك ورتاعا كەرى اسەرى بولۋى زاڭدىلىق ەمەس پە؟

– نۇقسان كەلىپ جاتقانى انىق. ءبىر مىسال: سوڭعى ۋاقىتتا «كورەتىن بولاسىزدار»، «ەستيتىن بولاسىزدار»، «تىڭدايتىن بولاسىزدار»، ءتىپتى «كۇتەتىن بولامىز» دەگەن قاپتاعان «بولادى» شىقتى. اشۋ تۋعىزاتىن مۇنداي مىسال كوپ. تەلەارنالاردا جۋرناليستەردىڭ ماتەريالدارىن، جۇرگىزۋشىلەردىڭ ماتىندەرىن قاراپ، رەداكتسيالاپ بەرەتىن مىقتى رەداكتور وتىرسا، دۇرىس بولار ەدى.

پروفەسسور تەمىربەك قوجاكەەۆتىڭ سوزىمەن ايتقاندا، «بولماعان بەلينسكيلەر مەن تولماعان تولستويلاردى» ازايتۋ ءۇشىن، سول «بەلينسكي، تولستويلاردىڭ» «تاماشا تەكستەرىن» تالداپ، وقىرمانى كوپ باسىلىمدار (پورتالدار) ماقالالار جاريالاۋى كەرەك شىعار.

– بۇگىندە تەلەحابار جۇرگىزىپ جۇرگەن حالىققا تانىمال ءبىر ءانشىمىز: «جۋرناليستەردىڭ ءتۇرى ادەمى بولماسا، اياعى قيسىق بولسا، وعان ءبىز كىنالى ەمەسپىز» دەگەن ەكەن. سوندا تەلەجۇرگىزۋشىلىكتە ادامنىڭ ءتۇرى ماڭىزدى بولعانى ما؟ وسىعان ءسىز قانداي ءۋاج ايتاسىز؟

– ادامداردىڭ تانىمى، مادەنيەتى، ءبىلىمى، دەڭگەيى جانە تالعامى ءارتۇرلى. ادام ءوز دەڭگەيىنە ساي، ءوزىنىڭ ىشكى سۇرانىسىن قاناعاتتاندىراتىن باعدارلاما كورەدى. مىسالى، تۇندە شىعاتىن «پوزنەر» حابارىن كىم كورەدى؟ تاڭەرتەڭ جۇمىس ەكەنىن ويلاسا دا، ۇيقىسىن قياتىن ينتەللەكتىسى جوعارى ادام كورەدى. ول پوزنەردىڭ جالتىراعان تاقىرباسىنا قاراي ما؟ جوق. سوندىقتان ء«تۇر-سۇر» دەگەن اڭگىمە مەن ءۇشىن تالقىلايتىن ماسەلە ەمەس.

– «كوك جاشىكتى» جەكەشەلەندىرىپ العان انشىلەر مەن شوۋمەندەرگە كوزقاراسىڭىز كانداي؟

– مەن انشىلەر مەن شوۋمەندەر جۇرگىزەتىن باعدارلامالاردى قارامايمىن. سەبەبىن جوعارىدا ءتۇسىندىردىم.

– ءسىزدىڭ بۇگىنگى بەيىمىڭىز – ساراپتامالىق باعدارلامالار. سول ارقىلى كوپشىلىك كورەرمەنگە تانىسسىز. دەگەنمەن، توك-شوۋ، شوۋ-دۋمان باعدارلامالار جۇرگىزەتىندەردىڭ تانىمالدىعى ساليقالى، سالماقتى حابارلار جاسايتىن جۋرناليستەردەن ارتىپ بارا جاتقانىن قالاي تۇسىندىرەسىز؟ بۇل جەڭىل دۇنيەگە بەيىم جۇرتشىلىقتىڭ قالاۋىن وتەۋ مە، جوق الدە قازاقستاندىق تەلەجۋرناليستيكا «جەڭىل ءجۇرىستى» تەندەنتسياعا دەن قويعان با؟

– «قازاقستاندىق جۋرناليستيكا «جەڭىل ءجۇرىستى» تەندەنتسياعا دەن قويعان با؟» – دەيسىز، ال ءدال سونىڭ الدىندا ءوزىڭىز جاۋاپ بەرىپ تۇرسىز – «جەڭىل دۇنيەگە بەيىم جۇرتشىلىقتىڭ قالاۋىن وتەۋ» دەپ. وكىنىشكە قاراي، سۇرانىستىڭ توك-شوۋ، ويىن-دۋمانعا ارتقانى راس. ەگەر تەرەڭىرەك ۇڭىلسەك، كۇيكى تىرشىلىكتەن شارشاپ جۇرگەن ادامداردى تۇسىنەسىڭ – قارقىلداپ-سىڭعىرلاپ كۇلىپ العىسى كەلەدى. «باتپاق» تىرلىكتى ۇمىتقىسى كەلەدى. بىراق باتپاق تىرلىكتىڭ بالشىعى «باقا» باعدارلامالاردى كورگەننەن جۋىلمايدى... ەكىنشى جاعىنان، ساراپتامالىق باعدارلاما قالىڭ كوپشىلىك كورەتىن دۇنيە ەمەس. جاڭا عانا پوزنەردى مىسالعا كەلتىردىم...

