قازاق رۋحانياتىنىڭ ۇلكەن  تۇلعاسى، حاس تالانت تالاسبەك اسەمقۇلوۆتىڭ دۇنيە كەشكەنىنە دە قىرىق كۇنگە تاياپ قالىپتى.

جاقسىنى جوقتاي ءبىلۋ -   ۇلتتىڭ بىلىك-ورەسىن تانىتاتىن ءبىر كورسەتكىش.  تالاسبەك تۋرالى ازاسوزدەر «ەگەمەننەن» باستاپ بۇكىل قازاق باسپاسوزىندە، وسى «Abai.kz»، «ۇلت»، ت.ب. سايتتاردا جاريالاندى.  قازاق راديوسى بىرنەشە ماتەريالىن ارنادى. الەۋمەتتىك جەلىلەردە، اسىرەسە، جاس ۇرپاق قاتتى جوقتادى.  بۇلاي بولار ءجونى دە بار. ويتكەنى تالاسبەك اسەمقۇلوۆ – ۇلتتىڭ، مەملەكەتتىڭ رۋحاني بايلىعى ەدى...

ادام بالاسى، ونىڭ ىشىندە ونەر ادامى، سونداي-اق ونەر قۇدىرەتىن سەزىنەتىن قاتارداعى شارۋا دا، بيلىكتەگى اكىم-قارا دا  ارقيلى عۇمىر كەشەدى.  ءبىرى وزىنە، ءبىرى وتباسىنا،  اۋلەتىنە، ءبىرى دوس-جارانىنا، قالا بەردى، ءوزىن سىيلايتىن، ارالاساتىن، ءتىپتى بولماعاندا شىعارماشىلىعىن  نەمەسە  لاۋازىمىن مويىندايتىن ادامدارعا ىقىلاستى بولادى، كومەگىن كورسەتەدى...  الماعايىپ مىنا زاماندا مۇنىڭ ءوزى از شارۋا ەمەس. 

ال،  ونەردى  مۇرات تۇتا وتىرىپ،   ونەردى – ءوزىنىڭ دارا جولى ەتىپ الا وتىرىپ بار بولمىسىن، بۇكىل سانالى عۇمىرىن شىن مانىسىندە ۇلتىنا قالتقىسىز قىزمەت ەتۋگە ارناعان تۇلعالار ساناۋلى بولاتىنى بەلگىلى.  سول ساناۋلىلار قاتارىنان تابىلعان تالاسبەك اسەمقۇلوۆ، بۇكىل الاشتىڭ جاقىنى، رۋحاني دوس-جاناشىرى ەدى.  كورنەكتى  جازۋشى، كينودراماتۋرگ،  سىنشى، ونەرتانۋشى، كۇيشى-دومبىراشى، ۇلتتىق ونەردىڭ بىلگىرى،   مادەنيەتتانۋشى، ويشىل، اسقان ءبىلىمدار. جانە سول اسقان بىلىمدارلىعى – يمانىمەن، ادامگەرشىلىگىمەن، جانىنىڭ تاپ-تازالىعىمەن، ء تىپتى بالاداي اڭعالدىعىمەن نۇرلانعان   مۇنداي جاندى ء–وز باسىم قازاقتا كەم بىلەمىن.

(تالاسبەك اسەمقۇلوۆ. ستۋدەنت. 1981 جىل. سۋرەت جارقىن شاكەرىمنىڭ ارحيۆىندە ساقتالعان. Abai.kz اقپاراتتىق پورتالىنا ۇسىنعان ساكەن سىبانباي).