– ساراپتامالىق باعدارلاماعا دەن قويامىن دەپ، ءوزىڭىزدى قاجىتىپ المادىڭىز با؟

– ميدىڭ ءاربىر جۇيكەسىنە سالماق تۇسەتىنى راس. بىراق ءبىر باعدارلامانى اياقتاعاسىن كەلەسى باعدارلامانى جاساۋعا قايتادان قۇلشىنىپ تۇرامىن...

– وزگە ارىپتەستەرىڭىز سەكىلدى جۋرناليست دايارلايتىن جەكە ستۋديا اشۋ ويىڭىزدا جوق پا؟

– بىلگەنىمدى ۇيرەتكىم كەلەدى. وندا دا ءوزىم سىناقتان وتكىزگەن تالاپكەرلەرگە عانا. ويتكەنى تاياۋدا كاسىپتىك تاقىرىپتا سەمينار وتكىزۋگە ءبىر ستۋديا شاقىرعان. بارسام، كوز توقتاتىپ، «اڭگىمە» ايتاتىن ادام تاپپادىم. تۇرلەرىن ايتپايمىن – كىلەڭ كورىكتى. الايدا كاسىبيلىك قۋعىسى كەلەتىن تالاپكەرگە ارناپ، دايىنداپ بارعان كونسپەكتىمدى «ارمانى ديكتور بولعىسى كەلەتىن» قىز-كەلىنشەكتەرگە وقىعىم كەلمەدى. وندايلارعا ءدارىس قونبايدى... «ول كىم، بۇل نە؟» دەگەن «بالا» ساۋالدارعا جاۋاپ بەرىپ، ويىن جەتكىزە المايتىن، ەكى ءسوزدىڭ باسىن قۇراپ جازا المايتىن ادەمى قىزداردىڭ بۇل ومىردەگى ميسسياسى نە ەكەن وسى» دەپ، ويعا ءوزىم باتقانىم بار... ءدال قازىر ستۋديا اشۋ جوسپارىمدا جوق.

– ءسىزدىڭ جۋرناليستىك قادامىڭىز باستالعان الماتىنى ساعىنبايسىز با؟ استانانىڭ تەمىر مەن اينەكتەن قالانعان ارحيتەكتۋراسى اۋىلدىڭ نەسىبەسىن جەپ جاتىر دەگەن پىكىرگە نە ايتاسىز؟

– الماتىنىڭ ورنى بولەك. البىرت شاق الماتىدا ءوتتى. العاشقىدا قاتتى ساعىناتىنمىن. بىراق سابىرعا تۇسكەلى دە ءبىراز جىل. استانا مەنىڭ ءومىرىمنىڭ ءمانى، ماعىناسى التاي دۇنيەگە كەلگەن جەر...

ايماقتارعا دا قوماقتى قارجى بولىنەدى. بيۋدجەتتى ساۋاتتى جوسپارلاپ، ۇقساتىپ جۇمساي المايمىز. بىلىكسىزدىككە جەمقورلىقتى قوسىڭىز. اۋىز سۋى جوق، مەكتەبى قۇلاعالى تۇرعان، جولى ويقى-شويقى اۋىلداردىڭ نەسىبەسىن استانا ەمەس، بىلىكسىز، جەمقور، قايىرىمسىز، توعىشار شەنەۋنىكتەر جەپ جاتىر.

– كەلتەلەۋ بولسا دا، كەسەكتەۋ وي-پىكىر بىلدىرگەن ىلتيپاتىڭىزعا راحمەت، جاينا حانىم! جايناداي جايناعان جۋرناليست قىز-كەلىنشەكتەرىمىز كوپ بولسىن!

سۇحباتتاسقان –

جانسايا ەرتاي،

«D»

تۇپنۇسقاداعى تاقىرىپ: «قاراپايىم قاعيدادان ماقۇرىم پوپ-جۋرناليستەر كوبەيىپ بارادى»

 «وبششەستۆەننايا پوزيتسيا»

(پروەكت «DAT» № 42 (266) وت 20 نويابريا 2014 گ.