تالاسبەك اسەمقۇلوۆ قازاقتىڭ ماڭدايىنا بىتكەن ەرەكشە دارا دارىن بولدى. ول الدەبىر قالىپ-داعدىلارعا سىيماي ءوتتى. ونى ءوز ۇلتىنىڭ تاعدىرىن الەمدىك وركەنيەتپەن ءبىر ايادا قاراستىرا وتىرىپ، ۇلتتىق بەيرەسمي تاريحىمىزداعى كوپتەگەن اقتاڭداقتاردى اشقان، بالامالى نۇسقالار ۇسىنعان  ۇلكەن تاريحشى دەۋگە بولادى. ونىڭ كوركەم شىعارمالارىن بىلاي قويعاندا - الەمدىك وركەنيەتتەر تۋرالى ەسسەلەرى;  الەمدىك تاريحتان جازعان تامپليەرلەر تۋرالى، بابىلدىڭ كۇيرەۋى تۋرالى، توميريس – تۇمار حانىم تۋرالى،  ساقتار مەن پارسىلار، سونداي-اق  قاڭلىلار تاريحى تۋرالى;  كەتبۇعى، شىڭعىسحان، سونداي-اق قازاق باستان كەشكەن نەبىر ءناۋباتتاردىڭ – اشارشىلىق پەن سوعىستاردىڭ ءتۇپ تاريحتارى تۋرالى ماقالا، زەرتتەۋ، ەسسەلەرى جالپى قازاق  تاريحىندا العاش رەت سونى قىرىنان قوزعالىپ، جازىلعان تاقىرىپتار.  تالاسبەكتىڭ  كوركەم شىعارمالارىندا، ەسسەلەرىندە  كەيىنگى قازاق تاريحى – ابىلاي حان، قۇنانباي، اباي، ءبىرجان، تاتتىمبەت، سۇگىر، بايجىگىت، تاعى دا باسقا كوپتەگەن ونەرپازدار تۇلعالانىپ شىقتى.

تالاسبەكتىڭ ء وزى «ۇلى ۇستازىم» دەپ تانىعان، قازاق رۋحانياتىنىڭ كورنەكتى تۇلعاسى، اسقان بىلىمدارلىعى، ۇلتجاندىلىعىمەن  حالقىنا قالتقىسىز قىزمەت ەتىپ وتكەن اسقار سۇلەيمەنوۆ تۋرالى «كەمەڭگەر ومىرىنەن ءبىر ۇزىك سىر» اتتى ءتورت ەسسەسى  - ۇستازىنا دەگەن ەرەكشە ساعىنىش-ءىلتيپاتى عانا ەمەس، كەيىنگى ۇرپاققا ايتىپ كەتكەن وسيەتى دە سياقتى سەزىلەدى.(«الماتى اقشامى» ءۇشىن ارنايى جازىلعان ول ەسسەلەردى كەزىندە «Abai.kz» سايتى دا جاريالاپ، اسا كەڭ اۋديتوريانىڭ وقۋىنا مۇمكىندىك تۋدىرعان ەدى،قازىر ول ەسسەلەر سايتتىڭ ارحيۆىندە تۇر.)

قاي تاقىرىپتا، قاي سالادا جازسا دا تىزگىن بەرمەس تۇلپارداي جۇيتكىگەن  تالاسبەك ءومىردى، ادامداردى ءسۇيۋشى ەدى. ويتكەنى ول ادامدى سىيلايتىن، ادامنىڭ قادىرىن، جاقسىنىڭ قادىرىن، ۇستازدىڭ قادىرىن، اعانىڭ قادىرىن، دوستىڭ قادىرىن بىلەتىن.  ول كىم-كىممەن دە  ءوز ءبىلىم، پاراسات-پايىمىنا ساي سويلەسىپ، سۇحباتتاسۋدى قالايتىن.

ول ءۇشىن ءومىردىڭ بارلىق ءساتى قىمبات، بارلىق قۇبىلىسى ارداقتى ەدى. كەز-كەلگەن وقيعادان ۇلكەن ماعىنا تاباتىن، كەز كەلگەن قۇبىلىستىڭ ءمانىن ايىرا بىلەتىن.

تالاسبەك  جانى جاقسىعا سەرگەك بولاتىن، تالانتتى  تەز تانىپ، رۋحاني قولداۋ كورسەتۋگە كەلگەندە الدىنا جان سالمايتىن. ونىڭ   مەيىرحانمەن (اقداۋلەتۇلى) بىرىگىپ سوناۋ ماڭعىستاۋدا ءبىر ءوزى ءبىر ينستيتۋت بولىپ ءوز بەتىنشە جۇمىس جاساپ، قازاق ميفولوگياسىن مۇلدەم جاڭا ساپالىق بيىككە كوتەرگەن سەرىكبول قوندىبايدى تانىپ، وعان بيلىك تاراپىنان كومەك  كورسەتىلۋىنە قوزعاۋ سالۋى;  ءوز تاراپىنان دا رۋحاني قولداۋ كورسەتۋى - وسىنىڭ ءبىر انىق كورىنىسى. ول مىنا زاماندا ءبىلىمدى، بىلىكتى جانداردى تۋىسى كورەتىن، وندايلارعا جانى اشيتىن.  جاستار ءبىزدىڭ كورگەن قۇقايىمىزدى كورمەۋى كەرەك دەيتىن. تالانتتى جاستاردى قاتتى قولدايتىن، قۋانىپ جازاتىن. ول تالانتتىڭ ءبارىن مويىندايتىن، ونىڭ جاڭعىز عانا كەلىسپەيتىنى، جانى قالامايتىنى – مەنمەنشىلدىك، كولگىرلىك پەن وتىرىك ءبىلىمسىنۋ ەدى...

ءوزى دانا، ءوزى بالا، اسىل دوس تالاسبەك ناعىز بابىندا ەدى، حالقىنا بەرەرى ءالى دە از ەمەس ەدى. دەگەنمەن دە ول كەشكەن  عۇمىرىندا كوپ نارسە تىندىردى. ونىڭ رۋحاني مۇراسى ءوزى كوزى تىرىسىندە اياۋلى جارى، كورنەكتى مادەنيەتانۋشى زيرا ناۋرىزباەۆا ەكەۋى كوپ كۇش-جىگەر جۇمساپ اشقان «www.Otuken.kz» سايتىندا جارقىراپ تۇر. ونى «ۇلتىم» دەگەن اقجولتاي جاس ۇرپاق وقىپ-زەرتتەپ-سۋسىندايتىنىنا كۇمان جوق. ال، ول مۇرانى توم-توم كىتاپتار، مۋزىكالىق ديسكتەر ەتىپ شىعارىپ، حالقىنا جەتكىزۋ – سوڭىندا قالعانداردىڭ ۇلكەن پارىزى.

ءاليا بوپەجانوۆا، سىنشى-مادەنيەتتانۋشى

P.S. تالاسبەكتىڭ سوڭىندا ەكى پەرزەنتى – حاديشا مەن جانسۇگىر قالدى، ەكەۋى دە مەكتەپ جاسىندا. «تاس تۇسكەن جەرىنە اۋىر» دەيدى حالىق.  تالاسبەككە لايىقتى جار، سەرىكتەس دوس، مۇراتتاس بولا بىلگەن زيرا ولاردى جاقسى ازامات ەتىپ تاربيەلەرىنە كۇمان جوق. دەگەنمەن دە مىنا زاماندا بۇل وڭاي شارۋا ەمەستىگى بەلگىلى. قازاق ميفولوگياسىن جاڭاشا پاراديگمالاردا زەرتتەپ جۇرگەن مىقتى عالىم زيرا  پەرزەنتتەرىن قاتارىنان كەم ەتپەۋ ءۇشىن  ەندىگى جەردە ۋاقىتىن  بىرەسە اۋدارما جاساپ، بىرەسە جيناق دايىنداپ دەگەندەي،  قارجى تابۋعا  كەتىرىپ ءجۇرىپ، ء وز شىعارماشىلىعىن ايالداتىپ قويا ما دەگەن الاڭ دا جوق ەمەس... تالاسبەكتىڭ مۇراسىن  اينالىمعا تولىققاندى ءتۇسىرۋ جۇمىستارى دا ۇلكەن رۋحاني قاجىردى، سونداي-اق ۇلكەن قارجىنى  تالاپ ەتەتىن شارۋا.  سوندىقتان دا زيراعا ۇكىمەت تاراپىنان مەملەكەتتىك ستيپەنديا نەمەسە  گرانتتار تاعايىندالسا،  زەرتتەۋ جۇمىستارىنا  قوعامدىق قورلار، سونداي-اق  اسا باقۋاتتى اكىم-قارالار مەن ىسكەر ازاماتتار تاراپىنان تولىمدى كومەكتەر كورسەتىلسە (مۇنىڭ زاماناۋي فورمالارى جەتكىلىكتى  عوي) دەگەن ۇسىنىس-تىلەك بىلدىرگىمىز  كەلەدى.   

                                                           *  *   *

Abai.kz